تنگه هرمز
| تنگه هرمز | |
|---|---|
 تصویر ماهواره‌ای | |
 | |
  تنگه هرمز | |
| موقعیت | خلیج فارس–دریای مکران |
| گونه | تنگه |
| کشورهای حوضه |  عمان،  ایران |
| مساحتِ رو | هشت تا دوازده هزار کیلومترمربع |
| جزیره‌ها | جزیرهٔ هرمز جزیرهٔ قشم |
| جاهای مسکونی | بندرعباس خصب |
تنگهٔ هرمز تنگه‌ای است که خلیج فارس را به دریای مکران متصل می‌کند. این گذرگاه آبی از شمال به ایران و از جنوب به شبه‌جزیره مسندم (مشترک میان استان مسندم عمان و امارات متحده عربی) وصل است. تنگه هرمز تنها مسیر آبی است که خلیج فارس را به دریاها و اقیانوس‌های آزاد متصل می‌کند. این گذرگاه یکی از راهبردی‌ترین مسیرهای بین‌المللی کشتیرانی در جهان بشمار می‌آید. این تنگه حدود ۹۰ مایل دریایی (۱۶۷ کیلومتر) طول دارد و عرض آن از حدود ۵۲ مایل دریایی (۹۶ کیلومتر) تا ۲۱ مایل دریایی (۳۹ کیلومتر) متغیر است.
یک سوم گاز طبیعی مایع جهان و تقریباً ۲۵ درصد کل مصرف جهانی نفت از این تنگه عبور می‌کند. تنگه هرمز از این جهت به یک مکان استراتژیک بسیار مهم برای تجارت بین‌المللی تبدیل شده است.[۱][۲]
نام
[ویرایش]
نام هرمز بنا بر منابع تاریخی در قدیم «هورموغ» بوده که مغ در گویش بومی استان هرمزگان به معنای نخل است.[۳][۴] از سویی این واژه می‌تواند از ترکیب هور+موغ (موغستان) به معنی آبراهه موغستان (ایالت قدیم جنوب ایران یا میناب کنونی) ساخته شده باشد.
شباهت ظاهری تلفظ امروزی یعنی هرمز با نام اهورامزدا سبب شده در میان عوام ارتباطی میان این دو نام تصور شود که این تصور مبنایی در شواهد تاریخی ندارد. افزون بر آن، مختصر شدهٔ نام اهورا مزدا، هرمَزد (hormazd) با فتح میم است و با تلفظ هرمُز (hormoz) تفاوت دارد.
برخی علت نام‌گذاری آن را به جزیره هرمز نسبت می‌دهند که در ورودی تنگه قرار دارد. بر پایه نظریه دیگر، این منطقه، زمانی مرکز مهم فرمانروایان ساسانی بود که هرمز نامیده می‌شدند. هرمز نام پنج پادشاه این دودمان نیز بود.[۵]
مشخصات جغرافیایی
[ویرایش]
طول این آبراه ۱۵۸ تا ۱۶۷ کیلومتر و عرض آن از بندرعباس تا رأس مسندم در عمان بین ۵۶ تا ۸۷ (۳۹ تا ۹۶) کیلومتر است. ژرفای تنگه هرمز از خلیج فارس بیشتر است. شیب تند کف آن از قسمت شمال به جنوب متغیر است. به طوری که نزدیکی جزیره لارک در حدود ۳۶ متر و در ساحل جنوبی و در نزدیکی شبه‌جزیره مسندم به بیش از ۱۰۰ متر می‌رسد. در حالی که حداکثر عمق آب در خلیج فارس ۹۰ متر است.[۶] قوس آن، رو به شمال و به طرف درون فلات ایران قرار دارد و در نتیجه بیشترین خط ساحلی آن در راستای کرانه‌های ایران قرار گرفته است.
تاریخچه
[ویرایش]بر پایه کتیبه‌های سنگی در روی کوهپایه‌های قده در منطقه خصب و روستای غمضا در استان بخاء در عمان، سومریان در هزاره سوم پیش از میلاد از این تنگه عبور کرده‌اند. در سال ۱۹۹۳ نیز یک سکه باستانی سده سوم پیش از میلاد با نقش اسکندر مقدونی هم در منطقه مدحاء در عمان پیدا شد.[۵]
در سده شانزدهم میلادی تنگه هرمز اهمیت ویژه‌ای در شکل‌دادن به شبکه مسیرهای دریایی داشت؛ زیرا خروجی خلیج فارس به جهان خارج و دروازه ورود به اقیانوس هند، غرب آسیا، و منطقه خاور نزدیک باستان بود.[۵]
اهمیت جغرافی-سیاسی
[ویرایش]
این تنگه در طول تاریخ شاهد منازعات بین‌المللی بسیار میان پادشاهان ایران همچون نادرشاه و شاه عباس بزرگ و محمدرضا شاه پهلوی و نظام جمهوری اسلامی ایران با بیگانگان همچون اسپانیایی‌ها، پرتغالی‌ها، بریتانیایی‌ها و آمریکایی‌ها بوده است.
تنگه هرمز دومین تنگه بین‌المللی پر رفت‌وآمد جهان است. هر روز حدود ۱۶٫۵ تا ۱۷ میلیون بشکه نفت خام (برآورد ۲۰۰۶) در این تنگه جابجا می‌شود که معادل ۴۰ درصد کل نفت حمل شده توسط کشتی‌های نفت‌کش و نزدیک به ۲۵ درصد کل عرضه جهانی نفت است. حدود ۶۸ درصد ذخایر شناخته‌شده نفت و گاز طبیعی جهان در خلیج فارس قرار دارد. امنیت تنگه هرمز نقش کلیدی در تأمین بی‌وقفه انرژی در جهان دارد. بیشتر این نفت به بازارهای آسیا، ایالات متحده، و اروپای غربی می‌رود و ۷۵ درصد نفت خام ژاپن از این مسیر وارد می‌شود. بیشتر صادرات نفت خام در مسیرهای بسیار طولانی از طریق نفت‌کش‌های بسیار بزرگ انجام می‌شود که توانایی حمل بیش از دو میلیون بشکه در هر سفر دارند.
جمهوری اسلامی در موارد متعددی در پاسخ به اعمال تحریم‌های آمریکا و غرب علیه ایران، تهدید به بستن تنگه هرمز کرده است. بر اساس یک سناریو این کار از طریق مین‌گذاری سطح دریا و سپس استفاده از موشک‌های ضدکشتی کروز و زیردریایی‌های کوچک برای اختلال در عملیات مین‌روبی انجام می‌شود.[۷]
نظام حقوقی تنگه هرمز
[ویرایش]باریک‌ترین بخش تنگه هرمز ۲۱ مایل دریایی (۳۹ کیلومتر) عرض دارد. این بخش به دو قسمت تقسیم می‌شود. از ساحل ایران تا ۱۰٫۵ مایل جزء آب‌های سرزمینی ایران بوده، و ۱۰٫۵ مایل باقی‌مانده جزء آب‌های سرزمینی عمان محسوب می‌شود. همه کشتی‌های عبوری باید از آب‌های سرزمینی ایران یا عمان عبور کنند.[۸]
در مورد وضعیت حقوقی تنگه هرمز هیچگونه معاهده خاصی بین ایران و عمان وجود ندارد. در نتیجه با استنباط از مفهوم مخالف بند ج ماده ۳۵ کنوانسیون ملل متحد درباره حقوق دریاها این تنگه تابع مقررات عهدنامه یادشده است. بر اساس این کنوانسیون، کشتی‌های کشورهای عضو می‌توانند در شرایط صلح در صورت بی‌ضرر بودنِ رفت‌وآمد، از آب‌های سرزمینی یکدیگر عبور کنند.
ایران در امضای کنوانسیون ملل متحد درباره حقوق دریاها این بند را اضافه کرده که حق عبور کشتی‌ها را فقط در مورد کشورهایی به رسمیت خواهد شناخت که این کنوانسیون را امضا کرده‌اند و در مورد کشورهای دیگر، مانند ایالات متحده که عضو این کنوانسیون نیست، کنوانسیون قبلی ۱۹۵۸ ژنو را معتبر می‌داند. بر اساس کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها و کنوانسیون قبلی ۱۹۵۸ ژنو، هرگونه متوقف کردن بی‌دلیل کشتی‌ها ممنوع است.[۹]
بیشتر طرح‌های تفکیک رفت‌وآمد کشتی‌ها در تنگه هرمز در طرف عمانی تنگه قرار گرفته است.
در مورد عبور بی‌ضرر از تنگه‌های مورد استفاده کشتیرانی بین‌المللی، اختلافی در تفسیر حقوق دولت ساحلی و حقوق دولت‌های صاحب پرچم کشتی‌های عبوری تجاری یا نظامی وجود ندارد. بر این اساس دولت‌های ساحلی، صاحب منطقه خود در داخل تنگه هستند و می‌توانند در آنجا هرگونه بهره‌برداری انجام بدهند ولی حق تعلیق عبور دیگران و ایجاد مزاحمت برای اعمال حق عبور بی‌ضرر توسط آنها را ندارند.[۱۰]
جزایر
[ویرایش]در تنگه هرمز چهار جزیره ایرانی هرمز، قشم، لارک و هنگام قرار دارند.
جستارهای وابسته
[ویرایش]پانویس
[ویرایش]- ↑ "The Strait of Hormuz is the world's most important oil transit chokepoint". U.S. Energy Information Administration. 4 January 2012. Archived from the original on 11 September 2018. Retrieved 11 September 2018.
- ↑ "2 oil tankers were damaged in possible attacks in the Gulf of Oman". Vox. 13 June 2019.
- ↑ شهرداری میناب: بازدید: دسامبر ۲۰۱۱.
- ↑ CNN بایگانی‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine، بازدید: دسامبر ۲۰۱۱.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ولید بدران (۳ خرداد ۱۴۰۳). «تاریخچه تنگه هرمز؛ از سفر مارکوپولو تا رویارویی ایران و آمریکا». بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ Hydrology and circulation in the Strait of Hormuz and the Gulf of Oman—Results from the GOGP99 Experiment: 1. Strait of Hormuz بایگانی‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine JOURNAL OF GEOPHYSICAL RESEARCH, S. P. Pous1,, X. Carton1 , P. Lazure, page 2
- ↑ OPLAN 1019 Arabian Gauntlet Global Security
- ↑ "Transit Passage Rights in the Strait of Hormuz and Iran's Threats to Block the Passage of Oil Tankers | ASIL". www.asil.org (به انگلیسی). Retrieved 2019-07-19.
- ↑ "Transit Passage Rights in the Strait of Hormuz and Iran's Threats to Block the Passage of Oil Tankers | ASIL". www.asil.org (به انگلیسی). Retrieved 2019-07-19.
- ↑ «مواجهه ایران و آمریکا در خلیج فارس ناشی از چیست؟ - بی‌بی‌سی فارسی، ۲۹ شهریور ۱۳۹۵».
منابع
[ویرایش]- مطالعاتی در باب بحرین و جزایر و سواحل خلیج فارس. عباس اقبال. تهران. چاپخانه مجلس. ۱۳۲۸ خورشیدی
- عمان فی عام ۱۹۸۶ (عام الحصاد والتراث) إصدار وزارة الإعللام، دارالعرب للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۹۸۶ میلادی
- الهام فرهادی (مهر ۱۳۸۹). «ایران و امنیت انرژی». مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام. ص. ۱۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ دسامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ ژانویه ۲۰۱۱.
پیوند به بیرون
[ویرایش]
- تنگه هرمز از فضا - از مرکز ملی مطالعات فضایی فرانسه
- قشم آنلاین - پایگاه اطلاع‌رسانی جزیره قشم و خلیج فارس
| ایران |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
 امارات | ابوالابیض • ارزنه • الرفیق • ام الحطب • ام قصار • بزم شرقی • بزم غربی • بـِشوم • بوکشیشه • بوکعل • ثمیریه • جـِراب • جزایر غاغه • جزیره ابوظبی • جزیره داس • غُراب • جزیره غشا • جزیره‌های نخلی دبی (جُمَیرا، دیره، جبل علی) • جنانه • حالة المُبَرَّز • حالة حَیل • حمریه • خصیفه • دعسه • دلما • زرکوه • سعدیات • سلع • سُلَیّه • شراعوه • شویهات • صیر ابونعیر • صیر بنی‌یاس • غسبی • قرنین • قفای • مَرَوَح • مکاسیب • مهیمات • یاسات | ||||
 عربستان | |||||
 کویت | |||||
 قطر | |||||
 بحرین | |||||
| عمان | |||||
| عمومی | |
|---|---|
| کتابخانه‌های ملی | |
| سایر | |
- تنگه هرمز
- پهنههای آبی امارات متحده عربی
- پهنههای آبی ایران
- پهنههای آبی خلیج فارس
- پهنههای آبی عمان
- تنگه‌های آسیا
- تنگه‌های اقیانوس هند
- تنگه‌های ایران
- تنگه‌های بین‌المللی
- تنگه‌های دریایی
- خلیج فارس
- دریای عمان
- زمین‌چهرهای استان هرمزگان
- زمین‌چهرهای ایران
- شهرستان جاسک
- مرزهای امارات متحده عربی
- مرزهای ایران
- مرزهای عمان
- همه مقالهها با مشکلات جزئی دیدگاه بیطرف