فیروزه
 | برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
| فیروزه | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کلی | |
| رده‌بندی | فسفات |
| فرمول شیمیایی (بخش تکراری) | CuAl6 [(OH)2 - PO4]4.4H2O |
| ویژگی‌ها | |
| رنگ | فیروزه‌ای (آبی روشن تا سبز) |
| شکستگی | صدفی - نامنظم |
| سختی موس | ۵–۶ |
| جلا | چرب |
| رنگ خاکه | سفید |
| شفافیت | غیر شفاف |
| وزن مخصوص | ۲٫۶ |
| ویژگی‌های ظاهری | توده‌ای - فشرده |
| اثر اسید | انحلال در هیدروژن کلرید |
| توضیح بیشتر | CuO:9.78% Al2O3:37.6% P2O5:34.9% H2O:۱۷٫۷۷٪ |
فیروزه معرب پیروزه فارسی فسفات آبدار طبیعی آلومینیم است که در دستگاه کج‌وجهی متبلور می‌شود، با مس آبی‌رنگ است و به عنوان جواهر به‌کار می‌رود.[۱]
فیروزه با فرمول شیمیایی CuAl6 [(OH)2 - PO4]4.4H2O یک کانی کمیاب و ارزشمند به رنگ‌های طیف فیروزه‌ای (آبی روشن تا سبز) و از ردهٔ فسفات است. این کانی به‌دست فیروزه‌تراشان شکل داده می‌شود و به عنوان نگین برای انگشتر، گردنبند، گوشواره و دیگر جواهرات به کار می‌رود. همراه داشتن این سنگ در دین اسلام به عنوان انگشتر بسیار توصیه شده‌است. معیار سنجش کیفیت سنگ فیروزه بر اساس رنگ، سنگ فیروزه معدن نیشابور می باشد.[۲]
در ایران
نام انگلیسی: (TURQUOISE)
سختی فیروزه (۶–۵) می‌باشد.
فیروزه به رنگ‌های آبی - آبی مایل به سبز - سبز یافت می‌شود. فریدون جنیدی در کتاب داستان ایران دربارهٔ «فیروزه» می‌نویسد: نام پیروزه در زبان پهلوی «پِیروچک» perocak از ریشهٔ رُوچ = روشن، گرفته شده‌است، که نشان می‌دهد نخستین فیروزه‌ها که بدست آمده‌است، فیروزهٔ خاکی است، که خود روشن و درخشان است. فیروزه به دو گونه یافت می‌شود: نخست، فیروزه در دل سنگ که می‌باید آن را با دیلم و چکش شکسته، فیروزهٔ اندرونش را بر گیرند و پرداخت دهند، تا درخشان شود. دوم، فیروزه بگونهٔ آزاد، در دلِ خاک، که آن را فیروزهٔ خاکی می‌نامند، و خود پرداخت شده، و درخشان است.
فیروزه در مناطق زیادی یافت می‌شود مانند آمریکا - مصر - ایران - هندوستان و… که بهترین نوع فیروزه جهان به دلیل امتداد داشتن رگه‌های فیروزه از خراسان تا هندوستان، فیروزه نیشابوری و هندی می‌باشد.
همچنین در شهر بابک استان کرمان، معدن فیروزه بزرگی وجود دارد که قابل مقایسه با فیروزه نیشابور است. می‌توان گفت که به جز فیروزه شهر بابک و نیشابور، فیروزه دامغان هم از محبوبیت بسیار عالی برخوردار است ولی به دلیل ناآگاهی مردم به عنوان فیروزه نیشابور به فروش می‌رسد ولی از فیروزه نیشابور گران‌تر است، زیرا در این فیروزه رگه‌های طلا نیز وجود دارد. در کل هر نوع فیروزهمرغوب را فیروزه ایران (persian turquoise) می‌گویند.
فیروزه در ۲ نوع صاف (عجمی) و رگه دار (شجری) یافت می‌شود. در ایران نوع عجمی طرفداران زیادی دارد. همچنین نوع عجمی نیشابوری با قیمت بسیار بالا معامله می‌شود.
ماده رنگی فیروزه مربوط به مس و آهن است. فیروزه سنگی زنده است. مواد شیمیایی چربی‌ها، اسیدها و… باعث آسیب رساندن به فیروزه می‌شوند.
فیروزه معرب پیروزهٔ پارسی است. در کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب چنین آمده:
و اندر کوه‌های وی [طوس] معدن پیروزه است و معدن مس است و سرب و سرمه و شبه و دیگ سنگین.
خواص
بهترین نوع فیروزه به حداکثر سختی موس، کمی کمتر از ۶ یا کمی بیشتر از شیشه پنجره می‌رسد. به‌طور مشخص یک ماده معدنی کریستوکریستالی، فیروزه ای تقریباً هرگز بلورهای منفرد تشکیل نمی‌دهد و تمام خواص آن بسیار متغیر است. آزمایش پراش اشعه ایکس نشان می‌دهد که سیستم بلوری آن سه حلقه ای است. با سختی کمتر، وزن مخصوص کمتری (۲٫۶۰–۲٫۹۰) و تخلخل بیشتر به وجود می‌آید. این خصوصیات به اندازه دانه بستگی دارد. درخشش فیروزه به‌طور معمول مومی تا زیر متخلخل است و شفافیت آن معمولاً مات است، اما ممکن است در مقاطع نازک نیمه شفاف باشد. رنگ به اندازه سایر خواص مواد معدنی متغیر است، از سفید تا آبی پودری تا آبی آسمانی و از سبز آبی تا سبز مایل به زرد متغیر است. رنگ آبی را به مس ایدیوکروماتیک نسبت می‌دهند در حالی که ممکن است رنگ سبز ناشی از ناخالصی آهن (جایگزین آلومینیوم) یا کم‌آبی باشد.
ضریب شکست فیروزه (که توسط نور سدیم، ۳/۵۸۹ نانومتر اندازه‌گیری می‌شود) تقریباً ۶۱/۱ یا ۶۲/۱ است. این یک مقدار متوسط است که به عنوان یک خواندن واحد در یک انکسار سنج هندسی دیده می‌شود، به دلیل طبیعت تقریباً بی نظیر پلی کریستالی فیروزه. قرائت ۱٫۶۱–۱٫۶۵ (تجزیه مجدد دوتایی ۰٫۰۴۰، مثبت دو محوره) از کریستالهای نادر منفرد گرفته شده‌است. یک طیف جذبی نیز ممکن است با یک طیف‌سنج دستی بدست آید، که یک خط در ۴۳۲ نانومتر و یک باند ضعیف در ۴۶۰ نانومتر را نشان می‌دهد (این امر با نور منعکس شده قوی دیده می‌شود). در زیر اشعه ماورا بنفش موج بلند، فیروزه ای ممکن است گاهی اوقات سبز، زرد یا آبی روشن را فلورس کند. تحت اشعه ماورا بنفش و اشعه ایکس موج کوتاه بی اثر است.
فیروزه در تمام اسید کلریدریک گرم شده غیر از محلول است. رگه آن به رنگ سفید مایل به آبی مایل به آبی است و شکستگی آن به صورت کچلی است، درخشش مومی برجای می‌گذارد. فیروزه با وجود سختی کم نسبت به سنگهای قیمتی دیگر، لاک خوبی می‌خورد. همچنین می‌توان فیروزه را با گلدان‌های پیریت فلفل زد یا با رگه‌های لیمونیتی تیره و عنکبوتی آمیخت.
فیروزه تقریباً همیشه کریستوکریستالی و عظیم است و شکل خارجی مشخصی ندارد. کریستال‌ها، حتی در مقیاس میکروسکوپی، نادر هستند. به‌طور معمول این فرم از نظر عادت، پرکننده ورید یا شکستگی، گره ای یا بوتریوئیدال است. فرم‌های استالاکتیت گزارش شده‌است. همچنین ممکن است فیروزه جایگزین فلدسپات، آپاتیت، سایر مواد معدنی یا حتی فسیل شود. ادونتولیت استخوان فسیلی یا عاجی است که در طول تاریخ تصور می‌شود توسط فیروزه یا مواد معدنی فسفات مشابه مانند فسفات آهن ویویانیت تغییر یافته‌است. رشد دانه با سایر مواد معدنی ثانویه مس مانند کریزوکولا نیز معمول است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ صدری افشار، غلامحسین، حکمی، نسرین و حکمی، نسترن: فرهنگ فارسی دوجلدی. نشر: فرهنگ معاصر. ۱۳۸۸.
- ↑ موسسه گوهرشناسی آمریکا (GIA) (gia.edu). "Turquoise Quality Factors (ملاک های کیفی فیروزه)". gia.edu. Check date values in:
|تاریخ=(help)
منابع
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Turquoise». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۵.
| سنگهای جواهراتی |
| ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| سنگهای جواهراتی-صنعتی |
| ||||||||
| سنگهای صنعتی |
| ||||||||
