کیانیان

کیانیان
کیانیان
اطلاعات کلی
نام قوم	کیانیان (کیانی)
نام‌های دیگر	کی، کَوی، کاوی، کیان، کیانی
مؤسس	کاوه (کاوی)
پیشوایان دیگر	کیقباد، کیکاووس، کیخسرو
نخستین پیشوا	کوی هئوسروه
بزرگان قوم	کوی‌کواد، کوی‌خسرو; کوی ویشتاسپ
محل زندگی	بلخ
نژاد	ایرانی
ملیت	ایرانی
سایر اطلاعات
شناخته شده	سوارکار، اسب‌داران، آریایی
آیین نخست	مزدیسنا
بانی	زرتشت

کیانیان دومین دودمان پادشاهی در اسطوره‌شناسی ایرانی است. نام این دودمان در منابعی مانند اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان و در کتاب‌های پهلوی^{^{[نیازمند ابهام‌زدایی]}} کهن مانند بندهشن، دین‌کرد، مینوی خرد، شهرستان‌های ایرانشهر و … آمده‌است.

کَویان (کیانیان) در اوستا[ویرایش]

کیانیان در اوستا نام خانوادگی سلسله‌ای سلطنتی نیست، اما در دوران ادبیات میانهٔ ایرانی، در متن‌های پهلوی، افراد این خاندان پادشاهانی شمرده می‌شوند که بعد از پیشدادیان به فرمانروایی ایران رسیده‌اند.^[۱] کیانیان (در اصل کَیان یا کَویان) جمع واژهٔ «کَی»، به معنای حکیم و دانشمند است. این واژه در اوستا به شکل «کَوی» آمده‌است.^[۲]

کَوی‌ها و کَرپنان (karpan) در اوستا گروهی خاص از روحانیانِ دارای مذهب دیویسنا هستند که با زرتشت دشمنی می‌کردند.^[۲]

پادشاهان کیانی[ویرایش]

سلسلهٔ کیانیان را به سه دوره می‌توان تقسیم نمود:^[۳] از کیقباد تا کیخسرو. این دوره از سلسله با پادشاه شدن کیقباد شروع می‌شود و با ناپدید شدن کیخسرو خاتمه می‌یابد. خصیصهٔ بارز این دوره نبردهای طولانی مدت ایران و توران است. این نبردها با کشته شدن سیاوش، پسر کیکاووس، به‌دست افراسیاب، و کین‌خواهی سیاوش به‌وسیلهٔ ایرانیان به اوج خود می‌رسد. پادشاهان این دوره از این قرار هستند:

کیقباد
کی‌کاووس، دومین پادشاه کیانی است. برخی او را معادل با کمبوجیه در نظر می‌گیرند.^[۴] برخی هم کیکاووس را همان دیاکو می‌شناسند که هرودوت در کتابش از آن یاد کرده‌است.
کیخسرو پسر سیاوش و فرنگیس یکی دیگر از پادشاهان کیانی است. او با لشکرکشی به توران، به خونخواهی سیاوش افراسیاب را می‌کشد و بدین ترتیب به جنگ‌های ایران و توران پایان می‌دهد. برخی مانند ابوریحان بیرونی و حسن پیرنیا کیخسرو را با کوروش بزرگ یکی می‌دانند.^[۵]^[۴] برخی دیگر او را با خشتریته برابر می‌کنند.

دورهٔ دوّم پادشاهان کیانی از لهراسپ آغاز می‌گردد. مهم‌ترین ویژگی این دوره ترویج و رسمیت یافتن کیش زرتشت است که گشتاسپ حامی آن است. بیشتر نبردهای گشتاسپ و پسرش اسفندیار برای گسترش دینِ بهی است. پادشاهان این دوره از این قرار هستند: لهراسپ و گشتاسپ ولی اسفندیار موفق به سلطنت نشد.

دورهٔ سوم از بهمن و همای تا دارا، این دوره از شاهنشاهی کیانیان را می‌توان بخش تاریخی با خاطرات مبهم ایرانیان از دورهٔ هخامنشیان دانست. با توجه به این‌که خاطرهٔ هخامنشیان نزد ایرانیان به مقدار بسیار زیادی از بین رفته بود، همچنان داستان‌هایی از آنان وجود داشت. مانند برخی روایات زندگی کوروش و اردشیرهای هخامنشی که به بهمن نسبت داده شده‌است.