چابهار

چابهار چهبار
کشور	ایران
استان	سیستان و بلوچستان
شهرستان	چابهار
بخش	مرکزی
نام(های) دیگر	چاه بهار، چهاربهار
مردم
جمعیت	۱۰۶٬۷۳۹ نفر (۱۳۹۵)
رشد جمعیت	۲۴٫۶۵ درصد
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲۴٬۷۲۹ کیلومتر مربع
ارتفاع	۷ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	°۲۴
اطلاعات شهری
شهردار	یونس حقانی
ره‌آورد	ماهی، میگو، کالاهای وارداتی
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۵۴
وبگاه	Chabahar.ir
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۹۵ ق
کد آماری	۱۴۴۶
چابهار روی نقشه ایران ۲۵٫۲۹۱۹°شمالی ۶۰٫۶۴۳۰°شرقی / 25.2919; 60.6430

چابَهار ( تلفظ ) (بلوچی: چهبار) یکی از زیباترین شهرهای جنوب خاوری بلوچستان در کرانهٔ دریای مَکُّران و اقیانوس هند قرار دارد. اسکله آن توانایی پهلوگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیما را دارد و از مناطق آزاد بازرگانی ایران به‌شمار می‌رود. بندر چابهار به دلیل موقعیت راهبردی، که نزدیک‌ترین راه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه (افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان) به آب‌های آزاد است از اهمیت فراوانی برخوردار است و سازندگی و سرمایه‌گذاری فراوانی در آن صورت می‌گیرد؛ از جمله ساخت اسکله و افزایش گنجایش بارگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیما (در خلیج چابهار) و ساخت راه‌آهن به سوی آسیای میانه و احداث فرودگاه بین‌المللی این بندر یکی از مهم‌ترین چهارراه‌های کریدور شمال-جنوب بازرگانی جهانی است.

چابهار علاوه بر موقعیت بازرگانی، دارای جاذبه‌های فراوان تاریخی و طبیعی است. آب و هوای این شهر و پیرامون آن همیشه بهاری و معتدل است و به همین دلیل چابهار (چهاربهار) نامیده می‌شود. چابهار مرکز شهرستان چابهار است که در منتهی‌الیه جنوب شرقی ایران در کنار آب‌های گرم اقیانوس هند قرار دارد.

مردم و فرهنگ

اکثریت مردم شهرستان چابهار به زبان بلوچی صحبت می‌کنند. اکثریت ساکنین این منطقه اهل سنت هستند.

غذاهای سنتی

• بریانی

بریانی

• تباهگ
• انواع مختلف نان مانند پراتا (نان روغنی)، شلو، بربری و …

نان روغنی محلی که بیشتر به همراه کابلی (نخود آبگوشتی) به عنوان صبحانه میل می‌شود

• پکوڈا

پکوڈا پکوره یا فلافل محلی

پیشینه

در دوره قاجار در سال ۱۲۷۰ قمری، ابراهیم‌خان بهزادی بمی (سرتیپ) به حکومت بمپور انتخاب شد و در عصر حکمرانی او دولت وقت ایران بلوچستان را تصرف کرد. در سال ۱۲۸۱ قمری، ابراهیم خان قلعه محکم «ایرافشان» که تسخیرناپذیر به نظر می‌رسید را تصرف کرد و بدین ترتیب قدرت دولت مرکزی را تا نزدیکی کوهک و چابهار و گواتر توسعه داد. چابهار اما تا سال ۱۲۸۹ قمری در تصرف اعراب مسقط قرار گرفت و آن‌ها تلاش داشتند این بندر مهم را متصرف گردند. انگلیس‌ها و به ویژه شخص گلداسمید که برای حکمیت مرزی بین ایران و منطقه کلات تحت نفوذ انگلیس منصوب شده بود نیز از ادعای اعراب مسقط بر چابهار پشتیبانی می‌کردند. برای جلوگیری از چنین تهدیداتی، دولت ایران دست به کار شد و ابراهیم خان در سال ۱۲۸۹ قمری بندر چابهار را تصرف کرد تا قدرت خود را بسط دهد.

در سال ۱۳۰۴ خورشیدی، دولت قاجار تلاش کرد حاکمیت خود را بر چابهار تثبیت کرده و سردار دین محمدخان داماد دوست محمدخان را سرکوب نماید. در گزارش فرمانده قسمت کرمان در دهم اسفندماه ۱۳۰۴ به وزارت جنگ، بر ضرورت مقابله با دین محمدخان و ایجاد پادگان نظامی در چاه بهار و برقراری نظم در امور گمرک این شهر تأکید شده‌است. در این گزارش، به این موضوع نیز اشاره گردیده بود که ناآرامی‌ها در بلوچستان و به ویژه آشوب‌های دین محمدخان بر اثر سیاست دولت انگلیس است و دلیل این سیاست دولت انگلیس نیز بیم این دولت از اقتدار دولت مرکزی ایران در بلوچستان و به ویژه در چاه بهار دانسته شده‌است. اقتداری که می‌توانست نفوذ ایران در بلوچستان انگلیس را نیز امکان‌پذیر نماید. در سال ۱۳۰۷ خورشیدی، عملیات نظامی علیه دوست محمدخان آغاز شد. در بهمن ماه ۱۳۰۷ آخرین حکومت بلوچستان سقوط کرد. با حذف دوست محمدخان از معادلات سیاسی بلوچستان، قدرت دولت مرکزی در این ایالت، و ازجمله در چابهار به‌طور کامل تثبیت شد. در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی طرح جامع راه اندازی بندر چابهار آغاز شد و در همین راستا قراردادهایی نیز با پیمانکاران منعقد گردید، پس از انقلاب ۱۳۵۷، عملیات راه‌اندازی بندر چند سالی متوقف شد پس از آن مجدداً این پروژه از سر گرفته شده و در سال ۱۳۶۲ عملاً به بهره‌برداری رسید. البته تکمیل این پروژه تا چند سال بعد نیز ادامه پیدا کرد.

موقعیت اقتصادی و بازرگانی

براساس پیش‌بینی محققان سازمان ملل در زمینه حمل و نقل بین‌المللی، حدود نیمی از حمل ونقل جهان میان خاور دور با سایر نقاط دنیا انجام می‌شود. از مجموع ۳ کریدور حمل ونقل جهانی که کارشناسان سازمان ملل برای این امر پیش‌بینی کرده‌اند، ۲ کریدور ازایران می‌گذرد و چابهار نقطه عبور جنوبی‌ترین کریدور شرقی–غربی جهان خواهد بود. این کریدور از «دروازه ابریشم» درچین آغاز می‌شود و قلب اقتصاد این کشور یعنی استان کانتون را تغذیه کرده و به سرزمین آسیای جنوب شرقی می‌پیوندد و پس از طی این مسیر وارد هندوستان شده و با پوشش مهم‌ترین شهرهای این ناحیه مانند کلکته، ناکپور، جایپور، حصیرآباد، کراچی و بن قاسم به چابهار می‌رسد.

بندر چابهار آسان‌ترین و راهبردی‌ترین راه دسترسی به آب‌های آزاد برای ۶ کشور محاط در خشکی در آسیای میانه است.

بندر چابهار به دلیل موقعیت راهبردی، که نزدیک‌ترین راه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه (افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان) به آب‌های آزاد است از اهمیت فراوانی برخوردار است و سازندگی و سرمایه‌گذاری فراوانی در آن صورت می‌گیرد؛ از جمله ساخت اسکله و افزایش گنجایش بارگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیماو ساخت راه‌آهن به سوی آسیای میانه و احداث فرودگاه بین‌المللی. این بندر یکی از مهم‌ترین چهارراه‌های کریدور شمال-جنوب بازرگانی جهانی است. . چابهار دارای چند منطقه یا بخش است:

• بخش قدیمی و جدید شهر چابهار
• بخش ساحلی لنج‌های ماهیگیران که در منطقه قدیمی شهر و همچنین در ساحل کنارک نزدیک به فرودگاه می‌باشد.
• منطقه آزاد تجاری و صنعتی با ۱۴۰ کیلومتر مربع مساحت خود شامل ۹ پیکره می‌شود الف: بخش مسکونی ب- بخش سوله‌ها، انبارها و تولیدات کارگاهی ج: بخش شهرک‌های صنایع مانندمجتمع پتروشیمی مکران و مجتمع فولاد، و پروژه‌های بزرگ ملی مانند شهرک انرژی‌های پاک شهرک صنایع خودرو شهرک صنایع غذایی شهرک شیلات و …
• اسکله بارگیری و تخلیه بار شامل الف: اسکله قدیمی شهید کلانتری ب: اسکله جدید خاتم الانبیا (شهید بهشتی)

تمام این مناطق در پیرامون خلیج چابهار واقع شده‌است . منطقه آزاد چابهار با مساحت ۱۴ هزار هکتار در منتهی‌الیه جنوب شرقی ایران در ۲۵ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی و ۶۰ درجه و ۲۷ دقیقه طول شرقی در شرق خلیج چابهار و در کنار آب‌های دریای عمان قرار دارد. این منطقه به‌وسیله شبکه حمل و نقل زمینی و هوایی از شمال به کشورهای آسیای میانه و افغانستان، از شرق به پاکستان و از جنوب به اقیانوس هند اتصال می‌یابد. دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد و قرارداشتن در خارج از خلیج فارس و همین‌طور عدم آسیب‌پذیری در مواقع بروز بحران، موقعیت استراتژیکی را برای ایجاد یک گذرگاه ارتباطی بین کشورهای آسیابی میانه و سایر کشورهای جهان فراهم آورده‌است. بنا بر نظر سازمان ملل، چابهار یکی از مهم‌ترین راه‌های کریدور شرق-غرب و جنوبی‌ترین راه این کریدور است.

موقعیت جغرافیایی و وسعت

بندر چابهار به سبب قرار گرفتن در نزدیکی منطقه استوایی، از تغییرات دمای اندکی در فصول مختلف سال برخوردار است. بندر زیبای چابهار گرچه شاید در نخستین نگاه، ناحیه ای محروم وفاقد جاذبه‌های گردشگری و پیشینه تاریخی به نظر آید؛ اما واقعیت آن است که این ناحیه دارای بهترین کرانه اقیانوسی کشور و معتدل‌ترین هوای جنوب کشور است.

چابهار مهم است؛ نه فقط چون یکی از پررونق‌ترین مناطق آزاد ایران به حساب می‌آید، نه فقط چون تنها بندر اقیانوسی کشور است؛ نه فقط چون یکی از بهترین مناظر دنیا را دارد… چابهار مهم است چون بهشتی از ناشناخته هاست که هر گردشگری را شیفته زیبایی‌هایش می‌کند.

شهرستان چابهار با مساحتی حدود ۱۷۱۵۵ کیلومتر مربع در منتهی‌الیه جنوب شرقی ایران در کنار آب‌های گرم دریای عمان و اقیانوس هند قرار گرفته‌است. این شهرستان از جانب شمال به شهرستان قصرقند و از جنوب به دریای عمان و از شرق به شهرستان دشتیاری و از غرب به شهرستان کنارک محدود است.

بندر چابهار-مرکز شهرستان- با وسعتی بالغ بر ۱۱ کیلومتر مربع در ارتفاع ۷ متر از سطح دریا قرارگرفته‌است و در ۶۰ درجه و ۳۷ دقیقه طول شرقی و ۲۵ درجه و ۱۷ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. فاصله هوائی شهرستان چابهار تا تهران ۱۴۵۶ کیلومتر و فاصله زمینی از طریق جاده ایرانشهر- کرمان ۱۹۶۱ کیلومتر است. فاصله بندر چابهار تا مرکزاستان ۷۳۸ کیلومتر می‌باشد. این شهرستان حدوداً دارای ۳۰۰ کیلومتر مرز آبی در دریای عمان می‌باشد.

بندر چابهار هم‌عرض جغرافیایی بندر میامی در شبه‌جزیره فلوریدای آمریکا است و دارای شرایط آب و هوایی کاملاً همانند بندر میامی است. چابهار در ۲۲۸۶ کیلومتری تهران قرار گرفته‌است. فاصله آن تا زاهدان ۷۲۱ کیلومتر و تا بندر کراچی ۹۰۰ کیلومتر است.

خلیج چابهار با بریدگی طبیعی و استثنایی خود، بزرگترین خلیج ایران در پیرامون سواحل دریای عمان به‌شمار می‌رود و نزدیکترین آبراه به اقیانوس هند است. چابهار از تیرماه تا اوایل شهریور تحت تأثیر بادهای سرد قطب جنوب است که در اصطلاح محلی به آن بادهای ۱۲۰ روزه می‌گویند.

نام

ساحل صخره‌ای چابهار

گمان غالب این است که نام چابهار تغییریافتهٔ چهاربهار است چرا که این منطقه همیشه آب و هوای بهاری دارد. گمانه دیگر این است که چون در قدیم مردم چابهار به این بندر چه بار می‌گفتند (به معنای اینکه از مسافران می‌پرسیدند که چه باری دارند) پس چابهار تغییریافتهٔ «چه بار» است. چابهار در گویش محلی مردم این منطقه به کسانی گفته می‌شود که در اطراف چاه آب سکنی گزیده‌اند در شهر چابهار جهت تأمین آب مورد نیاز مردم در زمان قدیم از چاه‌هایی که مردم حفر می‌کردند استفاده می‌شده‌است و چه به معنای چاه آب و بار به معنای پیرامون. این اصطلاح به مرور زمان با ورود غیربومیان به شهر و توسعه شهر آن به چابهارو چهار بهار تغییر یافته‌است.

آب و هوا

همجواری منطقهٔ آزاد چابهار با دریا، نزدیکی به مدار رأس‌السرطان و قرار گرفتن درمسیر بادهای موسمی شبه قاره هند و جبهه‌های استوایی موجب گردیده‌است که دارای آب هوایی گرمسیری معتدل با رطوبت نسبی باشد. این منطقه گرمترین نقطه کشور در زمستان وخنک‌ترین بندر جنوبی ایران در تابستان است. متوسط دمای بیشینه (در خرداد ماه) طی یک دوره ۷ ساله ۳۱ درجه سانتیگراد، متوسط دمای کمینه (در دی ماه) ۱۹ درجه سانتیگراد، و متوسط دما در طول سال ۲۶ درجه سانتیگراد است. حداقل رطوبت نسبی ۶۰ درصد و متوسط رطوبت نسبی ۷۰ درصد گزارش شده‌است. متوسط بارندگی سالانه کمتر از ۲۰۰ میلی‌متر در سال است که ۶۴ درصد آن در زمستان می‌بارد.

به‌طور کلی آب و هوای چابهار دارای کمترین تغییرات در فصول چهارگانه سال است و درجه رطوبت تنها در دو ماه از سال (اردیبهشت و خرداد) بالا می‌رود. برای مثال، هوای شهر چابهار در تابستان از تهران خنک‌تر است. (گوادر در شرق چابهار با وزش و نسیم باد همیشگی معروف است و واژه گوادر یعنی جایی با وزش باد چرا که بلوچها به «باد» «وا» می‌گویند. بندری با همین نام یعنی گوادر در جنوب پاکستان نیز وجود دارد). آنچه کمی برای مسافران و برخی ساکنان آزار دهنده است شرجی بیش از حد هواست که سنگینی و کسلی بدن را افزایش می‌دهد.

یکی از نقاط تفریحی در ساحل چابهار همیشه بهار واقع در پشت هتل لیپار

دیدنی‌های طبیعی

• تالاب صورتی چابهار، یکی از جاذبه‌های خاص طبیعی ایران و جاهای دیدنی چابهار به‌شمار می‌رود که به دلیل رنگ صورتی‌اش از سایر دریاچه‌ها و تالاب‌ها متمایز شده‌است.
• خلیج چابهار با جلوه‌های طلوع و غروب خورشید در دریا.
• در کناره‌های دریای عمان و در قسمت جنوبی شهرستان چابهار صخره‌های بزرگی در اثر پیشروی آب دریا و فرسایش سنگ‌های رسوبی به وجود آمده که چشم‌اندازی زیبا را تشکیل داده‌است.
• بندر چابهار دارای دو اسکله بزرگ به نام‌های اسکله شهید کلانتری و اسکله شهید بهشتی با ظرفیت تخلیه و بارگیری ۱۵ تا ۱۰۰ هزار تن است.
• در چابهار چندین اسکله صیادی وجود دارد که سه اسکله صیادی تیس، رمین و بریس از بقیه دیدنی‌تر هستند. اسکله تیس در داخل محوطه منطقه آزاد و رمین در ۱۰ کیلومتری و بریس در ۶۰ کیلومتری چابهار قرار دارد.
• در بین دشت کهیر و تنگ و در ۲۰ کیلومتری روستای کهیر در مسیر جاده تنگ گالک به فاصله چند کیلومتری سه تپهٔ کوچک گل‌فشان به ارتفاع ۱۰–۲۰ متر وجود دارد که دو تای آن‌ها همانند تپه بوده و از چندین سال پیش غیرفعال شده‌است و سومی شکل یک آتشفشان در حال حاضر فعال می‌باشد و از دهانه آن گل سرد طوسی رنگی تراوش می‌کند. نظیر آن در سه نقطه دیگر جهان گزارش شده‌است.

مجتمعی تفریحی در کنار این کوه در حال ساخت است. این پارک با حمایت مالی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان و توسط شرکت عمران و توسعه رهاورد ساخته شده‌است.

• تالاب لیپار در ۱۵ کیلومتری شهر چابهار بعد از روستای رمین در مسیر جاده‌ای ساحلی گواتر و در تنگه‌ای صخره‌های مشرف به دره‌ای سبز قرار دارد. از بالای آن روستای لیپار در میان سبزه‌زارها پیدا است. در میان دو کوه که فاصله چندانی با هم ندارند آب‌بندی ایجاد شده که آب‌های سرگردان اطراف را جمع نموده‌است و به آبگیری به طول ۱۴ کیلومتر تبدیل شده‌است. در این آبگیر انواع بوته‌ها و درختچه‌ها از نوع گز و کلیر و چش منطقه‌ای با اکو سیستم خاصی را به وجود آورده‌است. پرندگانی چون چنگر، فلامینگو، کشیم، انواع حواصیل، طاووسک، باقرقره، تیهو، عقاب دشتی، و خوتکا در منطقه دیده می‌شود.
• انجیر معابد (لور لول)، و به زبان محلی‌ها کرگ، درخت بزرگی است که در نوار ساحلی چابهار می‌روید. در آن شیره سفید رنگی جریان دارد و از درختان تیره کائوچوئی به‌شمار می‌آید. تاج این درخت بزرگ و پهن است و از انشعابات آن ریشه‌های نابجا می‌روید. پوست درخت صاف و خاکستری، برگهایش بیضی شکل ساده و درشت است، میوه‌های آن نارنجی رنگ و به درشتی فندق و قابل خوردن است. عموماً این درختان دارای قدمتی بالای صد سال هستند و اکثراً در نزدیکی زیارتگاه‌ها قرار دارند یا قبلاً زیارتگاه بوده‌اند، در حال حاضر در روستاهای رمین، تیس کوپان، اپکان، ماشی، لیپار و کوپان سر از این درخت‌ها وجود دارد.
• در ناحیه ساحلی خلیج گواتر به ویژه در خور باهو و در نزدیکی محلی که رودخانه باهو کلات به دریای عمان می‌ریزد، جنگلی از گونه حرا پدیدار می‌گردد. حرا درختچه‌ای است که در مردابهای نواحی گرم کرانه‌های عربستان، مصر و جنوب ایران از جمله شهرستان چابهار می‌روید. از مشخصات حرا این است که دانه‌اش بر روی درخت مادر رشد اولیه را طی کرده و سپس نهال جوان حاصل از درخت جدا شده و به مرداب می‌افتد. برگ‌های حرا با دوام است و ظاهر بیضوی شکل و منتهی به یک خامه باریک می‌باشد. قسمت مورد استفاده پوسته شاخه آن می‌باشد.

گاندو در ایستگاه تحقیقات زیست‌محیطی ریکوکش چابهار

• رودخانه باهوکلات در ۹۰ کیلومتری شرق چابهار به خلیج گواتر دریای عمان سرازیر می‌شود. این رودخانه به ویژه به دلیل زیستگاه تمساح ایرانی از نظر گردشگری اهمیت دارد. گاندو یا تمساح پوزه کوتاه به‌طور طبیعی در این منطقه زندگی می‌کند.
• کوه‌های بدبوم یا مریخی نیز یکی از مناظری است که به موازات ساحل از منطقهً کچو تا خلیج گواتر کشیده شده‌اند و از پدیده‌های ژئومورفولوژی این ناحیه هستند.
• مجتمعی تفریحی-علمی موسوم به مجتمع نجوم در جاده ساحلی چابهار بریس در حال ساخت می‌باشد. این مجتمع که در خاورمیانه بی‌نظیر است به علت موقعیت مکانی خاص خود برای منجمان قابل توجه می‌باشد.

این مجتمع با حمایت مالی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان و توسط شرکت فراز برج نما در حال ساخت می‌باشد مراحل اولیه این کار چندی پیش آغاز شده‌است.

• کوه‌های مینیاتوری چابهار که در مسافتی به طول ۴۰ تا ۵۰ کیلومتر از چابهار در مسیر گواتِر قرار دارند.
• جزیره شیطان که در دو کیلومتری شرق پسابندر واقع شده و ظاهری صخره ای دارد.
• ساحل شب تاب چابهار یکی دیگر از مکان‌های دیدنی چابهار که با قدم گذاشتن در ساحل در فصل‌های پاییز و زمستان آن پدیده مواجه خواهید شد.

آثار تاریخی

• مسجد جامع تیس

ویرانه‌ها

• ویرانه‌های تیس در بخش مرکزی دهستان کمبل سلیمان آثاری از ویرانه‌های قدیمی در دره تیس باقی است
• در محوطه باستانی کنارک در شمال غربی و جنوب شرقی کنارک ابزاری از دوران پارینه سنگی میانی بدست آمده که در یک سطح صاف به صورت پراکنده پخش شده‌اند و شبیه ابزار شمال غربی ایران و ابزار لادیزی می‌باشند و به آثار دوران پارینه سنگی شبیه هستند. در بخش جنوب شرقی ابزاری بدست آمده که در کنار آن‌ها مقداری سفال ساده و منقوش مربوط به هزاره چهارم و اوایل هزاره سوم قبل از میلاد دیده می‌شود.
• بر فراز کوه شهباز بند آثار حصاربند و پی بندهای ساختمان و آثار شهرنشینی و خانه‌های مسکونی باقی‌مانده‌است. بنا بر باور بومی‌ها برفراز این کوه بازهای شکاری شاه تربیت می‌شده‌اند.
• شیرک سنت در شمال و شمال شرقی دره تیس واقع گردیده و دارای اثر دیواری است که از دیواری است که از پیروز گت عظیم‌تر و قطورتر به‌نظر می‌آید و شاید شهرک یا آبادی کوچکی در دره تیس بوده‌است.

قلعه‌ها

• قلعه تیس (قلعه پرتغالی‌ها) در ۵ کیلومتری شمال غربی چابهار، در روستای تیس قرار دارد. این قلعه از دوران اسلامی است و شماره ثبت ملی آن ۵۵۵ است.
• قلعه پیروز گت در بخش مرکزی پنج کیلومتری شمال غربی چابهار در روستای تیس قرار دارد. این اثر از دوره اشکانیان و ساسانیان است. این قلعه بر فراز تپه‌ای در وسط دره تیس واقع است. ارتفاع تپه از ارتفاع دو رشته کوه اطراف تپه بیشتر نیست.
• قلعه بلوچ گت در بخش مرکزی ۵ کیلومتری شمال غربی روستای تیس قرار دارد. این قلعه بر بالای کوهی مرتفع قرار گرفته‌است آثار دیوار قلعه و یک برج دیدبانی از آن بر جای مانده‌است بقایای دو مقبره هرمی شکل برجسته که با سنگ و ساروج بنا گردیده‌اند و از نوع مقابر اسلامی می‌باشند دیده می‌شود.
• قلعه انوشیروان سنگان در بخش دشتیاری دهستان باهوکلات دو کیلومتری روستای سنگان قرار دارد. قدمت آن ۳۰۰ سال است. این قلعه بر فراز کوهی قرار گرفته‌است. نوشیروان خان از قوم گیچکی ساکن در گیچ حدود ۳۱۱ سال پیش به باهوکلات مهاجرت کرده و قلعه را ساخته‌است.
• قلعه باتل در دبستان پلان روستای گتیگ بر روی تپه خاکی قرار دارد. لایه‌های سنگ عظیمی بر روی تپه نمایان است که با فرسایش خاک زیر آن‌ها خالی شده‌است. آثاری از فسیل حیوانات و صدفهای دریایی در محل دیده می‌شود که بیانگر این است در سالیان کهن این ناحیه جزئی از دریا بوده‌است. در قسمت بالای کوه پاره‌هایی از ظروف سفالی جلب نظر می‌کند. آثاری از برج و باروها دیده می‌شود که به مرور زمان به کلی تخریب شده‌اند که تنها خرابه‌ای از آن باقی‌مانده‌است.

در محل آثاری از یک چاه به قطر یک متر و سی سانتیمتر و به شکل دایره در دل کوه کنده شده‌است دیده می‌شود.

• در پنج کیلومتری شمال غربی روستای تیس آثار بارویی که چندین کیلومتر طول دارد و دره را از غرب به شرق دربرگرفته وجود دارد که به فیل‌بند معروف است. این دیوار عظیم با سنگ گچ و ساروج ساخته شده‌است. مردم محلی بر این باورند که سطح نزدیک خط‌الراس این رشته کوه محل نگهداری فیل‌های شاه بوده و فیل بانان در آن جا فیل تربیت می‌کرده‌اند. در حال حاضر در طول رشته کوه فیل بند آثار پی‌ها، بندها و حفره‌ها و چا ه‌هایی وجود دارد که احتمال می‌رود شهر قدیمی تیس، تأسیسات ساختمانی، بازرگانی، شهری، انبارها و سراهای مشهورش در قسمت قدیمی و بر فراز ارتفاعات سراسری دره تیس قرار داشته و دره تیس محل زراعت و دامنه آن محل دفن اموات بوده‌است.

گورستان‌های تاریخی

• مقابر جنانی گچ در روستای تیس در دامنه کوه پیل بند در جنوب دره تیس واقع است. جنانی کچ محلی است که بنا بر باور مردم محل سکونت جن‌ها بوده‌است. مقابر جنانی کچ در یک سرازیری ملایم قرار دارند این مقابر با مقابر سیراف بوشهر شبیه هستند. با این تفاوت که تعداد قبرها کمتر و جهت آن‌ها تقریباُ شمالی جنوبی یا شمال شرقی جنوب غربی است. در میان قبرها چند قبر ایستاده بچشم می‌خورد و یک مقبره پلکانی با سرپوش صندوقچه‌ای از سنگ وگچ به صورت نیمه سالم بدون لوحه و تزئینات خارجی وجود دارد که به نظر می‌رسد از دوران اسلامی یا جدید باشد. تقریباً حدود ۲۰۰ قبر کهن درمحوطه قدیمی آن وجود دارد.
• محوطه باستانی دمب کوه در حدود ۹۰ کیلومتری شمال شرقی چابهار در بخش دشتیاری در فاصله ۵/۲ کیلومتری روستای بلور مچی در ناحیه باهوکلات قرار گرفته‌است.

در این محوطه باستانی حدود ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ تدفین تخمین زده می‌شود که این قبور به شکل اتاقک‌هایی به اندازه‌های ۱×۱ و ۲×۵/۱ و ۲×۲ متر بنا گردیده‌اند.

• گورستان تپه نهادی در پنج کیلومتری چابهار روستای تیس در دامنه کوه فیل بند و در جنوب تیس در یک زمین با شیب ملایم قرار دارد. تعداد این قبرها زیاد نیست ولی سه مقبره در کنار هم قرار دارند که دو قبر بزرگ در دو طرف و یک قبر کوچک در میان آن‌ها واقع شده‌است. جهت آن‌ها شمالی جنوبی و شیب آن‌ها رو به شمال است، بنابراین سرمرده‌ها در جهت جنوبی شمالی واقع است. هر سه قبر در سنگ کنده شده‌اند. احتمالاُ این مقابر متعلق به اعضای یک خانواده هستند که در یک حادثه از بین رفته‌اند چنین مقابری به صورت خانوادگی و دسته جمعی در قبرستان‌های کارتار در لبنان دیده شده‌است.
• گورستان قدیمی دشتیاری در بخش دشتیاری قرار دارد. سر آوریل اشتین در ۱۹۳۲ میلادی این محل را کاوش کرده‌است. قدمت آن به پیش از تاریخ دوره آهن می‌رسد. قبور شناسایی شده در این منطقه دارای نوعی سفال خشن قرمز یا خودی با روکش سفید هستند که بعضی از آن‌ها آثاری از قبیل مانده‌های غذا یا آثار سنگی و فلزی دیگر مشاهده شده‌است و تعداد این قبور به ۳۰۰۰ قبر می‌رسد.
• غارهای بان مسیتی در پنج کیلومتری شمال غربی روستای تیس در دامنه کوه شهبازبند قرار دارد. یک غار طبیعی و دو غار مصنوعی در کنار هم قرار دارند. مجموعه این غارها را مردم محل به نام بان مسیتی می‌شناسند.
• گودانگریز (گودال انگلیس) در پنج کیلومتری شمال غربی روستای تیس در دامنه کوه فیل بند در جنوب دره تیس قرار دارد. مردم بومی نقل می‌کنند که در اواخر دوره قاجاریه و در اوایل دوره پهلوی انگلیسی‌ها به کمک عده کثیری از کارگران بلوچ در این محل اقدام به حفاری کرده و مقادیری سفال، اشیاء برنزی، آهنی و سنگی پیدا و غارت کرده‌اند.
• مقبره سید غلام‌رسول در پنج کیلومتری شمال غربی چابهار قرار دارد. شماره ثبت ملی آن ۱۵۵۹/۳ است. قدمت آن به ۴۶۵ ه‍.ق می‌رسد. این مقبره با دیواره‌های سفید رنگ به سبک معماری هندی که دروازه ورودی آن در ضلع غربی بنا واقع شده‌است. پس از درب ورودی صحن بزرگ حیاط مشاهده می‌شود و امامزاده در ضلع غربی حیاط قرار گرفته‌است. بر پیشانی ورودی بنا تزئینات نقاشی الوان با طرح‌های نقوش ستاره‌های مشبک وجود دارد.
• قدم‌گاه خضر در جنوب غربی چابهار در محلی به نام سپوزه واقع شده‌است. خواجه خضر از مشایخ مورد احترام بومی‌ها بوده و وی مقبره‌ای ندارد زیرا مردم بر این باورند که او زنده و پاسدار لنج‌ها و قایق‌های‌شان است. درقدیم مراسم خاصی در این قدمگاه بر پا می‌شد، مردم قربانی یا خرما و حلوا به مکان مورد نظر و در بین افراد تقسیم می‌کردند.

ساختمان‌ها

• ساختمان قدیمی تلگرافخانه چابهار در خیابان مولوی قرار دارد. این ساختمان در سال ۱۲۸۱ ه‍.ق به وسیله انگلیسها ساخته شده‌است. از قدیمی‌ترین ساختمان‌های سنگی موجود در شهر چابهار است که به منظور رونق دریانوردی، تجارت و ایجاد ارتباط با هند، گواتر، چابهار، جاسک، بندر عباس توسط مجریان خط تلگراف انگلیس در دو طبقه ساخته شده‌است.
• چاه باستانی پلان در بخش پلان روستای پلان قرار دارد و از دوره هخامنشی (سلطنت کوروش) است. این چاه باستانی با آجر ساخته شده‌است.
• چاه باستانی تیس کوپان در دهستان کمبل سلیمان روستای تیس کوپان قرار دارد. این چاه در ارتفاعات شرقی غریی تیس کوپان قرار دارد که در کوه تراشیده شده‌است و به شکل مربع در اندازه‌های ۵/۱ در ۵/۱ متر احداث شده‌است.
• چاه باستانی مزن چات (چاه جن‌ها) درروستای اپکان قراردارد.
• سدهای تیس در روستای تیس در دو طرف دماغه‌ای قراردارند که قلعه تیس بر روی آن واقع است. آثار این سدها به ارتفاع ۲۰ سانتیمتر باقی است و در ساخت آن‌ها از سنگ‌های تراشیده شده و سنگ‌های دریایی تیز و بلند ملات ساروج استفاده شده‌است. تقریباُ این سدها هشت متر ارتفاع داشته‌اند که ۶/۴ متر آن به مرور زمان در زیر ماسه‌های ساحلی مدفون شده‌است. انتهای یکی از آن‌ها به کوه پیل بند و دیگری به کوه شهباز بند منتهی می‌شده که به عنوان مانعی از هدر رفتن آب شیرین ناشی از باران جلوگیری می‌کرده‌اند.

فاصله چابهار با بنادر و شهرهای جهان

الف- فاصله دریایی بندر چابهار با بعضی از بنادر مهم جهان

• بمبئی ۷۶۸ مایل دریایی
• پوسان ۵۶۴۵ مایل دریایی
• سیدنی ۶۶۵۵ مایل دریایی
• لندن ۵۶۸۶ مایل دریایی
• شانگهای ۵۳۷۹ مایل دریایی
• مسقط ۱۵۱ مایل دریایی
• هنگ کنگ ۴۶۰۲ مایل دریایی
• هامبورگ ۶۰۰۱ مایل دریایی
• یوکوهاما ۷۰۰۰ مایل دریایی
• شارجه ۳۷۵ مایل دریایی
• کیپ تاون ۳۰۰۰ مایل دریایی
• کویت ۸۹۵ مایل دریایی
• دبی ۳۶۴ مایل دریایی
• کراچی ۳۶۰ مایل دریایی

ب- مسافت از دیگر نقاط به منطقه آزاد چابهار

• تهران ۲۲۸۶ کیلومتر
• تبریز ۲۳۲۵ کیلومتر
• زاهدان ۷۳۱ کیلومتر
• مرز افغانستان ۹۰۰ کیلومتر
• مشهد ۱۶۴۷ کیلومتر
• کراچی ۷۰۰ کیلومتر
• عشق آباد ۱۹۱۹ کیلومتر
• دوشنبه ۲۹۵۷ کیلومتر
• تاشکند ۳۴۰۶ کیلومتر
• بیشکک ۳۸۹۲ کیلومتر
• آلماتی ۴۲۱۶ کیلومتر
• گواتر ۷۲ کیلومتر
• اصفهان ۱۵۰۹ کیلومتر

مراکز دانشگاهی و آموزش عالی

• دانشگاه بین‌المللی چابهار
• دانشگاه علمی کاربردی شهرداری چابهار
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد چابهار
• دانشگاه بین‌المللی علوم پزشکی چابهار
• دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار
• دانشگاه پیام نور مرکز چابهار
• دانشگاه فرهنگیان (یکی از شعبه‌های دانشگاه فرهنگیان شهید مطهری زاهدان)

توسعهٔ بندر چابهار و اسکله‌های آن

در سال ۱۳۵۲ طرح جامع تأسیس بندر چابهار مطرح و قراردادهای مربوطه با پیمانکاران منعقد شد. پس از انقلاب اسلامی به دلیل کمبود منابع مالی، بخشی از طرح به تعویق افتاد و بخشی از طرح شامل اسکله نصب سریع و موج‌شکن به اتمام رسید. اسکله شهید بهشتی به عنوان بندر اصلی چابهار در سال ۱۳۶۱ با توجه به جنگ عراق و ایران و با تأکید دولت بر لزوم داشتن بندر در خارج از تنگه هرمز و خلیج فارس احداث گردید. اسکله شهید کلانتری نیز باتکمیل چهار پست اسکله فلزی در سال ۱۳۶۲ عملاً به بهره‌برداری رسید. با راه‌اندازی اسکله ۵ بندر شهید کلانتری و اسکله ۵ بندر شهید بهشتی در سال‌های گذشته، در حال حاضر بندر چابهار ظرفیت پهلودهی کشتی‌ها با آبخور ۱۶٫۵ متر را دارد.

تاریخچه بنادر استان سیستان و بلوچستان

بندر چابهارر بعنوان یکی از بنادر مهم در جنوب ایران و در بخش شمالی دریای عمان قرار گرفته‌است. این بندر بعلت موقعیت استراتژیک و دستیابی به آبهای آزاد بین‌المللی جایگاه ویژه ای در مبادلات ایران با سایر کشورهای منطقه دارد. از سوی دیگر این بندر بعلت نزدیکی به کشورهایی نظیرافغانستان، پاکستان و آسیای میانه، در آینده ای نزدیک با اتصال به شبکه ریلی کشور اهمیت ویژه ای در ترانزیت کالا به این کشورها خواهد داشت. همچنین این بندر بعنوان تنها بندر اقیانوسی ایران، یکی از نقاط کلیدی در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان بوده و در کریدور شمال – جنوب نقش مهمی ایفاد خواهد کرد.

ضمناً این بندر در مسیر ترانزیتی شرق – غرب قرار گرفته و فوریتهای مختلف اقتصادی و جغرافیایی در زمینه ترانزیت و ترانشیب می‌باشد. بندر چابهار که در جنوب استان سیستان و بلوچستان واقع شده، به دلیل استقرار در کنار دریای عمان از دیر باز کانون داد و ستد و تجارت و دریانوردی بوده‌است. ویرانه قلعه پرتغالی‌ها در یکی از روستاهای این بندر (تیس) در پنج کیلومتری چابهار واقع شده‌است، گواه رونق دریانوردی و اهمیت استراتژیک این خطه از بلوچستان درروزگارانی است که دول استعمارگر و تجارت پیشه اروپا بازارهای چین، هندوستان و به‌طور کلی شرق را جایگاه مناسب عرضه کالا و مصنوعات خود دانسته و حفظ و تسلط بر آنها را جزئی از سیاست‌های استعماری و سلطه جویانه خود قلمداد می‌کردند. در سال ۱۳۵۲ طرح جامع تأسیس بندر چابهار مطرح و قراردادهای تأسیس با پیمانکار ان مربوطه منعقد شد و پس از انقلاب اسلامی به دلیل کمبود منابع مالی بخشی از طرح به تعویق افتاد و بخشی از طرح شامل اسکله نصب سریع و موج شکن آغازو به انجام رسید.

عملیات اجرایی بندر شهید کلانتری که یکی از دو بندر مهم چابهار می‌باشد، از سال ۶۲ به‌طور جدی آغاز و با تکمیل ۴ پست اسکله فلزی در سال ۶۲ عملاً به بهره‌برداری رسید و بندر شهید بهشتی نیز به عنوان دومین بندر مهم چابهار در سال ۶۱ با توجه به شرایط خاص حاکم بر خلیج فارس (جنگ تحمیلی عراق بر علیه ایران) و با تأکید دولت بر لزوم داشتن بندر در خارج از تنگه هرمز و خلیج فارس احداث گردید. شایان ذکر است که این بندر در زمان جنگ تحمیلی به دلیل واقع شدن در کرانه دریای عمان و دوری از مرکز بحران نقش مهمی در صادرات ایفاد نمود.

بنادر جنوبی استان سیستان و بلوچستان به دلیل استقرار بر کرانه دریای عمان و اقیانوس هند از دیرباز کانون داد و ستد و آمد و شد دریایی بوده‌است. از زمان حضور پرتغالی‌ها از نخستین دهه‌های قرن ۱۶ در آب‌های جنوب تا ظهور انگلیس به عنوان قدرت خلیج فارس در طول جنگ جهانی اول همواره بخشی از فعالیت‌های تجاری و دریانوردی رایج در آب‌های جنوبی ایران در بنادر جنوبی استانسیستان و بلوچستان متمرکز بوده‌است و اولاً که در سال‌های جنگ جهانی دوم نیابت کنسول فرانسه را در بوشهر به عهده داشته‌است، کشتی‌های موجود در چابهار را که در خطوط کشتیرانی فعالیت داشته‌اند را ۱۱۹ فروند ذکر می‌کند که از این تعداد ۵ فروند کشتی تجاری و ۶۴ فروند کشتی بادبانی بوده‌اند همچنین در سال‌های مزبور در بنادر گواتر، بریس و پسابندر دفاتر پستی و گمرکی وجود داشته که حاکی از رونق فعالیت‌های تجاری و دریایی در این بندر کوچک بوده‌است.

وجود فعالیت‌های دریایی در بنادر جنوب استان در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ نشانه این است که بنادر مزبور در داد و ستد کالاهای تولیدی و مورد نیاز بخش شرقی کشور و مبادله با بنادر پاکستان و هندوستان فعال بوده‌اند. خلیج چابهار با بریدگی طبیعی در حاشیه دریای عمان است، چابهار در مقایسه با دیگر مناطق ساحلی و جنوب ایران دارای موقعیت ممتازی در امر کشتیرانی و حمل نقل دریائی است. وجود آب‌های عمیق در خلیج وسیع شرایط مناسبی را برای پهلوگیری کشتی‌های بزرگ در این منطقه و ایجاد تأسیسات بندری با هزینه مناسب و صرفه اقتصادی فراهم کرده‌است. چابهار به عنوان مهمترین بندر تجاری در خارج از خلیج فارس از نظر سیاست و استراتژیکی ملی در مواقع جنگ و بحران‌های منطقه مجزا و نقطه ای کلیدی برای تنفس اقتصادی بازرگانی خارجی کشور و ضمانتی برای گردش کار صنایع و فعالیت‌های اقتصادی آن محسوب می‌شود قرار گرفتن چابهار در یک خلیج موقعیت بندری ایده‌آلی را برای توسعه فیزیکی آینده به آن می‌دهد که بسیاری از بنادر دنیا دارای این حسن نیستند.

جستارهای وابسته

• منطقه آزاد چابهار
• شهرستان چابهار
• خلیج چابهار
• نیروگاه چابهار
• بمب‌گذاری ۱۳۸۹ در چابهار
• بندر جاسک
• مکران
• جزیره شیطان

موز چابهار/زرآباد

منابع

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسهٔ گیتاشناسی، ۱۳۸۳ خورشیدی، ص۱۳۰.
• نام شهردار
• جایگاه و بلندا
• دیدنی‌های چابهار
• کوه‌های مینیاتوری چابهار - آسمونی. بازبینی در تاریخ سی‌ویکم مارس ۲۰۱۷ میلادی. پیوند پایدار (نسخه بایگانی شده دائمی)

پیوند به بیرون

• ، وب سایت جامع گردشگری چابهار
• [۱]
• پایگاه خبری چابهار نیوز
• وبگاه همایش بین‌المللی چابهار، ترانزیت و توسعه محور شرق
• شرکت مادر تخصصی ترانزیت و توسعه تجارت
• سازمان منطقه آزاد چابهار
• پرتال شهرداری بندر چابهار
• اهمیت مسیرهای مواصلاتی ایران برای شبه قاره هند و اوراسیا [۲]