زبان لارستانی
لاری | |
---|---|
اچمی، خودمونی | |
زبان بومی در | ایران، قطر، بحرین، امارات متحده عربی، کویت و عمان |
منطقه | فارس، هرمزگان و بوشهر |
شمار گویشوران | ۲۰۰٬۰۰۰ (۲۰۱۴)[۱] |
الفبای فارسی[۲] | |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | lrl |
گلاتولوگ | lari1253 [۳] |
زبان لاری که با نامهای اچمی و خودمونی نیز خوانده میشود، زبان مردم ساکن در جنوب فارس، غرب هرمزگان و شرق بوشهر است. این زبان همچنین در میان جوامع مهاجر ایرانی کشورهای حاشیهٔ خلیج فارس نیز رواج دارد.[۴] لاری زبان غالب شهرستانهای لارستان، خنج، گراش جویم و اوز در فارس و شهرستان بستک در هرمزگان است. این زبان به جاماندهٔ پارسی میانه است و دستور زبان خاص خود را دارد.[۵][۶]
امروزه این زبان به خاطر تفاوتهای زیادش با زبان فارسی معیار به عنوان یک زبانِ مستقل از شاخهٔ زبانهای ایرانیتبار جنوب غربی قلمداد میشود.[نیازمند منبع] گویشهای زبان لارستانی همانند لری، نوادهٔ پارسی میانه محسوب میشوند. این زبان ارتباط نزدیکی با پارسی باستان دارد.[۷]
پراکندگی جغرافیایی
[ویرایش]بیشتر ساکنان جنوبی استان فارس و غرب هرمزگان شامل شهرستانهای لارستان، گراش، بستک، اوز و خنج بدین زبان سخن میگویند. لاری در شهرها و روستاهای لار، گراش، اوز، خنج، بستک، فداغ، خور ، اسیر(استان فارس)، لطیفی، جناح، ارد، جویم، بنارویه، شرفویه، دهتل، دهفیش، براک، بیدشهر، بست قلات، بیغرد، کوره، لاغران و کاریان، احمدمحمودی، بلغان، چاه طوس، و بخشهایی از بریز، دهکویه، بندرلنگه، گاوبندی (پارسیان)، بندر خمیر، رویدر، بردستان، نهند، کوهیج، گلار و… رایج است.[نیازمند منبع]
واجشناسی
[ویرایش]واکهها
[ویرایش]لاری دارای ۱۰ واکه ساده است که از این نظر با فارسی تفاوت چشمگیری دارد. واکههای ساده a، ā، e، ē، o، ō، u، ū، I و Ī هستند. ۴ واکه مرکب ey، ow، oy و ay نیز در این زبان یافت میشوند.[۸]
همخوانها
[ویرایش]همخوانهای لاری همانند فارسی است با این تفاوت که واج /h/ در این زبان وجود ندارد و افزون بر واج /v/، واج /w/ هم در آن یافت میشود.[۸]
لبی | لثوی | پساکامی | کامی | نرمکامی | زبانکی | چاکنایی | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
خیشومی | م m | ن n | ||||||
انسدادی | واکدار | ب b | د d | گ g | ق q | |||
بیواک | پ p | ت t | ک k | ء ʔ | ||||
انسایشی | واکدار | ج d͡ʒ | ||||||
بیواک | چ t͡ʃ | |||||||
سایشی | واکدار | و v | ز z | ژ ʒ | ||||
بیواک | ف f | س s | ش ʃ | خ x | ||||
لرزشی | ر r | |||||||
ناسوده | و w | ل l | ی j |
لهجهها
[ویرایش]زبان لارستانی دارای چندین لهجه است.[۹] تفاوت این لهجهها بیشتر در تلفظ واژگان است.[۱۰] برای نمونه «رفتم» در برخی از مناطق رفتُم و در برخی دیگر چِدُم تلفظ میشود. لاری، گراشی، خنجی، اوزی، بستکی،اَرَدی، فداغی، کوخردی، بیدشهری و بیخی از مهمترین لهجههای لاری هستند.
عمدۀ کلماتی که در لهجههای لاری به کار برده میشود، بر اساس مناطق مختلف دارای تلفظهای متفاوت است. مثلاً در برخی روستاها و شهرها به اول افعال حرکت اَ و برخی با حرکت اُ و دیگر مکانها با صدای اِ تلفظ میگردد. حال ممکن است این اصوات در پایان یا میانههای یک کلمه نیز وجود داشته باشد. برای مثال همین کلمه اچم را میتوان به صورتهای زیر مشاهده نمود: اَچَم، اَچُم، اُچَم، اُچُم، اَچِم یا در برخی موارد ممکن است تلفظ برخی از حروف نیز تغییر یابد مانند: اَشِم یا اَشَم که همان معنی برویم را میدهد.[نیازمند منبع]
یکی از خواص زبان لاری دارا بودن یک صدا در برخی گویشهای آن همانند گویش فداغی است. این تلفظ میانه گ و ن است که به صورت غنه (تلفظی در ادای کلمات عربی) ادا میگردد همانند فَلَزِئنگ که نوعی نان محلی است که با مهیاوه درست میشود. در گویش بیدشهری حرف-ُ-در کلمه اَچُم به صورت اَچام تلفظ میشود که حرف ا بینُ و آ بیان میگردد.[نیازمند منبع]
عمدهٔ این گویشها مربوط به ایالت ایراهستان قدیم بودهاست. این گویشها در جایجای منطقه جنوب به شکلهای متنوعی خود را نشان داده و نمود کردهاست که بیشتر این تفاوتها در تلفظ واژگان است. زبان اچمی لهجههای مختلفی را در بر میگیرد که در بسیاری از مناطقی که به این گویش صحبت میکنند، کلمات و واژگانی خاص نسبت به بقیه مناطق اطراف خود به کار میبرند. این کلمات در بعضی موارد تأثیر گرفته از زبانهای هندی، انگلیسی، پرتغالی و عربی است که به علت مراودات گستردهٔ مردم این مناطق با کشورهای مختلف شکل گرفتهاست. گویش لاری به علت حضور تاریخی یهودیان دارای پیچ و خمهای زبان عبری نیز هست.[نیازمند منبع]
پژوهشها
[ویرایش]احمد اقتداری و لطفعلی خنجی بر دستور این زبان پژوهشهای مبسوطی انجام دادهاند.[۱۱] امیرحسین خنجی نیز در پژوهشی مجموعۀ واژگان، متون نثر و نظم و دستور زبان لاری را گرد آوردی و بازشناسی کرده است. [۱۲] همچنین ما لچانوا، زبانشناس معاصر روس، عقیده دارد که کومزاری نیز یکی از لهجههای لاری است.[۱۳]
منابع
[ویرایش]- ↑ "larestani". EveryTongue. 22 March 2014. Retrieved March 22, 2014.
- ↑ "Ethnologue report for language code: lrl". Ethnologue.
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Larestani". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}
: Invalid|display-editors=4
(help) - ↑ Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western, Southwestern
- ↑ Anonby, E. J. 2003b. Update on Luri: How many languages? Journal of the Royal Asiatic Society 13.2:171–197.
- ↑ Ethnologue report for language code: lrl
- ↑ D. N. Mackenzie, R. E. Emmerick, Dieter Weber (1991) "Corolla iranica", 1991, Published by P. Lang, ISBN 3-631-43589-4, 9783631435892
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ لیلا دیانت. «فرایند همگونی در زبان لاری» (PDF). دوفصلنامه زبانشناسی گویشهای ایرانی دانشگاه شیراز.
- ↑ Rahimi, Ali; Tayebeh Mansoori (2016). "A Study of Personal Pronouns of Achomi Language as an Endangered Iranian Language". doi:10.13140/RG.2.1.1342.0566.
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(help) - ↑ "ICEHM: International Centre of Economics, Humanities and Management" (PDF). icehm.org. doi:10.15242/icehm.ed0115115. Retrieved 2020-12-10.
- ↑ دارالحدیث، موسسه علمی فرهنگی. «نگرش تفصیلی بر زبان لارستانی و گویش خنجی (خنجی لطفعلی)». کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی (ع). بایگانیشده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافتشده در ۲۰۱۵-۰۸-۳۱.
- ↑ وبسایت ویستا نیوز. «گویش لارستانی: واژهنامه، متنهای نثر و نظم، دستور زبان، تلاشی برای بازشناسی یک گویش کهن ایرانی». Vista News Hub.
- ↑ Moridi, Behzad (2009). "The Dialects of Lar (The State of Research)". Iran and the Caucasus (به انگلیسی). Brill Academic Publishers. 13 (2): 335–340. doi:10.1163/157338410x12625876281389. Retrieved 2015-08-31.
- فرهنگ فولکلور مناطق جنوبی ایران، فرید ج. محقق فرهنگهای بومی
- بالود، محمد. (فرهنگ عامه در منطقه بستک) ناشر همسایه، چاپ زیتون، انتشار سال ۱۳۸۴ خورشیدی
- حبیبی، احمد. (ادبیات فولکلور جنوب) نشر قلم، قم، انتشار ۱۳۷۸ خورشیدی