بر پایهٔ گزارش سازمان جهانی جهانگردی، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان دارا است.<ref>[http://newsforums.bbc.co.uk/ws/thread.jspa?forumID=5009 ایران مقصد جدید گردشگران اروپایی؟] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110915192257/http://newsforums.bbc.co.uk/ws/thread.jspa?forumID=5009 |date=۱۵ سپتامبر ۲۰۱۱}} (''بی‌بی‌سی فارسی'')</ref> [[گردشگری در ایران]] از جمله صنایعی است که در سالهای اخیر رشد چشمگیری داشته است. لغو روادید برای اتباع برخی کشورها، تبلیغات جهانی و کاهش ارزش پول ملی این کشور از جمله دلایلی هستند که آن را به مقصد جذابی برای گردشگران خارجی تبدیل کرده‌است. گردشگران ورودی به ایران با اهداف مذهبی، سلامت، تفریحی و شناخت تاریخی و فرهنگی به آن کشور سفر می‌کنند. اگرچه آمارهای رسمی از ورود گردشگران به ایران تفاوتی بین سفرهای تجاری، تفریحی و زیارتی نمی‌گذارد، اما به‌طور کلی در سال ۱۳۹۷ بیش از هفت میلیون نفر گردشگر خارجی وارد ایران شدند. بر اساس این آمار هر گردشگر به طور میانگین حدود ۱۴۰۰ دلار در ایران خرج کرده است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/05/14/2069343/%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-97-%DA%86%D9%82%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%88%D8%AF] ورود گردشگر به کشور در سال ۹۷ چقدر بود؟ </ref><gallery mode="packed">
بر پایهٔ گزارش سازمان جهانی جهانگردی، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان دارا است.<ref>[http://newsforums.bbc.co.uk/ws/thread.jspa?forumID=5009 ایران مقصد جدید گردشگران اروپایی؟] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110915192257/http://newsforums.bbc.co.uk/ws/thread.jspa?forumID=5009 |date=۱۵ سپتامبر ۲۰۱۱}} (''بی‌بی‌سی فارسی'')</ref> [[گردشگری در ایران]] از جمله صنایعی است که در سالهای اخیر رشد چشمگیری داشته است. لغو روادید برای اتباع برخی کشورها، تبلیغات جهانی و کاهش ارزش پول ملی این کشور از جمله دلایلی هستند که آن را به مقصد جذابی برای گردشگران خارجی تبدیل کرده‌است. گردشگران ورودی به ایران با اهداف مذهبی، سلامت، تفریحی و شناخت تاریخی و فرهنگی به آن کشور سفر می‌کنند. اگرچه آمارهای رسمی از ورود گردشگران به ایران تفاوتی بین سفرهای تجاری، تفریحی و زیارتی نمی‌گذارد، اما به‌طور کلی در سال ۱۳۹۷ بیش از هفت میلیون نفر گردشگر خارجی وارد ایران شدند. بر اساس این آمار هر گردشگر به طور میانگین حدود ۱۴۰۰ دلار در ایران خرج کرده است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/05/14/2069343/%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-97-%DA%86%D9%82%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%88%D8%AF] ورود گردشگر به کشور در سال ۹۷ چقدر بود؟ </ref><gallery mode="packed">
در طول تاریخ «ایران» یکی از رایج‌ترین نام‌های سرزمین و جغرافیای نام‌های ایران بوده‌است.
واژهٔ ایران (به پارسی باستان: «اَئیریَه‌نا»، به پارسی میانه: ، تلفظ با یای مجهول)، و برگرفته از واژهٔ فرضی[۱۵] «آریانام خَشَترام» در پارسی باستان و به معنای «سرزمین آریایی‌ها» است که در گذر زمان به ایران تبدیل شده‌است.[۱۶][۱۷]
در اوستا، که به زبان اوستایی، یکی از زبان‌های ایرانی که در ترکمنستان و تاجیکستان امروزی به آن تکلم می‌شده، نوشته شده‌است، عبارت ایریوشَیُنِم یا ایریو دئینگهونام یعنی «مساکن آریایی‌ها» به‌کار رفته‌است.[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]
واژهٔ «ایران» مستقیماً از «اِئران» در پارسی پهلوی مشتق شده‌است که کوتاه‌شدهٔ اِئران شَتْر (ایران شَهر)، نام داخلیشاهنشاهی ساسانی است.[۲۲]
در سنگ‌نگاره اهورامزدا و اردشیر بابکان در نقش رستم، «اِئران» مترادف واژهٔ پارتی «آریا» آمده‌است.[۲۲]
واژهٔ «آریا» در زبان‌های اوستایی، پارسی باستان و سانسکریت به ترتیب به شکل‌های «اَئیریه»، «آریه»، و «اَریه» به کار رفته‌است. آریایی نیز به زبان اوستایی «ائیرین» و به زبان پهلوی و پارسی دری «ایر» خوانده می‌شود.
این واژه در سانسکریت به معنای «هم‌وطن» بوده و در زبان‌های متأخر مفهوم «نجیب» و «مَهتر» را پیدا کرده‌است.[۲۳]
یونانی‌ها که با ایران در زمان هخامنشیان آشنا شده بودند آن را پِرس (برگرفته از پارس) می‌نامیدند و در دیگر زبان‌های اروپایی هم تلفظ‌های مختلف این واژه (Persia در انگلیسی و Perse در فرانسوی) رایج شده بود. دولت رضاشاه در سال ۱۳۱۳ خورشیدی به دولت‌های خارجی اعلام کرد که از این پس فقط از نام «ایران» (Iran) در اشاره به این کشور استفاده شود.[۲۴] این تصمیم مورد اعتراض گروهی از سیاست‌مداران و پژوهشگران قرار گرفت که معتقد بودند این کار موجب شکاف بین پیشینه تاریخی کشور با ایران امروز می‌شود. در نهایت محمدرضا پهلوی در سال ۱۹۵۹ اعلام کرد که هر دو نام قابل استفاده است.[۲۵]
در ۱ فروردین ۱۳۱۴ طبق بخشنامه وزارت امور خارجه نام کشور در مکاتبات رسمی از پرس و پرشیا به ایران تبدیل شد.[۲۶]
نقشه ایران و گستره حکومتی سلسله‌های مختلف از هخامنشیان تا جمهوری اسلامی. در این نقشه حکومت‌های محلی ذکر نشده‌اند. همچنین هنگامی که سرزمین کنونی ایران بخشی از یک امپراتوری خارجی بوده در این نقشه ثبت نشده‌است. به عنوان مثال وقتی ایران زیر حکومت سلوکیان، خلافت اسلامی و مغول بوده‌است.قدیمیترین انیمیشن دنیا که نزدیک به ۵ هزار سال قدمت دارد در شهر سوخته کشف شده‌است.
تمدن جیرُفت در استان کرمان در نزدیکی جیرفت و هلیل‌رود قرار داشته‌است. این تمدن مربوط به ۷۰۰۰[۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳] سال پیش (پیش از تمدن بین‌النهرین) است؛ و به این روش به عنوان کهن‌ترین تمدن خاور شناخته می‌شود که در دشت خوش آب و هوا و حاصلخیز هلیل‌رود سکنی داشته‌اند. در این محل چند لوح گلی یافت شده که به خطی هندسی روی آنها مطالبی نوشته شده‌است. با اینکه این لوح‌ها هنوز رمزگشایی نشده‌اند ولی در کل می‌توانند روایت‌گر آن باشند که این مردم سازنده خط و زبان بوده‌اند نه سومریان. پیش از این پنداشته می‌شد نخستین مخترعین خط، در آغاز سومریان (۳۶۰۰ پ. م) و سپس ساکنان نواحی جنوبی میان‌رودان و تمدن ایلام در خوزستان باشند.[۳۴][۳۵][۳۶][۳۷][۳۸][۳۹][۴۰][۴۱][۴۲]
شهر سوخته بقایای شهری باستانی دارای تمدن است که بین شهرهای زابل و زاهدان واقع شده‌است. این شهر در ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد پایه‌گذاری شده و مردم این شهر در چهار دوره بین سالهای ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ پیش از میلاد در آن سکونت داشته‌اند. به باور برخی باستان‌شناسان این شهر را باید کهن‌ترین شهر جهان دانست چرا که معدود شهرهای پیش از آن، از نظر امکانات و اصول شهرنشینی با آن قابل مقایسه نیستند.[۴۳]
ایلامیان یکی از اقوام سرزمین کنونی ایران بودند که از ۳۲۰۰ تا ۶۴۰ پیش از میلاد، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی فلات ایران فرمانروایی می‌کردند. تمدن ایلام یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان است. ایلام باستان از سواحل خلیج فارس تا جنوب دریاچه ارومیه را شامل می‌شد.[۴۴]
ماد قومی هندواروپایی و مرتبط با پارسها بود که در سده ۱۷ پیش از میلاد در سرزمینی که بعدها به نام ماد شناخته شد نشیمن گزید.[۴۵]
بر پایه برخی منابع مادها میان سده‌های ۹ تا ۷ پیش از میلاد حکومتی یکپارچه برای سرزمین‌های مادی تشکیل ندادند[۴۶] همچنین آنچه از متون آشوری - که اسنادی معاصر با دوران مادها هستند - برمی‌آید، آن است که مادها از سدهٔ نهم تا هفتم پ.م. نتوانسته بودند چنان پیش‌رفتی بیابند که سبب هم‌گرایی و یک پارچگی و سازمان‌یافتگی قبایل و طوایف پراکندهٔ ماد بر محور یک رهبر و فرمانروای برتر و یگانه - که بتوان وی را پادشاه کل سرزمین‌های مادنشین نامید؛ آن گونه که هردوت «دیوکس» را چنین می‌نماید - شده باشد.[۴۷]
پس از مادها، هخامنشیان بودند.
هخامنشیان دودمانی از قوم پارس بودند و تبار خود را به «هخامنش» می‌رساندند که سرکردهٔ طایفه پاسارگاد از طایفه‌های پارسیان بوده‌است.
هخامنشیان نخست پادشاهان بومی پارس و سپس انشان بودند ولی با شکستی که کوروش بزرگ بر ایشتوویگو واپسین پادشاه ماد وارد ساخت و سپس فتح لیدیه و بابل پادشاهی هخامنشیان تبدیل به شاهنشاهی بزرگی شد. از این رو کوروش بزرگ را بنیان‌گذار شاهنشاهی هخامنشی می‌دانند.
به قدرت رسیدن پارسی‌ها و سلسله هخامنشی یکی از رویدادهای مهم تاریخ گذشته‌است. اینان دولتی بنیان نهادند که بخش بزرگی از جهان را تحت تسلط خود درآورد. شاهنشاهی هخامنشی را نخستین امپراتوری تاریخ جهان می‌دانند. هخامنشیان ۲۲۰ سال (از ۵۵۰ پیش از میلاد تا ۳۳۰ پیش از میلاد) بر بخش بزرگی از جهان شناخته شده آن روز از رود سند تا دانوب در اروپا و از آسیای میانه تا شمال شرقی آفریقا فرمان راندند. شاهنشاهی هخامنشی به دست اسکندر مقدونی برافتاد. پس از مرگ اسکندر در ۳۲۳ پیش از میلاد فتوحاتش میان سردارانش تقسیم شد و بیشتر متصرفات آسیایی او که ایران هستهٔ آن بود به سلوکوس اول رسید. به این ترتیب ایران تحت حکومت سلوکیان درآمد. سلوکیان میان سالهای ۳۲ تا ۶۴ پیش از میلاد بر آسیای غربی فرمان می‌راند. پس از مدتی پارتها نفوذ خود را گسترش دادند و سرانجام توانستند عاملی برای نابودی سلوکیان شوند.
اشکانیان
همبستگی مادها و پارسها (در پلکان شرقی آپادانای تخت جمشید)
اشکانیان (۲۵۰ پ. م تا ۲۲۴ م) که از تیره ایرانی پرنی و شاخه‌ای از طوایف وابسته به اتحادیه داهه از عشایر سکاهای حدود باختر بودند، از ایالت پارت که مشتمل بر خراسان امروزی بود برخاستند. نام سرزمین پارت در کتیبه‌های داریوش پَرثَوَه آمده‌است که به زبان پارتیپهلوی می‌شود. چون پارتیان از اهل ایالت پَهلَه بودند، از این جهت در نسبت به آن سرزمین ایشان را پهلوی نیز می‌توان خواند. قبایل پارتی در آغاز با قوم داهه که در خاور دریای مازندران در آمل می‌زیستند در یک جا سکونت داشتند و سپس از آنان جدا شده در ناحیه خراسان مسکن گزیدند.
این امپراتوری در دوره اقتدارش از رود فرات تا هندوکش و از کوه‌های قفقاز تا خلیج فارس گسترش یافت. در دوران اشکانی جنگ‌های ایران و روم آغاز شد. حاصل عمده فرمانروایی اشکانیان، رهائی کشور ایران از سلطهٔ همه جانبهٔ یونانی که هدف نابودی ایران گرائی را در سر می‌پروراند و پاسداشت تمدن ایران از یورش‌های ویرانگر طوایف مرزهای شرقی و نیز، پاسداشت تمامیت ایران در برابر تجاوز خزنده روم به سوی خاور بود. در هر سه مورد، مساعی آنان اهمیت قابل ملاحظه‌ای برای تاریخ ایران داشت اما جنگ‌های فرساینده با روم عامل عمده‌ای در ایجاد ناخرسندی میان طبقات جامعه شد.
کاروانسرای دیرگچین برجای مانده از دوره ساسانیساسانیان
ساسانیان خاندان شاهنشاهی ایرانی است که از سال ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی بر ایران فرمانروایی کردند؛ بنیان این شاهنشاهی یکپارچه را «اردشیر» (یا ارتخشتره؛ از «ارت»: مقدس، و «خشتره»: شهریار)[۴۸] بنا کرد. شاهنشاهان ساسانی که ریشه‌شان از استان پارس بود، بر پهنه بزرگی از آسیای باختری چیرگی یافته، گستره فرمانروایی خود؛ کشور ایران (به پهلوی کتیبه‌ای ) را برای نخستین بار پس از هخامنشیان، یکپارچه ساخته و زیر فرمان تنها یک دولت شاهنشاهی آوردند.[۴۹] پایتخت ایران در این دوره، شهر تیسفون در نزدیکی بغداد در عراق امروزی بود.
بیشتر ایران در دوران خلیفه دوم، عمر بن خطاب، به تصرف سپاه اسلام درآمد و به مدت حدود ۱۵۰ سال قسمت‌های گسترده‌ای از آن بخشی از خلافت اسلامی شد، البته در طول این دوره نیز حکومت‌های ایرانی کوچک و اغلب در شمال ایران نیز وجود داشتند. پس از خلفای چهارگانه، خلافت به امویان منتقل شد و در ابتدای قرن دوم عباسیان به کمک ابومسلم خراسانی و ایرانیان همیار او (سیاه جامگان)، خلافت را به دست آوردند اما منصور دوانیقی، خلیفه دوم عباسیان، ابومسلم را کشت. بعدها قیام‌هایی از جمله خیزش المقنع نیز علیه عباسیان صورت گرفت که سرکوب شد.
طاهریان(۲۵۹–۲۰۵ه/۸۷۲–۸۲۰م) اولین حکومت مستقل ایران پس از حملهٔ اعراب بودند.
در اوایل سده سوم، طاهر بن حسین، یکی از سرداران مأمون عباسی از طرف او امیر خراسان شد و به دلیل آن که عدم اطاعت خود را از مأمون اعلام کرد، اولین حکومت مستقل ایرانی پس از اسلام در ایران تشکیل شد و حکومت او به طاهریان معروف شد. در زمان طاهریان نیشابور به پایتختی برگزیده شد.
طاهریان در جنگ با خوارج در شرق ایران به پیروزی دست یافتند و سرزمین‌های دیگری مانند سیستان و قسمتی از ماوراءالنهر را به تصرف درآوردند و نظم و امنیت را در مرزها بر قرار کردند. گفته می‌شود که در زمان حکومت طاهریان، به جهت اهمیت دادن آنان به کشاورزی و عمران و آبادی، کشاورزان به آسودگی زندگی می‌کردند.
در زمان طاهریان قیام‌های بابک و مازیار که به ترتیب در آذربایجان و طبرستان (مازندران) رخ داد باعث شد که آنها از توجه به شرق ایران بازدارد. به همین دلیل خوارج دست به شورش زدند. آخرین امیر طاهری محمد بن طاهر نیز فردی مقتدر نبود. در نتیجه حکومت طاهریان رو به ضعف نهاد و سرانجام در میانه‌های سده سوم هجری به دست یعقوب لیث سرنگون شد.
صَفّاریان از دودمان‌های ایرانی فرمانروای بخش‌هایی از ایران بودند. پایتخت ایشان شهر زَرَنگ بود.
یعقوب لیث نخستین امیر این خانواده بود که دولت مستقل اسلامی صفاریان را بنیاد نهاد. لیث سه پسر داشت بنام‌های یعقوب و عمر و علی، هر سه پسران لیث حکومت کردند اما دورهٔ حکومتشان چندان نپایید.
سامانیان (۲۶۱–۳۹۵ ق / ۸۷۴–۱۰۰۴ م) یکی از دودمان‌های ایرانی بودند که تقریباً بر تمامی سرزمین‌های خراسان، هیرکان، مکران، سیستان، خوارزم و کرمان حکومت کردند و باعث رشد و شکوفایی زبان پارسی دری شدند.
خاندان سامانی از مردم بلخ بوده و آیین زردشتی داشتند، سامان خدا بنیان‌گذار اعلی خانواده از روشناسان محل و فرمانروای بلخ بود. اسد والی عربی خراسان در میانه سده هشتم با سامان دوست شد. سامان دین اسلام را برگزید و نام پسر خود را اسد گذاشت. پسران اسد اشخاص با کفایتی بودند و در سده نهم عهد مأمون عباسی به حکمرانی محلی ماوراءالنهر و هرات برگزیده شدند. مانند: علی در سمرقند، احمد در فرغانه و الیاس در هرات. ابراهیم پسر الیاس بود که بعدها به سپهسالاری دولت طاهری افغانستان رسید. احمد حاکم فرغانه در ۸۷۴ فوت، و نصر پسرش در سمرقند جانشین او گردید. اسمعیل برادر نصر حاکم بخارا شد و همین شخص است که بعدها دولت حسابی سامانی را در سال ۸۹۲ پس از مرگ نصر گرفت و در سمرقند پایه گذاشت.
زیاریان و آل بویه دو خانواده دیلمی از نواحی دیلمستان یا همان گیلان بودند که توانستند به حکومت ایران غربی برسند.
در غرب و مرکز ایران دو سلسله دیلمی به نام آل زیار (۳۲۰ ه.ق) و آل بویه که هر دو از گیلان برخاسته‌اند نواحی مرکزی و غربی ایران و پارس را از تصرف خلفا آزاد کردند. دیلمی نام قوم و گویشی در منطقه کوهستانی دیلمستان بود. دیلمیان سخت نیرو گرفتند و مدت ۱۲۷ سال حکومت راندند و چون خلفا در برابر آنها چاره‌ای جز تسلیم ندیدند حکومت بغداد را به آنها واگذاشتند و خود به عنوان خلیفگی و احترامات ظاهری قناعت کردند. در واقع، پس از حکومت نیمه مستقل طاهریان و پس از صفاریان و در ایام امارت امرای سامانی در ماوراءالنهر، خانواده‌هایی از مازندران و سپس گیلان توانستند بر قسمت عمده ایران غربی، یعنی از خراسان تا بغداد تسلط یابند. حکومت این خانواده‌ها به نام دیلمیان شهرت یافته‌است.
آل بویه یا بوییان یا بویگان، (۳۲۰–۴۴۷ ق / ۹۳۲–۱۰۵۵ م) از دودمان‌های دیلمیان و شیعهٔ ایران پس از اسلام است که در بخش مرکزی و غربی و جنوبی ایران و عراق فرمانروایی می‌کردند.
بوییان دارای تباری دیلمی بودند و به زبانی ایرانی صحبت می‌کردند.[۵۰] سرزمین بوییان دیلمستان بود. در متون تاریخی تا حدود قرن هفتم و هشتم سرزمینی که امروز گیلان می‌نامند در گذشته با نام سرزمین دیلم یا همان دیلمستان و نواحی مازندران امروزی نیز طبرستان نامیده می‌شد.
دولت غزنوی یا غزنویان (۹۷۵–۱۱۸۷ م) (۳۴۴ ه.ق - ۵۸۳ ه.ق) یک دولت ترک نژاد،[۵۱] نظامی و اسلامی بود. دولت غزنوی خاستگاه نژادی و پایگاه ملی خاصی نداشت، اما به عنوان مروج و ناشر اسلام مورد توجه و تأیید خلافت عباسی بود. زبان رسمی این حکومت فارسی بود. شهرت این حکومت در جهان، بیشتر به خاطر فتوحاتی است که در هندوستان انجام داده‌است.
از آنجا که غزنویان نخستین پایه‌های شهریاری را در شهر غزنین آغاز نمودند به غزنویان نامدار شدند. بنیان‌گذار این دودمان کسی به نام سلطان محمود غزنوی بود. پدران او بردگان ترکی بودند که در زمان سامانیان خریداری شده و برای این دودمان ایرانی خدمت می‌کردند. کار ایشان کم‌کم گرفت و به شهریاری هم رسیدند. نام‌آورترین شهریاران این دودمان سلطان محمود و پسرش سلطان مسعود بودند. پس از سلطان مسعود این دودمان رو به ناتوانی گذارد و چندی پستر حوزهٔ فرمانروای‌اش به بخش‌هایی از هندوستان و افغانستان کنونی محدود شد. حکومت غزنویان هند از نظر هنردوستی و توجه به شاعران پارسی سرا از اهمیت بالایی برخوردار است.
در اواخر حکومت سامانیان یکی از سپه سالاران ترک به نام البتکین کوشید با همدستی عده‌ای دیگر، یکی از اعضای خاندان سامانی به نام نصربن عبدالملک بن نوح را به حکومت برساند اما نتوانست و پسر عموی وی یعنی منصور بن نوح به جای وی بر تخت نشست. پس از این ماجرا البتکین راهی شهر غزنه در افغانستان شد و در آنجا حکومت را بر دست گرفت.
سَلجوقیان یا سَلاجقه، یا آل سلجوق، نام دودمانی است که در سده‌های پنجم و ششم هجری قمری (یازدهم و دوازدهم میلادی) بر بخش‌های بزرگی از آسیای غربی، شامل ایران کنونی، فرمانروایی داشتند.
سلجوقیان که به اسلام رو آورده بودند، پس از ریاست سلجوق بن دقاق، نام سلاجقه را به خود گرفتند و به سامانیان در مبارزه با دشمنانشان بسیار کمک کردند. پسر سلجوق بنام میکاییل که پس از مرگ او ریاست این طایفه را بعهده داشت، چندین حکم جهاد برای مبارزه با (به قول مورخین) کفار صادر کرد.
میکاییل سه پسر داشت به نام‌های یبغو، چغری و طغرل. این قبیله که یک‌بار در زمان سلجوق بن دُقاق به دره سیحون کوچ کرده بودند، بار دگر پس از مرگ سلجوق به سرکردگی سه پسر زاده‌اش به نزدیکی پایتخت سامانیان کوچ کردند. اما سامانیان از نزدیکی این طایفه به پایتخت احساس خطر کردند؛ بنابراین سلاجقه بار دگر از روی اجبار بار سفر بسته و به بغرا خان افراسیابی پناه بردند. این حاکم از سر احتیاط، طغرل پسر بزرگ را زندانی کرد؛ ولی طغرل به کمک برادر خود چغری از زندان رهایی پیدا کرد و با طایفه خود به اطراف بخارا کوچ کردند.
در سال ۴۱۶ هجری ترکان سلجوقی به ریاست اسرائیل بن سلجوق برادر میکاییل دست به شورش زدند. اما سلطان محمود او را گرفت و در هند زندانی کرد. از طرف دیگر گروهی از یارانش دست به شورش زدند.
خوارزمشاهیان نام چند سلسله شاهی برآمده از خوارزم در سده‌های چهارم تا هفتم ق. از آن میان، خوارزمشاهیان بزرگ (۶۲۸–۴۷۰ ق/۱۲۳۱–۱۰۷۷ م) خوارزم، که اکنون در جمهوری خودمختار قراقالپاقِ ازبکستان به نام خیوه خوانده می‌شود، برپایه داده‌های اوستا، همان سرزمین ائیرینه وئجه، سکونت‌گاه آریائیان است که برای وجه تسمیه آن معانی مختلف، از جمله جایگاه برخاستن خورشید (خوار/ خور/ خوشید و زم به معنای زمین) بیان کرده‌اند.[۵۲] و[۵۳]
«نوشتکین» نیای بزرگ خوارزمشاهیان، غلامی بود از اهالی غرجستان که سپهسالار کل سپاه خراسان در زمان سلجوقیان او را خرید. این غلام رفته رفته در دوران فرمانروایی سلجوقیان به سبب استعداد سرشار و کفایتی که از خود نشان داد به زودی مدارج ترقی را طی کرد و به مقامات عالی رسید تا این که سرانجام به امارت خوارزم برگزیده شد.
«نوشتکین» صاحب ۹ پسر بود که بزرگترین آنها، قطب‌الدین محمد نام داشت.
پس از «نوشتکین»، فرزندش محمد از جانب برکیارق به ولایت خوارزم رسید «۴۹۱ ق / ۱۰۹۸ م» و سلطان سنجر نیز بعدها او را در آن سمت ابقاء کرد.
بدین ترتیب دولت جدیدی بنیان‌گذاری شد که بیش از هر چیز برآورده و دست پرورده سلجوقیان بود. قطب‌الدین محمد به مدت سی سال تحت قیومیت و اطاعت سلجوقیان امارت کرد.
پسرش اتسز هم که پس از او در ۵۲۲ ق / ۱۱۲۸ م به فرمان سنجر امارت خوارزم یافت، از نزدیکان درگاه سلطان سلجوقی بود. هر چند بعدها کدورتی بین وی و سلطان سنجر پدید آمد که به درگیری‌های متعددی هم منجر شد، اما تا زمان حیات سلطان سنجر، اتسز نتوانست به توسعه قلمرو خوارزمشاهیان کمک چندانی بکند.
چون اتسز پیش از سنجر وفات یافت، پسرش ایل ارسلان «۵۵۱ ق / ۱۱۵۶ م» امیر خوارزم شد. اما در زمان او که سلطان سنجر نیز وفات یافته بود، نزاع داخلی سلجوقیان، امکانی را فراهم آورد تا ایل ارسلان به قسمتی از خراسان «۵۵۸ ق / ۱۱۶۳ م» و ماوراءالنهر «۵۵۳ ق / ۱۱۵۸ م» که هر دو در آن ایام دچار فترت بودند، دست یابد و به این ترتیب نزدیک به پانزده سال به عنوان خوارزمشاه حکومت کند.
ایلخانان ایران نام سلسله‌ای است که از سال ۶۵۴ تا ۷۵۰ ه.ق معادل ۱۲۵۶ تا ۱۳۳۵ میلادی در ایران حکومت می‌کردند و فرزندان چنگیزخانمغول بودند. لشکریان چنگیزخان نخستین بار در سال ۶۱۸ ه.ق معادل ۱۲۲۱ میلادی به خراسان حمله نمودند. چنگیزخان سال ۱۲۲۵ میلادی به مغولستان بازگشت و در آنجا درگذشت. سال ۱۲۵۱ م. منگو، خان بزرگ یا قاآن، بر آن شد تا با اعزام برادرانش هولاکو و کوبلای خان (قوبیلای) به ترتیب به ایران و چین پیروزی‌های مغولان را تحکیم و تکمیل کند. هولاکو با فتح ایران سلسله ایلخانیان ایران و قوبیلای با فتح چین سلسله یوان چین را بنیاد گذاردند. ایلخانان یعنی خانان محلی می‌گویند و غرض از این عنوان آن بوده‌است که سمت اطاعت ایلخانان را نسبت به قاآنان می‌رسانند و این احترام همه وقت از طرف ایلخانان ایران رعایت می‌شده‌است. فتح ایران به دست هلاکوخان پیامدهای مهمی چون پایان کار اسماعیلیان و انقراض خلافت عباسیان در پی داشت. ایلخانان در ابتدا دین بودایی داشتند اما به تدریج به اسلام گرویدند. ایلخانان مسلمان خود را سلطان نامیده و نام‌های اسلامی برگزیدند.
در دوران ملوک‌الطوایفی
برگی از کتاب جامی که تاریخ ۱۵۵۳ میلادی کشیده شده، نمونه‌ای از هنر شکوفای دوره تیموریان
با ضعف حکومت ایلخانان مغول حکومت‌های محلی در نقاط مختلف ایران سر برداشتند. حکومت‌های زودگذر سربداران در خراسان، چوپانیان در آذربایجان، مرعشیان در مازندران، کیائیان در گیلان، اتابکان لر در لرستان، و قراقویونلو و آق‌قویونلو در غرب و شمال غربی ایران از جمله این حکومت‌های محلی بودند. تیمور گورکانی نیز که در ماوراءالنهر دولتی قدرتمند تشکیل داده بود به ایران لشکر کشید و بخش‌های شمالی ایران برای مدتی در تصرف حکومت تیموریان بود.
صفویه دودمانی ایرانی و شیعه بودند که از ۹۰۷ تا ۱۱۳۵ ه.ق بر ایران فرمانروایی کردند. بنیان‌گذار پادشاهی صفوی، شاه اسماعیل یکم است که در تبریز تاجگذاری کرد و آخرین پادشاه راستین صفوی، شاه سلطان حسین است که در سال ۱۱۳۵ از شورشیان افغان شکست خورد.
دوره صفویه از مهمترین دوران تاریخی ایران به‌شمار می‌آید، چرا که پس از نهصد سال پس از نابودی شاهنشاهی ساسانیان، یک فرمانروایی پادشاهی متمرکز ایرانی توانست بر سراسر ایران آن روزگار فرمانروایی کند. پس از اسلام، چندین پادشاهی ایرانی مانندطاهریان، صفاریان، سامانیان، آل بویه، زیاریان و سربداران ساخته شد، ولی هیچ‌کدام نتوانستند تمام ایران را زیر پوشش خود جای دهند و یکپارچگی میان مردم ایران پدیدآوردند.[۵۴]
صفویان، آیین شیعه را دین رسمی ایران جای دادند و آن را به عنوان عامل همبستگی ملّی ایرانیان برگزیدند. شیوه فرمانروایی صفوی تمرکزگرا و نیروی مطلقه (در دست شاه) بود. پس از ساختن پادشاهی صفویه، ایران اهمیتی بیشتر پیدا کرد و از ثبات و یکپارچگی برخوردار شد و در زمینهٔ جهانی نام‌آور شد.[۵۵] در این دوره روابط ایران و کشورهای اروپایی به (دلیل) دشمنی امپراتوری عثمانی با صفویان و نیز جریان‌های بازرگانی (به ویژه داد و ستد ابریشم از ایران) گسترش فراوانی یافت. در دوره صفوی (به ویژه نیمه نخست آن) جنگ‌های بسیاری میان ایران با امپراتوری عثمانی در باختر و با ازبکها در خاور کشور رخ داد که شوند (علت) این جنگ‌ها جریان‌های زمینی و دینی بود.[۵۶]
افشاریه، نام سلسله پادشاهی در ایران و پیرامون آن از عراق و قفقاز تا شبه قاره هند در دورة میان برافتادن حکومت صفوی به‌دست افغان‌ها و برآمدن حکومت قاجار. مؤسس این سلسله نادرشاه (نادرقلی/ ندرقلی) از طایفه قرقلو (یا قرخلو) از افشارهای خراسان بود.[۵۷]
وی ابتدا از فرماندهان سپاه صفوی بود، سپس به پادشاهی ایران رسید و بنیان‌گذار دودمان افشاریه شد. او دوازده سال (از ۱۱۱۴ تا ۱۱۲۶) بر ایران حکومت کرد. پایتخت وی شهر مشهد بود. وی ماوراءالنهر و و هند نیز لشکر کشید اما با مرگ او بیشتر متصرفاتش سر به شورش برداشتند.[۵۸] ساختار اداری ایران در دورة افشاریه مبتنی بر نظام اداری صفویان اما با تأکید بر نیروی نظامی به ویژه دردورة نادرشاه بود که حمله پیروزمندانه او به هند نیز در نتیجه توجه به ساختارهای نظامی بود.[۵۹]
زندیه، از طوایف لک و مؤسس این سلسله کریمخان می‌باشد. آنان در زمان شاه عباس اول از دامنه‌های کوه‌های زاگرس به حوالی پری و کمازان در نزدیکی ملایر کوچ داده شدند. این طایفه به سه تیره زند بگله و زند هزاره از یک تبار و زند خراجی از تبار دیگر تقسیم می‌شد.[۶۰]
حکومت زندیان را کریم خان زند در سال ۱۱۶۳ ه.ق بنیان نهاد[۶۱] و میان فروپاشی افشاریان تا برآمدن قاجار به درازای چهل و شش سال در ایران بر سر کار بودند. کریم خان خود را وکیل الرعایا نامید و از لقب شاه پرهیز کرد. شیراز را پایتخت خود گردانید و در آبادانی آن کوشش نمود. ارگ، بازار، حمام و مسجد وکیل شیراز از کریمخان زند وکیل الرعایا به یادگار مانده‌است.
وقتی جنگ‌های خانگی بازماندگان نادر شاه بی‌کفایتی آنان را برای مملکت‌داری آشکار ساخت و عرصه را برای ظهور قدرت‌های جدید مستعد گردانید، خان زند به همراه علی مردان خان بختیاری و ابوالفتح خان بختیاری اتحاد مثلثی تشکیل دادند و کسی را که از طریق مادری از تبار صفویان بود را به نام شاه‌اسماعیل سوم به شاهی برداشتند؛ ولی چون هیچ‌یک از آنان خود را از دیگری کمتر نمی‌شمرد، ناچار به نزاع‌های داخلی روی آوردند. سرانجام کریم خان توانست پس از شانزده سال مبارزه دایمی بر تمامی حریفان خود از جمله محمدحسن خان قاجار و آزاد خان افغان غلبه کند و صفحات مرکزی و شمالی و غربی و جنوبی ایران را در اختیار بگیرد. وی به انگلیسها روی خوش نشان نداد و همواره می‌گفت آنها می‌خواهند ایران را مانند هندوستان کنند. برادر وی، صادق خان، نیز موفق شد در سال ۱۱۸۹ هجری قمری بصره را از حکومت عثمانی منتزع نماید و به این ترتیب، نفوذ اوامر دولت ایران را بر سراسر اروندرود و بحرین و جزایر جنوبی خلیج فارس مسلم گرداند.
قاجاریه
قاجاریان از حدود سال ۱۱۷۰ تا ۱۳۰۴ ه.ش بر ایران فرمان راندند. ایل قاجار یکی از طایفه‌های ترکمان بود که بر اثر یورش مغول از آسیای میانه به ایران آمدند. آنان ابتدا در پیرامون ارمنستان ساکن شدند و در دوران صفویه به سپاه قزلباش حامی صفویان پیوستند. شاه عباس بزرگ یک دسته از آنان را در استرآباد (گرگان) ساکن کرد و حکومت قاجاریه نیز از قاجارهای استرآباد تشکیل یافته‌است. بنیان‌گذار این سلسله آغامحمد خان است که رسماً در سال ۱۱۷۴ در تهران تاجگذاری کرد و آخرین پادشاه قاجار، احمد شاه است. رنگ‌ها و ترتیب آنها در پرچم کنونی ایران در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار و در زمان صدارت امیرکبیر مدون گردید و برای اولین بار نیز در دوران صدارت امیرکبیر به سال ۱۸۴۹، در سفارت ایران در لندن، پرچم شیر و خورشید ایران برافراشته شد.[۶۲] سرانجام، رضاخان میر پنج با کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ به کمک سید ضیاالدین طباطبایی در سال ۱۳۰۴ احمد شاه، آخرین شاه قاجار را برکنار کرد و رضاشاه پهلوی، جای او را گرفت.[۶۳]
با حمله متفقین به ایران در شهریور ۱۳۲۰ رضاشاه از قدرت خلع و از ایران تبعید شده و پسرش محمدرضا شاه پهلوی به جای او به قدرت رسید. در سال ۱۳۳۲ در جریان ملی شدن صنعت نفت، محمدرضاشاه از ایران گریخت اما با کودتای ۲۸ مرداد علیه مصدق، به ایران بازگشت و قدرت خود را تحکیم کرد. او با وقوع انقلاب اسلامی ایران برکنار شد و از این رو آخرین شاه نظام ۲۵۰۰ ساله سلطنتی در ایران به حساب می‌آید.
انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، انقلابی بود که با شرکت اکثر مردم و احزاب اسلام‌گرا، ملی‌گرا، سوسیالیستی، و روشنفکران ایران، نظام پادشاهی این کشور را سرنگون، و پیش‌زمینهٔ روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی در ایران را فراهم کرد. این انقلاب به رهبری خمینی به پیروزی رسید. سلطنت پهلوی با انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ برچیده شد.
کلیه بخش‌های حکومتی جمهوری اسلامی ایران، با انتخاب مردم (به صورت مستقیم یا غیر مستقیم) و تحت نظارت استصوابی تشکیل می‌شود.[۶۷][۶۸]
ساختار سیاسی ایران شامل اشخاص حقیقی و حقوقی زیر است؛ رهبر در رأس هرم قدرت قرار دارد و علاوه بر فرماندهی کل قوا و انتصاب روسای قوه قضاییه و صدا و سیما، وظیفه انتصاب اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام و نیز شورای نگهبان (نظارت استصوابی) را نیز بر عهده دارد.[۶۹] پس از رهبر ساختار سیاسی جمهوری اسلامی بر پایه سه قوه مجریه، قضائیه، و مقننه است. مجلس خبرگان وظیفه انتخاب، تایید و عزل رهبری را بر عهده دارد و مجمع تشخیص مصلحت نظام هشت وظیفه بر عهده دارد که یکی از آنها رسیدگی به اختلافات مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان است.[۷۰] در دوره حکومت جمهوری اسلامی تحریم‌های زیادی گریبان اقتصاد ایران را گرفت.[۷۱] این تحریم‌های اقتصادی در کنار ضعف‌های ساختاری و مدیریتی، شرایطی را رقم زده است که میانگین رشد اقتصادی ایران در سالهای بعد از انقلاب اسلامی حدود دو درصد بوده است.[۷۲]
نتایج انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸، مورد اعتراض گروهی از مردم این کشور قرار گرفت؛ به طوری که شهرهای بزرگ به‌ویژه تهران، تا ماه‌ها صحنه یکی از بزرگترین اعتراضات بعد از انقلاب سال ۵۷ شد.[۷۳][۷۴]
همچنین در دی‌ماه سال ۹۶، اعتراض به وضعیت اقتصادی به تظاهرات گسترده‌ای در بسیاری از شهرهای این کشور منجر شد و در نتیجه هزاران نفر بازداشت شدند.[۷۵][۷۶][۷۷]
تصویربرداری فضایی از ایران پراکندگی ناهمواری‌ها در ایران
از دید طبیعی ایران از شمال به رود اترک، دریای خزر و رود ارس، از خاور به کوه‌های هندوکش و کوه‌های باختری دره سند، از باختر به دامنه‌های باختری کوه‌های زاگرس و حوضه آبریز اروندرود و از جنوب به خلیج فارس و دریای عمان محدود می‌شود.
بیش از نیمی از ایران کویری و نیمه کویری است. حدود یک سوم ایران نیز کوهستانی است و بخش کوچکی از ایران (شامل جلگهٔ جنوب دریای خزر و جلگهٔ خوزستان) از جلگه‌های حاصلخیز تشکیل شده‌است. بلندترین کوه ایران دماوند (۵۶۱۰ متر)[۷۸] می‌باشد.
از دید جغرافیایی؛ غربی‌ترین شهر ایران کلیساکندی، شرقی‌ترین شهر جالق، شمالی‌ترین شهر پارس‌آباد و جنوبی‌ترین شهر چابهار است.[۷۹]
بر اساس قانون بخش‌بندی کشوری (مصوب ۱۲۸۶ شمسی) ایران به ۴ ایالت «آذربایجان»، «خراسان»، «فارس»، و «کرمان و بلوچستان» و ۱۰ ولایت (جدا از ایالات) تقسیم شد. این تقسیمات تا سال ۱۳۱۶ با دگرگونی‌های کوچکی به همین گونه ماند. در سال ۱۳۱۶ با تصویب قانون جدید تقسیمات کشوری، ایران به ۱۰ استان و ۴۹ شهرستان تقسیم شد. به مرور زمان با ایجاد استانهای جدید، تعداد استانهای ایران افزایش یافت. برای مدت‌های مدیدی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران همچنان دارای ۲۴ استان بود. از سال ۱۳۷۲ به‌ترتیب استان اردبیل، استان قم، استان قزوین، گلستان تشکیل شده، خراسان به سه استان خراسان جنوبی، خراسان شمالی و خراسان رضوی تقسیم شده و در سال ۱۳۸۹ البرز آخرین استانی بود که تاکنون تأسیس شده‌است. براساس آخرین تقسیمات کشور در سال ۱۳۹۳ ایران از ۳۱ استان تشکیل می‌شود.
ایران از لحاظ آب و هوایی یکی از منحصربه‌فردترین کشورهاست. اختلاف دمای هوا در زمستان میان گرمترین و سردترین نقطه گاهی به بیش از ۵۰ درجهٔ سانتیگراد می‌رسد.
داغ‌ترین نقطهٔ زمین در سالهای ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ میلادی، در نقطه‌ای در کویر لوت ایران بوده‌است.[۸۰]
سامانه پرفشار سیبریایی که با ریزش به عرض‌های جنوبی در نوار شمالی بارش باران و برف و کاهش دما و در سایر نقاط فقط کاهش دما را به همراه دارد.
سامانه باران‌زای مدیترانه‌ای که از سمت غرب وارد ایران می‌شود و موجب ریزش باران یا برف در بسیاری از نقاط غربی و میانی و شرق ایران می‌شود.
سیستم کم فشار جنوبی که در نوار جنوب و جنوب غرب موجب رگبار باران می‌شود.
میزان بارندگی در ایران بسیار متغیر است. در شمال به بیش از ۲۱۱۳ میلی‌متر (رشت، ۱۳۸۳) نیز می‌رسد. در نواحی کویری بارش عمدتاً بسیار کم و در حدود ۱۵ میلی‌متر است. بارش نواحی شمال غرب و غرب، دامنه‌های جنوبی البرز و شمال شرق تا حدودی قابل توجه (حدود ۵۰۰ میلی‌متر) می‌باشد. در سایر نقاط میزان بارش از ۲۰۰ میلی‌متر بیشتر نمی‌شود. ایران با مشکلات کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کند. پیش‌بینی می‌شود ایران در سال ۲۰۲۵ در وضعیت تنش آبی قرار بگیرد.[۸۱]
اختلاف دمای هوا در ایران در نقاط مختلف زیاد است. در حالی که در فصل زمستان دمای شهرکرد در شب به ۳۰- درجه هم می‌رسد، مردم اهواز هوای تابستانی (۵۰ درجه) را تجربه می‌کنند. هوای سواحل شمالی در تابستان گرم و مرطوب و در زمستان معتدل می‌باشد. نواحی شمال غرب و غرب تابستان‌های معتدل و زمستان‌های سرد و نواحی جنوبی تابستان‌هایی به شدت گرم و زمستان‌هایی معتدل دارند.
بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵، ایران دارای ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰ نفر جمعیت (هجدهم درجهان)[۹] است که شامل ۷۸٬۱۶۶٬۸۲۲ ایرانی، ۱٬۵۸۳٬۹۷۹ افغانستانی، ۳۴٬۵۳۲ عراقی، ۱۴٬۳۲۰ پاکستانی، ۷۱۳ ترکیه‌ای، ۲۰٬۸۴۴ سایر کشورها و ۱۰۵٬۰۶۰ اظهار نشده می‌باشد.[۸۲] در خصوص جمعیت ایران باید توجه کرد که این آمار مربوط به پایان زمان سرشماری در انتهای آبان ماه ۱۳۹۵ است (نه پایان سال ۱۳۹۵)،[۸۳] همچنین حدود یک و نیم تا دو میلیون نفر اتباع غیرمجاز افغانستانی (افغانستانی‌ها در ایران)[۸۴] و ایرانیان خارج از کشور که بین سه تا شش میلیون نفر برآورد می‌شوند، لحاظ نشده‌اند[۸۵] و در برخی مناطق شرقی و جنوبی ایران هم عده زیادی فاقد شناسنامه و مدارک هویتی هستند.[۸۶][۸۷][۸۸][۸۹]
در مورد ترکیب جمعیتی اقوام در ایران گزارش‌های مختلفی منتشر شده‌اند.
براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵ دربارهٔ ترکیب قومی ملّت ایران، جمعیت فارس‌ها حدود ۷۳ تا ۷۵ درصد جمعیت ایران است. آمار سرشماری سال ۱۳۷۵ نشان می‌دهد که ۸۲ تا ۸۳ درصد مردم فارسی صحبت می‌کنند و ۸۶/۲ درصد از آنها فقط فارسی را می‌فهمند.[۹۰]
تخمین‌های کتابخانه کنگره به این ترتیب هستند: فارسی‌زبان (۶۳٪)، آذری (۱۵٪)، کرد (۱۰٪)، لر (۶٪)، عرب (۲٪)، بلوچ (۲٪)، ترکمن (۱٪)، گروه‌های ترک‌تبار قبیله‌ای همچون قشقایی (۱٪)، و گروه‌های غیر ایرانی و غیرترک همچون ارمنی، آشوری، و گرجی (کمتر از ۱٪). همچنین زبان فارسی‌زبان مادری حداقل ۶۵٪ جمعیت و زبان دوم بخش بزرگی از ۳۵٪ دیگر است که به آن گویش می‌کنند.[۹۳]مازندرانی، گیلک، تات، لک، تالش، خلج، مندایی (صائبی)، سیستانی و یهودی نیز از دیگر گروه‌های قومی ایران هستند.[۹۴]
بنابر گزارش سال ۲۰۰۸ دفتر کنترل مواد و جرایم سازمان ملل متحد، نزدیک به سه درصد جمعیّت ۱۵ تا ۶۴ سال ایران مواد مخدر مصرف می‌کنند که این بالاترین درصد مصرف مواد مخدر در جهان است.[۹۵] ایران بر اساس برآورد سال ۲۰۰۹ بیش از ۳۲ میلیون کاربر در اینترنت دارد.[۹۶]
میزان تراکم جمعیت در استانهای ایران.
در سال ۲۰۱۴ مؤسسه مشاوره مدیریتی گالوپ گزارشی از نظرسنجی سال ۲۰۱۳ مبنی بر بررسی وضعیت خشنودی و خوشحالی در بین ۱۳۸ کشور منتشر کرد که بنا به این گزارش، ایران، دومین کشور غمگین جهان است.[۹۷][۹۸]مجله تجاری فوربز در سال ۲۰۱۳ هم‌زمان با گالوپ، با اشاره به «شاخص رفاه لگاتوم» ایران را از کشورهای بسیار غمگین در کنار سوریه اعلام کرد البته رتبه‌ای در این گزارش به چشم نمی‌خورد.[۹۹]مهرنیوز در ۴ مرداد ۱۳۹۳ (۲۶ ژوئیه ۲۰۱۴) مدعی شد که مجله فوربز ایران را در رتبه یازدهم در نمودار غمگین‌ترین کشورهای دنیا اعلام کرده‌است و با استناد به آن دقت آمارها را زیر سؤال برد البته برای این ادعا منبعی را ارائه نکرد.[۱۰۰] سال ۱۳۹۴ خبرگزاری‌های داخلی ایران از نظرسنجی سال ۲۰۱۴ موسسه جهانی مدیریتی گالوپ در بین ۱۵۳ هزار نفر از ۱۴۳ کشور جهان خبر دادند که ملت ایران در کنار عراق و کامبوج عصبانی‌ترین مردم در بین این ۱۴۳ کشور بودند.[۱۰۱][۱۰۲] مردم ایران در این نظرسنجی اظهار کردند که رخدادهای منفی زیادی را در زندگی روزمره خود تجربه می‌کنند. ۴۹ درصد از جمعیت کشور برابر سؤال «آیا به‌تازگی عصبانی شده‌اید؟» پاسخ مثبت دادند. سیدحسن چلک، رئیس انجمن مددکاری ایران برابر این موضوع اظهار داشت که فشارها و استرس‌های روزانه مردم ایران باعث وقوع چنین مسئله‌ای شده‌است.[۱۰۱][۱۰۲]
در سال ۲۰۱۶ شاخص رفاه لگاتوم (که فوربز نیز به آن اشاره کرده بود) رتبه شکوفایی ایران از ۱۴۹ کشور در جهان را رتبه ۱۱۸ اعلام کرد و توضیح داد:[۱۰۳]
ایرانیان نوعی از بدترین نوع عملکرد آزادی شخصی و حکومتی در جهان را تحمل می‌کنند. بیشتر از هرچیز این دو شاخص هستند که شکوفایی کلی ایران را از سال ۲۰۰۷ در سطح پایینی نگه داشته‌اند. محدودیت‌های آزادی‌های شهروندی در دو سال گذشته تنگ شده‌اند و کشمکش‌های منطقه‌ای و کشاکش سیاسی حاکم ادامه دارد. برخلاف این زمینه، شاخص تحصیلی و فرهیختگی ایران، در حالی که در رتبه مطلقاً پایینی است، اما به همتایان منطقه‌ای ایران بسیار وابسته می‌باشد و از سال ۲۰۰۷ بهبود یافته‌است.[۱۰۳]
شهریور و آبان ۱۳۹۵ خبرگزاری‌های ایران از ۲ میلیون زائر ایرانی کربلا خبر دادند.[۱۰۴][۱۰۵][۱۰۶]
ترکیب زبانی جمعیت ایران بر اساس «کتاب واقعیت‌های جهان سیا» ۵۲٪ فارسی و گویش‌های آن، ۱۸٪ آذربایجانی و دیگر زبان‌های ترکی، ۱۰٪ کردی، ۷٪ لری، ۷٪ گیلکی و مازندرانی، ۲٪ بلوچی، ۲٪ عربی و ۲٪ زبان‌های دیگر است.[۹۲]
براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵ دربارهٔ ترکیب قومی ملّت ایران، جمعیت فارس‌ها حدود ۷۳ تا ۷۵ درصد جمعیت ایران است. آمار سرشماری سال ۱۳۷۵ نشان می‌دهد که ۸۲ تا ۸۳ درصد مردم فارسی صحبت می‌کنند و ۸۶/۲ درصد از آنها فقط فارسی را می‌فهمند.[۹۰]
زبان رسمی و اداری ایران فارسی است. این زبان از شاخه جنوب غربی زبان‌های ایرانی در خانواده هند و اروپایی است. براساس اصل پانزدهم قانون اساسی ایران کتاب‌های درسی باید با این زبان و خط باشد، ولی استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس آزاد است.
انگلیسی
بنابر آمار جهانی، ایران در آموزش زبان انگلیسی بسیار ضعیف کار کرده و پایین‌تر از امارات، ترکیه و قطر جای دارد.[۱۰۸]
سید علی خامنه‌ای و حمیدرضا مقدم‌فر، معاون فرهنگی و اجتماعی سپاه پاسداران، از آموزش زبان انگلیسی انتقاد کردند و در نهایت، در سال ۱۳۹۶ آموزش زبان انگلیسی در مدارس ابتدایی ممنوع شد.[۱۰۹] طبق یک تحلیل، نگرانی حکومت ایران از گسترش زبان انگلیسی میان مردم این کشور، به خاطر احتمال تضعیف پایه‌های ایدئولوژیک نظام جمهوری اسلامی است.[۱۱۰][دیدگاه جانبدارانه]
جمعیت
تغییرات جمعیت ایران بین سالهای ۱۲۶۰ تا ۱۳۹۵ هجری شمسی
جمعیت ایران در آخرین سرشماری (۱۳۹۵) برابر ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰ تن اعلام شد. همچنین رشد جمعیت ایران به ۱٫۲۴ درصد، یعنی کمترین میزان خود از آغاز سرشماری ها (۱۳۳۵)، درصد رسیده است.[۱۱۱] ایران جزو سریع‌ترین کشورها در کاهش باروری در سطح جهان به شمار می‌آید و کاهش مستمر رشد جمعیت به حدی است که پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۴۲۰ جمعیت ایران به کمتر از ۶۰ میلیون نفر برسد.[۱۱۲][۱۱۳]
در ایران، کودکان از همان دوران کودکی در مدارس، آموزه‌های دین اسلام را فرا می‌گیرند؛ این کار «تربیت دینی» نام دارد.[۱۱۴][۱۱۵]
همچنین آیین‌های دیگر در برخی دوره‌ها رواج یافته‌اند مانند دین مزدک، مانی و مسیحیت پیش از اسلام. در پانصد سال گذشته، پس از تشکیل دولت صفویان همواره تشیع آیین رسمی ایران بوده‌است. بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰از ۷۵٬۱۴۹٬۶۶۹ نفر سرشماری شده در خصوص نوع دین، ۹۹/۳۸ درصد (۷۴٬۶۸۲٬۹۳۸ نفر) مسلمان، ۰/۱۶ درصد (۱۱۷٬۷۰۴ نفر) مسیحی، ۰/۰۱ درصد (۸٬۷۵۶ نفر) کلیمی، ۰/۰۳ درصد (۲۵٬۲۷۱ نفر) زرتشتی، ۰/۰۷ درصد (۴۹٬۱۰۱ نفر) سایر ادیان و ۰/۳۵ درصد (۲۶۵٬۸۹۹ نفر) اظهار نشده ثبت شده‌است.[۱۱۶] برآوردهای خارجی انجام شده از جمعیت ایران، ۸۹٪ شیعه، ۹٪ سنی و ۲٪ مسیحی، زرتشتی، یهودی، بهائی و پیروان سایر ادیان هستند که با آمارهای رسمی اندکی متفاوت است.[۹۲]
در اصل ۱۲ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اسلام و مذهبجعفری دوازده امامی دین رسمی است و مذاهب چهارگانه اهل سنت (حنفی، شافعی، حنبلی، مالکی) و شیعیان زیدی نیز به عنوان اقلیت مذهبی قانونی شناخته شده‌اند. همچنین در اصل ۱۳ قانون اساسی، ایرانیان مسیحی، یهودی و زرتشتی به عنوان اقلیت دینی پذیرفته شده‌اند و می‌توانند در حدود قانون بر اساس کیش خود عمل نمایند.
عزاداری دینی
چندین ماه از سال برنامه‌هایی تحت عنوان عزاداری در ایران برگزار می‌شود. این برنامه‌ها هم در سطح جامعه و هم رسانه‌ها نمود پیدا می‌کند. برای مثال صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در روزهای عزاداری دینی به‌ویژه محرم برنامه‌های شاد یا حتی برنامه‌های دارای ترانه شاد را پخش نمی‌کند.[۱۱۷][۱۱۸]
پوشش افراد باورمند در این ماه‌ها از سال به‌رنگ سیاه در می‌آید.[۱۱۹][۱۲۰] همچنین روحانیان و مقامات جمهوری اسلامی ایران نیز در مساجد و حسینیه‌ها به عزاداری می‌پردازند.[۱۲۱][۱۲۲] این موضوع باعث رونق مشاغلی چون مداحی شده‌است.[۱۲۳][۱۲۴] کمک‌های بلاعوض سازمان‌های وابسته به حکومت و شهرداری‌ها به هیئت‌های عزاداری دینی نیز صورت می‌گیرد.[۱۲۳]
سید احمد علم‌الهدی در یک اجماع عزاداری دینی؛ سمت راست تصویر، مصاحبه صدا و سیمای مرکز خراسان رضوی
اجتماع بزرگ عزاداران فاطمی در مشهد
کودکی ایرانی که پیشانی‌بند حاوی جمله‌ای دینی دارد
بانوان ایرانی با پوشش سیاه (چادر) در یک اجتماع عزاداری
پوشاک ایرانیان با توجه به پیشینهٔ این کشور، مورد بحث بوده‌است. آخرین تغییرات بزرگ در پوشاک مردم ایران، در زمان پهلوی و جمهوری اسلامی بوده‌اند.[۱۲۵] پوشاک مردم ایران همواره توسط مسئولان این کشور مورد توجه بوده‌است.[۱۲۶][۱۲۷] بسیاری از بانوان ایرانی از لباسی به نام «مانتو» استفاده می‌کنند.
پس از انقلاب از سال ۱۳۵۹ طبق دستور امام خمینی ورود زنان بدون حجاب به ادارات دولتی ممنوع شد و در سال ۱۳۶۲ با تصویب قانون مجازات اسلامی در مجلس شورای اسلامی ایران عدم رعایت حجاب در معابر عمومی موجب اجرای حکم ۷۲ ضربه شلاق برای بانوی بی‌حجاب خواهد شد.[۱۲۸] در ایران نمادهایی در مکان‌های عمومی نسخه‌های پذیرفته شده از حجاب را نشان می‌دهند: چادر، که پوششی است که از سر تا پا را فرا گرفته و توسط دست زیر صورت نگه داشته می‌شود، مانتو که نوعی کت محسوب می‌شود و روسری، که پوششی برای مو و گردن است.[۱۲۹] زنان در ایران با رسیدن به سن بلوغ باید از حجاب استفاده کنند.[۱۲۹]
به‌گزارش برخی وبگاه‌های داخلی ایران، «حجاب وسیله‌ای است که انسان را در برابر نگاه‌های مسموم جامعه حفظ کرده و باران ناملایمات را از فرد محجبه دفع می‌کند».[۱۳۰] همچنین طبق گزارشی از بی‌بی‌سی فارسی، اعتراض به حجاب اجباری در ایران افزایش یافته‌است.[۱۳۱]
تولد و مرگ و میر
مطابق آماری که سایت World Population Review ارائه می‌دهد هر ۲۶ ثانیه یک نفر در ایران متولد شده، هر یک دقیقه یک نفر فوت کرده و هر ده دقیقه یک نفر از ایران مهاجرت می‌کند.[۱۳۲] همچنین طبق گزارش‌ها و آمارهای جهانی میزان مرگ و میر در ایران ۵٫۳ نفر به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت می‌باشد.[۱۳۳][۱۳۴]
طبق آمارهای بهداشت جهانی، ایران در رتبه صد و چهل و دوم براساس تعداد خودکشی قرار دارد.[۱۳۵] که جزو کشورهایی با نرخ پایین خودکشی محسوب می‌شود.
فروش اعضای بدن
طبق گزارش‌هایی از رسانه‌های داخلی ایران، سن فروش اعضای بدن به ۱۹ سال نیز رسیده‌است.[۱۳۶] مخارج زندگی و فقر از اصلی‌ترین عوامل آن هستند. علاوه بر اینکه محل خاصی در شهرهای این کشور برای خرید و فروش اعضای بدن وجود دارد، از طریق فضای مجازی نیز این کار انجام می‌شود.[۱۳۶] در ایران افرادی با عنوان کاری «دلال اعضای بدن» به فروش اعضای بدن کمک می‌کنند؛ بر اساس گزارشی، داخل کادر بیمارستان‌ها نیز «دلال اعضای بدن» وجود دارد.[۱۳۷]
در ایران هنوز اقدام به اعدام افراد می‌شود. اعدام کودکان نیز در این کشور انجام می‌شود.[۱۳۸] این کشور پس از چین، بیشترین تعداد اعدام در جهان را دارد.[۱۳۹]اعدام در ملأ عام انجام می‌شود و ایرانیان گاهی علاوه بر مشاهده و تشویق، ویدئوی آن را نیز در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند.[۱۴۰]
گردش آزاد اطلاعات
علاوه بر اینکه به صورت کلی در ایران اطلاعات سانسور می‌شوند، این کار از سوی روحانیون و مراجع تقلید شیعه نیز به صورت پیوسته حمایت می‌شود؛ آیت الله موحدی کرمانی، از مسئولین درخواست کرد که برای جلوگیری از اعتراض مردم و تبادل اطلاعات آنها باهم، اینترنت را با الگوگیری از چین، سانسور و فیلتر کنند.[۱۴۱]
یکی از مشاوران قوهٔ قضائیه ایران تعداد وبگاه‌های فیلتر شده تا آبان ۱۳۸۷ را پنج میلیون برشمرد و اینترنت و ماهواره را نگران‌کننده خواند.[۱۴۴] در دولت یازدهم و دوازدهم جمهوری اسلامی، برخلاف وعده‌هایی که برای آزاد شدن اینترنت داده شد، مسدودسازی دو شبکهٔ اجتماعی تلگرام و اینستاگرام در همان زمان رخ داد.[۱۴۵] همچنین تقریباً نیمی از وبگاه‌های برتر الکسا در این کشور فیلتر هستند.[۱۴۶]
پرچم
پرچم سه‌رنگ سبز، سفید و سرخ اولین بار در دوران صدارت امیرکبیر به سال ۱۸۴۹ (۱۲۲۷) در سفارت ایران در لندن برافراشته شد که نشان شیر و خورشید داشت.[۱۴۷]
پرچم فعلی ایران شامل سه رنگ (افقی) سبز، سفید و سرخ است. با وجود اینکه زبان رسمی کشور فارسی است، نوشتاری به زبان عربی در پرچم این کشور وجود دارد؛ همچنین با وجود پیشینه و هویت تاریخی ایران، پرچم این کشور نماد جمهوری اسلامی را در میان خود دارد.
پیش از قاجاریان و همچنین پیش از ورود اسلام به ایران، پرچم این کشور در سده‌های مختلف تغییرات متفاوتی داشت اما شناخته‌شده‌ترین پرچم‌های ایران در عصر حاضر یکی پرچم رسمی جمهوری اسلامی ایران است که از سال ۱۳۵۷ در نظر گرفته شد و دیگری پرچم سه رنگ شیر و خورشید است که پرچم سه رنگ اولین بار در سال ۱۸۴۹ (۱۲۲۷) در دوره صدارت امیرکبیر در زمان قاجار در نظر گرفته شد،[۱۴۷] اگرچه قدمت نشان شیر و خورشید در پرچم به دوره تیموریان در سال ۸۲۶ هجری قمری بر می‌گردد و همچنین در مُهرها و ضرب سکه قدمت بیشتری دارد حدود قرن ششم یا هفتم هجری. ترسیم متداول خورشید به صورت زنانه بود و ریشه این نشان به صور فلکی اسد در منطقةالبروج در اخترشناسی مرتبط است.[۱۴۹] در پرچم سه رنگ دوره قاجار در آغاز خورشید چهرهٔ زنانه داشت اما در زمان رضا شاه پهلوی چهره زنانه خورشید حذف شد.[۱۴۹] از سال ۱۳۵۷ پرچم سه رنگ حفظ شد و نشان لا اله الا الله همراه دو نوار الله‌اکبر جایگزین نشان شیر و خورشید شدند. نسبت ابعاد پرچم نیز ۲:۳ است.
سیاست
دیدار گروهی از مقامات حکومت جمهوری اسلامی ایران با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه
این مقاله بخشی از رشته مقالات دربارهٔ سیاست در ایران است
تحریم‌ها علیه ایران در جهت تغییر رفتار حکومت ایران یا وادار کردن این کشور به انجام یا عدم انجام عملی به کار گرفته شده‌است. عمدهٔ تحریم‌ها علیه ایران پس از وقوع انقلاب ۵۷، پس از اشغال سفارت آمریکا در تهران شکل گرفت و در پی چالش بر سر برنامهٔ هسته‌ای ایران شدت بیشتری یافت. برنامه اتمی ایران از سال ۸۵ و به دنبال ارجاع پرونده این کشور از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای امنیت، با تحریم‌های مختلفی مواجه شده‌است. تحریم‌های ایران را از نظر تحریم کنندگان می‌توان به ۴ دستهٔ کلی تقسیم‌بندی کرد: تحریم‌های چندجانبه همچون تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، تحریم‌های اتحادیهٔ اروپا، تحریم‌های یک‌جانبهٔ کشورهای مختلف مانند ایالات متحده و تحریم‌های کنگره آمریکا.[۱۵۰][۱۵۱]
نظام حقوقی
نظام حقوقی ایران ترکیبی از فقه شیعه و نظام حقوقی رومی-ژرمنی است و عناصری از هر دو سیستم را در خود دارد.[۱۵۲] رهبر رئیس قوه قضائیه را انتخاب می‌کند و او نیز رئیس دیوان عالی و دادستان کل کشور را منصوب می‌کند. چندین نوع دادگاه در ایران فعالیت می‌کند. دادگاه‌های عادی به دادگاه‌های حقوقی (اختلاف میان اشخاص) و جزایی (صدور حکم مجازات برای مجرمین) تقسیم می‌شوند. دادگاه خانواده به اختلافات خانوادگی رسیدگی می‌کند. دادگاه انقلاب اسلامی صلاحیت رسیدگی به جرایم مربوط به امنیت ملی را دارد و دادگاه ویژه روحانیت هم مخصوص رسیدگی به اتهامات روحانیون است.
نیروی نظامی
ایران دو نوع نیروی مسلح دارد. یکی ارتش ایران که یک نیروی متعارف نظامی است و دیگری سپاه پاسداران که وظیفه دفاع از انقلاب و امنیت داخلی را نیز بر عهده دارد. یک نیروی شبه‌نظامی و داوطلب با نام بسیج هم زیر نظر سپاه سازماندهی می‌شود. استراتژی نظامی ایران پیرامون دو هدف اصلی بنا شده‌است:
حفظ امنیت داخلی کشور و جلوگیری از خیزش‌های ناسیونالیستی در اقلیت‌های قومی و مذهبی. درگیری‌ها در همسایگان شمالی ایران و افغانستان پتانسیل این نوع شورش‌ها را افزایش داده‌است.
به نوشته گلوبال سکیوریتی؛ نیروی زمینی ایران فاقد توانایی عملیات‌های نظامی مشترک مدرن است. این به دلیل پایبندی بهدکترین‌های نظامی قدیمی و ساختار نظامی نامناسبی است که بر آرایش‌های مستقیم پیاده‌نظام تأکید دارد و اجازه ترکیب مؤثر عملیات‌های هوایی و زمینی را در جغرافیای ناهموار و وسیع کشور نمی‌دهد. نیروی هوایی و دفاع هوایی ضعیفترین حلقه در ساختار دفاعی کلی کشور هستند. این وضعیت تا زمانی که هواپیماهای ایرانی تعویض نشده، موجودی قطعات یدکی آنها افزایش پیدا نکند و آموزش‌های خلبانان ارتقاء نیابد ادامه خواهد داشت چون اکثر هواگردهای ایران جنگنده‌های آمریکایی و جنگنده-بمب‌افکن‌های چینی و روسی سالخورده هستند. با این وجود نیروی هوایی همچنان سطح قابل قبولی از قابلیت تهاجمی را حفظ کرده اما به دلیل ضعف در پدافند هوایی در مقابل حملات هوایی آسیب‌پذیر است.[۱۵۳]
آرایش پروازی اف-۱۴ تام‌کت متعلق به نیروی هوایی ایران
یک لاکهید سی-۱۳۰ هرکولس متعلق به ایران
ناوچه الوند (سام)
ایران دارای ۳ زیردریایی کلاس "Kilo" است که در خلیج فارس گشت‌زنی می‌کنند.
سربازی اجباری
سربازی اجباری یا نظام وظیفه عمومی، اولین بار توسط رضاشاه و در سال ۱۳۰۴ به تصویب رسید. ایران از معدود کشورهایی است که هنوز دارای قانون سربازی اجباری می‌باشد. بر اساس قانون اساسی ایران، هرگونه فعالیت نظامی، از جمله سربازی اجباری، فقط شامل مردان می‌شود.[۱۵۶][۱۵۷] اگرچه سربازی اجباری در ایران "مقدس" خوانده می‌شود[۱۵۸] اما شرایط دشوار آن گاه به حوادث خشونت‌باری همچون تیراندازی به افسران یا سربازان دیگر در پادگان‌ها انجامیده است.[۱۵۹][۱۶۰][۱۶۱] همچنین برخی پژوهش‌ها، از گرایش بالای سربازان ایرانی به خودکشی و خودزنی حکایت دارد.[۱۶۲][۱۶۳]
خشونت علیه شهروندان ایرانی
در برخی موارد، مشاهده شده که نیروهای نظامی، امنیتی و شبه نظامی ایران، علیه شهروندان این کشور خشونت ایجاد کرده‌اند.[۱۶۴][۱۶۵] نیروی نظامی و شبه نظامی ایران بارها با بانوان ایرانی به دلایل دینی و سیاسی برخورد فیزیکی داشته‌است.[۱۶۴][۱۶۵][۱۶۶] طبق قانون این کشور، در صورت برخورد نامناسب از سوی این نیروها، امکان شکایت وجود دارد.[۱۶۷]
برای مدتی نیروی انتظامی ایران به خانه‌های مردم این کشور هجوم برده و دستگاه‌های ارتباطی را جمع‌آوری می‌کردند.[۱۶۸][۱۶۹]
با توجه به پیشینهٔ کشور، گوناگونی قومیت‌ها و تأثیرات فرهنگ‌های همسایه، خوراک ایرانی‌ها بسیار متنوع است. در بسیاری از خوراک‌های ایرانی از ادویه و سبزی‌ها استفاده می‌شود.
خوراک‌های ایرانی شامل طیف گسترده‌ای از خوراکی‌های اصلی، از جمله انواع کباب، پلو، خورش، سوپ (آش) و املت است. ماست، دوغ، سالاد شیرازی، ترشی و سبزی‌ها معمولاً در کنار خوراک اصلی مصرف می‌شوند.
در فرهنگ کنونی ایران، چای به میزان زیادی مصرف می‌شود؛[۱۷۳][۱۷۴] همچنین ایران هفتمین تولیدکنندهٔ بزرگ چای در جهان است و یک فنجان چای معمولاً نخستین چیزی است که برای مهمان ارائه می‌شود.[۱۷۵][۱۷۶] یکی از پرطرفدارترین دسرهای ایران، فالوده است.[۱۷۷] بستنی زعفرانی، معروف به بستنی سنتی نیز در این کشور پرهوادار است.[۱۷۸] این کشور همچنین برای خاویار خویش در جهان مشهور است.[۱۷۹]
اقتصاد
ایران ۱۱٪ ذخایر نفت و ۱۸٪ ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد.بناهای تاریخی همچون پاسارگاد از جاذبه‌های گردشگری ایران است.
در ۳۰ سال گذشته جمعیت ۳۶ میلیونی ایران به ۸۰ میلیون نفر افزایش پیدا کرده و نخستین موج این نسل نو به بزرگسالی رسیده‌است. بر اساس آمارهای رسمی نرخ بیکاری به ۲۲ درصد رسیده‌است اما برخی کارشناسان رقم آن را ۱۲٫۲ درصد برآورد می‌کنند.
از سال ۱۳۵۳ بیش از چهار دهه است که ایران با نرخ تورم بالا دست و پنجه نرم می‌کند. پایین‌ترین تورم در طول این سال‌ها ۷ درصد و گاهی نیز در حدود ۵۰ درصد بوده‌است و نرخ بیکاری زمانی ۳ درصد و گاهی بیش از ۱۶ درصد بوده‌است. در سالهای ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ (دو سال اخیر حکومت محمود احمدی‌نژاد) ایران شاهد تورم شدید و رشد منفی اقتصادی روبرو شد. با به قدرت رسیدن حسن روحانی در سال ۱۳۹۲ سرعت رشد تورم بسیار کمتر شد اما با این وجود نرخ تورم ایران در سال ۲۰۱۳ بعد از ونزوئلا بالاترین رقم در جهان بوده‌است.[۱۸۰]
در حالی که در زمینه بدهی خارجی، این رقم برای مدت‌ها صفر بوده ولی گاه چنان افزایش یافته که دولت را با بحران بازپرداخت مواجه کرده‌است. خصوصی‌سازی، رهایی از اقتصاد متکی به نفت و همگام شدن با اقتصاد جهانی پیشنهادهایی است که تحلیلگران برای بهبود اوضاع اقتصادی ایران مطرح می‌کنند.
وابستگی به درآمدهای نفتی، برنامه‌ریزی اقتصادی ایران را همواره شکننده کرده‌است. برنامه دولت این است که وابستگی به درآمدهای نفتی را که ۸۰ درصد درآمدهای ارزی ایران را تشکیل می‌دهد، کاهش دهد اما هر گونه تلاش برای خارج کردن درآمدهای نفتی به معنای آن است که درآمدهای مالیاتی چند برابر شود. در همین راستا دولت اقدام به اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها نموده‌است.
صنعت ایران پس از سال‌ها همچنان زیر پوشش یک رشته قوانین حمایتی دولتی فعالیت می‌کند و اگر در برابر فشارهای رقابتی جهانی قرار گیرد ممکن است بسیاری از کارخانه‌ها تعطیل شود و بیکاری افزایش یابد.
ایران در سالیان مختلف رشد اقتصادی مختلفی را تجربه کرده‌است. بر پایهٔ گزارش صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۰۹ میلادی رشد اقتصادی ایران ۱٫۱ بوده که این رقم در سال ۲۰۱۰ میلادی به ۱٫۶ درصد رسیده‌است که پس از قرقیزستان کمترین نرخ رشد اقتصادی را در بین کشورهای منطقه داشته‌است. بر پایه پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول نرخ رشد ایران در سال ۲۰۱۱ میلادی به صفر درصد نزول می‌کند و در سال ۲۰۱۲ میلادی به ۳ درصد خواهد رسید.[۱۸۱]
با توجه به موقعیت جغرافیایی مناسب ایران، این کشور می‌تواند پیشرفت زیادی در زمینهٔ ترابری، توسعه بسترها و زیرساخت‌های مرتبط با حمل و نقل داشته باشد.[۲۰۷] ایران دارای ۱۳۴۳۷ کیلومتر شبکه ریلی استاندارد و ۹۶ کیلومتر خطوط ریلی عریض است. نگهداری، تعمیر و بهره‌برداری از این شبکه ریلی بر عهده شرکت راه‌آهن ایران می‌باشد. راه‌آهن ایران در سال ۱۳۹۴ در کل ۲۴٬۴۵۲٬۶۰۳ نفر مسافر داشته‌است.[۲۰۸]
ایران ۲۴۰۰ کیلومتر آزادراه، ۱۵۴۰۰ کیلومتر بزرگراه و ۲۳۸۰۰ کیلومتر راه اصلی دارد. طبق آماری، تنها ۰٫۸۲ درصد راه‌های این کشور در وضعیت عالی قرار دارد.[۲۰۹] تجهیزات ایمنی راه‌های ایران در وضعیت بدی قرار دارند.[۲۱۰]
حمل‌ونقل در ایران با توجه به یارانه‌های دولتی که به بنزین و گازوئیل تعلق می‌گیرد ارزان است؛ همچنین سالانه ۸۰۰ هزار تصادف در ایران روی می‌دهد که از حیث آمار مرگبارترین حوادث جاده‌ای، ایران رتبه اول را در جهان دارد.[۲۱۱]
ناوگان خطوط هوایی ایران متشکل از پانزده شرکت هواپیمایی می‌باشد که ایران ایر قدیمیترین آنها و یکی از قدیمی‌ترین‌ها در خاورمیانه است. با توجه به ظرفیت بزرگ اقتصادی صنعت حمل‌ونقل هوایی و توریسم ایران، این کشور در حال نوسازی صنعت هوایی خود است و پس از برجام اقدامات بیشتری برای این کار انجام شده‌است.[۲۱۲] فرودگاه‌های بین‌المللی مشهد، شیراز، کیش، مهرآباد و امام خمینی از پررفت‌وآمدترین فرودگاه‌ها در ایران هستند.
ایران در زمینه کشاورزی و باغداری، در خصوص برخی تولیدات دارای رتبه‌های بالایی است. بنا بر آمار سال ۲۰۰۷ میلادی، این کشور در تولید خیار در جهان دارای مقام دوم،[۲۱۳] بادام مقام چهارم،[۲۱۴] سیب مقام پنجم[۲۱۵] گیلاس سوم،[۲۱۶] انجیر مقام سوم،[۲۱۷] پسته مقام اول،[۲۱۸] طالبی مقام چهارم،[۲۱۹] گردو مقام دوم،[۲۲۰] زردآلو مقام دوم،[۲۲۱] خرما مقام دوم،[۲۲۲] نخود مقام چهارم،[۲۲۳] هندوانه مقام پنجم،[۲۲۴] می‌باشد.
صنایع
عمده‌ترین صنایع پیشرفته ایران عبارت‌اند از: صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، فولاد، نساجی، شیمیایی، غذایی، خودروسازی، الکتریکی و الکترونیکی و…
مهمترین صنایع و معادن ایران عبارتست از: نفت و گاز. ایران، سومین ذخایر نفتی جهان، یازده درصد ذخایر ثابت شده نفتی زمین معادل ۱۳۰ میلیارد بشکه؛ و نیز دومین ذخایر گازی جهان، هجده درصد ذخایر ثابت شده گاز زمین، معادل ۲۶ تریلیون متر مکعب را در اختیار خود دارد.[۲۲۵][۲۲۶] همچنین ایران دومین صادرکننده بزرگ سازمان اپک است که پتانسیل تبدیل شدن به یک ابرقدرت انرژی را دارد.[۲۲۷] مهمترین منطقه‌های نفتی این کشور مسجد سلیمان، هفتگل، گچساران، آغاجاری و اسلام‌آباد غرب (شاه آباد پیشین) است. همچنین دریای مازندران نیز اندوخته نفتی بسیاری را در خود نهفته دارد. نفت قم نیز در حال بهره‌برداری است. مهمترین میدان گازی ایران، میدان گازی پارس، شامل: میدان گازی پارس جنوبی در منطقه عسلویه و میدان گازی پارس شمالی در منطقه مندستان هر دو در استان بوشهر واقع است.
بر پایهٔ گزارش سازمان جهانی جهانگردی، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان دارا است.[۲۲۸]گردشگری در ایران از جمله صنایعی است که در سالهای اخیر رشد چشمگیری داشته است. لغو روادید برای اتباع برخی کشورها، تبلیغات جهانی و کاهش ارزش پول ملی این کشور از جمله دلایلی هستند که آن را به مقصد جذابی برای گردشگران خارجی تبدیل کرده‌است. گردشگران ورودی به ایران با اهداف مذهبی، سلامت، تفریحی و شناخت تاریخی و فرهنگی به آن کشور سفر می‌کنند. اگرچه آمارهای رسمی از ورود گردشگران به ایران تفاوتی بین سفرهای تجاری، تفریحی و زیارتی نمی‌گذارد، اما به‌طور کلی در سال ۱۳۹۷ بیش از هفت میلیون نفر گردشگر خارجی وارد ایران شدند. بر اساس این آمار هر گردشگر به طور میانگین حدود ۱۴۰۰ دلار در ایران خرج کرده است.[۲۲۹]
مطابق آمار سازمان شفافیت بین‌المللی، رده ایران در جدول فساد اداری و مالی، در سال ۲۰۱۵ صدو سی ام بوده. ایران از این لحاظ با کشورهایی چون اوکراین، کامرون، نپال، نیکاراگوئه و پاراگوئه در یک ردیف قرار گرفت.[۲۳۰]
ساز موزیکال ایرانی باستان، از قرن ۶ قبل از میلاد در موزه پرسپولیس نگهداری می‌شود.
موسیقی ایرانی به گونه‌های گوناگون بازشناخته می‌شود، موسیقی کلاسیک (یا موسیقی اصیل یا ردیف)، موسیقی محلی (نواحی)، موسیقی آیینی و مذهبی.
به دلیل از بین رفتن بسیاری از قطعات و آثار تاریخی موسیقی دقیقاً روشن نیست این‌گونه موسیقی در طول تاریخ چگونه اجرا می‌شده ولی در دوره معاصر، موسیقی ایرانی هم به صورت تکنوازی (عمدتاً مبتنی بر بداهه نوازی) و هم به گونه گروهی که دربرگیرنده خواننده، نوازنده و تنبک‌نواز است، نواخته می‌شود. موسیقی ایرانی هنگامی که به گونه تکنوازی نواخته می‌شود، مونوفونیک است، هرچند در تکنوازی نیز آکوردها برای آرایه‌بندی به کار می‌روند و در برخی فرم‌ها شاید در سراسر یک آهنگ نُت پدال نواخته شود. موسیقی که به گونه گروهی نواخته می‌شود، هته روفونیک است و آهنگی که خواننده آماده می‌کند، نوازنده به آسانی آن را بازتاب می‌دهد و کم و بیش آن را دگرگون می‌سازد.
نگارگری ایرانی که به اشتباه مینیاتور نیز خوانده می‌شود شامل آثاری از دوره‌های مختلف تاریخ اسلامی ایران است که بیشتر به صورت مصورسازی کتب ادبی (ورقه و گلشاه، کلیله و دمنه، سمک عیار)، علمی و فنی (التریاق، الادویه المفرده، الاغانی)، تاریخی (جامع التواریخ)، و همچنین، برخی کتب مذهبی، همچون، خاوران نامه می‌باشد.
اولین آثاری که بتوان نام نقاشی بر آنها نهاد، در غار دوشهلرستان و با حدود هشت تا ده‌هزار سال قدمت به دست آمده، و در دوره تاریخی آنچه را که بتوان نقاشی نامید در دیوارنگاری‌های اشکانی و ساسانی می‌توان دید. با ورود اسلام به ایران، این کشور تا مدت‌ها به دست امویان و عباسیان اداره شد، و از آن پس، با روی کار آمدن سلسله‌های ایرانی سامانیان، غزنویان، و آل بویه استقلال از دست رفتهٔ ایرانیان تا حدودی به آنها بازگشت. از این پس، زمینه برای احیای هنر و فرهنگ ایرانی به‌خصوص نگارگری ایرانی فراهم شد.
فرش بافی
قالی‌بافی همواره در فرهنگ ایران جایگاه خاصی داشته و امروزه بیشترین فرش‌های دستباف دنیا در ایران ساخته می‌شود. میزان صادرات فرش‌های دستباف ایران در سال حدود ۵۱۷ میلیون دلار بوده‌است. نقشه‌ها و طرح‌های قالی در مناطق مختلف کشور متفاوت است اما به‌طور کلی از رنگ‌های متنوعی برای به تصویر کشیدن گل‌ها و گیاهان، جانوران و پرندگان استفاده می‌شود. زیراندازهای دیگری مثل گبه و گلیم نیز بافته می‌شوند که از نظر شیوه گره‌زنی و بافت تاروپود با فرش تفاوت دارند.
ادبیات فارسی
ادبیات فارسی تاریخی هزار و صد ساله دارد. شعر فارسی و نثر فارسی دو گونه اصلی در ادب فارسی هستند. برخی کتاب‌های قدیمی در موضوعات غیرادبی مانند تاریخ، مناجات و علوم گوناگون نیز دارای ارزش ادبی هستند و با گذشت زمان در زمره آثار کلاسیک ادبیات فارسی قرار گرفته‌اند.
آوازه برخی شاعران و نویسندگان ایرانی از مرزهای ایران فراتر رفته‌است. شاعران و نویسندگانی نظیر فردوسی، سعدی، حافظ شیرازی، مولوی، عمر خیام و نظامی شهرتی جهانی دارند. در میان چهره‌های شناخته شده ادبیات معاصر فارسی در جهان می‌توان به صادق هدایت در داستان، نیما یوشیج در شعر و بهرام بیضایی در نمایشنامه اشاره کرد.
بنیان اساطیر ایرانی بر نبرد میان خوبی و بدی نهاده‌است. در اساطیر ایران چیزی که در همهٔ روایات اساطیری مشاهده می‌شود، حضور شر و نیروهای حافظ پلیدی در جهان است. این نیروهای شر که دستیاران اهریمن به‌شمار می‌آیند با نام‌های دیو و دروج از ایشان یاد شده‌است. دیوان دروجان جنسیت‌های مذکر و مؤنث دارند و در برابر هر نیکی در جهان یک پلیدی است و حداقل یک دیو هم موکل بر آن پلیدیست. بسیاری از اطلاعات فعلی از شاهنامه به‌دست آمده‌اند.
برخلاف داستان‌هایی که دربارهٔ قهرمانان ایرانی وجود دارد، که احتمال افسانه بودن آنها نیز هست، ایرانیان قهرمانی به‌نام «شاه کوروش بزرگ»[۲۳۱] دارند که وجود آن اثبات شده‌است.
کلیه بررسی‌ها و کاوش‌های باستانشناسی حکایت از آن دارد که سابقه معماری ایران به حدود هزاره هفتم پیش −از میلاد می‌رسد. از آن زمان تاکنون پیوسته این هنر در ارتباط با مسائل گوناگون، به‌ویژه علل مذهبی، توسعه و تکامل یافته‌است.
معماری ایران دارای ویژگی‌هایی است که در مقایسه با معماری کشورهای دیگر جهان از ارزشی ویژه برخوردار است، ویژگی‌هایی چون طراحی مناسب، محاسبات دقیق، فرم درست پوشش، رعایت مسائل فنی و علمی در ساختمان، ایوان‌های رفیع، ستون‌های بلند و بالاخره تزئینات گوناگون که هریک در عین سادگی معرف شکوه معماری ایران است.
درحالی که عمدهٔ تبدیل نگارش معمولی کلمات به خوشنویسی هنرمندانه در جهان اسلام، به‌عهده ایرانیان بوده‌است، رفته رفته ایرانیان سبک و شیوه‌هایی مختص به خود را در خوشنویسی ابداع کردند. هرچند این شیوه‌ها و قلم‌های ابداعی در سایر کشورهای اسلامی هم طرفدارانی دارد اما بیشتر مربوط به ایران و کشورهای تحت نفوذ آن همچون کشورهای آسیای میانه، افغانستان، پاکستان و هند می‌باشد. در این منطقه نیز خوشنویسی همواره به عنوان والاترین شکل هنرهای بصری مورد توجه بوده و دارای لطافتی خاص است.[۲۲]
ورود نخستین دستگاه سینماتوگراف به ایران در سال ۱۲۷۹ هجری خورشیدی به فرمان مظفرالدین‌شاه سرآغازی برای سینمای ایران به‌شمار می‌آید؛ هر چند ساخت اولین سالن سینمای عمومی تا سال ۱۲۹۱ سرنگرفت. تا سال ۱۳۰۸ هیچ فیلم ایرانی ساخته نشد و اندک سینماهای تأسیس شده به نمایش فیلم‌های غربی که در مواردی زیرنویس پارسی داشتند می‌پرداختند. نخستین فیلم بلند سینمایی ایران به نام آبی و رابی را در سال ۱۳۰۹ اوانس اوگانیانس با فیلمبرداری خان بابا معتضدی ساخت.
ورزشگاه آزادی بزرگترین ورزشگاه ایران در سال ۱۳۵۰ افتتاح شد.
تهران نخستین شهر غرب آسیا بود که میزبان بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ شد. ورزشگاه آزادی که برای این رقابت‌ها ساخته شد بزرگترین ورزشگاه ایران است. ورزش زورخانه‌ای و کشتی به عنوان ورزش‌های سنتی و ملی ایران شناخته می‌شوند. تیم ملی کشتی آزاد ایران شش بار قهرمان تیمی جهان شده‌است و بیشترین مدال‌های ایران در المپیک در این رشته به دست آمده‌است. غلامرضا تختی قهرمان المپیک و جهان در دهه ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ به عنوان یک قهرمان اسطوره‌ای و نماد جوانمردی در ایران مورد احترام است.
ایران زادگاه ورزش چوگان است و در متن‌های قدیمی همچون شاهنامه فردوسی به این بازی اشاره شده‌است. تخته نرد نیز از بازی‌هایی است که در ایران ابداع شده و بخش مهمی از تکامل شطرنج نیز در ایران اتفاق افتاده‌است. با توجه به محیط کوهستانی ایران ورزش‌های کوهنوردی و صخره‌نوردی نیز در ایران رایجند. چندین پیست اسکی هم در نزدیکی تهران واقع است و پیست اسکی توچال با ارتفاع ۳۷۳۰ متر از مرتفع‌ترین پیست‌های دنیاست.
ورزش‌های قدرتی همچون وزنه‌برداری نیز در ایران بسیار محبوب هستند. وزنه‌برداری پس از کشتی بیشترین مدال‌های المپیکی ایران را به دست آورده‌است. هنرهای رزمی متنوعی نیز در ایران تمرین می‌شوند. کونگ‌فو توآ در دهه ۱۳۵۰ در ایران با اقتباس از هنرهای رزمی چینی ابداع شد و ورزشکاران ایرانی در رشته‌های مختلف رزمی بارها قهرمان جهان شده‌اند.
از نخستین حضور رسمی ایران در المپیک در بازی‌های ۱۹۴۸ لندن تا ۲۰۱۲ لندن، ورزشکاران ایرانی موفق شدند تا در مجموع ۶۹ مدال برای کشورشان تصاحب کنند. ۱۹ مدال طلا، ۲۲ مدال نقره و ۲۸ مدال برنز حاصل تلاش ۵۵ ورزشکار ایرانی در ۱۷ دوره از بازی‌های المپیک است. ۳۶ مدال در کشتی آزاد، ۱۹ مدال در وزنه‌برداری، ۷ مدال در کشتی فرنگی، ۶ مدال در تکواندو و یک مدال در پرتاب دیسک به دست آمده‌اند و هادی ساعی با دو مدال طلا و یک برنز پرافتخارترین ورزشکار ایران در المپیک است. بهترین مقام ایران رتبهٔ چهاردهم در المپیک ۱۹۵۶ ملبورن است و بهترین نتیجه از نظر تعداد مدال هم در المپیک ۲۰۱۲ لندن با ۵ مدال طلا، ۶ مدال نقره و ۲ مدال برنز به دست آمد.[۲۳۲]
محدودیت برای بانوان
بانوان ایرانی در ورزش نیز دارای محدودیت‌هایی هستند که از سوی حکومت این کشور اعمال می‌شوند. بانوان هوادار ورزش‌هایی نظیر فوتبال، اجازهٔ حضور در ورزشگاه‌ها را ندارند؛ البته دختران ایرانی بارها برای دیدن مسابقات ورزشی، خود را همانند مردان ساخته‌اند.[۲۳۳][۲۳۴] در مسابقه‌ای میان تیم ملی فوتبال ایران و سوریه در ورزشگاه آزادی، بانوان اهل سوریه وارد ورزشگاه شدند اما از ورود بانوان ایرانی جلوگیری شد؛[۲۳۵] در نهایت بانوان ایرانی برای ورود به ورزشگاه، از پرچم سوریه استفاده کردند و خود را سوری جا زدند تا مسابقه را از نزدیک تماشا کنند.[۲۳۵]
ورزشکاران زن ایرانی نیز برای ورزش دارای محدودیت‌ها و قوانینی متفاوت هستند؛ داشتن حجاب اسلامی هنگام مسابقات یکی از قوانین است که اگر رعایت نشود یا تصویری بدون حجاب از ورزشکار منتشر شود، ممکن است باعث اخراج یا جریمهٔ او شود.[۲۳۶] همچنین جداسازی جنسیتی در ورزش این کشور انجام می‌شود.[۲۳۷]
رسانه‌ها در ایران، چه در مالکیت خصوصی باشند و چه عمومی، زیر نظر دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می‌کنند. رسانه‌ها از قبیل کتاب، فیلم؛ و آلبوم موسیقی باید قبل از پخش عمومی به تأیید وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی برسند.
براساس گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز در سال ۲۰۰۷ آزادی مطبوعات در ایران در ردهٔ ۱۶۶ از میان ۱۶۹ کشور قرار گرفته‌است. این گزارش همچنین دربارهٔ ایران که رده ۱۶۶ از میان ۱۶۹ کشور بررسی شده را دارد می‌گوید که روزنامه‌نگاران ایرانی «با برخورد بسیار تهاجمی حکومت که اجازه بیان هیچ‌گونه انتقاد یا خواست سیاسی واجتماعی را نمی‌دهد، مواجه‌اند»[۲۳۸]
↑«مشاهده تقویم تاریخ ۱ فروردین ۱۳۱۴». مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی. برای مشاهده متن منبع، در بخش جستجو، «۱ فروردین» را انتخاب کنید.. دریافت‌شده در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
↑Persia 7000 years of civilisation by David ABBASI(Siyavash AWESTA), The discovery in Iran of a civilisation old of 7000 turns all the archaeological data’s ups and down.
↑Library of Congress, Library of Congress – Federal Research Division. "Ethnic Groups and Languages of Iran". Archived from the original(PDF) on 06 May 2012. Retrieved 2009–12–02. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= و |archivedate= (help)
↑ ۱۰۳٫۰۱۰۳٫۱«Iran, THE LEGATUM PROSPERITY INDEX™ 2016». Legatum Prosperity Index. Iranians endure some of the worst Governance and Personal Freedom performances in the world. More than anything, it is these two sub-indices that have kept Iran’s overall prosperity at a low level since 2007. Restrictions on civil liberties have only tightened in the past two years and regional conflict and domestic political strife continues. Despite this context, Iran’s performance in the Education sub-index, while at a low absolute rank, it is high relative to its regional peers and has improved since 2007.
↑News، پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «در محرم چه بپوشیم، چگونه بپوشیم». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۰.
↑ ۱۲۳٫۰۱۲۳٫۱«افول منبر، رونق مداحی». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در 2018 March 4. دریافت‌شده در 2018-02-20. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
↑YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «10 بهمن 20 هزار نفر از سربازی معاف می‌شوند». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۳-۱۱.
↑جهان|TABNAK، سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «شهرت خاویار ایرانی در دنیا زبانزد است». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۳-۲۵.
دهخدا، علی‌اکبر. لغت‌نامه (واژهٔ ایران)، انتشارات دانشگاه تهران، ۰۱۳۷۷
گیرشمن، رومن. ایران از آغاز تا اسلام. محمد معین. انتشارات معین، ۰۱۳۸۳
صفا، ذبیح‌اللّه، تاریخ ادبیات در ایران (۵ جلد)، انتشارات فردوس، ۰۱۳۶۷
میرهادی، توران (مقالهٔ ایران از مجموعه مقاله‌های فرهنگ‌نامهٔ کودک و نوجوان، به کوشش توران میرهادی)، شرکت تهیه و نشر فرهنگ‌نامهٔ کودکان و نوجوانان، ۰۱۳۷۹
"Iran" (به انگلیسی). بی‌بی‌سی انگلیسی. ۳ ژوئن ۲۰۰۸. Archived from the original on 6 May 2012. Retrieved 10 مرداد 1387. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)
.svg)
تلفظ راهنما·اطلاعات، به معنی سرزمین آریایی‌ها[۷]) با نام رسمی جمهوری اسلامی ایران، کشوری در جنوب غربی آسیا و در منطقه خاورمیانه با ۱٬۶۴۸٬۱۹۵ کیلومتر مربع وسعت (هفدهم درجهان)[۸] و بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵ دارای ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰ نفر جمعیت (هجدهم درجهان)[۹] است.
، تلفظ با یای مجهول)، و برگرفته از واژهٔ فرضی[۱۵] «آریانام خَشَترام» در پارسی باستان و به معنای «سرزمین آریایی‌ها» است که در گذر زمان به ایران تبدیل شده‌است.[۱۶][۱۷]
در اوستا، که به زبان اوستایی، یکی از زبان‌های ایرانی که در ترکمنستان و تاجیکستان امروزی به آن تکلم می‌شده، نوشته شده‌است، عبارت ایریوشَیُنِم یا ایریو دئینگهونام یعنی «مساکن آریایی‌ها» به‌کار رفته‌است.[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]
درگاه ایران
.jpg)
.jpg)
ترکمنستان
جمهوری آذربایجان
ارمنستان، 
ترکیه
افغانستان
عراق
ایران 
پاکستان
کویت
_Concert_-_Oberhausen_Arena_-_March_2014.png)
سید احمد علم‌الهدی در یک اجماع عزاداری دینی؛ سمت راست تصویر، مصاحبه صدا و سیمای مرکز خراسان رضوی
اجتماع بزرگ عزاداران فاطمی در مشهد
کودکی ایرانی که پیشانی‌بند حاوی جمله‌ای دینی دارد
بانوان ایرانی با پوشش سیاه (چادر) در یک اجتماع عزاداری
پیاده روی اربعین در مرز مهران
عزاداری مردم قم در ایام محرم
_01.jpg)
.svg)
پیاده‌نظام ارتش ایران
اف-۱۴ تام‌کت، جنگنده رهگیر و برتری هوایی
آرایش پروازی اف-۱۴ تام‌کت متعلق به نیروی هوایی ایران
یک لاکهید سی-۱۳۰ هرکولس متعلق به ایران
ناوچه الوند (سام)
ایران دارای ۳ زیردریایی کلاس "Kilo" است که در خلیج فارس گشت‌زنی می‌کنند.
پل ریلی دوآب در سوادکوه
متروی تهران
کشتی ایران دنا
یک فروند ایرباس ۳۰۰–۳۱۰ ایران ایر
فرودگاه مهرآباد در شب
یک بزرگراه در تهران
پایانه اتوبوس‌های تندرو
تاکسی‌های خطی در استان تهران
تخت جمشید (پارسه) مرودشت
آرامگاه حافظ شیراز
باغ شاهزاده ماهان کرمان
میدان نقش جهان اصفهان
کاخ خورشید واقع در کلات نادر
در میان واژهها از ویکیواژه
در میان تصاویر و رسانه‌ها از ویکیانبار
در میان خبرها از ویکیخبر
در میان گفتاوردها از ویکیگفتاورد
در میان متون از ویکینبشته
در میان کتابها از ویکیکتاب
در میان راهنماهای سفر از ویکیسفر
در میان مراجع از ویکیدانشگاه
.svg)
