حنفی

بخشی‌از مجموعه مقالات: مذهب اهل سنت
مذاهب فقهی
حنفی · مالکی · شافعی · حنبلی
ارکان دین اسلام
شهادتین · نماز · روزه · حج · زکات
خلفای راشدین
ابوبکر · عمر · عثمان · علی
صحابه
سعید بن زید · زبیر · طلحه سعد بن ابی‌وقاص · عبدالرحمن بن عوف ابوعبیده جراح
مبانی فقه
قرآن · سنت · اجماع · قیاس · اجتهاد
کتب حدیث
صحیح بخاری · صحیح مسلم · سنن نسایی سنن ابوداود · سنن ترمذی· سنن ابن ماجه الموطأ
مکان‌های مقدس
مکه · مدینه · بیت‌المقدس

حنفی نام یکی از شاخه‌های مذاهب اهل سنت از دین اسلام است؛ و از مذاهب فقهی و پیرو ابوحنیفه نعمان بن ثابت از ائمه چهارگانه اهل سنت این مذهب در بین مذاهب چهارگانه اهل سنت بیشترین پیرو را دارد و عمده پیروان این مذهب نیز در کشورهای آسیای میانه، افغانستان، پاکستان، چین، ترکیه، بالکان، شبه قاره هند، عراق،سوریه،لبنان،اردن آسیای مرکزی (و مناطق شمال شرقی، شرق و جنوب شرقی ایران) قرار دارند؛ و۷۱درصد مسلمان‌های اهل تسنن جهان پیرو این مذهب می‌باشند. نام این شاخه منسوب به بنیادگذار آن یعنی ابوحنیفه نعمان بن ثابت زوطی (۱۵۰–۸۰ هجری قمری) است. مقبره ابوحنیفه در بغداد در محله الخضرا قرار دارد.

از شاگردان سرشناس ابوحنیفه می‌توان از افراد زیر نام برد:

• أبو یوسف (یعقوب بن ابراهیم)
• محمد بن الحسن الشیبانی
• أبو الهذیل (زفر بن الهذیل)
• الحسن بن زیاد [۱]

برجسته‌ترین کتاب‌ها در زمینه شاخه حنفی عبارت‌اند از:

1. المبسوط از شمس الدین السرخسی
2. بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع از کاسانی
3. مختصر الهدایة از مرغیانی# حاشیة ابن عابدین (ردالمحتار علی الدر المختار)

توضیحات تکمیلی

مذهب حنفیه، از مذاهب چهارگانه اهل سنت است و توسط ابوحنیفه نعمان بن ثابت بنیانگذاری شده است. گویند وی نژاد ایرانی داشته است منابع، اصلیت او را از کابل می‌دانند در سال ۸۰ هجری قمری در شهر کوفه به دنیا آمد و در سال ۱۵۰ هجری قمری در بغداد و در زندان منصور خلیفه عباسی درگذشت. از استادان او در دوران تحصیل علوم اسلامی حمادبن ابی سلیمان است. تسلط ابوحنیفه بر علم کلام بیش از احاطه او به علوم فقهی موجب معروفیت او شده‌است. ابوحنیفه به سبب شهرت در علم و تقوا توسط عمره بن هبیره، قاضی القضاه شهر کوفه شد و بخاطر آنکه بعدها منصور خلیفه عباسی قصد انتصاب او را به سمت قاضی بغداد داشت اما چون با مخالفت ابوحنیفه مواجه شد، وی را به زندان افکند.

پیروان ابوحنیفه، مذهب و روش او را اهل رای می‌نامند زیرا ابوحنیفه قائل به رای است چنان‌که بعد از صدور هر فتوایی و حکمی عنوان می‌کرد این نظر ماست و چنین شرط میکرد که اگر پیروین در این مسئله اجماع نداشته باشند،مخالفت او هم در همین مقام است. اوبا اهل حدیث مخالف بود و تنها در شرایطی اقدام به قبول احادیث متواتر می‌کرد که از تابعین نقل شده باشد و حدیث و خبر مفرد را قبول نداشت.

این شیوه او می‌تواند بخاطر متکلم بودن او و تأثیرش در روش فقهی وی باشد. همچنین او قیاس و استحسان را هم به‌عنوان اصول در اجتهاد پذیرفت.

مذهب حنفی بر هفت اصل استوار است که عبارت‌اند از:

1. قرآن
2. سنت
3. قول صحابه
4. قیاس و رای
5. استحسان
6. اجماع
7. عرف

در باب ایمان و کفر، ابوحنفیه معتقد به زیاد و کم بودن آن‌ها نیست و اصل ایمان و کفر را تصدیق و انکار می‌داند.

وی همچنین در بحث جبر و اختیار به آزادی عمل انسان معتقد است و فعل آدمی را در مصدرش مدنظر قرار می‌دهد با استناد به این جمله او: اعمال بشر نسبت به قضا و قدر مانند شعاعهای خورشید است به خود خورشید.

از ویژگی‌های ابوحنفیه که جمیع محققین و فقها بر آن اتفاق نظر دارند صراحت و بی‌باکی او در دادن فتوی است و تسامح و اغماض از خصایص فتاوای او می‌باشد.

به گفته سید محمد باقر پوسایی، ابو حنیفه تحت تأثیر برخی از علمای و امامان شیعه نظیر جعفر بن محمد امام ششم شیعیان بوده است زیرا او علاقه زیادی به اهل بیت پیامبر داشت و اهل بیت پیامبر را محق خلافت میدانست و همین امر باعث شد تا خلفای عباسی او را روانه زندان کنند و پا فشاری او بر خلافت اهل بیت و به خصوص امام جعفر صادق باعث شد تا خلیفه عباسی دستور قتل او را در زندان بدهد و همچنین برخی از علمای اهل سنت مثل شعبه بن حجاج قرار گرفته‌است.

منابع

• دکتر: فؤاد، عبدالنبی، محمد. (اَللُؤلُؤ وَالمُرجان) ، دار احیاء الکتب العربیة، چاپ دمشق، سال انتشار ۱۹۵۵ میلادی به (عربی).
• دکتر: الشکعة، مصطفی. (الأئمة الأربعة) ، دار الکتاب اللبنانی، چاپ بیروت، سال انتشار ۱۹۸۵ میلادی به (عربی).

مقالات مرتبط

• فقها و کتب فقهی حنفی - پایگاه حوزه [۲]
• تاریخچه مذهب حنفی - پایگاه حوزه [۳]