البرز

برای دیگر کاربردها، البرز (ابهام‌زدایی) را ببینید.

— رشته‌کوه —
البرز
نقشه توپوگرافی رشته کوه البرز
کوه دماوند در زمستان
— موقعیت سیاسی —
کشور	ایران
منطقه	فلات ایران
بخشی از	-
— موقعیت جغرافیایی —
بلندترین نقطه	دماوند
ارتفاع	۵۶۱۰ متر

البرز رشته کوهی در بخش شمالی ایران است. ریشهٔ نام آن در زبان اوستایی هره بره زئیتی و در زبان پهلوی هره بُرز است. این رشته کوه از سوی باختر از تالش جمهوری آذربایجان آغاز می‌شود و در سوی شرق تا درون ترکمنستان و افغانستان دنباله می‌یابد. بخش بزرگی از البرز در راستای کنارهٔ جنوبی دریای خزر کشیده شده‌است. در این بخش، جبههٔ شمالی البرز سرسبز و جبههٔ جنوبی آن خشک است. یک دلیل این دوگانگی وجود رشته کوه البرز است که همچون سدی طبیعی از گذر رطوبتِ برخاسته از دریای خزر به سوی جنوب جلوگیری می‌کند و بیشتر این رطوبت در جبههٔ شمالی البرز می‌بارد.

بلندترین کوه البرز، کوه دماوند (۵۶۱۰ متر) است که در استان مازندران شهر رینه قرار دارد. دامنه‌ها و دره‌های البرز از تفرجگاه‌های مهم مردم استان‌های تهران، کرج، قزوین و سمنان است. از مهم‌ترین رودهای دامنهٔ شمالی البرز سفیدرود و دامنه‌های جنوبی کرج و جاجرود را می‌توان نام برد. قله‌های بسیاری برای کوهنوردی در این رشته کوه وجود داردند که از آن میان می‌توان دماوند، علم‌کوه، خلنو، آزادکوه، شاه‌البرز، سیالان، وروشت، دوبرار، توچال و پهنه‌حصار را نام برد.

ویژگی‌های زمین‌شناسی و جغرافیایی

از دید چینه‌شناسی و زمین‌ساخت (تکتونیک)، رشته کوه البرز به سه بخش خاوری (شرقی)، مرکزی و باختری (غربی) بخش‌بندی می‌شود. البرز باختری از رودخانه آستاراچای تا دره سپیدرود، البرز مرکزی از دره سپیدرود تا دره فیروزکوه و رود تالار، و البرز خاوری از دره فیروزکوه تا گرگان‌رود و مرز خراسان کشیده شده‌است. البرز باختری بخش مهمی از کوه‌های تالش را در برمی‌گیرد. این کوه‌ها از گردنه حیران تا غرب شهرستان هشتپر کمابیش به خط راست به سمت جنوب سپس به سوی جنوب‌شرقی امتداد یافته و در جنوب شهرستان رشت به دره سپیدرود می‌پیوندد.

واژه‌شناسی

در اوستا «هره برزَیتی» Harā Bərəzaitī پهلوی «هربرز» مرکب از دو جزء: هر، به معنی کوه و برز به معنی بالا و بلند و بزرگ. در ادبیات پارسی «برزکوه» هم به معنی البرز آمده و ترجمهٔ تحت‌اللفظی آن است.

نمایی از جاده هراز و بخشی از رشته کوه البرز در منطقه زیار، بخش لاریجان در شهرستان آمل استان مازندران

اسطوره‌شناسی

رشته کوه البرز و قلهٔ دماوند و به خصوص قارن کوه (قاف) در ناحیهٔ شمال سمنان نقش برجسته‌ای در متون تاریخی طبرستان و افسانه‌های ایرانی دارند. در افسانه‌های کهن از رشته کوه البرز تحت عنوان تیراگ نام برده‌اند که در واژه‌نامه کتاب سوشیانس نیز از آن یاد شده‌است.

قله‌ها

نمایی از طبیعت البرز در منطقه الموت

رشته‌کوه البرز؛ در پس‌زمینه قلهٔ دماوند را می‌توان دید؛ عکس از ارتفاع ۴۰۰۰ متری (اثر والتر میتل‌هولتسر در سال ۱۳۰۳)

البرز مرکزی

• دماوند، ۵۶۱۰ متر
• آزاد کوه، ۴۳۹۸ متر
• خلنو، ۴۳۷۵ متر
• ناظر بزرگ (شکر لقاس)، ۴۳۵۰ متر
• پالان گردن، ۴۲۵۰ متر
• کلون بستک، ۴۲۰۰ متر
• سرکچال، ۴۱۵۰ متر
• وروشت، ۴۱۰۰ متر
• خرسنگ، ۴۱۰۰ متر
• توچال، ۳۹۶۰ متر
• مهرچال، ۳۹۲۰ متر
• آتشکوه، ۳۸۵۰ متر
• شاه‌نشین، ۳۸۵۰ متر
• علم کوه، ۴۸۵۰ متر
• ارفع کوه، ۲۸۵۰ متر
• خرسان شمالی، ۴۶۸۰ متر
• خرسان جنوبی، ۴۶۵۹ متر
• تخت سلیمان، ۴۶۵۹ متر
• سیاه‌سنگ، ۴۶۰۹ متر
• هفت خوان، ۴۵۳۷ متر
• چالون، ۴۵۱۶ متر
• سیاه گوک جنوبی، ۴۵۰۰ متر
• سیاه گوک شمالی، ۴۴۴۵ متر
• سیاه کمان، ۴۴۷۲ متر
• شانه کوه، ۴۴۶۵ متر
• کالو، ۴۴۱۲ متر
• گردونکوه، ۴۴۰۲ متر
• میان سه چال، ۴۳۴۸ متر
• لشگرک، ۴۲۵۶ متر
• زرین کوه (ماسه چال)، ۴۲۰۰ متر
• زرین کوه، ۳۸۵۰ متر
• آلانه سر، ۴۰۵۰ متر
• کرما کوه، ۴۰۲۰ متر
• پسند کوه، ۴۰۰۰ متر
• سیاه لیز، ۳۹۷۵ متر
• سیالان، ۴۲۵۰ متر
• شاه البرز، ۴۲۰۰ متر
• خشچال، ۴۱۸۰ متر
• ناز، ۴۱۰۰ متر
• کهار، ۴۰۵۰ متر
• آرامگاه بی‌بی شهربانو
• کلک‌چال، ۳۳۵۰ متر
• کلون‌بستک، ۴۲۰۰ متر
• کوه بازارک، حدود ۳۷۷۵ متر
• کوه سه‌پایه، ۲۲۰۰ متر
• کوه لوارک، ۳۵۶۰ متر
• کوه لیچه، ۲۸۷۸ متر
• کوه مزرا، ۲۴۲۰ متر
• گردونکوه، ۴۴۰۲ متر
• سماموس، ۳۶۲۰ متر

نقشهٔ البرز مرکزی	قله‌ها:	۱ علم‌کوه
-۲۵ متر تا ۵۰۰ متر     ۵۰۰ متر تا ۱۵۰۰ متر     ۱۵۰۰ متر تا ۲۵۰۰ متر     ۲۵۰۰ متر تا ۳۵۰۰ متر     ۳۵۰۰ متر تا ۴۵۰۰ متر     ۴۵۰۰ متر تا ۵۶۱۰ متر	۲ آزادکوه	۳ دماوند
	۴ دوبرار	۵ دوخواهران
	۶ قلعه‌گردن	۷ گرگ
	۸ خلنو	۹ مهرچال
	۱۰ میشینه‌مرگ	۱۱ ناز
	۱۲ شاه البرز	۱۳ سیالان
	۱۴ توچال	۱۵ وروشت
	۱۶ پهنه‌حصار
	رودها:	۰
	۱ الموت	۲ چالوس
	۳ دوهزار	۴ هراز
	۵ جاجرود	۶ کرج
	۷ کجور	۸ لار
	۹ نور	۱۰ سرداب
	۱۱ سه‌هزار	۱۲ شاهرود
	شهرها:	۱ آمل
	۲ چالوس	۳ کرج
	سایر:	D دیزین
	E امامزاده هاشم	K تونل کندوان
	* سد لتیان	** سد لار

البرز غربی

• کوه‌های تالش

البرز شرقی

• شاهوار ۳۹۴۵متر (بلندترین قله البرز شرقی)
• چالویی (دامغان)۳۹۰۰ متر
• گاوکشان ۳۸۱۳متر
• کهکشان (دامغان) ۳۸۰۰متر
• کرکسی (دامغان) ۳۷۰۰متر
• نیزوا ۳۷۵۰متر
• نمازگاه (دامغان)۳۶۰۵متر
• ناقاره خانه (دامغان)۳۶۰۵متر
• شاهدارکوه (دامغان)۳۲۵۲متر
• بادله کوه (دامغان)۳۲۲۰متر
• بینالود ۳۲۱۱ متر

جستارهای وابسته

• البروس
• زاگرس

پیوند به بیرون

• دید ماهواره‌ای از البرز خاوری، البرز باختری