کاروانسرای خواجه نظر

کاروانسراهای ایرانی
میراث جهانی یونسکو
مکان	آسیا و اقیانوسیه، ایران
معیار ثبت	فرهنگی: (ii), (iii)
شمارهٔ ثبت	۱۶۶۸
تاریخ ثبت	۲۰۲۳ (طی نشست ۴۵)

کاروانسرای خواجه نظر
کاروانسرای خواجه نظر
نام	کاروانسرای خواجه نظر
کشور	ایران
استان	استان آذربایجان شرقی
شهرستان	شهرستان جلفا
اطلاعات اثر
کاربری	کاروان‌سرا، سرای
دیرینگی	دوره صفوی
دورهٔ ساخت اثر	دوره صفوی
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۷۷۴۴
تاریخ ثبت ملی	۱۷ اسفند ۱۳۸۱

کاروانسرای خواجه نظر مربوط به دوره صفوی است و در شهرستان جلفا، کنار رودخانه ارس و پل ضیاء الملک واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۷۴۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.^[۱]

تاریخچه بنا

تاورنیه فرانسوی این کاروانسرا را دیده و می‌نویسد: خواجه نظر از ارمنیان معتبری بود که از جلفا خارج شدند، چون در تجارت ترقی کرد و نزد شاه عباس و جانشین او شاه صفی اعتبارات حصل نمود او را کلانتر ملت ارمنی‌ها کردند. به افتخار وطن اصلی خود جلفا، ۲ کاروانسرای بزرگ در آن جا بنا کرد که هنوز در طرفین رودخانه باقی هستند و بیشتر از ۱۰۰۰۰۰ اکو در آنجا خرج کرد، اما این دو بنای عالی به واسطه فوت بانی ناتمام ماندند. در ۳ کیلومتری جلفا، کاروانسرای ویرانه‌ای وجود دارد که بنای آن در زمان شاه عباس کبیر به هزینه خواجه نظر ارمنی، از مقربان درگاه شاهی به عمل آمده‌است. این کاروانسرا به نام کاروانسرای جلفا نیز معروف است.

مشخصات بنا

کاروانسراهای عباسی دارای پلان‌های مدور، چند ضلعی، دو ایوانی، و کاروانسرا با تالار ستون دار و چهار ایوانی بوده‌اند. اما در این بین یک سری کاروانسراها دارای پلان‌های متفاوت با این الگو می‌باشند. مانند کاروانسرای سبزه وار و نیز کاروانسرای خواجه نظر جلفا.

این کاروانسرا دارای حیاط مرکزی و سه ایوان در سه طرف حیاط می‌باشد بنا در سه ضلع حیاط چرخیده و مصالح آن سنگ‌تراش و آجر می‌باشد. دارای پوششهای گنبدی شکل با طاق جناقی می‌باشد. پلان مستطیل شکل دارد از داخل راهروهایی جهت دسترسی به اتاق‌ها وجود دارد. طول بنا دو برابر عرض آن می‌باشد.

ثبت در فهرست میراث جهانی

در ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ در جریان چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض، کاروانسرای خواجه نظر به‌همراه ۵۳ کاروانسرای تاریخی دیگر (جمعاً ۵۴ کاروانسرا در ۲۴ استان ایران) تحت عنوان کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی قرار گرفتند. این مجموعه جهانی به عنوان بیستمین و هفتمین اثر جهانی کشور ایران شناخته می‌شود.^[۲]^[۳]

نگارخانه

جستارهای وابسته

منابع

↑ «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.
↑ «یونسکو کاروان‌سراهای ایران را به فهرست میراث جهانی اضافه کرد». رادیو فردا. ۲۷ شهریور ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۳.
↑ «ویدیو/ «کاروانسراهای ایرانی» رای آوردند، «دیزمار» رد شد». ایسنا. ۲۶ شهریور ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۳.

«سیر در سرزمین زیبایی ها/ از کلیسای چوپان تا کاروانسرای خواجه نظر». دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۷.
«کاروانسرای خواجه نظر». گردشگری و تور تیشینه. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۷.
«کاروانسرای خواجه نظر -». صدا و سیمای. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۷.
«کاروانسرای خواجه نظر عباسی». پورتال شهرداری تبریز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ فوریه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۷.

پیوند به بیرون

«ارس و کاروانسرای خواجه نظر». آپارات. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۷.

[1] «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.

[radiofarda32596697-2] «یونسکو کاروان‌سراهای ایران را به فهرست میراث جهانی اضافه کرد». رادیو فردا. ۲۷ شهریور ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۳.

[3] «ویدیو/ «کاروانسراهای ایرانی» رای آوردند، «دیزمار» رد شد». ایسنا. ۲۶ شهریور ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۳.

[۱]

[۲]

[۳]

ن ب و میراث جهانی در ایران
فرهنگی	چغازنبیل میدان نقش جهان تخت جمشید تخت سلیمان بم و فضای فرهنگی آن پاسارگاد گنبد سلطانیه سنگ‌نوشته بیستون مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران (کلیسای تادئوس مقدس، استپانوس مقدس، زور زور) مجموعه آثار سازه‌های آبی شوشتر (آبشارها و آسیاب‌های آبی، بند میزان، برج کلاه‌فرنگی، رود گرگر، پل بند گرگر، بند برج عیار، بند ماهی‌بازان، قلعه سلاسل، نهر داریون و پخشاب نهر داریون، بند قیصر، بند خاک، پل بند لشکر، پل شاه علی، بند شرابدار) بازار تبریز آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی مجموعه ۹ باغ ایرانی (ایرانی پاسارگاد، چهل‌ستون، فین، ارم، شاهزاده، عباس‌آباد، دولت‌آباد، پهلوان‌پور، اکبریه) مسجد جامع اصفهان برج گنبد قابوس کاخ گلستان شهر سوخته میمند محوطه باستانی شوش مجموعه ۱۱ قنات ایرانی (قصبه، بلده، حسن‌آباد، زارچ، ابراهیم‌آباد، مزدآباد، وزوان، مون، گوهرریز، اکبرآباد، قاسم‌آباد) یزد چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس (شهر گور، قلعه دختر، سنگ‌نگاره پادشاهی اردشیر بابکان، سنگ‌نگاره پیروزی اردشیر بابکان، کاخ اردشیر بابکان، کاخ ساسانی سروستان، بیشاپور، پیکره شاپور یکم، غار شاپور) راه‌آهن سراسری ایران چشم‌انداز فرهنگی اورامانات مجموعه ۵۴ کاروانسرای ایرانی (دیر گچین، قلعه سنگی، رباط شرف، سنگی انجیره، جمال‌آباد، عباس‌آباد تایباد، فخر داوود، شیخعلی‌خان، مرنجاب، امین‌آباد، گبرآباد قمصر، کوهپایه، گز، مهیار، مزینان، ایزدخواست، فخرآباد، سرایان، قصر بهرام، سنگی آهوان، آجری آهوان، میامی، عباس‌آباد میامی، میاندشت، زین‌الدین، میبد، فرسفج، خواجه‌نظر، دهدشت، بیستون، گنجعلی‌خان، گویچه‌بیل، شاه‌عباسی خوی، صائین، تی تی، باغ شیخ، زعفرانیه، رباط مهر، ینگه‌امام، بستک، برازجان، آجری انجیره، افضل، نیستانک، چاه کوران، چمشک، رشتی، خرانق، تاج‌آباد، رباط ده محمد، خان، چهل‌پایه، سعدالسلطنه، رباط قلی) هگمتانه
طبیعی	دشت لوت جنگل‌های هیرکانی
رده

ن ب و کاروانسراهای ایرانی ثبت‌شده در میراث جهانی
دیر گچین (قم) قلعه سنگی (تهران) رباط شرف (خراسان رضوی) سنگی انجیره (یزد) جمال‌آباد (آذربایجان شرقی) عباس‌آباد تایباد (خراسان رضوی) فخر داوود (خراسان رضوی) شیخعلی‌خان (چاله‌سیاه) (اصفهان) مرنجاب (اصفهان) امین‌آباد (اصفهان) گبرآباد قمصر (اصفهان) کوهپایه (اصفهان) گز (اصفهان) مهیار (اصفهان) مزینان (خراسان رضوی) ایزدخواست (فارس) فخرآباد (خراسان رضوی) سرایان (خراسان جنوبی) قصر بهرام (سمنان) سنگی (انوشیروانی) آهوان (سمنان) آجری (شاه‌عباسی) آهوان (سمنان) میامی (سمنان) میاندشت (سمنان) زین‌الدین (یزد) میبد (یزد) فرسفج (همدان) خواجه‌نظر (آذربایجان شرقی) دهدشت (کهگیلویه و بویراحمد) بیستون (کرمانشاه) گنجعلی‌خان (کرمان) گویچه‌بیل (آذربایجان شرقی) شاه‌عباسی خوی (آذربایجان غربی) صائین (اردبیل) تی تی کاروانسرا (گیلان) عباس‌آباد میامی (سمنان) باغ شیخ (عبدالغفارخان) (مرکزی) زعفرانیه (خراسان رضوی) رباط مهر (خراسان رضوی) ینگه‌امام (البرز) بستک (هرمزگان) مشیرالملک (برازجان) (بوشهر) آجری انجیره (یزد) افضل (خوزستان) نیستانک (اصفهان) چاه کوران (کرمان) چمشک (لرستان) رشتی (یزد) خرانق (یزد) تاج‌آباد (همدان) رباط ده محمد (خراسان جنوبی) خان (آذربایجان غربی) چهل‌پایه (خراسان جنوبی) سعدالسلطنه (قزوین) رباط قلی (خراسان شمالی)
رده فهرست کاروانسراهای ایران