سیردریا
مختصات: ۴۰°۵۴′۰۳″ شمالی ۷۱°۴۵′۲۷″ شرقی / ۴۰٫۹۰۰۸۳°شمالی ۷۱٫۷۵۷۵۰°شرقی
| سیردریا | |
|---|---|
 کشورهای زردرنگ در حوضهٔ آبخیز دریاچه آرال قرار دارند. | |
| سرچشمه | رودخانه‌های نارین و قره‌دریا |
| ریزشگاه | دریاچه آرال |
| ریزشگاه‌های حوضه زهکشی | ازبکستان، تاجیکستان و قزاقستان |
| طول | ۲٬۲۱۲ کیلومتر |
| میانگین بده | ۷۰۳ متر مکعب بر ثانیه (نزدیک ریزشگاه) |
| حوضه آبخیز | ۲۱۹٬۰۰۰ کیلومتر مربع |
سیردَریا (رود یخشاارته به معنی مروارید اصل/ Jaxartus) یا سیحون یا گل‌زریون، بعد از آمودریا، دومین رود پرآب در آسیای میانه است که به دریاچه خوارزم (آرال) می‌ریزد. تاجیک ها به رود، دریا می گویند. این رود دو سرچشمه دارد، یکی کوه‌های تیان‌شان در قرقیزستان کنونی و دیگری شرق ازبکستان است. این رود در ۲۲۲۰ کیلومتر در غرب و شمال غربی سرچشمه دارد و پس از گذر از جنوب کشور کنونی قزاقستان به دریاچه خوارزم می‌رسد. این رود در گذر خود سرتاسر کشتزارهای پنبه را در آسیای مرکزی آبیاری می‌کند. سیردریا از کنار شهرهای خجند و قیزیل‌اوردا و خوقند می‌گذرد.
در منابع اروپای غربی، سیردریا با نام یونانی باستانی‌اش Jaxartes) Ιαξάρτης؛ یَکسارتِس) شناخته می‌شود، که برگرفته از واژهٔ زبان پهلوی «یَخشَرت» (آنطور که یوزف مارکوارت، خاورشناس نامدار آلمانی، در «Die Chronologie der alttürkischen Inschriften» یاد کرده)، برگرفته از واژهٔ پارسی باستانی «یَخشَه اَرتَه»، به معنای «مروارید واقعی» است.[۱] در سده (دهم هجری) ابوالغازی بهادُرخان، مورخ و خان خیوه، دریاچه خوارزم را «سیر تِنیزی» (دریای سرخ‌رنگ) نامید.[نیازمند منبع]
دریاچه خوارزم از سال ۱۹۶۰ به بعد رو به خشکی رفت و نود درصد آن خشک شده است. دلیل این خشکی بیشتر این بوده که شوروی سابق مسیر دو رودخانه سیحون و جیحون رو به سمت بیابان‌ها تغییر می دهد تا آن زمین‌ها رو به زمین‌های کشاورزی تبدیل کند. از زمان هخامنشیان آسیای میانه را اورزمی یا خوارزمی می‌نامیدند که در پارسی نو به شکل خوارزم (زمین خوار و پست و جلگه ای) درآمد. نام این دریاچه در طول تاریخ دریاچه خوارزم یا دریاچه وخش بوده‌است ولی از زمانی که آسیای مرکزی به دست مغول‌ها و روس‌ها افتاد نام غیراصیل آرال جایگزین نام تاریخی خوارزم شد. دو رود تاریخی این سرزمین هم رود وخش و رود یخشاارته بود که از سده ۱۶ به بعد به نام‌های آمودریا و سیردریا جعل شد.[۲]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ Encyclopaedia of Islam, 'SIR DARYA'
- ↑ https://www.hamshahrionline.ir/news/321723/آشنایی-با-آمو-دریا
منابع[ویرایش]
- Wikipedia contributors, "Syr Darya," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Syr_Darya&oldid=201995618
- W. Barthold, C. E. Bosworth, Encyclopaedia of Islam, 'SIR DARYA', Volume IX: SAN - SZE, Brill, Leiden, 1997, ISBN 90-04-10422-4
