پرش به محتوا

قاسم انوار

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نام اصلی
سید معین‌الدین علی
زاده۷۵۷ هجری قمری
سراب، آذربایجان
محل زندگیسراب، هرات، سمرقند
درگذشته۸۳۷ هجری قمری
تربت جام، خراسان
آرامگاهباغ خانقاه قاسم انوار - لنگر ، تربت جام
لقبشاه قاسم انوار
پیشهشاعر
زمینه کاریادبیات فارسی، شعر
ملیتایرانی
دورهفرمانروایی امیران محلی و تیموریان
سبک نوشتاریسبک
کتاب‌هادیوان شاه قاسم انوار
تأثیرگذاشته برادب فارسی و ادبیات جهان

قاسم انوار (۸۳۷-۷۵۷ قمری) سید معین‌الدین علی پسر نصیر پسر هارون پسر ابوالقاسم حسینی قاسمی انواری تبریزی مشهور به قاسم انوار، از شاعران ایرانی است. وی در شعر بیشتر قاسم و قاسمی و گاه قاسم انوار تخلص کرده‌است.

زندگی‌نامه

[ویرایش]

قاسم انوار در سال ۷۵۷ هجری قمری در شهر سراب استان آذربایجان شرقی زاده شد. او از پیروان خاندان صفی‌الدین اردبیلی بود. یکی از پسران شیخ صفی‌الدین به اسم صدرالدین موسی به او لقب قاسم‌الأنوار را بخشید.

دربارهٔ نحوه ورود او به حلقه اهل طریقت ابهام‌هایی وجود دارد. گزارش جامی در ترجمه حال او از آن حکایت می‌کند که وی در اوایل به صدرالدین فرزند صفی‌الدین اردبیلی ارادت داشته و بعد از آن به صحبت صدرالدین علی یمنی رسیده که از اصحاب اوحدالدین کرمانی بوده‌است.[۱]

سیر و سفر

[ویرایش]

قاسم بعدها شاگردی سید محمد میرمخدوم را نمود که از مدینه به نیشابور آمده بود. سید قاسم بعد از آن‌که مدتی در آذربایجان بود، به اشارت صدرالدین به گیلان رفت. این اقامت سبب شد تا اشعاری یه زبان گیلکی از او به یادگار بماند. پس از چندی اقامت در گیلان و قزوین عازم خراسان شد. او در نیشابور با اعتراض علما و اهل ظاهر روبرو شد و به هرات رفت و در آن شهر اقامت گزید.[۲] در این شهر شماری به حلقه تربیت وی درآمدند و در خراسان شهرتی فراگیر یافت. در میان شاگردان و پیروان وی شماری از امیرزادگان دربار هرات نیز حضور داشتند. شهرت قاسم انوار در هرات و افزایش روزافزون پیروان او موجب هراس صاحب‌منصبان این دیار خاصه بایسنقر میرزا شد. تا آن که در سال ۸۳۰ در حجرهٔ احمد لر دیوان قاسم انوار یافت شد و به سبب تهمت ارتباط با احمد لر، قاتل شاهرخ تیموری، مجبور به ترک هرات شد.[۳]

در این زمان سید قاسم در سمرقند سکونت گزید و سپس به خرگرد جام رفت. در جام، خانقاهی ترتیب داد.

درگذشت

[ویرایش]

قاسم انوار در سال ۸۳۷ هجری قمری در ۸۰ سالگی درگذشت و پیکرش در باغ خانقاهش در روستای لنگر تربت جام به خاک سپرده شد. امیرعلیشیر نوایی دستور داد بر قبر او بقعه‌ای بسازند؛ وی همچنین به مردم و به صوفیان اجازه داد که از قبر قاسم انوار دیدن کنند.

کتاب‌شناسی

[ویرایش]

اشعار قاسم انوار شامل تعدادی غزل، قطعه، رباعی و چند مثنوی است. مثنوی‌های او انیس‌العارفین و صدمقام نام دارد که در بیان اصطلاحات عرفان و تصوف سروده شده‌اند. آثار نثر او به فارسی ساده تحریر شده‌اند. وی به زبان‌های فارسی، ترکی و گیلکی شعر سروده‌است.

نمونه ای از اشعار قاسم انوار:

از هر طرفی چهره گشائی که منم
در هر صفتی جلوه گر آئی که منم
با این همه گه گاه غلط می‌افتم
نادان کس و بله روستائی که منم

نمی‌توان خبری داد از حقیقت دوست ولی
بروی حقیقت حقیقت همه اوست

از مسجد و میخانه وز کعبه و بتخانه
مقصود خدا عشق است باقی همه افسانه

در ملک عاشقی که دو عالم طفیل اوست
آن کس قدم نهاد که اول ز سر گذشت

قضا شخصی است پنج انگشت دارد
چو خواهد از کسی کامی برآرد
دو بر چشمش نهد وآنگه دو بر گوش
یکی بر لب نهد گوید که خاموش

از افق مکرمت صبح سعادت دمید
محو مجازات شد شاه حقیقت رسید
راه به وحدت نبرد هر که نشد در طلب
جمله ذرات را از دل و از جان برید
در حرم وصل دوست زنده دلی راه یافت
کز همه خلق جهان بار ملامت کشید
وصلت الله یافت قاسم و ناگاه یافت
زآنکه به شمشیر لا از همه عالم برید

پانویس

[ویرایش]
  1. جامی، نفحات الانس، 590.
  2. زرین کوب، دنباله جستجو در تصوف ایران، 202.
  3. علی میرانصاری. «احمد لر». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

منابع

[ویرایش]
  • ذبیح‌الله صفا (۱۳۴۲تاریخ ادبیات در ایران، تهران: ابن‌سینا، ص. ۴۴۸
  • کلیات قاسم انوار، به کوشش سعید نفیسی.، تهران: انتشارات کتابخانه سنایی، ۱۳۳۷
  • مجموعه آثار شاه قاسم انوار، به کوشش دکتر حسن نصیری جامی.، تهران: انتشارات مولی، ۱۳۹۳
  • جامی، عبدالرحمان (۱۳۷۰). نفحات الانس. تهران: اطلاعات.
  • زرین کوب، عبدالحسین (۱۳۸۷). دنباله جستجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.