قطر

برای دیگر کاربردها، قطر (ابهام‌زدایی) را ببینید.

انوه قطر انوه (انوه) Dawlat Qatar
سرود ملی: السلام الأمیری سرود ملی انوه   درود بر پادشاهم
موقعیت و گستره کشور قطر (سبز تیره) در شبه‌جزیره عربستان
پایتخت		دوحه
بزرگترین شهر		پایتخت
زبان شناخته شده		زبان انگلیسی
اقلیتها;(۲۰۱۷)		۲۵٪ هندی ۱۷/۳٪ نپالی ۱۲/۱٪ قطری ۱۰/۷٪ بنگلادشی ۱۰٪ فیلیپینی ۵/۶٪ سریلانکایی ۴/۸٪ پاکستانی ۱/۳٪ ایرانی ۱۳/۲٪ دیگر
دولت		حکومت متمرکز پادشاهی مشروطه
-	امیر	تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی
-	ولیعهد	عبدالله بن حمد بن خلیفه آل ثانی
-	نخست‌وزیر	عبدالله بن ناصر آل ثانی
قوه مقننه		مجلس شورا
تأسیس
•	روز ملی قطر	۱۸ دسامبر ۱۸۷۸
•	اعلام استقلال	۱ سپتامبر ۱۹۷۱
•	استقلال از بریتانیا	۳ سپتامبر ۱۹۷۱
مساحت
-	مجموع	۱۱٬۵۸۶ کیلومترمربع (۱۶۴ام) ۴٬۴۶۷٫۶ مایل مربع
-	درصد آب‌ها	۰/۸
جمعیت
-	تخمین ۲۰۱۶	۲٬۶۷۵٬۵۲۲ (۱۴۲ام)
-	سرشماری  ۲۰۱۰	۱٬۶۹۹٬۴۳۵ (۱۴۸ام)
-	تراکم	۱۷۶/کیلومترمربع (۷۶ام) ۴۵۵/مایل‌مربع
تولید ناخالص داخلی (PPP)		تخمین ۲۰۱۷
-	مجموع	۳۵۳٫۱۴۳ میلیارد دلار آمریکا 18 December 2013 (۴۹ام)
-	تولید سرانه	۱۴۵٬۸۹۴ دلار آمریکا (نخست)
تولید ناخالص داخلی:GDP (اسمی)		تخمین ۲۰۱۵
-	مجموع	۱۸۵٫۳۹۵ میلیارد دلار آمریکا
-	سرانه تولید ناخالص	۶۸٬۹۴۰ دلار آمریکا (۴ام)
Gini (۲۰۰۷)		۴۱٫۱
شاخص توسعه انسانی (۲۰۱۴)		۰/۸۵۰ (۳۲ام)
واحد پول		ریال قطر (QAR)
منطقه زمانی		ساعت استاندارد عربستان یوتی‌سی ۳:۰۰+ (ساعت جهانی۳+)
جهت رانندگی		راست
دامنه اینترنت		.qa قطر.
پیش‌شماره تلفن		۹۷۴+

قَطَر با نام رسمی دولت قطر کشوری در جنوب غربی قاره آسیا در منطقه خاورمیانه و در شرق شبه‌جزیره عربستان، و در بخش جنوبی خلیج فارس واقع شده‌است. پایتخت آن، دوحه است. قطر مرز مشترک زمینی با عربستان سعودی، و مرز آبی با کشورهای ایران، کویت، عراق، عربستان، بحرین و امارات متحده عربی دارد.

قطر به صورت امارتی مطلقه و ارثی از میانه سده ۱۹ میلادی توسط خاندان آل ثانی فرمانروایی می‌شود. قبل از کشف نفت خام، قطر عمدتاً به خاطر شکار مروارید و تجارت دریایی شناخته می‌شد. این کشور تا سال ۱۹۷۱ تحت‌الحمایه بریتانیا بود. پس از استقلال در سال ۱۹۷۱ به سبب درآمدهای سرشار نفتی و گاز طبیعی، این کشور تبدیل به یکی از ثروتمندترین کشورهای منطقه شد. تمام موقعیت‌های حساس حکومتی در قطر توسط خاندان آل ثانی یا افراد نزدیک آنان اداره می‌شود. این کشور از سال ۱۹۹۲ روابط نظامی گسترده با ایالات متحده دارد.

قطر دارای ذخایر گسترده گاز طبیعی است. مجله فوربز قطر را ثروتمندترین کشور جهان معرفی کرده‌است. قطر بالاترین شاخص توسعه انسانی بین کشورهای جهان عرب را داراست. این کشور بالاترین درآمد سرانه را در جهان دارد.

زبان رسمی این کشور زبان عربی است و از زبان انگلیسی معمولاً به عنوان زبان دوم استفاده می‌شود. دین رسمی آن اسلام، واحد پول آن ریال و مساحت آن ۱۱٬۴۹۳ کیلومتر مربع است.

در سال ۲۰۱۷ جمعیت قطر ۲٫۶ میلیون نفر بوده‌است، ۳۱۳٬۰۰۰ شهروند قطر و ۲٫۳ میلیون تبعه خارجی. به دلیل حضور زیاد کارگران مهاجر مرد، تنها حدود یک‌چهارم جمعیت این کشور را زنان تشکیل می‌دهند. قطر به عنوان نخستین کشور عربی، جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ را میزبانی خواهد کرد.

جغرافیا

نگاره ماهواره‌ای قطر

نوشتار اصلی: جغرافیای قطر

شبه جزیره قطر از شمال شرق عربستان به طول ۱۶۰ کیلومتر به داخل خلیج فارس گسترده شده‌است. قطر میان عرض‌های ۲۴° و۲۷° شمالی و طول ۵۰° و۵۲° شرقی جای گرفته‌است. خاک این کشور، مسطح بوده و از یک صحرای خشک ماسه‌ای و شنی تشکیل شده‌است. در جنوب خاوری خاک قطر خلیج فارس از طریق باریکه‌ای وارد خاک شبه‌جزیره شده و دریاچه‌مانند کوچکی را پدیدآورده که خور العُدَید یا «دریای درونی» نامیده می‌شود. پیرامون این خور را تپه‌ماهورهایی از شن‌های روان دربر گرفته‌است.

بلندترین نقطه قطر «قُرَین ابوالبول» است به بلندای ۱۰۳ متر (۳۳۸ فوت) در جبل دُخان (کوه دود). جبل دخان رشته‌ای از برون‌زدهای کم‌ارتفاع از جنس سنگ آهک در غرب قطر است. جبل دخان از شمال به جنوب امتداد دارد و از زیکریت از طریق ام باب تا مرز جنوبی قطر ادامه می‌یابد. میدان‌های اصلی نفت داخل خشکی قطر در منطقه جبل دخان واقع شده اما میدان‌های گاز طبیعی این کشور در آب‌های شمال غرب شبه جزیره قرار دارند.

آب و هوای قطر بیابانی است. در این کشور زمستان، هوایی خنک دارد. در زمستان در اثر توده هوایی سودانی باران‌های سیل آسایی در این کشور می‌بارد که خسارت به بار می‌آورد؛ ولی تابستان هوایی شرجی و گرم دارد.

شهرهای قطر عبارت‌اند از وکره، خور، دخان، زباره، شمال، مسیعید، راس لفان. شهر جدیدی به نام لوسیل و شهرکی جزیره‌ای به نام مروارید قطر نیز در این کشور در دست ساخت هستند.

تاریخ

نوشتار اصلی: تاریخ قطر

قطر یکی از چندین شیخ‌نشین نوبنیاد واقع در شبه‌جزیره عربستان است. منطقه قطر از دیرباز بخشی از منطقه تحت فرمان شاهنشاهی ساسانی بوده‌است. در بسیاری از دوره‌های باستانی همه کرانه جنوبی خلیج فارس بخشی از دولت ساسانی بوده و توسط ساتراپ‌های ساسانی اداره می‌شد. به نوشته دانشنامه بریتانیکا «پیش از تصرف توسط امپراتوری عثمانی، قطر برای سال‌های طولانی تحت حاکمیت حکومت ایران بوده و هر سال سه هزار روپیه برای حق ماهی‌گیری و صید مروارید، مالیات پرداخت می‌کرده‌است».

در سال ۱۷۰۰ میلادی، مهاجران در حدود مرزهای کنونی قطر، شهرک‌هایی ساختند و به صید مروارید، ماهی و تجارت مشغول شدند.

از سال ۱۸۷۱ تا ۱۹۱۳ قطر در تصرف امپراتوری عثمانی بود. در ۲۹ ژوئیه ۱۹۱۳ قراردادی بین دولت بریتانیا و دولت عثمانی به امضاء رسید که به موجب یکی از بندهای آن دولت عثمانی از حاکمیت بر قطر صرف نظر کرد. پس از جنگ جهانی اول بسیاری از امیرنشین‌های منطقه، جذب عربستان سعودی یا امارات متحده عربی شدند ولی قطر از این روند جدا ماند.

با خروج نیروهای عثمانی، دولت بریتانیا حکومت «شیخ عبدالله بن جامع» حاکم قطر را به رسمیت شناخت و در سال ۱۹۱۶ قراردادی همچون دیگر قراردادهای خود با شیوخ امارات خلیج فارس با این شیخ به امضاء رساند. از این تاریخ، قطر تا زمان استقلال خود در سال ۱۹۷۱، تحت‌الحمایه بریتانیا بود. در عوض تحت‌الحمایه بودن، بریتانیا امنیت این کشور را تضمین می‌کرد.

در ۱۹۳۵ میلادی طایفه‌ای از اعراب بنی یاس مقیم ابوظبی به علت نارضایتی بودن از «شخبوط بن سلطان آل نهیان» حاکم ابوظبی به جنوب کوچیده و در منتهی‌الیه کرانه باختری ابوظبی یعنی خور العدید اقامت گزیدند. این مسئله سرآغاز اختلاف جدی میان ابوظبی و قطر شد.

در ۱۹۳۹ میلادی اولین منابع نفت خام قطر کشف شد. اما استخراج آن به خاطر جنگ جهانی دوم به تأخیر افتاد. به این ترتیب، نفت به عنوان منبع درآمد اصلی کشور، جای صید ماهی و مروارید را گرفت.

اختلاف‌های مرزی

قطر در نقشه ایران و توران در دوره قاجاریه

پیشینه اختلاف‌های مرزی و سرزمینی عربستان سعودی با قطر به میانه‌های سده نوزدهم میلادی باز می‌شود. اختلافات مرزی و سرزمینی عربستان سعودی و قطر شامل باریکه‌ای از زمین‌های جنوبی قطر می‌شود. عربستان سعودی مدعی مالکیت ۳۷ کیلومتر از سواحل جنوب شرقی قطر است و دو کشور در مورد مرزهای جنوب غربی و خلیج سلوا نیز با یکدیگر اختلافات ارضی دارند؛ بنابراین، اختلافات مرزی و سرزمینی میان دو کشور از خلیج سلوا واقع در جنوب باختری قطر آغاز و تا خور العدید واقع در جنوب خاوری قطر امتداد می‌یابد. ابوظبی نیز نسبت به اراضی جنوب شرقی قطر ادعاهایی دارد.

در سپتامبر ۱۹۹۲ نیروهای نظامی عربستان سعودی به قطر تجاوز کردند و بخش‌هایی از خاک این کشور را به تصرف درآوردند. به دنبال آن، قطر اجرای قرارداد مرزی ۱۹۶۵ با عربستان سعودی را به حال تعلیق درآورد و به عنوان اعتراض از شرکت در نشست‌های شورای همکاری خلیج فارس خودداری کرد. پس از ۳ ماه کشمکش، سرانجام با میانجی‌گری مصر، دو کشور موافقت‌نامه‌ای برای حل و فصل اختلافات مرزی‌شان منعقد کردند.

اقتصاد

اقتصاد قطر یک اقتصاد کاملاً وابسته به گاز محسوب می‌شود. این کشور بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) در جهان است. درآمد خالص قطر از صادرات نفت و گاز در سال ۲۰۱۴ میلادی حدود ۳۸ میلیارد دلار برآورد شده‌است.

قطر به علت پیش‌دستی در بهره‌برداری از میدان گازی پارس جنوبی (که قطر آن را «میدان شمالی» می‌نامد) توانسته‌است بیش از ایران از این میدان گازی مشترک، گاز طبیعی استخراج کند و به رشد سریع اقتصادی دست یابد. درآمد بالای گاز و جمعیت کم در این کشور یک ساختار رفاهی بی کم‌وکاست برای شهروندان قطری ایجاد کرده‌است. درآمد سرانه این کشور است این کشور با حدود ۱۳۰ هزار دلار آمریکا درآمد سرانه در سال، بالاترین را در جهان دارد.

قطر عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و سومین کشور دارنده ذخایر گاز پس از ایران و روسیه است. ذخیره گاز آن، برای ۲۰۰ سال آینده کافی تخمین زده شده‌است. اگر چه این کشور درآمدهای دیگر نظیر گردشگری دارد.

این کشور تولید نفت کم و روزی نیم میلیون بشکه است. بیشتر مشتری‌های نفت و مواد پتروشیمی قطر، کشورهای آسیایی مانند ژاپن هستند.

قطر کشوری وابسته به واردات است. حدود نیمی از مواد خوراکی مصرفی از مرز زمینی با عربستان وارد می‌شود.

واحد پول این کشور ریال قطر است. منبع درآمد ارزی کشور، صادرات نفت خام و گاز طبیعی است. تولید ناخالص داخلی این کشور ۳۵۳ میلیارد دلار است. برگزاری جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ فرصتی طلایی برای اقتصاد این کشور خواهد بود.

نظام سیاسی

قطر کشوری با نظام سیاسی حکومت متمرکز پادشاهی مشروطه است.

از سال ۲۰۱۳ تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی جانشین پدر خود حمد بن خلیفه آل ثانی شده و قدرت را به دست گرفته‌است. وی مانند پدرش در بریتانیا تحصیل کرده‌است. او در مدرسه شربورن در دورست درس خوانده و از آکادمی نظامی ارتش بریتانیا (مدرسه نظامی سلطنتی سندهرست) فارغ‌التحصیل شده‌است.

او پیش از به دست گرفتن قدرت، جانشین فرمانده ارتش و رئیس کمیته المپیک قطر بوده‌است. او توجه زیادی به سرمایه‌گذاری در ورزش دارد. تلاش‌های او بود که باعث شد تا قطر (در رقابتی بحث‌برانگیز) میزبان جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ شود.

در سال ۱۳۸۴ خورشیدی (۲۰۰۵ میلادی) نخستین قانون اساسی مکتوب کشور ابلاغ شد. در این قانون اصلاحاتی در مسائل داخلی کشور در نظر گرفته شده بود.

سیاست خارجی

قطر از نخستین اعضای اوپک و عضو هیئت مؤسس شورای همکاری کشورهای عرب خلیج فارس و همچنین عضو اتحادیه کشورهای عرب است.

سیاست درهای باز

قطر به‌طور تاریخی پیرو سیاست درهای باز بوده‌است که باعث قدرت و نفوذ آن شده‌است. این سیاست با فراهم‌سازی «قدرت ظریف» (subtle power) به این کشور امکان می‌دهد که گروه‌ها و کشورها با منافع متضاد را در یک جا گرد هم آورد و از عوامل و پدیده‌هایی که به ظاهر در عرض یکدیگر قرار دارند برای تولید و گسترش نفوذش در جامعه بین‌الملل بهره‌برداری کند.

قطر از یکسو میزبان دفتر نمایندگی طالبان است و همزمان بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در منطقه خلیج فارس را در خاک خود دارد. در هنگام حمایت از گروه‌های اسلامگرای مخالف بشار اسد، روابط نسبتاً نزدیکی با ایران و حزب‌الله لبنان دارد. روابط گسترده‌ای با عربستان و مصر دارد و در همان حال، به مخالفان سیاسی این حکومت‌ها پناه می‌دهد. از حماس حمایت می‌کند و همزمان با اسرائیل روابط سیاسی-امنیتی پنهانی دارد. همین سیاست درهای باز و قدرت و نفوذ حاصل از آن باعث حسادت و عصبانیت همسایگان سنتی‌تر قطر مانند عربستان و امارات شده‌است.

این کشور روابط دوجانبه با کشورهای مختلف دارد. از جمله میزبان یک پایگاه هوایی مشترک آمریکایی-بریتانیایی به نام پایگاه هوایی العدید است. قطر در مذاکرات صلح افغانستان درگیر است و به طالبان اجازه تأسیس دفتر سیاسی در دوحه داده‌است.

قطر به نسبت برخی دیگر از کشورهای عربی روابط گرم‌تری با ایران دارد. دو کشور در سال ۲۰۱۰ قرارداد همکاری دفاعی امضا کردند.

در سال ۲۰۱۴ روابط قطر با بحرین، عربستان سعودی و امارات بر سر حمایت قطر از گروه اخوان المسلمین و گروه‌های پیکارجوی افراطی در جنگ داخلی سوریه به تیرگی کشید. در نتیجه، در ماه مارس ۲۰۱۴ این سه کشور در اقدامی هماهنگ سفرای خود را از دوحه فراخواندند. هر چند این اختلافات چند ماه بعد از طریق مذاکرات بین کشورهای عضو شورای همکاری کشورهای عرب خلیج فارس فروکش کرد.

در جنگ داخلی سوریه، قطر، عربستان سعودی و ترکیه آشکارا از جیش‌الفتح، ائتلافی از گروه‌های پیکارجوی سلفی و سنی از جمله جبهة النصره و احرارالشام حمایت می‌کرد، هرچند بعدها این ائتلاف فروپاشید.

قطر تا پیش از کودتای نظامی مصر که به سرنگونی رئیس‌جمهور منتخب محمد مرسی منجر شد، از طریق دیپلماتیک و همچنین از طریق شبکه دولتی الجزیره از او حمایت کرد. همچنین در دوره کوتاه زمامداری محمد مرسی، قطر پیشنهاد وام هفت و نیم میلیارد دلاری به مصر داد.

پشتیبانی قطر از حماس اولین بار در سال ۲۰۱۲ گزارش شد که با انتقاد اسرائیل، آمریکا، عربستان سعودی و مصر همراه شد. این کشورها قطر را متهم کردند که با حمایت از حماس باعث به خطر انداختن ثبات منطقه می‌شود. وزیر خارجه قطر اتهام حمایت از حماس را رد کرد و گفت «ما از فلسطینی‌ها حمایت می‌کنیم».

بحران روابط سیاسی ۲۰۱۷

نوشتار اصلی: بحران روابط سیاسی ۲۰۱۷ قطر

در ۵ ژوئن سال ۲۰۱۷ عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر ارتباط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کردند. این واقعه به بهانه حمایت قطر از افراطی‌گری و تروریسم رخ داد.

در ادامه قطع روابط دیپلماتیک، لیبی، دولت در تبعید یمن و مجمع‌الجزایر مالدیو نیز به جمع کشورهایی پیوست که روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کرده‌اند. در پی این واقعه، نیروهای نظامی قطری از ائتلاف نظامی عربستان علیه یمن اخراج شد. همه بندرهای عربستان هم به روی کشتی‌های قطری، کشتی‌هایی که پرچم قطر را حمل می‌کنند و حتی کشتی‌هایی که متعلق به شرکت‌ها یا افراد حقیقی قطری هستند بسته شدند. امارات متحده عربی هم، ورود کشتی‌های قطری را به بندر فجیره ممنوع کرد. همچنین عربستان دفتر محلی شبکه الجزیره را که متعلق به حکومت قطر است تعطیل و مجوز آن را لغو کرد. امارات هم شبکه بین اسپورت، متعلق به الجزیره را تعطیل کرد. محدودیت‌ها از قطع رابطه با قطر فراتر رفته و شهروندان عربستان، مصر، بحرین، امارات، لیبی و یمن از سفر، زندگی یا عبور از مرزهای قطر منع شده‌اند. کسانی که شامل این محدودیت می‌شوند ۱۴ روز فرصت دارند تا خاک قطر را ترک کنند. شهروندان قطر هم همین اندازه فرصت دارند تا عربستان، امارات و بحرین را ترک کنند.

در پی این تحریم‌ها، ایران مرز هوایی خود به روی قطر را باز کرده و پیشنهاد تأمین نیازهای خوراکی و همکاری گسترده با قطر را داده‌است.

رسانه

تلویزیون

شبکه عربی و انگلیسی الجزیره متعلق به دولت قطر، در صحنه رسانه‌های جهانی به این کشور جایگاه ویژه‌ای داده‌است. الجزیره، آزادانه دربارهٔ مسائل گوناگون و در برخی موارد حساس و جنجالی در خاورمیانه، سخن می‌گوید. اما به انتقاد از دولت قطر و کشورهای عرب کناره خلیج فارس نمی‌پردازد. اما همین فعالیت نیز باعث ناخشنودی برخی کشورها و محدود شدن این شبکه در آن‌ها شده‌است.

روزنامه

روزنامه اصلی قطر، با خاندان خلیفه در ارتباط است. این روزنامه هیچ انتقادی از مسائل داخلی یا روابط خارجی نمی‌کند.

اینترنت

اینترنت در این کشور فیلتر می‌شود. دولت، هدف خود را جلوگیری از گسترش پورنوگرافی، توهین به اسلام و ممنوعیت سرویس‌های دور زدن فیلترینگ و مخفی کردن هویت کاربران اعلام کرده‌است.

دوحه ۲۰۱۲

جاذبه‌های گردشگری

ورزش‌های آبی در قطر طرفدار دارند.

شهر الخبر دارای موزههای گوناگون است که در ۵۰ کیلومتری شمال دوحه است.

مسجدهای قدیمی شهر الواکرا در ۲۰ کیلومتری جنوب دوحه قرار دارند.

در ام صلال محمد واقع در ۱۵ کیلومتری شمال دوحه یک مسجد و دژ قدیمی قرار دارد.

این کشور طی برگزاری جلسه کمیته اجرایی فیفا در تاریخ ۲ دسامبر ۲۰۱۰ به عنوان اولین کشور در منطقه خاورمیانه به میزبانی جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ انتخاب شد.

مردم

دولت قطر به دلیل رفتار «غیرانسانی» کارفرماها با کارگران مهاجر، از سوی سازمان‌های مدافع حقوق بشر، بارها مورد انتقاد قرار گرفته‌است.

۸۸/۴ درصد جمعیت قطر مهاجر و ۱۱/۶ درصد جمعیت آن بومی هستند.

امید به زندگی در این کشور ۷۸/۷ سال است.

غالب قطری‌ها مسلمان و بیشتر آن‌ها سنی سلفی هستند. حدوداً ۵ تا ۱۵ درصد از شهروندان این کشور را نیز شیعیان تشکیل می‌دهند.

قومیت: ۲۳٪ هندی، ۱۵/۳٪ نپالی، ۱۲/۸٪ بلوچ، ۱۲/۱٪ قطری، ۸/۷٪ بنگلادشی، ۱۰٪ فیلیپینی، ۵/۶٪ سریلانکایی، ۱/۳٪ ایرانی و ۱۱/۲٪ دیگر قومیت‌ها

جستارهای وابسته

• نیروگاه راس لافان
• درخواست قطر از اتباع خود برای ترک امارات

منابع

• اختلافات مرزی قطر و عربستان [۱]
• اختلافات و چالش‌های امارات با کشورهای همسایه [۲]
• عربستان و مشکلات مرزی [۳]
• سیاست خارجی قطر و نگاه به ایران [۴]
• تاریخ سیاه قطر با همسایگان [۵]
• تاریخ نزاع‌های عربی خلیج فارس [۶]
• داوری دیوان دادگستری بین‌المللی در دعوای قطر و بحرین [۷]
• حق‌شناس کمیاب سید علی، حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر تنب و بوموسی، تهران، انتشارات سنا، ۱۳۸۹.
• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Qatar». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۸ آوریل ۲۰۰۸.