اقوام ساکن ایران

صفحه نیمه‌حفاظت‌شده
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

مردمان ایرانی منبع (کتاب حقایق جهانی)[۱]
زبان‌ها درصد
فارسی‌زبانان
 
 ۵۰%
آذربایجانی‌ها
 
 ۱۶%
کُردها
 
 ۱۰%
گیلک‌ها و مازنی‌ها
 
 ۸%
لُرها
 
 ۷%
ترکمن‌ها و ایل قشقایی
 
 ۳%
عرب‌ها
 
 ۲%
بلوچ‌ها
 
 ۲%
دیگر مردمان ایرانی
 
 ۲%

گروه‌های قومی ساکن ایران به گروه‌های قومی که هم‌اکنون در کشور ایران زندگی می‌کنند، گفته می‌شود. این تبارها، همچنین دارای همانندهایی در بیرون مرزهای ایران هستند. این اقوام، با وجود گوناگونی‌های فرهنگی، همگی از هویت و درون‌مایهٔ ایرانی، پشتیبانی می‌کنند و در طول تاریخ، روابط دوستانه میان یکدیگر را حفظ کرده‌اند.[۲][۳]

فرهنگ

ایران، مردمی از اقوام گوناگون دارد که همگی، خود را دارای هویت ایرانی (ملی) می‌دانند و تاکنون، جشن‌های ملی ایران را پاس داشته‌اند. اعیاد و سوگواری‌های اسلامی نیز در این کشور بسیار رایج است. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، این مراسم‌ها شکلی مجلل به خود گرفتند و هویت اسلامی، توسط حکومت تازه، پشتیبانی شد.[۴] جشن سال نوی ایرانی، نوروز، از سوی یونسکو به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشریت ثبت شده‌است و مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه‌ای، ۲۱ مارس، برابر با اول بهار را به عنوان روز جهانی نوروز به رسمیت شناخته‌است. این آیین باستانی ایرانی، توسط پیروان ادیان مختلف و در کشورهای دیگر نیز جشن گرفته می‌شود.[۴][۵] این جشن به عنوان مهم‌ترین تعطیلات ایران شناخته می‌شود و از چهارشنبهٔ آخر سال که چهارشنبه‌سوری در آن برگزار می‌شود، آغاز شده و با تعطیلات یک هفته‌ای، به روز سیزدهم سال جدید می‌رسد که سیزده‌به‌در نام دارد و در آن، مردم به پیک‌نیک می‌روند.[۵]

آشپزی و خوراک

آشپزی ایرانی اگرچه پس‌از اسلام تاثیراتی از روش‌های آشپزی جهان عرب و اهل شبه قاره عربستان گرفته‌است اما به اندازهٔ زیادی محصول جغرافیا و محصولات خوراکی درون ایران است.[۶][۷][۸]

فهرست اقوام ساکن ایران

فارسی‌زبانان

فارسی‌زبانان بزرگترین جمعیت از لحاظ فرهنگی در داخل ایران هستند. فارسی‌زبانان به عنوان یک قوم شناخته نمی‌شوند و در مناطق مختلف ایران دارای فرهنگ‌ها و گویش‌های گوناگون هستند.[۹][۱۰] زبان فارسی زبان مشترک این گروه است که بیشترین گویشوران را در ایران دارد و به باور برخی از پژوهشگران، عامل تقویت کننده و پیوند دهنده سایر اقوام ایرانی است.[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴]

آذربایجانی‌ها

تصویری از گروه موسیقی آشیق لار. تله کابین تبریز. نوروز ۱۳۹۰.

آذربایجانی‌ها ایرانی جمعیت بومی ایران، دومین گروه قومی ایران پس از فارسی‌زبانان هستند.[۱۵][۱۶][۱۷] که غالباً در جهت شمال غربی کشور در حد فاصل غرب دریای خزر تا دریاچه ارومیه جمعیت حداکثری را تشکیل می‌دهند.[۱۸] زبان مادری آذربایجانی‌ها ترکی آذربایجانی که ترکی، آذری و آذربایجانی نیز نامیده می‌شود و ساختاری شبیه به ترکی استانبولی اما با دستور زبانی نسبتاً متفاوت دارد.[۱۹] نیمی از آذربایجانی‌ها شهرنشین هستند که بزرگترین شهرها به ترتیب تبریز، ارومیه، اردبیل، زنجان، خوی و مراغه است، علاوه بر این، آذربایجانی‌ها به صورت اقلیت‌های قابل توجهی در شهرهایی نظیر همدان و قزوین نیز سکونت دارند.[۲۰] بیشتر جمعیت آذربایجانی‌ها مسلمان شیعه با فرهنگ ایرانی هستند[۲۱][۲۲] و اسلام شیعی توسط این تبار ایرانی در سراسر ایران در زمان صفویان بنیان گذاشته شد.[۲۳] اتنولوگ جمعیت گویشوران زبان ترکی آذربایجانی در ایران را در سال ۲۰۱۶ میلادی ۱۰٬۹۰۰٬۰۰۰ نفر برشمرده است و گسترش آن را در شمال غربی و مرکز ایران می‌داند.[۲۴][۲۵]

لباس آذربایجانی یا لباس سنتی آذربایجانی، که از فرایندهای طولانی فرهنگ و دین و دیگر عوامل مردم آذربایجانی‌ها پدید آمده‌است، از نشانه‌های خاص آذربایجانی‌ها می‌باشد. از قرن بیستم به بعد، لباس آذربایجانی در شهرها کاربرد خود را از دست داده و حالت مدرنیته به خود گرفته‌است؛ ولی عموماً در مناطق عشایری و روستایی و مناطقی که اهالی آذربایجانی سکونت دارند، به مانند سابق کارکرد خود را حفظ کرده‌است.[۲۶][۲۷] موسیقی آذربایجانی به موسیقی سنتی مردمان آذربایجانی اطلاق می‌شود. هنرمندان آذربایجانی، با خلاقیت خود، موسیقی منحصربه فردی را می‌آفرینند؛ کسانی که این نوع موسیقی را به همراه سروده‌های خود به زبان ترکی آذربایجانی می‌خوانند، «عاشیق» خوانده می‌شوند. عاشیق‌ها در وصف آذربایجان و دلاوری‌های بزرگان آن، در مراسم جشن و عزاداری، سروده‌های زیبایی را به همراه موسیقی آذربایجانی می‌خوانند و مورد توجه مردم قرار می‌گیرند.[۲۸][۲۹][۳۰]

زی استین یا بدن استین سوزن دوزی متصل به پارچه، نمونه پوشش زنان و دختران

بلوچ‌ها

بلوچ‌ها یکی از اقوام ایرانی ساکن جنوب شرقی ایران کنونی و دارای ریشهٔ آریایی هستند.[۳۱][۳۲] اکثریت قریب به اتفاق بلوچ‌ها، تا اواخر سدهٔ نوزدهم، در داخل مرزهای سرزمین ایران می‌زیستند، ولی با تشدید رقابت بین انگلستان و روسیه بر سر افزایش دامنهٔ قدرت و نفوذ خود در منطقهٔ خاورمیانه و ایجاد اختلافات و برخوردهای قومی و تغییر مرزها، محلّ سکونتشان بین کشورهای ایران، هند (بعدها پاکستان و افغانستان) تقسیم شد. امروزه بیش از ۱٫۳ میلیون نفر از بلوچ‌های ایرانی در استان سیستان و بلوچستان و بقیه در سایر استان‌های ایران به سر می‌برند.[۳۳][۳۴]

دین بیشتر مردمان بلوچ اسلام، و اکثریت آنان اهل سنت حنفی اند. هرچند اقلیتی از اهل تشیع و فرقه ذکری نیز در بین آنان وجود دارد.[۳۵][۳۶] زبان بلوچی از زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال‌باختری است. این زبان توسط مردم بلوچ در کشورهای ایران، پاکستان، افغانستان و سایر کشورها صحبت می‌شود.[۳۷] پوشاک بومی سیستان و بلوچستان با پشتوانه‌ای تاریخی، به‌عنوان یکی از نمادهای پوشاک اصیل ایرانی به‌شمار می‌رود که بهره‌گیری از آن، هنوز در طراح و رنگ‌های گوناگونی در میان این مردم، گسترش دارد. در دوران کنونی، این پوشاک در تابستان بیشتر سفید هستند و در زمستان نیز به رنگ تیره در می‌آیند. طراحی پوشاک، رنگ و تزئینات روی آنان، همانند سوزن‌دوزی‌ها، گوناگونی دارد.[۳۸]

کردها

جشن نوروز به عنوان یکی از آیین‌های قدیمی در روزهای نخستین سال در مناطق شهری و روستایی استان کردستان است که با حضور و استقبال پرشور مردم برگزار می‌شود. در این آیین سنتی مردم هر روستا با جمع شدن در یک مکان مشخص ضمن روشن کردن آتش با رقص محلی و خواندن آواز فرا رسیدن سال نو را جشن می‌گیرند. مراسم نوروز روستای بیساران به عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین و بزرگ‌ترین روستاهای کشور با حضور مردم روستا و شماری از هنرمندان کردستانی برگزار شد.

کردهای ایران، به مردم مناطقی از ایران گفته می‌شود که کردزبان می‌باشند. کردها پس از فارسی‌زبانان و آذربایجانی‌ها، سومین گروه قومی عمده در ایران به‌شمار می‌آیند که در سه استان عمدتاً کردنشین کرمانشاه، کردستان، ایلام و بخش‌های کُردنشین آذربایجان غربی و خراسان شمالی ساکن می‌باشند. کردها با جمعیتی حدوداً ۷ تا ۸٫۵ میلیون نفری، ۱۰ درصد از باشندگان ایران را تشکیل می‌دهند.[۳۹][۴۰][۴۱] بیشتر کردهای ایران پیروی مذهب تسنن شافعی هستند اما در استان‌های کرمانشاه و ایلام بیشتر کردها پیروی مذهب تشیع می‌باشند.[۴۲]

یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های هویتی اقوام کرد، زبان کردی می‌باشد. زبان کردی زبانی است ایرانی و متعلق به گروه زبان‌های شمال غربی یا جنوب غربی این خانواده است و در گسترهٔ جغرافیایی خود، از گذشته تاکنون، به دلایل گوناگون از جمله شرایط جغرافیایی، طبیعی، اقلیمی، تاریخی، و سیاسی به شاخه‌ها و زیر شاخه‌های گوناگونی تقسیم شده‌است.[۴۳][۴۴] از دیگر نمادهای برجسته قوم کُرد، لباس کردی می‌باشد. پوشاک مردان و زنان کرد شامل تن‌پوش، سرپوش و پای‌افزار است. ساخت و کاربرد هریک از این اجزاء، بسته به فصل، نوع کار و معیشت و مراسم و جشن‌ها با یکدیگر تفاوت دارد. هرچند پوشاک نواحی مختلف کردستان مانند اورامان، کرمانشاه، مکریان، بابان، گروس، بانه، سنندج، ایلام و … متفاوت است، اما از نظر پوشش کامل بدن، همه با هم یکسان هستند.

عرب‌ها

گرگیعان در موزه هنرهای معاصر اهواز

عرب‌های ساکن ایران یکی از اقوام ایرانی هستند که در جنوب و جنوب غرب کشور و در بخش‌هایی از استان خوزستان ساکن‌اند. عرب‌های ساکن ایران بیشتر به گویش عربی خوزستانی که لهجه‌ای از عربی بین‌النهرینی است صحبت می‌کنند. بیشتر عرب‌های ایران در چهار استان خوزستان و هرمزگان و بوشهر و نواحی جنوبی استان ایلام و اندکی از آنان نیز در استان‌های خراسان رضوی و فارس پراکنده‌اند، با این حال بیشتر آنها در استان خوزستان ساکن هستند و عموماً شیعه دوازده امامی‌اند. البته عرب‌های سنّی مذهب نیز در ایران وجود دارند، اما درصد بسیار پایینی را شامل می‌شوند. تخمین زده می‌شود اعراب حدود دو و نیم میلیون نفر میلیون نفر معادل ۲٫۷۵ درصد از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند.[۲۸] مردم عرب خوزستان همچون دیگر مردم کشور ایران فرهنگ خاص خود را دارند و به تبعیت از دیگر مسلمانان، روز عید فطر از اهمیت و جایگاه بسیار بالاتری در فرهنگ عمومی ایشان برخوردار است و گرامیداشت این روز با هنجارها، رفتارها، و آداب و رسوم بسیاری همراه است.[۴۵][۴۶][۴۷] یکی دیگر از سنن کهن رایج در میان عربهای خوزستان مراسم گرگیعان است که هر ساله در پانزدهم ماه رمضان در اهواز اجرا می‌شود و در این شب، کودکان عرب با پوشیدن لباس‌های عربی به خیابان‌ها می‌آیند و کیسه‌های کوچکی که از قبل تهیه کرده‌اند را به گردن می‌آویزند و با خواندنِ سرودهای مردمی این شب، به در منزل همسایگان می‌روند و از آنان عیدی و شیرینی می‌گیرند. از دیگر مراسم بسیار مهم و رایج در بین عربها، می‌توان از مراسم قهوه خوری و دله قهوه نام برد که با آداب و تشریفات بسیار انجام می‌شود.[۴۸][۴۹][۵۰] عرب‌های خوزستان که در شهرهای مرکز و غرب و جنوب و جنوب شرقی خوزستان ساکن هستند، از دشداشه استفاده می‌کنند. دشداشه لباس است مردانه بلند و راحتی که معمولاً آن را با چفیه بین‌النهرینی (شماغ)، عقال و عبای عربی (بشت) می‌پوشند. دشداشه‌های گوناگون تفاوت جزئی دارند، مثلاً عرب‌های ایران و عراق دشداشهٔ یقه‌دار استفاده می‌کنند.

گروه‌های دینی

چالش‌های اقوام در ایران

زبان‌ها و قوم‌های عمده در ایران

ایران کشوری است با اقوام و گروه‌های متنوع و گوناگون که بر اساس دلایل تاریخی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و … در سراسر سرزمین ایران پراکنده شده‌اند.[۵۱] عمده‌ترین گروه از میان اقوام و مذاهب که اکثریت جمعیتی را در کشور تشکیل می‌دهند اقوام فارسی‌زبان و پیروان مذهب تشیع می‌باشند.[۵۲] امروزه در ایران، هویت‌های جمعی مختلف لر، بلوچ، ترکمن، آذری، طبری‌ (مازندرانی)، گیلک، تالش، عرب، کرد، و فارسی‌زبان ساکن‌اند و می‌توان اذعان کرد که تقریباً بیشتر این اقوام در مناطق مرزی ساکن‌اند و پیوندهایی فرهنگی و مذهبی با اقوام کشورهای همسایه دارند.[۲۸][۵۳]

باورمندان به نظریه‌های کشمکش و تضاد اعتقاد دارند در ایران بیشتر قدرت، ثروت، امکانات و تسهیلات در دست مرکزنشینان عمدتاً شیعه مذهب و فارسی‌زبان قرار گرفته آنان با تحمیل ارزش‌ها و باورهای خود به سایر اقوام، مذاهب و گروه‌های کشور آنان را از نظر هویتی و امکانات در سایه و حاشیه قرار داده‌اند.[۵۴][۵۵][۵۶][۵۷][۵۸][۵۹][۶۰] طبق این نظریات عمده‌ترین مسئله اجتماعی دربارهٔ چالش‌های اقوام در ایران را می‌توان گسست اجتماعی و سیاسی نام برد که موجب شکل‌گیری مطالبه عدالت‌محور از جانب اقوام و اقشار جامعه ایران شده‌است. می‌توان تغییرات وضعیت معیشتی و اقتصادی کشور را به‌عنوان یک پدیده محوری نام برد که بنیان سایر مطالبات اقوام شده‌است. طبق این دیدگاه این وضعیتْ حاصل نوع مدیریت سرمایهٔ اجتماعی کشور است که دهه‌هاست با زوال مواجه شده‌است و منشأ سایر چالش‌ها گشته‌است.[۶۱]

طبق ادعای باورمندان به وجود تبعیض قومیتی در ایران، بخش عمده صنایع سنگین، ازجمله شرکت‌های فولاد و خودروسازی در استان‌های فارسی‌زبان نظیر اصفهان، البرز، سمنان، و مرکزی استقرار یافته‌اند و بیشترین حجم درآمدهای اقتصادی به این استان‌ها اختصاص دارد.[۶۲][۶۳][۶۴]

بعد از فارسی‌زبانان، آذری‌ها (به‌خصوص در استان آذربایجان شرقی) از لحاظ تأمین درآمدهای اقتصادی در مرحلهٔ دوم بهره‌مندی قرار دارند.[۶۵][۶۶][۶۷][۶۸][۶۹]

در مناطق کردنشین ایران، از شهرهای جنوب استان آذربایجان غربی گرفته تا استان‌های کردستان و کرمانشاه و ایلام، در بخش صنعتی، توسعه کارخانه‌ها و کارگاه‌ها و شهرک‌های صنعتی ناچیز است و آمار بیکاری در این مناطق، با وجودِ نیروی انسانی جوان و تحصیل‌کرده بالا است و این جوانان مجبورند برای امرار معاش به استان‌های دیگر، به‌خصوص تهران، کوچ کنند یا در کارگاه‌های تولیدی در استان آذربایجان شرقی و دیگر مناطق به کار مشغول شوند.[۷۰][۷۱] به‌علاوه در نبود اشتغال رسمی در این مناطق، کولبری وسعت چشمگیری یافته‌است و حتی جوانان بیکار با تحصیلات عالیه نیز بدان اشتغال دارند.[۷۲][۷۳][۷۴]برخی از کارشناسان یکی از علت‌های کمبود تأسیسات صنعتی و بالا بودن حساسیت‌های امنیتی دربارهٔ کردها را به زبان و مذهب متفاوت آن‌ها نسبت به چارچوب‌های حاکمیت می‌دانند که در آن زبان فارسی و مذهب تشیع جزو ساختارهای بنیادین آن حساب می‌آیند.[۷۵][۷۶][۷۷][۷۸]

عرب‌های ایران در استان‌های خوزستان، بوشهر و هرمزگان پراکنده شده‌اند. نفت‌خیز بودن مناطق محلّ سکونت آن‌ها و وجود بنادر مهم جنوب غرب و جنوب کشور در آن مناطق موجب رونق بازرگانی و تجارت بین‌المللی در آن‌جا شده‌است و جدا از نیروی کار منطقه‌ای، پذیرای نیروی کار دیگر مناطق نیز هست و محلّ اشتغال غیرعرب‌ها شده‌است که این موضوع احساس نابرابری و نارضایتی عرب‌ها از حاکمیت را فراهم کرده‌است.[۲۸] به علاوه کمبود زیر ساخت‌ها رفاهی، بیکاری فزاینده، بحران آب آشامیدنی و آب کشاورزی، آلودگی هوا، تداوم پروژه انتقال آب، نادیده گرفتن شاخصه‌های هویت عربی در سیاست گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها همگی موجب نارضایتی‌های روزافزون در این مناطق شده‌است[۷۹][۸۰][۸۱][۸۲][۸۳] که نمود آن را می‌توان در اعتراضات مختلف در کشور مانند دی ۹۶[۸۴]، آبان ۹۸،[۸۵][۸۶] تابستان ۱۴۰۰،[۸۷][۸۸][۸۹][۹۰][۹۱][۹۲] تأسیس احزاب مخالف حکومت و گروه‌های مسلح مانند جنبش آزادی‌بخش الاحواز مشاهده کرد.[۹۳][۹۴][۹۵]

درهایت می‌توان گفت احساس نارضایتی و نابرابری در میان اقوام و تصور نقش حاکمیت در ایجاد و تداوم آن از گذشته شکل گرفته و روزبه‌روز اوج گرفته‌است و در این باره داده‌های حاکی از آن است که بلوچ‌ها بدترین شرایط اقتصادی و بیشترین نارضایتی را دارند و دلیل عمدهٔ این مسئله را تفاوت دوگانهٔ قومیتی و مذهبی خود با حاکمیت می‌دانند.[۹۶][۹۷][۹۸][۹۹][۱۰۰][۱۰۱][۱۰۲][۱۰۳][۱۰۴][۱۰۵]

به اعتقاد کارشناسان و متخصصین اجتماعی، برعکس باورهای رایج که تمرکزگرایی در قدرت و ثروت را عاملی برای اقتدار، ثبات و امنیت کشور می‌دانند، اصل تمرکزگرایی در حوزه‌های مختلف در کشور می‌تواند عاملی برای بروز تبعیض میان اقوام، افزایش فساد در قدرت و بروز شکاف میان گروه‌ها و مردمان مختلف در کشور باشد،[۱۰۶][۱۰۷][۱۰۸][۱۰۹]

پانویس

  1. ↑ "The World Factbook — Central Intelligence Agency". Cia.gov. Retrieved 2017-01-17.
  2. ↑ Studies on the Soviet Union - 1971, Volume 11 - Page 71.
  3. ↑ قاسمی، علی اصغر؛ خورشیدی، مجید و حیدری، حسین. همسازی هویت ملی و قومی در ایران و رویکرد اقوام ایرانی به وحدت ملی و حق تعیین سرنوشت. فصلنامه علوم اجتماعی، شماره ۱۸ (۵۵)، ص ۵۷–۹۹.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ وهمن، فریدون (۲۰۱۸-۰۳-۲۰). «نوروز، هویت ملی و دینی ایرانیان». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ مه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۸.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ "Iran - Cultural life". Encyclopedia Britannica (به انگلیسی). Archived from the original on 8 May 2020. Retrieved 2020-05-08.
  6. ↑ "Cultural Life". Tehrān. Encyclopædia Britannica. Retrieved April 16, 2018. Persian cuisine is characterized by the use of lime and saffron, the blend of meats with fruits and nuts, a unique way of cooking rice, and Iranian hospitality. Food is subtly spiced, delicate in flavour and appearance, and not typically hot or spicy. Many recipes date back to ancient times; Iran’s historical contacts have assisted in the exchange of ingredients, flavours, textures, and styles with various cultures ranging from the Mediterranean Sea region to China, some of whom retain these influences today.
  7. ↑ Clark, Melissa (April 19, 2016). "Persian Cuisine, Fragrant and Rich With Symbolism". New York Times.
  8. ↑ Yarshater, Ehsan Persia or Iran, Persian or Farsi بایگانی‌شده در ۲۰۱۰-۱۰-۲۴ توسط Wayback Machine, Iranian Studies, vol. XXII no. 1 (1989)
  9. ↑ «Library of Congress (2020-05-03)» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۳ مه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۵ دسامبر ۲۰۲۱.
  10. ↑ «اقوام ایرانی از نگاه کتابخانه کنگره آمریکا» (PDF).
  11. ↑ «فلاح، مرتضی. نقش زبان فارسی در گسترش هویت ملی و فرهنگی ایران، مطالعات ملی تابستان ۱۳۸۷، شماره ۳۴، ص ۳–۳۰».
  12. ↑ کدی، نیکی. ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان، تهران، انتشارات ققنوس، (۱۳۸۱)، ص ۱۰۲۲.
  13. ↑ ««اس.بی. اس: زبان فارسی بیش از حد تصور در جهان گسترده‌است». ایرنا. ۱۰ اسفند ۱۳۹۴».
  14. ↑ «گزارش اتنولوگ از وضعیت زبان فارسی در ایران».
  15. ↑ «web.archive.org». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۰۶. دریافت‌شده در ۵ دسامبر ۲۰۲۱.
  16. ↑ «"Azerbaijani (people)". Encyclopædia Britannica».
  17. ↑ «"Iran". The World Factbook. Archived from the original on 3 February 2012. Retrieved 26 August 2013».
  18. ↑ «Iran Azarbaijanis».
  19. ↑ «گزارش کتابخانه کنگره آمریکا از وضعیت زبان ترکی آذری در ایران».
  20. ↑ «کتابخانه کنگره آمریکا».
  21. ↑ «گزارش دانشنامه برانیکا از دین آذری‌های ایران».
  22. ↑ «Robertson, Lawrence R. (2002). Russia & Eurasia Facts & Figures Annual. Academic International Press. p. 210. ISBN 0-87569-199-4».
  23. ↑ «کتابخانه کنگره آمریکا».
  24. ↑ «گزارش اتنولوگ از جمعیت گویشوران زبان ترکی آذربایجانی در ایران در سال ۲۰۱۶».
  25. ↑ «گزارش اتنولوگ از جمعیت گویشوران زبان ترکی آذربایجانی در ایران در سال ۲۰۱۶».
  26. ↑ «وداع مردم با لباس محلی / گنجینه‌ای که در صندوق‌ها جا ماند». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۳-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۸.
  27. ↑ 10 (۲۰۱۶-۰۸-۲۲). «لباس‌های محلی آذربایجان شرقی، زیبای رو به فراموشی». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۸.
  28. ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ ۲۸٫۲ ۲۸٫۳ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام :1 وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  29. ↑ Studies on the Soviet Union - 1971, Volume 11 - Page 71.
  30. ↑ محمدرضا درویشی، دایرةالمعارف سازهای ایرانی، مؤسسه فرهنگی هنری ماهور، تهران، ۱۳۸۰، صفحه ۲۳۰.
  31. ↑ Field, H. , Contributions to the Anthropology of Iran. Chicago: Natural History Museum, 1939, 138, 142.
  32. ↑ Curzon, G.N, Persia and the Persian Question. London: 1966, 11/258.
  33. ↑ عبداللهی، محمد و حسین بر، محمد عثمان. گرایش دانشجویان بلوچ به هویت ملی در ایران. مجله جامعه‌شناسی ایران، شماره ۴، ص ۱۰۱–۱۲۶.
  34. ↑ «"Iran Minorities 2: Ethnic Diversity". iranprimer.usip.org. Retrieved 2021-02-24».
  35. ↑ سرافرازی، عباس. فرقهٔ مذهبی ذکری‌ها در بلوچستان، در پژوهش‌نامهٔ تاریخ اسلام، سال یکم، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۰؛ صص ۴۹–۷۴؛
  36. ↑ «دانشنامه جهان اسلام - بنیاد دائرة المعارف اسلامی - کتابخانه مدرسه فقاهت». lib.eshia.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۷.
  37. ↑ «زبان بلوچی در دانشنامه ایرانیکا».
  38. ↑ «آشنایی با دنیای اصالت و تنوع در پوشش مردم سیستان و بلوچستان». همشهری آنلاین. ۲۰۲۰-۰۱-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۸.
  39. ↑ «CIA - The World Factbook». web.archive.org. ۲۰۱۲-۰۲-۰۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۸.
  40. ↑ «About this Collection | Country Studies | Digital Collections | Library of Congress». Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۸.
  41. ↑ «دانشنامهٔ لوکلکس: مردمان ایران؛». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۸ دسامبر ۲۰۲۱.
  42. ↑ Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۸.
  43. ↑ دیاکونف، میخائیل. تاریخ ایران باستان، ترجمهٔ روحی ارباب، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، (۱۳۸۳)، ص ۴۳۹.
  44. ↑ برویین‌سن، مارتی نوان. جامعه‌شناسی مردم کرد (آغا شیخ و دولت) ساختارهای اجتماعی و سیاسی کردستان، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران، انتشارات پانیذ، (۱۳۸۳)، ص ۳۵.
  45. ↑ «تعطیلات عید فطر در خوزستان 3 روز شد». web.archive.org. ۲۰۱۰-۰۹-۰۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ سپتامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۹.
  46. ↑ «گروه مجلات همشهری - خوزستان در عید فطر سه روز تعطیل است!». web.archive.org. ۲۰۱۰-۱۲-۱۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۹.
  47. ↑ ایران، عصر. «عید فطر تداعی کننده نوروز در جنوب خوزستان». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۹.
  48. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام :2 وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  49. ↑ ««گذری بر آئین گرگیعان در بین عرب‌های خوزستان». تحقیق. انجمن انسان‌شناسی و فرهنگ». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اكتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۲۱. تاریخ وارد شده در |archive-date= را بررسی کنید (کمک)
  50. ↑ «مراسم قهوه خوری مردم عرب خوزستان ثبت ملی شده‌است». پایگاه خبری تحلیلی عصر ماه اهواز. ۲۰۱۶-۰۹-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۹.
  51. ↑ شایگان، داریوش. افسون‌زدگی جدید، هویت چهل تکه و تفکر سیار، ترجمهٔ فاطمه ولیانی، تهران، چاپ چهارم، انتشارات فرزان روز، (۱۳۸۴).
  52. ↑ "Iran بایگانی‌شده در ۳ فوریه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine". Official Website of Central Intelligence Agency (CIA). 22 Januaryٔ 2009. Retrieved 11 February 2009.
  53. ↑ فولر، گراهام. قبله عالم، ترجمه عباس مخبر، تهران، انتشارات مرکز، (۱۳۷۲).
  54. ↑ Amirahmadi, Hoshang. A Theory of collective Movements and its Application to Iran. Ethnic and Racial Studies, (4)10. (1987).
  55. ↑ «انتقاد مولوی عبدالحمید از «تبعیض» علیه اهل سنت در ایران». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  56. ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «تنگناهای آزادی مذهب در ایران امروز | DW | 09.12.2019». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  57. ↑ «گزارش سالانه آزادی ادیان آمریکا: تبعیض علیه نوکیشان مسیحی و بهایی‌ها در ایران». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  58. ↑ «UN anti-racism panel finds Iran discriminating against Arabs, Kurds, other ethnic minorities». Associated Press (به انگلیسی). ۲۰۱۵-۰۳-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  59. ↑ «دشواری‌های اقلیت بودن در ایران». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  60. ↑ «ایران به نقض حقوق کردها متهم شد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  61. ↑ رمضان‌زاده، عبدالله، روند بحران قومی در ایران. فصلنامه مطالعات راهبردی سال ۱۳۷۷، پیش‌شماره 1، ص ۲۱۷–۲۲۸.
  62. ↑ «نقشه آهن و فولاد - سامانه صبا (صنایع بالادستی ایران)». infosaba.com (به Persian). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  63. ↑ مهرگان، نادر، تیموری، یونس. محاسبه شدت تمرکز جغرافیایی صنایع در بین استان‌های کشور، فصلنامه پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال بیستم، شماره 61 ،بهار 1391 ،صفحات 192 –175.
  64. ↑ صباغ کرمانی، م. (1379). تمرکز نسبی اشتغال در فعالیتهای صنعتی استانهای کشور (کاربرد مدل اقتصاد پایه). پژوهشنامه بازرگانی، 5(17), 63-86.
  65. ↑ ملکی سعید، کاملی فر محمدجواد، کاملی فر زهرا. تحلیل فضایی شاخص‌های توسعه اقتصاد منطقه ای در استان آذربایجان شرقی. آمایش جغرافیایی فضا. بهار 1397, دوره 8 , شماره 27 ; از صفحه 53 تا صفحه 64.
  66. ↑ توسعه اقتصادی آذربایجان شرقی از نگاه استاندار.
  67. ↑ «ابراز نگرانی سازمان ملل متحد از تبعیض علیه اقلیت‌های قومی در ایران». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  68. ↑ «ترک‌های سنی مذهب در ایران، روایت رنج و تبعیض». www.radiozamaneh.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  69. ↑ ««زبان یا نژاد»؛ چه چیزی برای ترک‌ها هویت مشترک می‌سازد؟». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  70. ↑ «بیکاری لبِ مرز / نرخ بیکاری استان کردستان ۲ برابر کل کشور!». تجارت‌نیوز. ۲۰۲۱-۰۵-۰۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ دسامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  71. ↑ خانی، سعید، ضرغامی، حسین. بررسی روند نرخ بیکاری در استان کردستان طی سالهای 85 -1375؛ * با تأکید بر جوانان، فصل‌نامه مطالعات جامعه شناختی جوانان / سال چهارم/ شماره یازدهم /پاییز 1392 / صفحات80-65.
  72. ↑ «بیکاری کردستان ۲ برابر کشور/وعده‌های اشتغال دولت بی‌نتیجه ماند». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۰۴-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  73. ↑ ««افزایش قابل توجه» کولبری توسط زنان در مناطق مرزی ایران». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  74. ↑ 1159 (۲۰۱۹-۱۲-۲۶). «کولبری؛ آسیب اجتماعی مغفول در برنامه‌ریزی دو ساله». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  75. ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «تنگناهای آزادی مذهب در ایران امروز | DW | 09.12.2019». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  76. ↑ "خبرگزاری هرانا | خودداری از آزادی ملا رضا عبدی علیرغم اتمام حبس؛ افزایش فشار بر روحانیون اهل سنت - خبرگزاری هرانا" (به انگلیسی). Retrieved 2021-12-10.
  77. ↑ «UN anti-racism panel finds Iran discriminating against Arabs, Kurds, other ethnic minorities». Associated Press (به انگلیسی). ۲۰۱۵-۰۳-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  78. ↑ «ایران به نقض حقوق کردها متهم شد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  79. ↑ «افشاگری دربارهٔ علت خشک شدن هورالعظیم؛ پای چین و نفت در میان است». web.archive.org. ۲۰۲۱-۰۷-۳۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  80. ↑ «معصومه ابتکار: هورالعظیم با مصوبه شورای عالی امنیت ملی خشک شد | ایران اینترنشنال». web.archive.org. ۲۰۲۱-۰۷-۳۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  81. ↑ «خوزستان در فقر و تبعیض؛ عرب‌ها را کنار گذاشته‌اند». www.radiozamaneh.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  82. ↑ «اعتراض در خوزستان؛ پیشینه و زمینه». ایران اینترنشنال. ۲۰۱۸-۰۳-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  83. ↑ «عرب‌ستیزی در ایران؛ آدم‌هایی که نمی‌بینیم». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  84. ↑ «مردم اهواز شعار "الشعب یرید إسقاط النظام" را سر دادند». العربیه فارسی. ۲۰۱۷-۱۲-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  85. ↑ «تلویزیون ایران کشته شدن معترضان در نیزار ماهشهر را تأیید کرد». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  86. ↑ «اعتراض‌های ایران؛ روایت‌های چندگانه از حوادث خونین ماهشهر». euronews. ۲۰۱۹-۱۲-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  87. ↑ «تظاهرات در خوزستان در اعتراض به بی‌آبی؛ دو تن از معترضان کشته شدند». web.archive.org. ۲۰۲۱-۰۷-۱۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  88. ↑ «ادامه اعتراضات به بی‌آبی در خوزستان برای سومین شب متوالی». web.archive.org. ۲۰۲۱-۰۷-۱۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  89. ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. ««شهروندان عرب ایران علیه نابرابری است که می‌شورند» | DW | 17.04.2011». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  90. ↑ «ششمین شب اعتراضات خوزستان؛ تیراندازی و شلیک گاز اشک‌آور | ایران | DW | 21.07.2021». web.archive.org. ۲۰۲۱-۰۷-۲۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  91. ↑ «تجمعات اعتراضی «به اصفهان و بوشهر» نیز گسترش یافت». web.archive.org. ۲۰۲۱-۰۷-۲۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  92. ↑ «تظاهرات در «۱۱ شهر» خوزستان در اعتراض به بی‌آبی؛ استاندار خوزستان: تصاویر جعلی منتشر می‌شود». web.archive.org. ۲۰۲۱-۰۷-۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  93. ↑ «اسامی شهدای حادثه تروریستی حمله به مراسم گرامیداشت هفته دفاع مقدس در اهواز اعلام شد». snn.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  94. ↑ «گروهک تروریستی الاحوازیه مسئولیت حمله اهواز را بر عهده گرفت». ایسنا. ۲۰۱۸-۰۹-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  95. ↑ «وقوع حمله تروریستی در مراسم رژه اهواز/ تیراندازی به سوی مردم و نیروهای مسلح/ هلاکت ۴ تروریست/ آخرین آمار شهدا /زخمی شدن 65 تا 70 نفر +عکس و فیلم». جامعه خبری تحلیلی الف. ۲۰۱۸-۰۹-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  96. ↑ مظفری، آرزو. قومیت و امنیت اجتماعی؛ مطالعه موردی قوم بلوچ ساکن استان سیستان و بلوچستان. همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت؛ چالشها و رهیافتها. (۱۳۹۱).
  97. ↑ «انتقاد مولوی عبدالحمید از «تبعیض» علیه اهل سنت در ایران». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  98. ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «دیوان عالی ایران شکایت رسمی اهل سنت از روحانی را تأیید کرد | DW | 20.04.2021». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  99. ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «تنگناهای آزادی مذهب در ایران امروز | DW | 09.12.2019». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  100. ↑ «انتخابات ۱۴۰۰؛ انتقاد مولوی عبدالحمید از 'تبعیض' علیه اقلیت سنی و 'افزایش نارضایتی' در ایران». BBC News فارسی. ۲۰۲۱-۰۵-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  101. ↑ «'حصر استانی' علمای اهل سنت ایران؛ وزارت اطلاعات اجازه سفر نمی‌دهد». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  102. ↑ «Trouble brewing in Iranian Balochistan - Middle East Transparent». web.archive.org. ۲۰۱۴-۱۱-۱۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  103. ↑ «Profile: Iran's Jundullah militants» (به انگلیسی). ۲۰۱۰-۰۶-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  104. ↑ «atimes.com». www.atimes.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  105. ↑ «مصاحبه عبدالمالک ریگی دربارهٔ دفاع از مردم بلوچ». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اكتبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۰ دسامبر ۲۰۲۱. تاریخ وارد شده در |archive-date= را بررسی کنید (کمک)
  106. ↑ «تمرکز ثروت و قدرت». هفته نامه تجارت فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  107. ↑ «تمرکز ثروت در دست عده‌ای خاص، فاصله طبقاتی را افزایش داده‌است». خبرگزاری ایلنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۰.
  108. ↑ کوزه گز، لطفعلی، رضایی، مصطفی. رهیافت توسعه؛ تمرکززدایی از حکومت ملی به حکومت محلی، فصل نامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی، سال اول، شماره اول، بهار 1398 ،صفحات 70 -92.
  109. ↑ لشگری تفرشی، احسان. تکوین حکمرانی متمرکز در ایران از منظر جغرافیای سیاسی در سده معاصر، فصلنامه دولت پژوهی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، سال چهارم، شماره ۱۶، زمستان ۱۳۹۷، صفحات ۳۹–۷۲.

منابع

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=اقوام_ساکن_ایران&oldid=37985645»