پرش به محتوا

استان بوشهر

مختصات: ۲۸°۵۵′۰۶″شمالی ۵۰°۵۰′۱۸″شرقی / ۲۸٫۹۱۸۴°شمالی ۵۰٫۸۳۸۲°شرقی / 28.9184; 50.8382
این یک مقالهٔ خوب است. برای اطلاعات بیشتر اینجا را کلیک کنید.
بررسی‌شده
صفحه با تغییرات در انتظار سطح ۱ حفاظت شده‌است
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

بوشهر
استان
Map
کرسیبوشهر
شمار شهرستان‌ها۱۰
حکومت
 • استانداراحمد محمدی‌زاده
 • نماینده ولی فقیهغلامعلی صفایی بوشهری
 • نمایندگان در مجلس خبرگان رهبری۱ نماینده
جمعیت
 (۱۳۹۵)
۱۱۶۳۴۰۰[۱]
 • تراکم۴۲/کیلومتر مربع (۱۱۰/مایل مربع)
منطقهٔ زمانی+۳:۳۰
کد منطقه۰۷۷[۲] [۳]
وبگاهhttp://www.ostb.ir

استان بوشهر از استان‌های جنوبی ایران و هفدهمین استان بزرگ کشور به لحاظ مساحت است که در حاشیه خلیج فارس قرار دارد. مرکز این استان بندر بوشهر است و شامل ۱۰ شهرستان، ۲۶ بخش، ۲۹ دهستان، ۴۰ شهر و حدود ۹۱۰ آبادی است. همچنین این استان دارای ۲۲ جزیره و شبه‌جزیره است و از دو بخش جلگه‌ای و کوهستانی تشکیل شده که دارای پوشش گیاهی ضعیفی است. جانوران موجود در این استان به دو قسمت خشکی زیست و دریایی زیست تقسیم می‌شود. آب‌وهوای این استان گرم و خشک است اما در نوار ساحلی به دلیل مجاورت با خلیج فارس، گرم و مرطوب است و به دلیل بالا رفتن رطوبت موجود در هوا، پدیده شرجی از ویژگی‌های آب‌وهوایی این استان است. در برخی نواحی، گاهی اوقات بارش برف نیز رخ داده‌است.

وجود معابد و کاخ‌های سلسله‌های بزرگ و مشهور گذشته در نقاط مختلف این استان نشان از تاریخ کهن این استان (عیلامی‌ها و تمدن بین‌النهرین) دارد. معبد ریشهر در کنار بندر بوشهر، کاخ بردک سیاه بین درودگاه و آب‌پخش نمونه‌هایی ازاین آثار کهن است. به علاوه، مردم استان بوشهر به‌عنوان نماد مبارزه با استعمار شناخته می‌شوند به‌طوری که روز ۱۲ شهریور، که سالروز کشته شدن رئیس‌علی دلواری است، را به افتخار او در تقویم به‌عنوان روز ملی مبارزه با استعمار نام نهاده‌اند.

مردم این استان اکثراً با زبان فارسی و گویش بوشهری صحبت می‌کنند، اما در شمال استان (شهرستان‌های گناوه، دشتستان[۴] و دیلم) به زبان لری و در نقاطی دیگر مانند جزیره شیف، کنگان و عسلویه به زبان عربی صحبت می‌کنند. استان بوشهر از لحاظ قومیتی استانی اکثراً فارس با اقلیت‌های قومیتی لر و عرب است. ۹۹ درصد مردم استان بوشهر شیعه هستند. طبق آمار سال ۱۴۰۰، ۹۷٪ از مردم استان بوشهر باسواد هستند و در جایگاهی بالاتر از میانگین کشوری قرار دارند. از مراکز مهم آموزشی در استان بوشهر می‌توان به دانشگاه خلیج فارس و دانشگاه علوم پزشکی بوشهر اشاره کرد.

استان بوشهر سومین اقتصاد بزرگ کشور است و رتبه اول درآمد سرانه را در کشور دارا است. ترکیبی از اقتصادهای بزرگ و متنوع مانند نفت و گاز و پتروشیمی، نیروگاه‌ها، کشاورزی و شیلات، معادن، تأسیسات هسته‌ای، صنایع دریایی، فعالیت‌های تجاری و موقعیت استراتژیک آن در خلیج فارس باعث شده تا این استان همیشه برای دیگر حکومت‌ها و قدرت‌های دنیا از اهمیت خاصی برخوردار باشد. این استان میدان‌ها نفتی و گازی بزرگ و نیروگاه‌های متعددی دارد. از ظرفیت‌های گردشگری این استان می‌توان به سواحل خلیج فارس، طبیعت بکر و نخلستان‌ها، مانند آب‌پخش، و بازارهای تجاری عرضه اجناس اشاره کرد. از جاذبه‌های تاریخی این استان با توجه به قدمتشان می‌توان به کاخ بردک سیاه، آرامگاه گورستان صخره‌ای سیراف، گورستان شغاب و مسجد و گورستان پالمیریان اشاره کرد.

نام

[ویرایش]

نام استان بوشهر برگرفته از نام شهر بوشهر است. گفته می‌شود که نام «بوشهر» برگرفته از «بوخت اردشیر» به معنی شهر رهایی و شهری است که اردشیر در آن رهایی یافت. اعراب آن را «البوشهر» می‌نامیدند که کوتاه شده آن «ابوشهر» است. همچنین اولین بار در کتاب معجم‌البلدان یاقوت حموی و فارسنامهٔ ابن بلخی (تحریر شده در سال‌های ۱۰۸۰–۱۰۹۰ میلادی) از بوشهر نام برده شده‌است.[۵]

پیشینه

[ویرایش]
همچنین ببینید: جغرافیای تاریخی فارس، جغرافیای تاریخی ایران، و تاریخ فارس در دوره قاجاریه

قدیمی‌ترین نشانه‌های به‌دست‌آمده از وجود حکومت در سرزمین بوشهر، به دوران عیلامی بر می‌گردد. به عقیده جرج کامرون، شهر لیان (در نزدیکی شهر بوشهر امروزی) در قلمرو شیلهاکاینشوشیناک، پادشاه عیلامی قرار داشته‌است زیرا او در این شهر عبادتگاهی را که توسط هوبان-نومنا برای کیرشیا ساخته شده بود، بازسازی کرد.[۶] این منطقه در امپراتوری عیلامی در ایالتی موسوم به شیریهوم قرار داشته‌است.[۷]

کاخ‌های هخامنشی کشف شده، مانند «بردک سیاه» که بین روستای درودگاه و شهر آب‌پخش قرار دارد، نشان می‌دهد که بعد از عیلامیان، این مناطق تحت تسلط امپراتورهای هخامنشی همچون داریوش بزرگ یا کوروش بزرگ قرار گرفته‌است.[۸] شهر «انطاکیه» در پارس از آثار قدیمی دیگری است که نشان می‌دهد حاکمان بعدی که بر ناحیه بوشهر تسلط داشته‌اند، سلوکیان بوده‌اند.[۹] آثاری همچون شهر باستانی «ریشهر» نشان می‌دهد که این منطقه در قلمرو ساسانیان هم بوده‌است(پارس (استان ساسانی)).[۱۰] همچنین بندر باستانی سیراف مهم‌ترین بندرگاه بازرگانی ایران در دوره ساسانی تا قرن چهارم بوده‌است.[۱۱]

طبق نقشه‌ای که در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی از دوره عباسی وجود دارد، منطقه بوشهر در این دوره جزو تقسیم‌بندی به نام «فارس» بوده‌است.[۱۲] در نقشه قدیمی دیگر از دوره صفویه، منطقه بوشهر در این دوره جزو تقسیم‌بندی به نام «فارسستان» بوده‌است.[۱۳][۱۴] «پارس» یا «ایالات پارس» یا «فارس قدیم»، در تقسیم‌بندی جغرافیایی بعد از اسلام شامل محدوده جنوبی ایران منتهی به خلیج فارس بوده‌است. این ایالت یا منطقه شامل استان فارس کنونی، استان بوشهر، غرب استان هرمزگان، استان کهگیلویه و بویراحمد و حتی استان یزد و شهرستان بهبهان از استان خوزستان بوده‌است. ابن حوقل حدود این ایالت را از مشرق به کرمان، از مغرب به خوزستان و از شمال به بیابان منتهی به خراسان و قسمتی از اصفهان و از جنوب هم‌جوار خلیج فارس دانسته‌است.[۱۵]

علیزاده مقدم و شکریان در تحقیق خود بوشهر را از دوره پس از تصرف توسط مسلمین تا دوره صفویه و حضور پرتغالی‌ها در این منطقه جزو ملوک هرمز اعلام کرده‌اند.[۱۶]

در سال ۱۳۰۴ (دوره قاجار)، بنادر و جزایر خلیج فارس به مرکزیت بوشهر تشکیل شد. محدوده حکمرانی این نهاد تقریباً تمام بنادر جنوب کشور یعنی تا حدوداً بندر جاسک را در بر می‌گرفته‌است (بعبارتی حتی بندرعباس هم تحت مدیریت و زیر مجموعه بوشهر قرار می‌گیرد).[۱۷] در سال ۱۳۱۶، بوشهر به‌عنوان یک شهرستان زیرنظر استان هفتم (فارس) قرار گرفت.[۱۸] سال ۱۳۳۳، بوشهر دوباره مستقل شد و با مرکزیت شهر بوشهر، فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس را تشکیل داد.[۱۹] دوباره در آذر ۱۳۴۹ شهرستان‌های بوشهر و دشتستان با نام فرمانداری کل بوشهر از استان ساحلی مستقل شدند و در نهایت استان بوشهر که شامل دو شهرستان بوشهر و دشتستان بود، در ۹ مهر ۱۳۵۲ تشکیل شد.[۲۰]

رخدادهای تاریخی مهم

[ویرایش]

جغرافیا

[ویرایش]

موقعیت

[ویرایش]

استان بوشهر از شمال به استان‌های خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد، از شرق به استان فارس، از جنوب و غرب به خلیج فارس و از جنوب شرق به استان هرمزگان مرتبط است.[۴۴][۴۵][۴۶] این استان با مساحتی حدود ۲۷٬۶۵۳ کیلومتر مربّع، جمعیّتی برابر ۱٬۱۶۳٬۴۰۰ نفر دارد.[۴۷] استان بوشهر با خلیج فارس بیش از ۷۰۷ کیلومتر مرز دریایی دارد.[۴۸] استان بوشهر میان ۲۷ درجه و ۱۹ دقیقه تا ۳۰ درجه و ۱۶ دقیقه عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۱ دقیقه تا ۵۲ درجه و ۵۹ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.[۴۹]

استان کهگیلویه و بویراحمد استان خوزستان خلیج فارس
استان فارس شمال خلیج فارس
شرق   استان بوشهر    غرب
جنوب
استان هرمزگان خلیج فارس خلیج فارس

استان بوشهر از جمله استان‌هایی است که به دلیل مجاورت با خلیج فارس دارای جزایر و شبه جزایر متعددی می‌باشد. این جزایر و شبه جزایر عبارت‌اند از: خارک (خارگ)، خارکو، شیف، ام‌الگُرم، نخیلو، فارسی، جبرین (تهمادو)، خان، بیدو، عباسک و پیرزنگی، متاف، مرغی، چراغی،[۵۰][۵۱]جزیره نگین، جزیره صدرا، جزیره صدف، جزیره مولیات، جزیره میر مهنا، جزیره خرو، جزیره سه‌دندون و جزیره شیخ کرامه.

تقسیمات کشوری

[ویرایش]
همچنین ببینید: فهرست شهرهای استان بوشهر، فهرست شهرستان‌های استان بوشهر، و فهرست بخش‌های استان بوشهر

براساس آمار سال ۱۳۹۸ استان بوشهر دارای ۱۰ شهرستان، ۲۷ بخش و ۵۲ دهستان و شامل ۴۱ شهر و حدود ۹۱۰ آبادی(۳۹۳ دهیاری طبق آمار سال ۱۴۰۲[۵۲]) می‌باشد.[۵۳] از سال ۱۳۸۱ که تحریف نام خلیج فارس ابعاد بیشتری گرفت، برای صیانت از نام خلیج فارس راهکارهایی از جمله تغییر نام استان بوشهر به استان خلیج فارس[۵۴] یا تشکیل استان جدیدی متشکل از جزایر خلیج فارس بنام استان خلیج فارس به مرکزیت جزیرهٔ ابوموسی ارائه شد که تاکنون به نتیجه نرسیده‌است.[۵۵][۵۶]

نقشه استان بوشهر به مرکزیت بندر بوشهر شهرستان بخش مرکز بخش شهر
بوشهر مرکزی بندر بوشهر بندر بوشهر

عالی‌شهر

خارگ خارگ خارگ
چغادک چغادک چغادک
تنگستان مرکزی اهرم اهرم

آباد

دلوار دلوار دلوار
جم مرکزی جم جم

بهارستان

ریز ریز ریز

انارستان

دشتستان مرکزی برازجان برازجان

دالکی

آب‌پخش آب‌پخش آب‌پخش
ارم تنگ ارم تنگ ارم
بوشکان بوشکان بوشکان

کلمه

سعدآباد سعدآباد سعدآباد

وحدتیه

شبانکاره شبانکاره شبانکاره
دشتی مرکزی خورموج خورموج
شنبه و طسوج شنبه شنبه
کاکی کاکی کاکی

بادوله

دیر مرکزی بندر دیر بندر دیر

بردستان

دوراهک

آبدان آبدان آبدان
بردخون بردخون بردخون
دیلم مرکزی بندر دیلم بندر دیلم
امام حسن امام حسن امام حسن
عسلویه مرکزی عسلویه عسلویه

نخل تقی

بیدخون

چاه‌مبارک چاه‌مبارک چاه‌مبارک
کنگان مرکزی بندر کنگان بندر کنگان

بنک

سیراف بندر سیراف بندر سیراف

شیرینو

گناوه مرکزی بندر گناوه بندر گناوه
ریگ بندر ریگ بندر ریگ

آب و هوا

[ویرایش]

آب‌وهوای استان گرم و خشک و در نواحی ساحلی گرم و مرطوب است. حداکثر دمای مطلق آن ۵۲٫۵ درجهٔ سانتی‌گراد و حداقل آن ۱- درجه و دمای متوسط سالانهٔ استان ۲۵٫۷ درجه می‌باشد. هوای آن ۷ ماه گرم، ۲ ماه معتدل تا سرد و ۳ماه معتدل تا گرم می‌باشد.[۵۷] به‌صورت سالانه، متوسط دما بین ۲۴ تا ۲۸ درجه سانتیگراد است که بیشینه آن در تابستان به ۵۰ درجه سانتیگراد و کمترین تا حدود ۶ درجه سانتیگراد می‌رسد. متوسط بارش در استان ۲۱۷ میلی‌متر است.[۵۸] یکی از ویژگی‌های مهم آب‌وهوای استان، پدیده «شرجی» می‌باشد که به‌علت بالا رفتن رطوبت موجود در هوا تا حد اشباع به‌وجود می‌آید.[۵۹] به دلیل پدیده‌های آب و هوایی بارش برف در شهرستان‌های جم، دشتی، تنگستان و دشتستان نیز مشاهده شده‌است.[۶۰][۶۱][۶۲]

اقلیم

[ویرایش]
نقشه توپوگرافی و عمق‌سنجی استان بوشهر که توسط اطلاعات دقیق ماهواره ای (تحت برنامه اس‌تی‌اس-۹۹ برای مأموریت مکان‌نگاری شاتل رادار) ترسیم شده‌است

جغرافیای بوشهر از دو قسمت تشکیل شده‌است: یک قسمت جلگهای در حاشیه ساحلی (نوار غربی) و یک قسمت کوهستانی در منتهی‌الیه زاگرس جنوبی (نوار شرقی).[۶۳] جلگه ساحلی استان، به‌صورت نوار کم عرض در راستای ساحل خلیج فارس قرار دارد که در اثر رسوب‌گذاری رودهای استان به‌وجود آمده‌است. جلگه ساحلی استان بوشهر به جز در مناطقی که رودها به دریا منتهی می‌شوند، عرض کم و باریکی دارند. به‌عنوان نمونه، عرض جلگه در امتداد رود دالکی و دهانهٔ رود حله؛ ۷۰ کیلومتر و در امتداد رود مند ۱۲۰ کیلومتر می‌باشد. اغلب خاک منطقه شور و قلیایی است.[۶۴]

به ارتفاعات استان بوشهر «گچ ترش» (رشته کوه) گفته می‌شود. این ارتفاعات ادامه زاگرس فارس است. به قسمت‌های جنوبی این ارتفاعات که به دریا نزدیک می‌شوند «نوکند» گفته می‌شود. در سواحل تنگستان رشته کوه‌های «کوه کار» یا «کارتنگ» قرار دارد که در آن‌ها قله‌های درانگ-کلات بوریان مند و کجور واقع شده‌اند.[۶۵][۶۶] مهم‌ترین کوه‌های استان شامل: کوه بیرمی (با ارتفاع ۱٬۹۵۰ متر مرتفع‌ترین قلهٔ استان بوشهر) در شهرستان دشتی،[۶۷] کوه‌های گیسکان (۱٬۴۲۰ متر) و بزپر یا پشت‌پر (۱٬۴۲۰ متر) در شرق برازجان، کوه سیاه (۱٬۵۰۰ متر) در دشت‌پلنگ، کوه درنگ (۱٬۲۲۳ متر) در شهرستان دیر، کوه احمد سلمان(۱٬۳۴۲ متر) کجور (۱٬۶۰۳ متر) و بوریال (۷۳۰ متر) در تنگستان و ارتفاعات بوشکان و پازنان است.[۶۸][۶۹]

طبق گفته‌ها حدوداً ۱۰ استان مؤثر از تحرکات زمین ساختی زاگرس قرار دارند که بوشهر جزو موارد مهم در این فهرست است. بررسی‌ها و اطلاعات لرزه‌ای نشان داده‌اند که تنش‌های زمین‌لرزه‌ای در حال حرکت به سمت مرزهای جنوبی زاگرسند که با فرض صحیح بودن این ادعا، باید انتظار زمین‌لرزه‌های بیشتر را داشت.[۷۰] گسل‌های مهم استان بوشهر عبارتند از:[۷۱][۷۰] پیش ژرفای زاگرس، جنبا و فعال برازجان و قطر-کازرون. عامل اصلی زمین‌لرزه‌های استان بوشهر گسل قطر-کازرون است.[۷۱] بررسی‌هایی که روی گسل برازجان در گذشته انجام شده‌است، نشان می‌دهد که احتمال وقوع زمین‌لرزه‌های بین ۷ تا ۷٫۵ ریشتری هر ۵ هزار سال است.[۷۲] در سال ۹۷۸ میلادی زلزله‌ای در بندر طاهری به وقوع پیوست که باعث ایجاد سونامی شد. این سونامی به‌عنوان تنها سونامی در تاریخ خلیج فارس شناخته می‌شود.[۷۳] با توجه به کم بودن حجم آب در خلیج فارس و شناسایی نشدن کانون‌های بزرگ زلزله در این آبراهه، امکان وقوع سونامی در خلیج فارس بسیار کم است.[۷۴] در این ناحیه از دریا پدیده سیش نیز رخ داده‌است. در تاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۹۵ (۸:۲۰ صبح) پدیده سیش در بندر دیر رخ داد.[۷۵]

طبق گفته کارشناسان در سال ۱۳۹۳، در استان بوشهر غارهای کوچک و بزرگ متعددی وجود دارد که باید کارهای مطالعاتی متعددی جهت شناسایی و تهیه اطلاعات آنها صورت پذیرد اما تا سال ۱۳۹۳ فقط ۳۴ غار در استان بوشهر شناسایی شده که ۲۰ تای آن با ارزش معرفی شده‌است و از این تعداد ۱۸ غار آن قابل پیمایش و مابقی به دلیل صعب العبور بودن غیرقابل پیمایش می‌باشند. در این بین ۴ غار به نام گوریک[۷۶] در دشتستان وجود دارد که یکی از آنها با طول یک کیلومتر طولانی‌ترین غار تونلی ایران است. ۱۵ غار دیگر در گنبد نمکی جاشک شناسایی شده و ۱۰ غار باستانی هم که تاریخچه آنها توسط باستان شناسان کشف شده، در شهرستان جم شناسایی شده‌اند.[۷۷][۷۸]

نقشه نقاط وقوع زلزله‌های استان بوشهر که از سال ۱۹۰۰ تا ۲۰۲۱ توسط دستگاه ثبت شده‌اند به همراه خطوط گسل‌ها

سرچشمه هیچ رودخانه دائمی در این استان بوشهر قرار ندارد. دلایل این امر عبارتند از: گرمی هوا، کمی بارش، نبود ارتفاعات بلند، قرار نگرفتن در مسیر بادهای باران‌آور و عدم جذب رطوبت کافی. همه رودخانه‌های استان از استان‌های فارس و کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه می‌گیرند. رودخانه‌های دائمی بوشهر عبارتند از: موند (مند)، دالکی، شاپور و حله. رودخانه‌های فصلی نیز عبارتند از: اهرم، شور گناوه، دره آبداری و درهٔ گپ.[۷۹]

چشمه‌های آب معدنی استان بوشهر شامل آب‌های کلردار، گوگردی و کلروسولفاته است که خواص درمانی دارند. چشمه‌ها و آب‌های معدنی استان عبارتند از: آب گرم دالکی، آب گرم برازجان، آب گرم خانیک، آب گرم اهرم، آب گرم میراحمد، آب گرم قوچارک، آب گرم نیکو، آب گرم گنویه (گنوی)، آب گرم میانلو،[۸۰][۸۱] چشمه فاریاب (سرد) و چشمه بنیان (سرد).[۸۲]

از آبشارهای مشهور استان بوشهر می‌توان به آبشار فاریاب و آبشار زیراه اشاره کرد.

طبیعت

[ویرایش]

پوشش گیاهی

[ویرایش]
طبیعت منطقه آب‌پخش
همچنین ببینید: جنگل‌های_ایران § ناحیه_خلیج_فارس_(حرا)

استان بوشهر در برخی نواحی دارای پوشش گیاهی ضعیف و در بقیه نواحی فاقد پوشش گیاهی است. علت این موضوع مجاورت با خلیج فارس، کمی ارتفاع، کمبود بارندگی، درجه حرارت بالا و عدم حاصلخیزی خاک است. استان بوشهر فاقد جنگل صنعتی است اما قسمتی از آن دارای پوشش گیاهی است که به‌عنوان «مراتع مشجر» شناخته می‌شوند. در سال ۱۳۸۱ جنگل‌های این استان ۳۶۴٬۸۴۱ هکتار اعلام شد که ۳۴٬۸۴۱ هکتار آن (۹٫۵ درصد) جنگل‌های دست کاشت و بقیه جزو جنگل‌های حفاظتی بوده‌است.[۸۳] همچنین ۱۳۰۰۷۰۰ هکتار مرتع در استان وجود دارد که ۵۵/۵۶ درصد از سطح استان را می‌پوشاند.[۸۴]عمده‌ترین گونه‌های درختی در استان بوشهر شامل کنار، گز، انواع کهور (ایرانی، فارسی، پاکستانی)، اکالیپتوس، بادام کوهی، بنه، بابل (اکاسیا)، بلوط ایرانی و مانگرو می‌باشد.[۸۵] وسعت کل مراتع در این استان حدوداً ۱٫۱ میلیون هکتار است که شامل مناطق دشتی و کوهستانی می‌شود.[۸۶]

پوشش گیاهی استان بوشهر بسته به موقعیت جغرافیایی منطقه فرق می‌کند. در مناطق گرم و خشکی چون مناطق حفاظت‌شده مند و حله و پارک ملی نایبند درختان غالب گونه‌های بومی آکاسیا، کهور ایرانی، کنار و گز است. در کنار رودخانه‌ها نی و لوئی نیز می‌رویند.[۸۷] جنگل‌های حرا نیز از جمله جنگل‌های معروف استان هستند که در مقیاس جهانی واپسین محدوده پراکنش جهانی آن‌ها در کرانه‌های شمال غربی آسیا به‌شمار می‌روند. بیشترین اجتماع این جنگل‌ها در استان در خلیج نای‌بند است.[۸۸]

پارک‌های جنگلی و تالاب‌ها

[ویرایش]

پارک‌های جنگلی در استان بوشهر عبارتند از چاه کوتاه، فضای سبز بنه گز، بندر ریگ، بردخون.[۸۶] در استان بوشهر ۶ تالاب وجود دارد که از این تالاب‌ها می‌توان به تالاب حله، نایبند[۸۹] و دیر-نخیلو و بردستان[۹۰] اشاره کرد. در این میان تالاب حله با ۲۰ هزار هکتار مساحت بزرگ‌ترین تالاب استان بوشهر است. طبق آمار سال ۱۳۹۶، مساحت کل تالاب‌های استان بوشهر ۵ هزار هکتار می‌باشد.[۹۱]

طبق آمار سال ۱۴۰۲، حدود ۱۸۱ هزار و ۴۰۱ هکتار (حدود ۷٫۵درصد مساحت کل استان بوشهر) تحت مدیریت حفاظت محیط زیست است.[۹۲] پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده استان بوشهر عبارتند از: منطقه حفاظت‌شده مند، منطقه حفاظت‌شده نای‌بند، منطقه حفاظت‌شده حله، پناهگاه حیات وحش کوه‌سیاه،[۹۳] پناهگاه حیات وحش خارگ، گنبد نمکی جاشک، پارک ملی دریایی نخیلو

مناطق بیابانی و دشت‌ها

[ویرایش]

در استان بوشهر ۱۶ دشت وجود دارد.[۹۴][۹۵] در سال ۱۴۰۲ اراضی بیابانی استان بوشهر در حدود ۱۴ درصد استان اعلام شد که مساحت آن در حدود ۳۳۱ هزار و و ۶۸۲ هکتار است. همچنین ۱۶ کانون بحران فرسایش بادی در بیابان‌های استان بوشهر شناسایی شده که مساحت آن در حدود ۴۵۴ هزار و ۶۴۱ هکتار است. بیش‌ترین بیابان‌های استان بوشهر در شهرستان‌های دشتستان، تنگستان، گناوه و دیلم قرار دارد. عمده عملیات بیابان زدایی در استان بوشهر شامل اجرای نهال کاری و مدیریت روان‌آب ناشی از بارندگی است.[۹۶] تا سال ۱۴۰۲، ۱۷ هزار و ۶۴۸ هکتار نهال‌کاری شامل گونه‌های کُنار، کهور پاکستانی، گزشاهی و انواع آکاسیا در مناطقی نظیر بردخون دیر، عیسوند و گندم ریز دشتستان، گناوه و دیلم انجام شده‌است. بیشترین سطح جنگل‌های دست کاشت بیابانی این استان با پنج هزار و ۴۸۹ هکتار مساحت مربوط به شهرستان دشتی و کمترین میزان با یک هزار و ۵۲ هکتار مربوط به شهرستان گناوه می‌باشد. طبق آمار سال ۱۴۰۲، میزان متوسط فرسایش خاک در کشور ۱۶ تن در هکتار و در استان بوشهر ۲۲ تن در هکتار اعلام شده‌است که بیشتر از میزان کشوری است. از دیگر اقدامات جهت کاهش فرسایش خاک در این استان تا سال ۱۴۰۲ می‌توان به پنج هزار هکتار مالچ‌پاشی در مناطق بردخون دیر و چاهکوتاه شهرستان بوشهر و چهار هزار و ۳۱۵ هکتار پروژه ذخیره نزولات آسمانی و۳۷۰ کیلومتر بادشکن زنده اطراف جاده‌ها نظیر جاده بوشهر- برازجان و گناوه به دیلم اشاره کرد.[۹۷]

جانوران

[ویرایش]
همچنین ببینید: فهرست جانوران استان بوشهر

استان بوشهر به دلیل قرار داشتن در کنار آب، دارای ماهیانی در فهرست زیاگان خود است که شامل هفده گونه در نه تیره مختلف می‌شوند. بیشتر این‌گونه‌ها از تیره کپورماهیان هستند و یک گونه از آن‌ها (گربه‌ماهی‌ای با نام علمی Glyptothorax silviae) بوم‌زاد این ناحیه است. در رودخانه‌های این استان همچنین می‌توان گونه‌های اقتصادی باارزش همچون شیربت را نیز پیدا کرد.[۹۸] از دیگر جانوران دریایی مهم می‌توان به میگو، انواع کوسه (بمبک)، دلفین (پی سو)، لاکپشت، خرچنگ (گبگو)، انواع عروس دریایی (دول)، ماهی مرکب (خساک)، ماهی عقرب (فریاله) و سفره ماهی (لقمه) اشاره کرد.[۶۴]

سه گونه دوزیست و سی و نه گونه خزنده در طبیعت این استان زندگی می‌کنند. دوزیستان شامل دو تیره وزغ‌های راستین (وزغ بی‌گوش و وزغ سبز) و قورباغه‌های راستین (قورباغه مانداب) می‌شوند. در میان خزندگان، دو گونه لاک‌پشت پوزه‌عقابی و سبز در آب‌های خلیج فارس زندگی می‌کنند و برای تخم‌گذاری به جزایر و کرانه‌های این استان می‌آیند.[۹۹] چندین گونه جکو، آگاما، اسکینگ، سوسمار خاردار و بزمجه نیز در کنار مارهایی چون مار قطیانی، قمچه مار، سرسیاه، سوسن و غیره در بوشهر یافت می‌شوند. چهار مار کبری، جعفری، گرزه مار و افعی شاخدار از جمله مارهای سمی استان است.[۱۰۰]

این استان به دلیل داشتن جنگل‌های حرا، میزبان تعداد بسیاری از پرندگان آب‌زی است. نوار ساحلی خلیج فارس و نیز جزیره‌های این خلیج همچنین جایگاه تخم‌گذاری و پرورش پرندگان دریایی همچون پرستوی دریایی کاکلی بزرگ، پرستوی دریایی کاکلی کوچک و سلیم خرچنگ‌خوار است. مناطق کوهستانی استان بوشهر نیز که پوشش گیاهی بنه و بادام کوهی دارند گونه‌های فراوانی را در خود جای می‌دهند. از آن جمله می‌توان به سهره طلایی، سهره صورتی، گنجشک کوهی، سسک‌ها و طرقه آبی و کوهی اشاره کرد.[۱۰۱]

در مجموع سی و یک گونه پستاندار از شش راسته در پانزده تیره گوناگون در این استان یافت می‌شوند. این‌ها شامل سه گونه خفاش، ده گونهٔ گوشت‌خوار (از جمله کفتار، پلنگ، گربه جنگلی و خدنگ بزرگ) و پنج گونه جفت‌سم می‌شوند. به‌تازگی همچنین موش سیاه به جنگل‌های حرا هجوم آورده و حیات بسیاری از پرندگان تخم‌گذار در آن ناحیه را تهدید کرده‌است.[۱۰۲]

معضل کوخه نشینی و شکار پرندگان شکاری

[ویرایش]

هر ساله در استان بوشهر افرادی به دلیل کوخه نشینی و شکار غیرقانونی پرندگان شکاری اعم از شاهین، بحری و بالابان مورد تعقیب و پیگرد قانونی قرار می‌گیرند. این پرندگان توسط شکارچیکان شکار شده و با هزینه کم به قاچاقچیان فروخته می‌شود و قاچاقچیان نیز این پرندگان را در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با قیمت هنگفت به فروش می‌رسانند. فرهنگ بازداری در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس همچون عربستان، قطر و امارات بازار مناسبی را برای این شکارچیان و قاچاقچیان فراهم کرده‌است.[۱۰۳][۱۰۴][۱۰۵]

آلودگی و مشکلات زیست‌محیطی

[ویرایش]

در حال حاضر سه نوع آلودگی جزو مشکلات اصلی و عمده زیست‌محیطی و انسانی این استان شده‌است. آلودگی اول مربوط به ریزگردها و گرد و غباری است که منشأ آن استان خوزستان، عربستان و عراق می‌باشد.[۱۰۶][۱۰۷]

نوع دوم آلودگی در استان بوشهر مربوط به صنایع نفت و گاز می‌باشد که در جزیره خارگ و شهرستان‌های کنگان و عسلویه مستقرند. طبق تحقیقات پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، خطر شیوع انواع سرطان در این منطقه ۱٪ و سرطان حنجره ۲۳٪ است.[۱۰۸] طبق گفته فرهاد قلی‌نژاد، مدیر کل محیط زیست استان بوشهر، مهم‌ترین محور کاهش آلودگی‌های این شهرستان مشعل‌ها، انبارهای گوگرد و ضایعات و پسماندها است. علی محمد صنعتی، عضو هیئت علمی گروه پژوهش محیط زیست دانشگاه خلیج فارس بوشهر و رئیس پژوهشکده خلیج فارس، در تحقیقات انجام شده خود از وجود فلزات سنگین و میکروپلاستیک‌ها در این منطقه نیز پرده برداشته‌است. در این بین، مصطفی مؤذنی، رئیس حفاظت محیط زیست شهرستان عسلویه معتقد است که عامل اصلی آلودگی‌های این منطقه پالایشگاه‌ها هستند نه پتروشیمی‌ها.[۱۰۸] در تحقیقات دیگری که اثرات توسعه صنایع گاز و پتروشیمی در منطقه عسلویه بر سلامت انسان و اکوسیستم را بررسی کرده‌است، معلوم شده که این صنایع بر روی کیفیت هوا، آب دریا، رسوبات و درختان منطقه اثرات منفی و قابل توجه‌ای برجای گذاشته‌است.[۱۰۹] طبق آمارهای بین‌المللی و ایران در ۲۰۲۱ میلادی، ایران معادل ۱۲٪ کل دنیا مشعل سوزی (فلرینگ) داشته‌است و از این حیث در جایگاه دوم دنیا قرار دارد. این میزان مشعل سوزی از مصرف گاز یک سال جمعیت شهر تهران نیز بیشتر بوده‌است.[۱۱۰]

نوع سوم مشکلات زیست‌محیطی و آلودگی‌ها مربوط به خلیج فارس است. مریم قائمی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم جوی و اقیانوس‌شناسی کشور و نایب‌رئیس کمیته اقیانوس‌شناسی اقیانوس هند، در مصاحبه با ایسنا گفته‌است که علاوه بر آلودگی‌های مربوط به تأسیسات نفتی و گازی در مناطق ساحلی استان بوشهر، مشکلات دیگری همچون کاهش اکسیژن، اسیدی شدن و بالا آمدن آب دریا از دیگر بحران‌هایی است که در این قسمت از خلیج فارس به وجود آمده‌است. همچنین به گفته وی، چون دریای خلیج فارس یک محیط نیمه‌بسته‌است و تبخیر و شوری آن بالا است، حدود سه تا پنج سال طول می‌کشد تا آب خلیج فارس از طریق تنگه هرمز با اقیانوس هند تبادل و تجدید شود؛ پس بروز آلودگی در این منطقه ماندگاری زیادتری نسبت به دیگر دریاها دارد.[۱۱۱]

مردم‌شناسی

[ویرایش]

جمعیت

[ویرایش]

در سال ۱۳۹۵ طبق اعلام مرکز آمار، جمعیت این استان ۱٬۱۶۳٬۴۰۰ نفر اعلام شد.[۱] نرخ رشد جمعیت در سال ۱۳۸۵ حدود ۱٫۰۵ درصد و طی سال‌های ۱۳۷۵–۱۳۸۵ حدود ۱٫۷۵ درصد محاسبه شد در حالی که این نرخ برای کل کشور ۱٫۶۱ درصد بوده‌است. از دلایل بالا بودن نرخ رشد جمعیت استان بوشهر می‌توان به مهاجرپذیری اشاره کرد.[۱۱۲] طبق آمار سال ۱۳۸۵ بیشترین جمعیت در شهرستان‌های استان بوشهر به ترتیب (بیشترین به کمترین) در دشتستان، بوشهر، کنگان، گناوه، دشتی، تنگستان، دیر، جم و دیلم قرار دارد (در این تاریخ شهرستان عسلویه هنوز از شهرستان کنگان منفک نشده بوده‌است). در همین سال آمار نشان می‌داد که حدود ۶۵٫۱۶ درصد شهرنشین بوده‌اند. در بین شهرستان‌های استان، بالاترین میزان شهرنشینی در شهرستان بوشهر با ۸۶٫۶۷ درصد و پایین‌ترین میزان در شهرستان کنگان با ۲۴٫۴۷ درصد است.[۱۱۳] همچنین متوسط بعد خانوار در کل کشور ۴٫۰۳ و در استان ۴٫۶۶ است که شهرستان کنگان با ۶٫۲۵ و شهرستان بوشهر با ۴٫۲۳ به ترتیب بیشترین و کمترین متوسط بعد خانوار را در بین شهرستان‌های استان دارند.[۱۱۴] آمار نسبت جنسی در همین سال نشان می‌دهد که نسبت جنسی در کل کشور ۱۰۴ و در استان بوشهر ۱۱۲ و در استان به ازای هر ۱۰۰ نفر زن، ۱۱۲ نفر مرد وجود دارد. کمترین مقدار این نسبت در دشتی و دشتستان با مقدار ۱۰۰ و بیشترین مربوط به شهرستان کنگان با مقدار ۱۹۳ بوده‌است.[۱۱۵]

هرم جمعیتی استان بوشهر در سال ۱۳۹۵[۱]
مردانسنزنان
۲۳٬۱۹۷ بیشتر از ۶۵ ۲۵٬۸۱۴
۱۵٬۲۲۲ ۶۰–۶۴ ۱۵٬۳۵۳
۱۹٬۷۷۷ ۵۵–۵۹ ۱۷٬۷۸۸
۲۲٬۴۱۰ ۵۰–۵۴ ۲۰٬۷۳۹
۳۲٬۷۴۸ ۴۵–۴۹ ۲۷٬۶۶۱
۴۲٬۴۳۵ ۴۰–۴۴ ۳۴٬۳۱۸
۶۰٬۸۸۴ ۳۵–۳۹ ۴۷٬۷۳۶
۷۹٬۴۵۴ ۳۰–۳۴ ۶۲٬۸۷۹
۷۵٬۹۹۸ ۲۵–۲۹ ۶۱٬۶۶۸
۵۳٬۳۱۸ ۲۰–۲۴ ۴۴٬۳۶۵
۳۹٬۴۵۹ ۱۵–۱۹ ۳۴٬۸۶۲
۴۲٬۹۱۰ ۱۰–۱۴ ۴۱٬۴۳۷
۵۲٬۹۵۸ ۵–۹ ۵۰٬۷۷۰
۵۹٬۹۵۲ ۰–۴ ۵۷٬۲۸۸

منطقهٔ بوشهر به لحاظ موقعیت سوق‌الجیشی و وجود شرکت‌های بزرگ نفتی و اجرای طرح‌های صنعتی بزرگ مانند نیروگاه اتمی بوشهر و کشتی‌سازی، نیروی انسانی فعال استان‌های مجاور و مناطق دیگر را به خود جذب کرده‌است. در داخل منطقه نیز جابه‌جایی جمعیت افزایش یافته‌است، زیرا به علت کمبود امکانات کشاورزی به‌ویژه کمبود آب و زمین‌های مورد نیاز و نبودن امکانات رفاهی و نیز پایین بودن سطح درآمد کشاورزان، مهاجرت روستاییان به شهرهای استان شدت گرفته‌است. به علت نزدیک بودن این استان به شیخ‌نشین‌های خلیج فارس، عده‌ای از اهالی منطقه، برای کار و امرار معاش به کشورهای واقع در کرانه خلیج فارس و دریای مکران مهاجرت کرده‌اند.[۱۱۳]

زبان و گویش‌ها

[ویرایش]

زبان مردم بوشهر در بیشتر مناطق فارسی است (یعنی دشتستان، تنگستان، دشتی، دیر، کنگان و جم).[۱۱۶] مناطق شمال این استان (گناوه، دشتستان[۱۱۷] و دیلم) به زبان لری تکلم می‌کنند.[۱۱۸][۱۱۹] برخی از اهالی جزیرهٔ شیف و بنادر کنگان و عسلویه نیز به زبان عربی خلیجی صحبت می‌کنند. به علاوه، زبان مردم بوشهر تحت تأثیر لهجه‌های بلوچی و شبانکاره‌ای قدیم به زبان سغدی، ایجی بوده که از گویش‌های فرعی عصر اتابکان فارس است و هر کدام با لهجه‌های گیلکی، کردی، خراسانی و دیگر لهجه‌های ایرانی هم‌ریشه است و ارتباط دارد. مردم سواحل خلیج فارس و جزایر آن به گویشی صحبت می‌کنند که رگه‌هایی از گویش‌ها و زبان‌های شبانکاره‌ای، زبان بلوچی، ترکمنی، کردی و برخی واژه‌های انگلیسی، هلندی، پرتغالی، هندی و عربی و ترکی را دارا است ولی استخوان‌بندی و ریشهٔ آن فارسی است.[۱۲۰] لهجه‌های فارسی به گویش بردستانی، دشتی، تنگستانی، کازرونی در این استان رواج دارد و این لهجه‌ها کاملاً با لهجه‌های شمال و شمال غربی استان فارس مانند لری، فارسی و سیوندی ارتباط دارد.[۱۲۱]

نژاد و اقوام

[ویرایش]

طی یک بررسی میدانی به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ معلوم شده‌است که نزدیک به ۹۲ درصد از مردم استان بوشهر، فارسند و ۸ درصد مابقی را افرادی از اقوام عرب، لر و ترک تشکیل می‌دهند.

اقوام استان بوشهر[۱۲۲]
قومیت درصد
فارسی‌زبان
 
 ۹۱٫۸٪
عرب
 
 ۴٫۱٪
لر
 
 ۲٫۱٪
ترک
 
 ۱٪
سایر و بدون جواب
 
 ۱٪

دین (مذهب)

[ویرایش]

بیشتر از ۹۹٪ از مردم این استان مسلمان شیعه هستند. همچنین، در بعضی از مناطق استان بوشهر مانند شهرستان کنگان، شهرستان عسلویه، جزیرهٔ شیف، شهرستان گناوه، جزیره شمالی بندر ریگ و شهر بوشهر اقلیتی از اهل سنت زندگی می‌کنند.[۱۲۳]

فرهنگ

[ویرایش]

آیین‌ها

[ویرایش]
نمونه‌ای از پوشش قدیمی و محلی بانوان قوم فارس در مناطق جلگه ای استان
نمونه شروه خوانده شده در استان بوشهر توسط یکی از اهالی (فردوسی)

یکی از آیین‌های محلی رایج در استان بوشهر که ثبت ملی شده و در جنوب رواج دارد، سینه‌زنی بوشهری است که در ماه محرم برگزار می‌شود. در این نحوه سینه‌زنی، یک نفر به عنوان «پیشخوان» (به محلی «پیشخون») در میان حلقه‌هایی از مردم که به آنها «بر» می‌گویند، قرار می‌گیرد. در ابتدا، افراد در برها با دست چپ کمر فرد کناری را گرفته و با هر ضرب سینه، پای خود را حرکت داده و می‌چرخند. گاهی اوقات سینه زنان نیز در قسمت‌هایی به پیشخوان پاسخ می‌دهند و با افزایش چند برابری سینه زنی، پیشخوان اعلام «واحد» می‌کند که سینه زنان با پاسخ «الله واحد» ادامه سینه‌زنی را روی پای راست ادامه می‌دهند.[۱۲۴] سنج و دمام‌زنی از دیگر آیین‌هایی است که در ماه محرم در کنار تعزیه و سینه‌زنی برگزار می‌شود.[۱۲۵] یزله‌خوانی بوشهری نیز به عنوان آیینی دیگر پس از مراسم سینه‌زنی اجرا می‌شود. در این مراسم عزاداران کمر فرد جلویی را می‌گیرند تا قطاری انسانی تشکیل شود و با آهنگ یزله رو به جلو حرکت می‌کنند. پس از طی مسافتی، ایستاده و دایره وار و خمیده به سمت مرکز با ریتم یزله سینه‌زنی می‌کنند.[۱۲۶]

از سرودخوانی‌های مشهور در استان بوشهر می‌توان به شروه‌خوانی اشاره کرد که در مایه دشتی، شوشتری، ترک و نوا خوانده می‌شود. این نوع سرودخوانی بیشتر در قالب دوبیتی‌های عاشقانه است که در مورد وصل و فراق و وصف معشوق سروده می‌شود.[۱۲۷] از دیگر سرودخوانی‌های استان می‌توان به چاووشی‌خوانی اشاره کرد که برای بدرقه یا استقبال زائران مکان‌های مقدس خوانده می‌شود. این آواز شباهت زیادی به نغمه‌ها در دستگاه چهارگاه از موسیقی ردیف ایرانی دارد.[۱۲۸] دو آوازخوانی شاد دیگری که در استان شهرت دارد و در هم‌نشینی‌های شبانه یا مراسم‌های بزم و شادی اجرا می‌شود خیام‌خوانی و بیت‌خوانی است.[۱۲۹][۱۳۰] علت نام گذاری خیام‌خوانی، خواندن رباعی‌های حکیم عمر خیام نیشابوری در این نوع موسیقی است. البته گاهی اوقات شعرهای شاعران بنام دیگر یا شعرها و ترانه‌های محلی نیز در این نوع موسیقی خوانده می‌شود اما این شعرها توسط خواننده بر وزن رباعی‌های خیام خوانده می‌شود. به خیام‌خوانی «شکی» یا «شکی خوانی» نیز می‌گویند.[۱۲۹] نِیمه‌خوانی بوشهری نمونه دیگر آوازخوانی در بوشهر است.[۱۳۱]

دُم دُم سحری نیز از یکی از سنت‌های قدیمی مردم بوشهر برای بیدار کردن روزه‌داران هنگام سحر است. افرادی که دُم دُم سحری را اجرا می‌کنند، معمولاً سه تا چهار نفر هستند و درحالی که یکی چراغ فانوسی به دست دارد و دیگری دَمامی را به دوش می‌کشد، همراه با صدای دمام به‌صورت گروهی اشعاری می‌خوانند.[۱۳۲]

موسیقی

[ویرایش]
همچنین ببینید: موسیقی بندری و موسیقی جنوب ایران

موسیقی بوشهر به سه دسته بزم و شادی، عزا و سوگواری و موسیقی حماسی دسته‌بندی می‌شود.[۱۳۳] ساز و آلات موسیقی که توسط بوشهری‌ها استفاده می‌شود عبارتند از:[۱۳۳]نی‌انبان، سنج، دمام (این ساز متعلق به بوشهر است) و ضرب و تیمپو.

لباس

[ویرایش]

استان بوشهر دارای لباس سنتی خاصی نیست و لباس‌های متنوع زیادی در آن دیده می‌شود[۱۳۴] اما پوشش مردم استان در نواحی کوهستانی نسبت به نواحی جلگه ای کمی متفاوت است. این تفاوت‌ها در مدل، شکل لباس، رنگ و جنس پارچه‌ها دیده می‌شود. در گذشته و در مناطق فارسی‌زبان استان، بانوان از پیراهن بلند دورچین با چادر رنگی، مقنعهٔ نازک مشکی و شلوار بلند پارچه‌ای استفاده می‌کرده‌اند[۱۳۵] اما در مناطق کوهستانی که بیشتر عشایر ساکن بوده‌اند لباس بانوان شامل کلاهک، آرخالق، تنبان و پاپوش می‌شود.[۱۳۶] در مناطقی که اقوام عرب ساکن هستند، پوشش مردم شبیه به اهالی استان هرمزگان و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس است.[۱۳۵] از لباس‌های سنتی و مشهور استان بوشهر می‌توان به «لنگوته» که بیشتر دریانوردان می‌پوشند،[۱۳۷] «ناس» که شامل کت و شلوار و کفش و جوراب کاملاً سفید یا کرم بوده و بیشتر تجار می‌پوشیده‌اند و «قبا» که بیشتر توسط افراد متشخص استفاده می‌شده، اشاره کرد.[۱۳۴]

غذاها

[ویرایش]
یک نمونه رنگینک که در آب‌پخش تهیه شده‌است

غذاهای سنتی و محلی استان بوشهر را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد. غذاهای اصلی، دسرها و نانها. در بین غذاهای اصلی، که به‌عنوان یک وعده غذایی سرو می‌شود، «میگوپلو»، که غذایی با اصالت بوشهری است، به‌عنوان مشهورترین غذا شناخته می‌شود. عنصر اصلی این غذا خود میگو است که به دلیل داشتن امگا۳ و پروتئین بالا از ارزش غذایی بالایی برخوردار است. میگوپلو بوشهری با دیگر نقاط کشور مانند استان خوزستان تفاوت‌هایی دارد. به عنوان مثال میگوپلو طبخ شده در خوزستان هم ماش دارد و هم به جای گرد لیمو، یک قاشق سرکه به سس آن اضافه می‌کنند.[۱۳۸] از دیگر غذاهای مشهور استان می‌توان به قلیه میگو،[۱۳۹] قلیه ماهی، گمنه،[۱۴۰] دمی لخلاخ،[۱۴۱] یتیمک بوشهری،[۱۴۲] کبه،[۱۴۳] قیمه بوشهری،[۱۴۴] دوقوس ماهی،[۱۴۵] شکرپلو،[۱۴۴] دال عدس بوشهری،[۱۴۶] ته انداز بوشهری، ماهی شکم پر، میگو سوخاری، مجبوس، ماهی شور اشاره کرد.

در بین دسرها، «رنگینک» مشهورترین دسر و میان‌وعده شناخته می‌شود که البته در دیگر نقاط کشور نیز تهیه و سرو می‌شود. جزء اصلی این دسر، خرما و گردو است و به همین دلیل به عنوان یک دسر و میان‌وعده مغذی و پرانرژی شناخته می‌شود.[۱۴۷] دیگر دسرها و حلوهای مشهور در استان عبارتند از حلوا خرمایی بوشهری، حلوای انگشت‌پیچ، لگیمات، حلوای مسقطی، حلوای سردبندو، نشا، حلواپسکی، حلوا سنگک.[۱۴۸]

در میان نان‌ها، «مُشتَک» مشهورترین و محبوب‌ترین شناخته می‌شود که فلسفه ای مانند فلسفه ایجاد پیتزا دارد و مانند پیتزا با نوع‌های مختلف کراتی (تره)، جیکایی، سرموکی، ساده و زرشکی تولید می‌شود. به جز نمونه ساده که مانند یک نان ساده پخته می‌شود و کره و شکر روی آن ریخته شده و سرو می‌شود، در دیگر نمونه‌ها مواد خوراکی پخته یا تفت داده شده بین دو لایه خمیر قرار گرفته و بعد پخته می‌شود.[۱۴۹] دیگر نان‌های پخته شده در استان بوشهر که شهرت دارند عبارتند از گرده، کماچ، بل بل، نان شیرین و نان زرد، نان تیری.[۱۴۸]

سوغات و صنایع دستی

[ویرایش]

سوغاتی‌ها و صنایع دستی استان بوشهر عبارتند از:

لازم است ذکر شود که شهر آب‌پخش به عنوان شهر ملی حصیربافی ایران معرفی شده‌است.[۱۵۵]

مشاهیر

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: فهرست مشاهیر استان بوشهر

بنیاد ایرانشناسی بوشهر تاکنون ۱۲۰ نفر از مفاخر و مشاهیر را در استان بوشهر شناسایی کرده‌است که حوزه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد.[۱۵۶] در حوزه علمی، احمد دالکی به‌عنوان پدر علم نجوم آماتوری ایران و یکی از مفاخر علمی استان شناخته می‌شود.[۱۵۷] در حوزه فرهنگی و اجتماعی و نظامی می‌توان نادر مهدوی را به‌عنوان یکی از مفاخر این حوزه در استان بوشهر معرفی کرد.[۳۹] صادق چوبک نیز به‌عنوان یکی از مشاهیر ادبی استان شناخته می‌شود.[۱۵۸] از دیگر مشاهیر استان بوشهر می‌توان به فایز دشتی، نادم، منوچهر آتشی، ایرج شمسی زاده، جهانبخش کردی زاده، همایون خرم، غلامرضا نیکخواه، رئیسعلی دلواری، میرمهنا بندرریگی، ناخدا عباس دریانورد، علیرضا تنگسیری، مهدی طارمی و سید عبدالله بلادی بوشهری اشاره کرد.

اقتصاد

[ویرایش]
[۱۵۹]ساختار اقتصادی GDPR استان بوشهر در سال ۱۴۰۰ (به درصد)

با وجود اینکه در این استان حدود ۱۹٪ کل ذخایر گازی جهان فقط در میدان گازی پارس جنوبی،[۱۶۰] و ۸٫۶۸٪ نفت و ۷۳٫۱۸٪ گاز کشور را تولید می‌کند[۱۶۱] و ۹۰٪ صادرات نفت کشور از این استان صورت می‌گیرد[۱۶۲] اما اقتصاد آن در وهله اول متکی به کشاورزی، دامداری و شیلات و سپس تجارت و بازرگانی است.[۱۶۳] بر اساس اطلاعات منتشر شده مرکز آمار در سال ۱۳۹۹، استان بوشهر بعد از به ترتیب استان‌های تهران و خوزستان سومین اقتصاد بزرگ کشور است. این رتبه‌بندی بر مبنای میزان تولید ناخالص داخلی است. در سال ۱۳۹۸ تولید ناخالص داخلی این استان حدود ۲۰۲ هزار میلیارد تومان اعلام شد که بزرگ‌ترین بخش اقتصادی آن مربوط به «تأمین برق، گاز، بخار و تهویه هوا» بوده‌است. بیش از نیمی از این بخش احتمالاً به دلیل وجود نیروگاه‌های گازی و اتمی در این استان است. قسمت‌های دیگر بخش اقتصادی در استان بوشهر که سهم بسزایی در آن دارند به «صنعت»، «استخراج معادن»، «پالایشگاه‌ها و تأسیسات نفت، گاز و پتروشیمی» مربوط می‌شود. استان‌های بوشهر و خوزستان در حوزه استخراج نفت خام و گاز طبیعی، استخراج معادن، صنعت، تأمین آب، برق و ساختمان بیشترین سهم را در کشور به خود اختصاص داده‌اند.[۱۶۴]

براساس آمارهای ارائه شده از طرف مرکز آمار در سال ۹۷، سه استان تهران، استان اصفهان و بوشهر به ترتیب بیشترین رشد اقتصادی بدون نفت را داشته‌اند. طبق آمار همین سال استان بوشهر رتبه چهارم فعالیت‌های استخراج معدنی را به خود اختصاص داده‌است و در زمینه فعالیت‌های صنعت، تأمین برق، گاز، بخار و تهویه هوا، آبرسانی، مدیریت پسماند، فاضلاب و فعالیت‌های تصفیه ساختمان نیز با سهم ۱۸٫۱۳ درصد بعد از استان تهران، جایگاه دوم را به خود اختصاص داده‌است. از طرفی بیشترین نرخ رشد متوسط این رشته فعالیت از سال ۹۰ تا ۹۷ نیز با ۹٫۱۷ درصد متعلق به استان بوشهر می‌باشد.[۱۶۵]

از دیگر آمارهای اقتصادی که بر بهبود شرایط استان‌ها مؤثر است، توزیع درآمد حاصل از دریافت مالیات بر استان‌ها است. طبق آمار سال ۱۳۹۸، استان تهران با دریافت ۵۳٪ درآمد حال از مالیات کل کشور در رتبه اول دریافت درآمد مالیاتی در کشور قرار دارد و استان بوشهر با دریافت ۲٫۸٪ این درآمد در رتبه هفتم قرار گرفته‌است. این درحالیست که طبق آمار سال ۱۳۹۵ فقط ۱۶٫۶٪ درصد از جمعیت کشور در استان تهران قرار دارد[۱۶۶] اما تقریباً نصف درآمدها به استان تهران پرداخت می‌شود. در این مورد دو فرضیه وجود دارد که علت این توزیع نامتوازن درآمد مالیات‌ها را نشان می‌دهد. یکی تمرکز زیاد فعالیت‌های صنعتی و خدماتی در تهران و دوم دولتی بودن یا حضور دفاتر مرکزی شرکت‌های بزرگ در تهران است.[۱۶۷]

فعالیت کارگاه‌های صنعتی بر اقتصاد استان تأثیر داشته‌است. طبق آمار ۱۳۹۸ برای کارگاه‌های بالای ۱۰ نفر، استان‌های تهران، اصفهان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و البرز به ترتیب با سهم ۲۲٫۴، ۱۲٫۱، ۶٫۸، ۵٫۷ درصدی رتبه‌های اول تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند و استان بوشهر با ۰٫۵۹٪ رتبه ۲۷ این جدول قرار دارد. از طرفی، طبق آمار سال ۱۳۹۸، مردم استان بوشهر رتبه چهارم در سپرده گذاری بانکی را به خود اختصاص داده‌اند.[۱۶۸] این آمارها نشان می‌دهد که مردم استان بوشهر نه‌تنها تمایلی به سرمایه‌گذاری و فعالیت صنعتی نداشته‌اند بلکه بیشتر پول و دارایی خود را سپرده‌گذاری می‌کنند.[۱۶۹]

با توجه به تمرکز اصلی سیاست فعلی کشور بر اقتصاد دانش‌بنیان، اخیراً تحقیقی جهت بررسی توسعه‌یافتگی استان‌های کشور در اقتصاد دانش‌بنیان منتشر شده‌است که استان بوشهر با امتیاز ۰٫۰۲۳۱ در جایگاه نهم این رتبه‌بندی قرار گرفته‌است. در این تحقیق استان تهران با امتیاز بسیار بالای ۰٫۹۸۲۳ در صدر جدول قرار گرفته‌است به‌طوری‌که استان اصفهان به‌عنوان دومین استان امتیاز ۰٫۱ را کسب کرده‌است و این نشان از فاصله بسیار بالای استان تهران با دیگر استان‌ها دارد.[۱۷۰]

درآمد سرانه شاخصی است که نشان می‌دهد به ازای هر یک نفر چه میزان کالا و خدمات تولید یا چه میزان درآمد حاصل شده‌است. استان بوشهر با درآمد سرانه ۱۶۲ میلیون تومان و استان خوزستان با ۱۰۰ میلیون تومان به ترتیب جایگاه‌های اول و دوم را به خود اختصاص می‌دهند.[۱۷۱]

در سال ۱۳۹۹ ضریب جینی خانوارهای شهری استان بوشهر ۰٫۳ اعلام شد. در همین آمار ضریب جینی کل کشور ۰٫۳۸۳۵، بالاترین ضریب جینی ۰٫۴۵۷ (استان سیستان و بلوچستان) و کمترین ضریب جینی ۰٫۲۵۷۹ (استان اردبیل) اعلام شد. همچنین در همین سال ضریب جینی خانوارهای روستایی استان بوشهر ۰٫۲۹۷۳، کل کشور ۰٫۳۵۹، بالاترین ضریب جینی ۰٫۳۶۲۱ (استان چهارمحال و بختیاری) و کمترین ضریب جینی ۰٫۲۴۰۵ (استان خوزستان) اعلام شد. این آمارها نشان از متوسط بودن اوضاع نابرابری درآمد در استان بوشهر نسبت به کل کشور را می‌دهد.[۱۷۲] در کنار ضریب جینی، سه شاخص نرخ بیکاری، تورم و فلاکت نیز مبین وضعیت اقتصادی مردم یک استان است. در آمار سال ۱۴۰۰، نرخ بیکاری، تورم و فلاکت استان بوشهر به ترتیب ۴۱٫۷، ۸٫۹ و ۵۰٫۶ اعلام شد که ۶ رتبه بالاتر از متوسط کشوری و تقریباً در میانه جدول قرار گرفت. در این آمار استان تهران در پایین جدول قرار گرفت که نشان از وضعیت بسیار خوب این استان در سال ۱۴۰۰ دارد و بالاتر از همه نیز آذربایجان غربی قرار گرفت که وضعیت بد این استان در سال ۱۴۰۰ را نشان می‌دهد.[۱۷۳]

از لحاظ شاخص NEET (مخفف "نه درس می‌خواند، نه شاغل است و نه مهارتی می‌آموزد")، طبق آمار سال ۱۳۹۵ مرکز آمار، استان بوشهر در کنار خراسان‌شمالی، چهارمحال‌وبختیاری، زنجان و خراسان‌رضوی از استان‌هایی هستند که دارای نرخ بالای NEET هستند. در این آمار میانگین کشوری NEET حدود ۲۹٪ بوده و استانهای سیستان‌وبلوچستان حدود ۴۸٫۲ درصد، در گلستان ۴۴درصد، در هرمزگان ۴۳٫۸ درصد، در کرمانشاه ۴۲٫۸ درصد، در لرستان ۴۲٫۱ درصد، در آذربایجان‌غربی ۴۱٫۷ درصد، در خوزستان ۴۱٫۲ درصد، در کردستان ۴۱ درصد، در همدان ۴۰٫۱ درصد و در اردبیل ۳۹٫۶ درصد در بالای جدول قرار دارند. همچنین استان‌های سمنان با نرخ ۲۲٫۶ درصدی، یزد با نرخ ۲۵٫۱ درصدی، اصفهان با نرخ ۲۵ درصدی و تهران با نرخ ۲۸٫۱ درصدی کمترین نرخ NEETها را داشته‌اند.[۱۷۴] در سال ۱۳۹۷ هزارجریبی و سبحانی در تحقیقی به بررسی وضعیت NEETها در ایران و علل آن پرداخته‌اند.[۱۷۵] همچنین در مقاله دیگری به قلم نویسندگان روزنامه دنیای اقتصاد، موضوع NEETها در ایران مورد بررسی قرار گرفته‌است.[۱۷۶]

از لحاظ آمار حاشیه نشینی در ایران، طبق آمار سال ۱۴۰۰، استان بوشهر قبل از استانهای سمنان، چهارمحال‌وبختیاری، خراسان‌جنوبی و ایلام در انتهای جدول قرار دارد که نشان از وضعیت تقریباً مناسب استان دارد.[۱۷۷]همچنین استان بوشهر در کنار استانهای اصفهان، تهران، خراسان رضوی، خوزستان، سمنان، فارس، کردستان، مازندران، هرمزگان و یزد دارای بیشترین کودک کار است (جزو ۱۳ استان با بیشترین کودک کار).[۱۷۸] طبق آمارها %۸۰ این کودکان ایرانی نیستند و %۶۰ درصد نیز از اتباع غیرمجاز هستند.[۱۷۹]

کشاورزی

[ویرایش]
نخلداری و تولید خرما در آب‌پخش

طبق آمار سال ۱۴۰۰، در استان بوشهر ۳۲۰ هزار هکتار زمین کشاورزی قابل کشت وجود دارد(۱۱٫۵٪ مساحت استان بوشهر) که ۸۰ هزار هکتار آبی و مابقی دیم و آیش هستند. همچنین ۱٫۲ درصد تولیدات کشاورزی کشور در استان بوشهر تولید می‌شود. در واقع از ۱۲۰ تا ۱۳۰ میلیون تن محصولات کشاورزی کشور ۱٫۴ میلیون تن مربوط به استان بوشهر است. طبق گفته خسرو عمرانی، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر، تغییر اقلیم و خشکسالی کشاورزان استان بوشهر را تهدید می‌کند و برای برون رفت از این وضعیت راهی جز ارتقای بهره‌وری و کارایی مصرف آب در واحد سطح، کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی، جلوگیری از کشت محصولات آب بر، تبدیل کشت محصولات در فضای باز به کشت متراکم و گلخانه ای، استفاده کامل از کشت نشایی، استفاده از ارقام پرمحصول وجود ندارد.[۱۸۰] در سال ۱۳۹۸ اعلام شد که ۴۰٪ چاه‌های آب (از ۱۳ هزار و ۶۰۰ حلقه چاه کشاورزی در استان بوشهر، هشت و ۱۲۲ حلقه چاه مجاز و پنج هزار و ۴۷۸ حلقه چاه غیرمجاز) در استان بوشهر غرمجاز هستند.[۱۸۱] طبق آمار منتشر شده در خبرگزاری فرهیختگان در سال ۱۴۰۱، استان بوشهر با وجود جمعیت و وسعت کم اما نهمین استان با بیشترین میزان چاه غیرمجاز در کشور می‌باشد.[۱۸۲] در سال ۱۴۰۰، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه ای استان بوشهر اعلام کرد که برای حفظ و حراست آب در استان می‌بایست مصرف بهینه آب در کاربری‌های مختلف، افزایش بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب در بخش کشاورزی و انتقال بار اشتغال از کشاورزی به صنعت در دستور کار قرار گیرد.[۱۸۳]

خرما و گوجه فرنگی خارج از فصل دو محصول کشاورزی مهم در استان بوشهر است. این استان همچنین به صورت پراکنده باغ‌های کوچک مرکبات دارد. شهرستان دشتستان و شهرستان تنگستان از لحاظ تولید سالانه خرما و مرکبات مقام اول و دوم را در استان کسب کرده‌اند. میزان تولید خرما در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۷۴ هزار تن[۱۸۴] و در سال ۱۳۹۱ میزان تولید مرکبات حدود ۴۵ هزار تن[۱۸۵] اعلام شد. مهم‌ترین محصولات زراعی آن را گندم و جو آبی و دیم، تنباکو، پیاز، کنجد، سبزی، صیفی و نباتات علوفه‌ای تشکیل می‌دهد.[۱۸۶] صید ماهی و میگو یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی مردم این استان را تشکیل می‌دهد.[۱۸۷] استان بوشهر بیشترین مرز آبی با خلیج فارس دارد[۱۸۸] و حدود ۱۵ هزار صیاد با استفاده از بیش از دو هزار شناور فعالیت دارند و در فصول مختلف سال به صید می‌پردازند که سالانه بیش از ۶۰ هزار تن انواع آبزیان در استان صید می‌شود.[۱۸۹] استان بوشهر طبق آمار سال ۱۴۰۲ با سطح زیر کشت هفت هزار و ۲۵۹ هکتار برای میگو،[۱۹۰] بزرگ‌ترین تولیدکننده میگوی پرورشی در کشور است و محصولات شیلاتی تولید شده آن به کشورهای مختلفی صادر می‌شود.[۱۹۱] در سال ۱۴۰۰ اعلام شد که شیلات برنامه‌هایی را برای پرورش میگو دور از ساحل در استان بوشهر دارد. در این طرح در اراضی دور از ساحل، آب شور از طریق پمپاژ از دریا به اراضی که شرایط کشاورزی ندارند برای ایجاد مجتمع‌های پرورش میگو منتقل می‌شود.[۱۹۲] همچنین هر ساله نزدیک به دو هزار تن میگو از دریا توسط صیادان بوشهری صید می‌شود.[۱۹۳] در سال ۱۴۰۲ اعلام شد که حدود ۱۱ هزار تن ماهی در قفس در این استان تولید شده‌است.[۱۹۴] پرورش بز و گوسفند و گاو و شتر و طیور در استان رونق نسبی دارد.[۱۹۵][۱۹۶][۱۹۷][۱۹۸][۱۹۹] در سال ۱۴۰۱ اعلام شد که ۳۹۰ واحد دامداری صنعتی و ۱۰ هزار دامداری سنتی و ۲۱۸ واحد مرغداری با ظرفیت هفت میلیون قطعه در هر دوره، در استان بوشهر فعالیت دارند که پرورش دهنده ۹۶۰ هزار دام سبک شامل بز و گوسفند و ۴۳ هزار رأس دام سنگین شامل گاو و گوساله در استان هستند. واحدهای دامی استان توانایی تولید هشت هزار تن گوشت قرمز، ۴۰ هزار تن گوشت سفید و ۴۰ هزار تن شیر و یک هزار و ۵۰ تن عسل را دارند.[۲۰۰] در سال ۱۴۰۲ اعلام شد که طبق پیش‌بینی حدود دو هزار تن عسل کنار در استان بوشهر تولید شود.[۲۰۱]

طبق آمار سال ۱۳۹۸ استان بوشهر با دارا بودن ۳٬۶۷۵ نفر شتر ثبتی در ۱۱۲ گله یکی از مراکز مهم پرورش شتر می‌باشد که در آن به‌صورت سنتی نگهداری می‌شوند.[۲۰۲] این شترها همگی از نوع یک کوهانه و از نژادهای دشتی (ذبه)، ترکی، عربی و نژادهای آمیخته می‌باشند. بهترین نژاد موجود در استان نژاد دشتی است که پشم زیادی تولید می‌کند و در کشور جزو بهترین نژادها شناخته می‌شود. صنعت عبابافی با وجود پشم این شترها در استان رونق دارد و در کشورهای حاشیه خلیج فارس عباهای بافته شده از پشم این شترها از مقبولیت بالایی برخوردار است. در حال حاضر کارگاه‌های عبابافی محدودی در کردوان شهرستان دشتی مشغول به فعالیتند.[۲۰۳]

صنایع

[ویرایش]

نفت، گاز و پتروشیمی

[ویرایش]
نقشه میدان‌های گازی و نفتی استان بوشهر به همراه اطلاعات توپوگرافی و ژرفاسنجی

وجود توامان میدان‌های بزرگ نفتی و گازی در استان بوشهر (خشکی و دریا) باعث شده که این استان در کشور از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد. حدود ۱۹٪ کل ذخایر گازی جهان فقط در میدان گازی پارس جنوبی وجود دارد،[۱۶۰] ۸٫۶۸٪ نفت و ۷۳٫۱۸٪ گاز کشور[۱۶۱] در این استان تولید می‌شود و ۹۰٪ صادرات نفت کشور از این استان صورت می‌گیرد.[۱۶۲] همچنین ۷۰ درصد منابع گاز، ۲۵ درصد منابع نفت کشور در این استان قرار دارد.[۲۰۴] در سال ۱۴۰۰ اعلام شد که با برداشت روزانه ۷۰۰ میلیون متر مکعب گاز از میدان پارس جنوبی، بیش از ۷۵ درصد از گاز تولیدی کشور به این میدان تعلق گرفته‌است.[۲۰۵] در حال حاضر میدان‌های گازی شناخته شده استان بوشهر عبارتند از:[۲۰۶]میدان گازی کنگان، میدان گازی نار، میدان گازی پارس جنوبی، میدان گازی پارس شمالی، میدان گازی گلشن، میدان گازی فردوسی، میدان گازی کوه مند، میدان گازی میلاتون (دشتستان)، میدان گازی خیام، میدان گازی فرزاد A، میدان گازی فرزاد B، آرش، میدان گازی تابناک (مشترک بین سه استان بوشهر و فارس و هرمزگان) و میدان گازی دالان (مشترک بین دو استان بوشهر و فارس).

همچنین میدان‌های شناخته شده نفتی استان عبارتند از:[۲۰۷] میدان نفتی بهرگان، میدان نفتی خارگ (شامل میدان‌های فروزان، میدان نفتی نوروز، ابوذر، درود و اسفندیار)، میدان نفتی پارس جنوبی، میدان نفتی فردوس، میدان نفتی نرگسی، میدان نفتی بوشکان، میدان نفتی کوه مند (بزرگ‌ترین میدان نفت سنگین جهان)،[۲۰۸] میدان نفتی عسلویه شرقی، میدان نفتی گلخاری، میدان نفتی بینک، میدان نفتی زاغه، میدان نفتی بهرگانسر، میدان نفتی بینالود، میدان نفتی سروش، میدان نفتی سیاه مکان، میدان نفتی خشت، میدان نفتی پازنان (مشترک بین سه استان خوزستان، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد) و میدان نفتی رگ‌سفید (مشترک بین دو استان خوزستان و بوشهر).

از دیگر سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در این استان می‌توان به تأسیس پتروشیمی‌های متعدد و بزرگ اشاره کرد.[۲۰۹][۲۱۰][۲۱۱][۲۱۲] طبق آمار سال ۱۴۰۲، حدود ۵۰٪ تولیدات پتروشیمی ایران در استان بوشهر تولید می‌شود.[۲۰۴] از پتروشیمی‌های حاضر در استان بوشهر می‌توان به مجتمع پتروشیمی پردیس، مجتمع پتروشیمی نوری (برزویه)، مجتمع پتروشیمی پارس، مجتمع آریاساسول، مجتمع پتروشیمی مبین، مجتمع پتروشیمی زاگرس، پتروشیمی مروارید، مجتمع پتروشیمی مهر، مجتمع پتروشیمی جم، مجتمع پتروشیمی مروارید، مجتمع پتروشیمی همت، مجتمع پتروشیمی انتخاب، مجتمع پتروشیمی بوشهر، مجتمع پتروشیمی کاویان، مجتمع پتروشیمی جم اطمینان، مجتمع پتروشیمی

تخت جمشید، مجتمع پتروشیمی مرجان، مجتمع پتروشیمی دماوند، مجتمع پتروشیمی فرسا شیمی، مجتمع پتروشیمی دنا، مجتمع پتروشیمی کیمیای پارس خاورمیانه، مجتمع پتروشیمی صدف، مجتمع پتروشیمی سبلان، مجتمع پتروشیمی هنگام، مجتمع پتروشیمی آریان، مجتمع پتروشیمی آپادانا، مجتمع پتروشیمی دالاهو کیمیا، مجتمع پتروشیمی پادجم و مجتمع پتروشیمی خارگ[۲۱۳] اشاره کرد.[۲۱۴]

از پالایشگاه‌های استان بوشهر نیز می‌توان پالایشگاه گاز فجر جم و پالایشگاه‌های گاز پارس جنوبی(شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی) را نام برد.

دریایی

[ویرایش]

در این استان، شرکت‌های بزرگ و کوچک سازنده سازه‌های دریایی فعالند؛ از جمله مجموعه صنعتی ایران صدرا که در زمینه سکو سازی و کشتی سازی فعالیت می‌کند[۲۱۵] یا مؤسسه صنعتی-دریایی شهید محلاتی سپاه.[۲۱۶][۲۱۷]

شهرک‌های صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی

[ویرایش]

در استان بوشهر یازده شهرک صنعتی و یک ناحیه صنعتی مصوب و هفت ناحیه صنعتی روستایی انتقالی از سازمان جهاد کشاورزی و سه منطقه ویژه اقتصادی وجود دارد که شهرک‌های صنعتی عبارتند از:[۲۱۸][۲۱۹][۲۲۰] شهرک صنعتی برازجان، شهرک صنعتی اهرم، شهرک صنعتی دلوار، ناحیه صنعتی بنه گز در تنگستان، شهرک صنعتی دیلم در ناحیه صنعتی بویرات (دیلم)، شهرک صنعتی بندر ریگ در ناحیه صنعتی عربی (دشتی) و شهرک صنعتی خورموج، دیر، کنگان و گناوه، دلوار در ناحیه صنعتی لمبدان (دیر). در سال ۱۴۰۲ اعلام شد که سه شهرک خورشیدی در شهرستان‌های دشتستان، دشتی و تنگستان ایجاد خواهد شد.[۲۲۱]

مناطق ویژه اقتصادی عبارتند از: منطقه ویژه اقتصادی بوشهر (شهرستان بوشهر)،[۲۲۲] منطقه ویژه اقتصادی پارس (شهرستان عسلویه)[۲۲۳] و منطقه ویژه اقتصادی شمال استان بوشهر (شهرستان دیلم).[۲۲۴]

تولید انرژی

[ویرایش]

در استان بوشهر از منابع متعدد اعم از خورشیدی،[۲۲۵] انرژی هسته‌ای[۲۲۶] و سوخت‌های فسیلی انرژی تولید می‌شود و همچنین این استان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سوختهای فسیلی در ایران و جهان است.[۱۶۰][۲۲۷][۱۶۱] ظرفیت تولید برق در استان بوشهر در سال ۱۳۹۷ حدود ۴ هزار مگاوات اعلام شد.[۲۲۸] در حال حاضر نیروگاه هسته‌ای بوشهر که به عنوان اولین نیروگاه ایران و خاورمیانه شناخته می‌شود،[۲۲۶] آغاز ساخت دو واحد دیگر این نیروگاه (فاز ۲ و ۳) نیز شروع شده‌است.[۲۲۹] دیگر نیروگاه‌های استان بوشهر عبارتند از: نیروگاه هسته‌ای بوشهر، نیروگاه گازی بوشهر، نیروگاه متمرکز پارس جنوبی، نیروگاه گازی عسلویه، نیروگاه گازی تولید برق کنگان، نیروگاه خارک و نیروگاه سیکل ترکیبی بندر گناوه.

معدن

[ویرایش]

در سال ۱۴۰۱ اعلام شد که بعد از محصولات پتروشیمی، دومین کالای صادراتی غیرنفتی استان بوشهر تولیدات معدنی می‌باشد اما طبق گفته رئیس خانه معدن استان بوشهر، بنا به دلایلی همچون مرز نامعلوم معادن (و نتیجتاً جریمه بالای معدن داران)، وجود معارضان محلی، وجود سیاست‌های حمایتی ضعیف برای معادن کوچک؛ باعث شده تا نرخ رشد سرمایه‌گذاری در حوزه معدن در این استان پایین‌تر از میانگین کشوری باشد (کمتر از ۱۰٪) و میزان کوچ از این حوزه به بخش صنعت و کشاورزی بسیار زیاد شود.[۲۳۰] طبق آمار سال ۱۴۰۱، حدوداً دو میلیارد و ۵۷۱ میلیون تن مواد معدنی ذخیره در استان وجود دارد و ۲۵۴ معدن در استان بوشهر دارای مجوز با استخراج تقریبی ۲۶ میلیون و ۲۸۱ هزار تن در حال فعالیت می‌باشند. از این تعداد معادن، ۱۱ مورد دارای دو نوع ماده معدنی است. بیشترین معادن استان بوشهر به ترتیب در شهرستان‌های دشتی(۶۸ معدن)، دشتستان(۵۷ معدن)، تنگستان(۲۴ معدن)، دیر، کنگان، گناوه، دیلم، جم و عسلویه قرار دارند. سنگ لاشه، گچ، آهک، واریزه کوهی، مارن، آلویوم و مرمریت از مهم‌ترین مواد معدنی استان بوشهر می‌باشند که در این بین سنگ لاشه بیشترین تعداد معادن را به خود اختصاص داده‌است.[۲۳۱][۲۳۲] همچنین معادنی همچون بوکسیت، قیر طبیعی (بیوتین) و فسفات نیز در استان کشف شده‌اند که تحت بررسی‌های اکتشافی می‌باشد.[۲۳۳][۲۳۴][۲۳۲] روی هم رفته استان بوشهر دارای ذخایر معدنی فلزی بسیار ضعیفی است چونکه بخش‌های پی سنگی و دور از دسترس، در پوشش رسوبی رویی عوامل کانی ساز نظیر پدیده‌های ماگماتیسم، دگرگونی و پیامدهای آن وجود ندارد لذا برخلاف ذخایر معدنی غیر فلزی غنی، ذخایر فلزی بسیار ضعیفی دارد.[۲۳۵]

بازرگانی

[ویرایش]

در حال حاضر در استان بوشهر چهارده گمرک وجود دارد.[۲۳۶] گمرکهای استان بوشهر چندین سال است که رتبه نخست صادرات نفتی و غیرنفتی را به خود اختصاص داده‌اند.[۲۳۷][۲۳۸][۲۳۹]گمرکهای استان بوشهر در سال ۱۴۰۰ به ۶۰ کشور جهان صادرات داشته‌اند.[۲۴۰] در سال ۱۴۰۰، میزان ۱۰ میلیارد و ۱۳۶ میلیون دلار صادرات به کشورهای مختلف صورت گرفته که ۶۷ درصد رشد را نشان می‌دهد بطوری که استان بوشهر از لحاظ صادرات بعد از استان هرمزگان در جایگاه دوم قرار می‌گیرد.[۲۴۱]همچنین در همین سال میزان صادرات گمرکهای استان بوشهر ۷۵ برابر واردات بوده‌است. مهم‌ترین کالاهای صادراتی از بندرهای استان مواد معدنی، انواع آبزیان، سبزیجات و صیفی جات میعانات گازی و محصولات پتروشیمی و مهم‌ترین کالاهای صادراتی انواع پارچه، ماژول ال ای دی، دستگاه پخت و پز رستورانی، قطعات لوازم یدکی خودروی سواری، انواع چای، برنج، انواع لاستیک، موز، انواع بلبرینگ و رولبرینگ و قطعات لوازم یدکی موتور سیکلت بوده‌است. کشورهای چین، امارات متحده عربی، هند، قطر، برزیل، پاکستان، آفریقای جنوبی، نیجریه، سودان و ترکیه مهم‌ترین مقصد صادرات از گمرکهای استان بوشهر و چین، فیلیپین، امارات متحده عربی، نیوزیلند، هند، ایتالیا، سریلانکا، عمان، کره جنوبی و آلمان مهم‌ترین مبدأ وارداتی گمرکهای استان بوشهر بوده‌است.[۲۴۲]

منطقه آزاد بوشهر

[ویرایش]

طبق مصوبات هیئت دولت در سال ۱۴۰۰ بوشهر به منطقه آزاد تبدیل شد.[۲۴۳]

ترابری

[ویرایش]

راه هوایی

[ویرایش]
تصویر بسیار قدیمی از فرودگاه بوشهر در سال ۱۹۲۵ اثر والتر میتل‌هولتسر
نقشه حمل و نقل (هوایی، زمینی و دریایی) استان بوشهر

استان بوشهر دارای شش فرودگاه رسمی در شهرهای بوشهر، جزیره خارگ، عسلویه، بندر امام حسن و جم می‌باشد (به جز فرودگاه‌های غیررسمی مانند فرودگاه آب‌پخش که برای مقاصد کشاورزی و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد)؛ که از این میان، فرودگاه بندر بوشهر جزو قدیمی‌ترین فرودگاه‌های کشور می‌باشد (تأسیس در ۱۲۹۸).[۲۴۴][۲۴۵][۲۴۶] این فرودگاه‌ها عبارتند از: فرودگاه بین‌المللی شهدای بوشهر، فرودگاه بین‌المللی خلیج فارس (در عسلویه)، فرودگاه خارگ و فرودگاه بهرگان.

دو فرودگاه رسمی دیگر در این استان وجود دارد که مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. این فرودگاه‌ها عبارتند از: فرودگاه عسلویه (با فرودگاه بین‌المللی خلیج فارس که در عسلویه ساخته شده، اشتباه گرفته نشود. در واقع در عسلویه دو فرودگاه ساخته شده‌است) و فرودگاه جم. در سال ۱۳۸۶ هیئت وزیران دستور بررسی جا به جایی فرودگاه بین‌المللی بوشهر به خارج از شهر پس از هماهنگی‌های لازم با دستگاه‌های ذی‌ربط با تأمین اعتبارات از طریق وزارت نفت و کمک‌های فنی و مهندسی وزارت راه و ترابری را صادر کردند.[۲۴۷] در سال ۱۳۹۴ توسط استاندار وقت اعلام شد که عملیات اجرایی ساخت این فرودگاه شروع شده‌است.[۲۴۸] قرار است این فرودگاه در ۲۵ کیلومتری بندر بوشهر با[۲۴۹] ۴۲۵۰ هکتار وسعت ایجاد گردد.[۲۵۰] احداث این فرودگاه در نزدیکی شهر چغادک نیاز ۱۰۰ سال آینده استان بوشهر را برطرف می‌نماید. فرودگاه جدید بوشهر به گونه‌ای جانمایی شده‌است که در مرکز شش شهر گناوه، برازجان، دلوار، خورموج، اهرم و بوشهر قرار گرفته‌است.[۲۵۱] در ۱۳۹۷ تحقیقی در مورد جانمایی فرودگاه جدید بوشهر انجام شد که ایراداتی را بر این جانمایی وارد کرده‌است. در این بررسی با ذکر دلایلی بر ضرورت جابه جایی فرودگاه تأکید شده و نقاط ضعف و قوت جانمایی جدید بیان شده‌است. از جمله ایرادت وارد بر جانمایی جدید می‌توان به عدم توپوگرافی مناسب جهت کنترل روان آب و سیلاب و عدم زهکشی خاک آن اشاره کرد.[۲۵۲]

شبکه راه‌های زمینی

[ویرایش]

طبق آمار سال ۱۴۰۱ در استان بوشهر چهار هزار و ۴۰۰ کیلومتر راه وجود دارد که ۲ هزار و ۳۰۰ کیلومتر آن راه روستایی و ۲هزار و ۱۰۰ کیلومتر آن بزرگراه اصلی و فرعی است.[۲۵۳] در این بین، ۶۸۵ کیلومتر از راه‌های استان بوشهر به‌صورت بزرگراه است.[۲۵۴] عمده‌ترین شبکه راه‌های زمینی استان عبارتند از:[۲۵۵]

همچنین از جاده‌های مرتبط با این استان می‌توان به موارد مقابل اشاره کرد: جاده ۴۵ (ایران)، جاده ۵۵ (ایران)، جاده ۶۵ (ایران)، جاده ۹۴ (ایران) و جاده ۹۶ (ایران)

شبکه راه‌آهن

[ویرایش]
اسکله تی (T) در جزیره خارگ سال ۱۹۷۴، عکاس اموری کریستف، نشنال جئوگرافیک

محور راه‌آهن شیراز-بوشهر-عسلویه هم‌اکنون در دست ساخت است.[۲۵۶] قطعه اول پروژه به طول ۳۷ کیلومتر و قطعه دوم نیز به طول ۶۱ کیلومتر با اعتباری بالغ بر ۵۱ میلیارد تومان آغاز شده‌است.[۲۵۶] این محور از ایستگاه مرودشت در شمال شیراز آغاز و پس از عبور از رحمت‌آباد، ایزدخواست، فتح‌آباد، کوار، فیروزآباد، فراشبند، کلمه، اهرم و چغادک به بوشهر منتهی می‌شود. ادامه این محور نیز از اهرم شروع و پس از خورموج و بندر کنگان به بندر عسلویه منتهی خواهد شد.[۲۵۶] تأمین اعتبار این پروژه توسط وزارت راه و نفت صورت گرفته‌است. طول کل پروژه راه‌آهن شیراز - بوشهر - عسلویه ۶۴۷ کیلومتر می‌باشد.[۲۵۶]

بندرها

[ویرایش]

بندرهای ۱۱گانه بازرگانی استان عبارتند از: دیلم، گناوه، ریگ، عسلویه، محمد عامری، بوالخیر، عامری، دیر، کنگان، نخل تقی، مروارید خارگ.[۲۵۷] مهم‌ترین بندرهای استان عبارتند از:[۲۵۸] بندر جامع منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس (شامل مجتمع بندری پارس و بندر پتروشیمی)، بوشهر، خارگ، کنگان، دیر، گناوه، ریگ، نخل تقی و دیلم. در کنار این بندرهای تجاری و بازرگانی، در سال ۱۴۰۰ اعلام شد که ساخت اسکله صادراتی مواد معدنی در نقاط مختلف از جمله در منطقه خورشهاب در مرحله مطالعاتی قرار دارد.[۲۵۹] در سال ۱۴۰۱ اعلام شده که ۵۰ میلیون تن کالا در بنادر ۱۱ گانه استان تخلیه و بارگیری شده‌است.[۲۶۰] در سال ۱۳۹۴ طبق آمار منتشر شده توسط گمرک جمهوری اسلامی بر اساس ارزش دلاری، ۹۷٪ از کالاها از بندر عسلویه صادر شده‌است و عسلویه رتبه اول صادرات جنوب کشور را به خود اختصاص داده‌است.[۲۶۱]

بندرهای صیادی استان نیز به سه دسته از لحاظ توسعه و عملکرد و بهره‌وری تقسیم شده‌اند که بنادر سطح یک عبارتند از صلح آباد، بوشهر، عامری، دیر، نخل تقی و جلالی؛ و سطح دو عبارتند از دیلم، گناوه، بندرگاه، رستمی، کنگان، پرک، جفره، محمد عامری، لاور و عسلویه و سطح سه عبارتند از ریگ، هلیله، شیف، خارگ، جزیره شمالی، بردخون، طاهری، هاله و بساطین، شیرینو، فراکه، جبری، جبرانی، دمیگز، کالو مل گنزه، اختر و تنبک، زیراهک و بریکان.[۲۶۲] همچنین شهر بوشهر یک پایانه بین‌المللی مسافربری دریایی[۲۶۳] و گناوه نیز یک اسکله شناور تفریحی گردشگری دارد.[۲۶۴] در ۱۴۰۱ اعلام شد که خط کشتیرانی بار و مسافر بین بندر دیر و قطر راه‌اندازی می‌شود.[۲۶۵] طبق گفته مسئولان در اردیبهشت ۱۴۰۰، اسکله‌های مسافری گردشگری دیگری نیز در کنگان و دیلم در حال ساخت هستند.[۲۶۶]

نظامی

[ویرایش]

شاخه‌های نظامی متفاوت به همراه پایگاه‌های متعددی از این شاخه‌ها در استان بوشهر حضور دارند که عبارتند از: پایگاه ششم شکاری، منطقهٔ دوم دریایی نوح نبی سپاه پاسداران،[۲۶۷] منطقهٔ چهارم دریایی ثارالله سپاه پاسداران،[۲۶۸] منطقهٔ دوم دریایی ولایت ارتش[۲۶۹](گردان تکاوران دریایی بوشهر)، نیروی هوافضای سپاه،[۲۷۰] منطقه پدافند هوایی جنوب (پدافند هوایی شهید بوشهریان)،[۲۷۱] و نیروی زمینی سپاه (تیپ ۳۹ امام صادق و قرارگاه مدینه).[۲۷۲][۲۷۳] مجموعه‌های سپاه در استان، زیر نظر سپاه امام صادق بوشهر مدیریت می‌شوند.

گردشگری

[ویرایش]
همچنین ببینید: جاذبه‌های گردشگری استان بوشهر
مقالهٔ اصلی: فهرست آثار ملی استان بوشهر

طبق آمار سال ۱۳۹۶، در استان بوشهر ۱۲۰۰ اثر تاریخی ملموس شناسایی شده که تاکنون ۳۰۲ اثر آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.[۲۷۴] براساس آمار سال ۱۳۹۵، روی هم رفته در کشور ۳۱٬۵۲۵ اثر تاریخی بصورت ملی ثبت شده و همچنین ۱۷۰۰ اثر معنوی و طبیعی در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده که سهم استان بوشهر ۳۰۰ اثر تاریخی است.[۲۷۵]

استان بوشهر هرساله با حجم انبوهی از گردشگران رو به رو است. در سال ۱۴۰۱ استان بوشهر در زمره ۱۰ استان با بیشترین اقامت مسافران در نوروز قرار گرفت.[۲۷۶] در استان بوشهر مشکلات متعددی در مقابل صنعت گردشگری وجود دارد که طبق یک تحقیق، یکی از مهم‌ترین این مشکلات، فصلی بودن گردشگری این استان است به طوری که برخلاف فصلهای زمستان و بهار، در فصل‌های تابستان و پاییز صنعت گردشگری افت شدیدی به خود می‌بینید و این موضوع باعث رکود و تعطیلی شغلهای مرتبط با این صنعت در استان می‌باشد.[۲۷۷] در تحقیق دیگری که جهت ارزیابی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر رضایتمندی از شهرهای ساحلی استان بوشهر انجام شد، معلوم شد که دو مولفه کیفیت محیطی (مانند دسترسی به ساحل و مناظر طبیعی و تمیزی آنها) و کیفیت رفتار جامعه میزبان بالاترین تأثیر بر رضایتمندی گردشگران در این استان را داشته‌است. در این بررسی معلوم شد که گردشگران کمترین رضایت از امکانات زیرساختی (مانند امکانات اقامت، حمل و نقل، پلاژها، امکانات تفریحی و سرگرمی، ورزشهای ساحلی و دریایی و غیره) دارند و زیرساخت‌های ضعیف گردشگری یک از ایرادات اساسی این صنعت در استان بوشهر است.[۲۷۸] در تحقیق دیگری که به شناسایی مشکلات توسعه صنعت گردشگری استان ساحلی بوشهر و ارائه راهکار برای آن پرداخته شد، معلوم شد که علیرغم تصور عموم که فکر می‌کنند عوامل جغرافیایی و آب و هوا از عوامل برجسته و مهم بر این صنعت در استان بوشهر است، اما این مولفه کمترین تأثیر را در گردشگری استان بوشهر دارد.[۲۷۹] از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی استان بوشهر (با توجه به قدمتشان) می‌توان به سه کاخ هخامنشی چرخاب، بردک سیاه و سنگ سیاه؛ شهر باستانی تموکن، گورستان صخره ای سیراف، گور دختر، گورستان شغاب و مسجد و گورستان پالمریان اشاره کرد. از جاذبه‌های تفریحی بصورت کلی می‌توان به سواحل خلیج فارس، نخلستان‌ها (مانند نخلستان‌های آب‌پخش)، بازارهای تجاری عرضه اجناس در شهرهای ساحلی[۲۸۰] و طبیعت بکر در شهرستان‌های استان[۲۸۱][۲۸۲] اشاره کرد. از مهم‌ترین موزه‌های استان بوشهر می‌توان به موزه دریا و دریانوردی خلیج فارس، موزه رئیسعلی دلواری، موزه مردم‌شناسی بوشهر، موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس،[۲۸۳] موزه منطقه ای خلیج فارس (بزرگ‌ترین موزه جنوب ایران)،[۲۸۴] موزه تجارت دریایی خلیج فارس،[۲۸۵] باستان‌شناسی،[۲۸۶] تاریخ طبیعی،[۲۸۷][۲۸۸] موزه چاپ و نشر، موزه وایت هوس (سیراف)[۲۸۹] و موزه مردم‌شناسی و محلی عسلویه[۲۹۰][۲۹۱] اشاره کرد.

آموزش

[ویرایش]

در استان بوشهر حدود ده هزار کلاس درس وجود دارد که ۴۴۸۸ عدد از این کلاسها (۴۶٪) بر طبق آمار سال ۱۳۹۸ هوشمند سازی شده‌اند.[۲۹۲] ۹۷درصد از مردم استان، باسوادند و از این حیث، استان بوشهر به همراه استانهای اصفهان، البرز، خراسان رضوی، سمنان و قم در جایگاه سوم کشور و بالاتر از میانگین کشوری قرار دارد.[۲۹۳] از مهم‌ترین مراکز آموزشی و تحقیقاتی استان بوشهر می‌توان به دانشگاه خلیج فارس، دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، پژوهشکده میگوی کشور[۲۹۴] و دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر اشاره کرد. همچنین دانشگاه خلیج فارس دارای دو دانشکده به نام‌های دانشکده مهندسی جم[۲۹۵] در شهر جم و دانشکده مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی در برازجان[۲۹۶] می‌باشد.

در سال ۱۴۰۰ دانشگاه خلیج فارس بر اساس پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، رتبه ۴۹ را از میان دانشگاه‌های کشور به دست آورد.[۲۹۷] همچنین این دانشگاه در بین ۳۹۸ دانشگاه کشورهای اسلامی در رتبه‌های بالای ۲۰۰ قرار گرفت.[۲۹۸]

جستارهای وابسته

[ویرایش]

پانویس

[ویرایش]
  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ مرکز آمار ایران. «نتایج سرشماری استان بوشهر در سال 1395». www.amar.org.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۵.
  2. ↑ «اجرای طرح هم کد سازی تلفن ثابت». وبگاه شرکت مخابرات ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ نوامبر ۲۰۱۴.
  3. ↑ نامعلوم (۱۹ مهر ۱۳۹۳). «طرح هم کدسازی استان بوشهر اجرا شد». شرکت ارتباطات زیرساخت. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۵.
  4. ↑ https://boushehr.farhang.gov.ir/fa/news/587722/معرفی-فرهنگ-واژگان-محلی-بوشهر-در-طرح-جمعه-با-کتاب-دشتی[پیوند مرده]
  5. ↑ اردکانیان، راهنمای گردشگری در استان بوشهر، ۱۳.
  6. ↑ رضوان تبار و پروانه، «نگاهی به موقعیت ویژه سیاسی - اقتصادی خلیج فارس در دوران باستان»، مطالعات خلیج فارس، ۲.
  7. ↑ علیزاده مقدم و شکریان، «بررسی جایگاه فرهنگی، اقتصادی و مذهبی بندر لیان (بوشهر) در عصر عیلامی ها»، پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، ۵.
  8. ↑ یزدانی و فیروزمندی شیره جین، «تموکن، تئوکه و تخمکه، نام‌هایی برای بندرگاهی هخامنشی بر کرانهٔ شمالی خلیج فارس؛ فرصت‌ها و چالش‌های همخوانی مدارک نوشتاری و باستان‌شناختی»، مطالعات باستانشناسی، ۱۱.
  9. ↑ رضوان تبار و پروانه، «نگاهی به موقعیت ویژه سیاسی - اقتصادی خلیج فارس در دوران باستان»، مطالعات خلیج فارس، ۴.
  10. ↑ علیزاده مقدم و شکریان، «بررسی اوضاع سیاسی ریشهر از ظهور صفویه تا پایان دوره طهماسب اول»، تاریخ اسلام و ایران، ۵.
  11. ↑ مرادی، تقوایی و کامیار، «بررسی حوزه نفوذ منطقه ای و ساختار کالبدی- عملکردی بندر سیراف در قرن چهارم هجری»، معماری و شهرسازی، ۱.
  12. ↑ Le Strange, The Lands of the Eastern Caliphate: Mesopotamia, Persia, and Central Asia from the Moslem Conquest to the Time of Timur, 8-9.
  13. ↑ Unknown. "1724 De L'Isle Map of Persia (Iran, Iraq, Afghanistan)". Geographicus Rare Antique Maps (به انگلیسی). Archived from the original on 21 January 2022. Retrieved 2022-02-25.
  14. ↑ Unknwon (2022-01-10). "Safavid Crux and Unresolved Paradoxes". saednews.com (به انگلیسی). Archived from the original on 7 June 2022. Retrieved 2022-03-15.
  15. ↑ نهچیری، جغرافیای تاریخی شهرها، ۳۵۶.
  16. ↑ علیزاده مقدم و شکریان، «بررسی اوضاع سیاسی ریشهر از ظهور صفویه تا پایان دوره طهماسب اول»، تاریخ اسلام و ایران، ۶–۷.
  17. ↑ عزیزی و دیگران، «چگونگی شکل‌گیری «حکمرانی بنادر و جزایر خلیج‌فارس» به مرکزیت بوشهر در عصر ناصری»، پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، ۱۲.
  18. ↑ نوحه خوان، «معیارهای تقسیمات کشوری در دورهٔ پهلوی»، خردنامه، ۸.
  19. ↑ نوحه خوان، «معیارهای تقسیمات کشوری در دورهٔ پهلوی»، خردنامه، ۱۶.
  20. ↑ نوحه خوان، «معیارهای تقسیمات کشوری در دورهٔ پهلوی»، خردنامه، ۲۲–۲۳.
  21. ↑ خلیفه زاده و دیگران، «بررسی علل شکل‌گیری بنادر بوشهر، دیلم و ریگ در دوره صفوی»، مطالعات تاریخ اسلام، ۲۵.
  22. ↑ خلیفه زاده و دیگران، «بررسی علل شکل‌گیری بنادر بوشهر، دیلم و ریگ در دوره صفوی»، مطالعات تاریخ اسلام، ۲۶.
  23. ↑ مشایخ، «حضور استعماری هلند در خلیج فارس»، هفته‌نامه نسیم جنوب.
  24. ↑ نصیری و دیگران، «جدال میرمهنا باکریم خان وکمپانی‌های خارجی وسیاست دوگانه انگلیس در سرکوبی وی»، پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، ۱۱.
  25. ↑ شیخی و دیگران، «بررسی عملکرد دولت هلند و انگلیس در خلیج فارس در دوره زندیه»، فصلنامه مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس، ۸.
  26. ↑ شیخ نوری، «صدای تاریخ بوشهر»، زمانه.
  27. ↑ Mikaberidze 2011, p. 106.
  28. ↑ Tucker 2010, p. 1221.
  29. ↑ نامعلوم (۱۳ آبان ۱۳۹۹). «برگی از جنایات آمریکا در بوشهر/از بمباران جزیره خارک تا بمباران فرودگاه بوشهر». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱.
  30. ↑ Vaez, Ali; Sadjadpour, Karim (2 April 2013). "Iran's Nuclear Odyssey: Costs and Risks". Carnegie Endowment for International Peace (به انگلیسی). Archived from the original on 3 March 2022. Retrieved 2022-05-24.
  31. ↑ Dadpay، Ali؛ Azodi، Sina (۲۳ سپتامبر ۲۰۲۰). «How the Iranian air force turned the tide of the Iran-Iraq war in 1980». Atlantic Council (به انگلیسی). بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۴.
  32. ↑ McConoly، Raymond (۲۰۲۱-۰۵-۳۱). «Operation Morvarid: The Story of How Iran Damaged Iraq's Navy in 1 Day with Joint Operation». Naval Post (به انگلیسی). بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۵.
  33. ↑ Unknown (۱۹۸۵-۰۹-۰۸). «IRAQ REPORTS RAIDING KHARG ISLAND AND 'LARGE NAVAL TARGET'». The New York Times (به انگلیسی). شاپا 0362-4331. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۵.
  34. ↑ Unknown (۱۹۸۴-۰۹-۲۱). «IRAQ REPORTS ATTACK ON AN IRANIAN OIL DEPOT». The New York Times (به انگلیسی). شاپا 0362-4331. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۵.
  35. ↑ Unknown (۱۹۸۸-۰۲-۰۸). «Iraqi Planes Attack Kharg Oil Terminal». Los Angeles Times (به انگلیسی). بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۵.
  36. ↑ Richard Halloran (۱۹۸۴-۰۶-۰۶). «2 IRANIAN FIGHTERS REPORTED DOWNED BY SAUDI AIR FORCE» (به انگلیسی). The New York Times. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۹.
  37. ↑ "U.S. Naval Options for Influencing Iran" (PDF) (به انگلیسی). Naval War College Review. آوریل ۲۰۰۹. Archived from the original (PDF) on 12 July 2021. Retrieved 2019-07-22.
  38. ↑ سودایی، علی (۲۰۱۹-۰۷-۲۰). «از آخوندک در خلیج فارس تا 'دزدی دریایی' در جبل‌الطارق». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۲.
  39. ↑ ۳۹٫۰ ۳۹٫۱ نامعلوم (۱۵ مهر ۱۳۹۷). «وقتی «نادر» نیروی دریایی آمریکا را فرو ریخت». مشرق نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  40. ↑ نامعلوم (۲۰ فروردین ۱۳۹۲). «آخرین خبرها از زلزله 6.1 ریشتری دشتی؛ 39 کشته و 850 مصدوم/ گرد و خاک در مناطق زلزله زده/ پایان عملیات جستجو و نجات/ کمبود خون در بوشهر». خبرآنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ آوریل ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۵.
  41. ↑ نامعلوم (۲۰ فروردین ۱۳۹۲). «زلزله ۶٫۱ ریشتری بوشهر را لرزان». تابناک. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۹ آوریل ۲۰۱۳.
  42. ↑ Sarah N. Lynch (2016-01-18). "U.S. sailors captured by Iran were held at gunpoint: U.S. military" (به انگلیسی). Archived from the original on 18 May 2022. Retrieved 2022-05-18.
  43. ↑ نامعلوم (۲۳ دی ۱۳۹۴). «تفنگداران آمریکایی آزاد شدند». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۸.
  44. ↑ نامعلوم (۲۵ آذر ۱۳۹۳). «کمیسیون برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر مبارزه با قاچاق کالا و ارز استان بوشهر». ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ نوامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۰۹.
  45. ↑ نامعلوم. «استان بوشهر». سازمان بنادر و دریانوردی. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۰۹.
  46. ↑ نامعلوم. «موقعیت استان بوشهر». اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۰۹.
  47. ↑ سعیدرضا عاملی (۱۹ تیر ۱۳۹۹). «مصوبه سند توسعه دانش بنیان استان بوشهر». روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۰۹.
  48. ↑ نامعلوم (۳۱ فروردین ۱۳۹۰). «استان بوشهر 707 کیلومتر مرز مشترک با خلیج فارس دارد». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۵.
  49. ↑ نامعلوم (۲۵ فروردین ۱۳۹۴). «اولویت‌های راهبردی استان بوشهر». مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۹ فوریه ۲۰۲۲.
  50. ↑ اردکانیان، راهنمای گردشگری در استان بوشهر، ۴۶.
  51. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۶۶–۷۲.
  52. ↑ نامعلوم (۱۴ تیر ۱۴۰۲). «اعتبارات اجرای طرح‌های عمران شهری و روستایی استان بوشهر افزایش یافت». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۸.
  53. ↑ مرکز آمار، سالنامه آماری کشور ۱۳۹۸، ۵۳.
  54. ↑ کورش تنگستانی (۱۳ آذر ۱۳۹۰). «تشکیل استان خلیج فارس». بولتن نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۲.
  55. ↑ نامعلوم (۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۹). «تشکیل استان خلیج فارس به مرکزیت بوموسی و تبدیل جزایر به منطقه آزادتجاری». وب سایت تحلیلی خبری عصر ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۲.
  56. ↑ کورش تنگستانی (۱۳ آذر ۱۳۹۰). «تشکیل استان خلیج فارس». تابناک. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۲.
  57. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۳۳.
  58. ↑ اردکانیان، راهنمای گردشگری در استان بوشهر، ۱۴.
  59. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۳۳–۳۴.
  60. ↑ نامعلوم (۱۵ بهمن ۱۳۹۵). «بارش کم‌سابقهٔ برف در شهرستان دشتی». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۵.
  61. ↑ نامعلوم (۱۵ بهمن ۱۳۹۵). «بارش بی‌سابقه برف در استان بوشهر +تصاویر». جنوب نیوز. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۵.
  62. ↑ نامعلوم (۱۵ بهمن ۱۳۹۵). «بارش برف درشهرستان‌های جم، دشتی، تنگستان و دشتستان». بامداد24. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۵.
  63. ↑ مشایخ، استان‌شناسی بوشهر، ۱۵.
  64. ↑ ۶۴٫۰ ۶۴٫۱ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۲۲.
  65. ↑ نامعلوم. «موقعیت جغرافیایی استان بوشهر». اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۶.
  66. ↑ نامعلوم. «آشنایی با استان بوشهر». بنیاد ایران‌شناسی شعبه بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ نوامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۶.
  67. ↑ نامعلوم (۱ تیر ۱۳۹۲). «کوه بیرمی خورموج بلندترین قله استان بوشهر است». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مارس ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۷.
  68. ↑ نامعلوم (۲ بهمن ۱۳۹۷). «کمیسیون استان بوشهر در یک نگاه». ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۷.
  69. ↑ نامعلوم. «معرفی استان بوشهر». سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۷.
  70. ↑ ۷۰٫۰ ۷۰٫۱ غلامرضا کریم‌زاده (۳ اردیبهشت ۱۴۰۰). «ضرورت توجه ویژه به زلزله‌خیزی استان بوشهر». سازمان نقشه‌برداری کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۰.
  71. ↑ ۷۱٫۰ ۷۱٫۱ امان‌الله شبانکاره (۳۰ دی ۱۳۹۶). «گسل‌های فعال در ایران و استان بوشهر». پایگاه خبری تحلیلی آینه جم. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۰.
  72. ↑ نامعلوم (۳۰ فروردین ۱۴۰۰). «زلزله گناوه و اهمیت منطقه لرزه‌خیز بوشهر». روزنامه شرق. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۰.
  73. ↑ نامعلوم (۲۹ فروردین ۱۴۰۰). «ماجرای زلزله‌های پشت سر هم بوشهر؛ خطر سونامی وجود دارد؟». خبرآنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۰.
  74. ↑ نامعلوم (۲۲ فروردین ۱۳۹۸). «گسل‌های فعال دلیل زلزله‌های متعدد استان بوشهر است». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۰.
  75. ↑ نامعلوم (۲۹ اسفند ۱۳۹۵). «آخرین جزییات از حادثه "سیش" در دیر / نخستین جسد پیدا شد + فیلم و تصاویر». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۳.
  76. ↑ نامعلوم (۸ مهر ۱۳۹۳). «طولانی‌ترین غار تونلی کشور با تلاش کوهنوردان پاکسازی شد». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۵.
  77. ↑ نامعلوم (۸ مهر ۱۳۹۳). «20 غار با ارزش در استان بوشهر وجود دارد/ طولانی‌ترین غار تونلی ایران در دشتستان است». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۵.
  78. ↑ نامعلوم (۸ مهر ۱۳۹۳). «18 غار در استان بوشهر قابل پیمایش است». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۵.
  79. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۴۲–۴۳.
  80. ↑ نامعلوم (۲۶ آبان ۱۳۹۱). «آشنایی با چشمه‌های استان بوشهر». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۵.
  81. ↑ نامعلوم (۸ فروردین ۱۳۹۵). «7 چشمه آبگرم در استان بوشهر محل بازدید گردشگران نوروزی». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۵.
  82. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۵۱.
  83. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۵۳–۵۴.
  84. ↑ نامعلوم. «وضعیت دام و دامپروری در استان بوشهر». مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
  85. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۵۴–۵۶.
  86. ↑ ۸۶٫۰ ۸۶٫۱ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۵۶.
  87. ↑ عبدلی و دیگران، اطلس حیات وحش بوشهر، ۶۷.
  88. ↑ اردکانیان، راهنمای گردشگری در استان بوشهر، ۱۵.
  89. ↑ نامعلوم (۱۷ بهمن ۱۴۰۰). «طرح نجات بخشی تالاب نای بند آغاز شد». www.irna.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۴.
  90. ↑ فاطمه رفاهت (۱۵ آبان ۱۴۰۱). «علت کاهش پوشش گیاهی تالاب "بردستان" بوشهر در دست بررسی است». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۴.
  91. ↑ نامعلوم (۱۱ بهمن ۱۳۹۶). «6 تالاب در استان بوشهر شناسایی شد». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۴.
  92. ↑ مونا عیدان (۲۲ مرداد ۱۴۰۲). «مناطق جدید حفاظت شده در استان بوشهر مصوب شد». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۴.
  93. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۵۸–۶۵.
  94. ↑ نامعلوم (۷ آذر ۱۴۰۰). «دشت‌های استان بوشهر با بیلان منفی آب روبه‌رو است». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۵.
  95. ↑ مونا عیدان (۱۶ تیر ۱۳۹۹). «دشت‌های آبی استان بوشهر در شرایط بحرانی قرار دارند». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۵.
  96. ↑ محمد مدرسی (۲۷ خرداد ۱۴۰۲). «لزوم کنترل عوامل افزایش مناطق بیابانی در استان بوشهر». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۸.
  97. ↑ نامعلوم (۲۷ خرداد ۱۴۰۲). «میزان فرسایش خاک در استان بوشهر ۲۲ تن در هکتار است». www.irna.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۰۱.
  98. ↑ عبدلی و دیگران، اطلس حیات وحش بوشهر، ۷.
  99. ↑ عبدلی و دیگران، اطلس حیات وحش بوشهر، ۲۸.
  100. ↑ عبدلی و دیگران، اطلس حیات وحش بوشهر، ۲۹.
  101. ↑ عبدلی و دیگران، اطلس حیات وحش بوشهر، ۶۸–۶۹.
  102. ↑ عبدلی و دیگران، اطلس حیات وحش بوشهر، ۱۸۵.
  103. ↑ فاطمه رفاهت (۱۲ مهر ۱۴۰۱). «۵۰ کوخه زنده‌گیری پرندگان شکاری در استان بوشهر تخریب شد». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۱.
  104. ↑ نامعلوم (۱۹ شهریور ۱۴۰۱). «طرح مقابله با زنده‌گیری پرندگان شکاری در استان بوشهر آغاز شد». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۱.
  105. ↑ فاطمه رفاهت (۱۱ آبان ۱۴۰۱). «۲۸۸ پرنده کشف شده در استان بوشهر به طبیعت بازگردانده شدند». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۱.
  106. ↑ زهره عرب (۲۲ اسفند ۱۳۹۹). «آلودگی هوا و گردوخاک غلیظ در بوشهر». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مارس ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۱.
  107. ↑ نامعلوم (۲۸ خرداد ۱۴۰۰). «گرد و خاک و کاهش دید در استان بوشهر». خبرگزاری صدا و سیما. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۱.
  108. ↑ ۱۰۸٫۰ ۱۰۸٫۱ نامعلوم (۲۶ فروردین ۱۳۹۹). «پالایشگاه‌ها؛ متهم ردیف اول آلودگی عسلویه / چرا کسی به داد ساکنان این منطقه نمی‌رسد؟». خبرگزاری دانشجو. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۱.
  109. ↑ کشمیری، «بررسی آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از صنایع گاز و پتروشیمی و اثرات آن بر سلامت ساکنین منطقه عسلویه، پایتخت انرژی ایران: یک مطالعه مروری»، دو ماهنامه طب جنوب، ۱۷.
  110. ↑ مهدی عبداللهی (۵ بهمن ۱۴۰۱). «مشعل پالایشگاه‌ها معادل مصرف تهران گاز هدر می‌دهند». فرهیختگان آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژانویه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۳۰.
  111. ↑ حیدر کاشف (۴ خرداد ۱۴۰۰). «نقاط داغ آلوده خلیج‌فارس در استان بوشهر». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۱.
  112. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۷۵.
  113. ↑ ۱۱۳٫۰ ۱۱۳٫۱ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۷۸.
  114. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۷۶.
  115. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۷۷.
  116. ↑ نامعلوم (۵ خرداد ۱۳۹۴). «گویش مردم استان بوشهر». بنیاد رشد و اندیشه سازندگی استان بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۲.
  117. ↑ https://boushehr.farhang.gov.ir/fa/news/587722/معرفی-فرهنگ-واژگان-محلی-بوشهر-در-طرح-جمعه-با-کتاب-دشتی[پیوند مرده]
  118. ↑ حجت‌الله مومنی (۲۲ اسفند ۱۳۸۷). «گردشی در استان بوشهر». پرتال فرهنگی راسخون. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئن ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۲.
  119. ↑ نامعلوم (۱۵ تیر ۱۳۸۷). «نگاهی به گویش‌های مردم استان بوشهر». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مارس ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۷.
  120. ↑ اردکانیان، راهنمای گردشگری در استان بوشهر، ۸۱.
  121. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۸۶.
  122. ↑ واعظی، طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}: استان بوشهر/ به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور، ۲۹۵.
  123. ↑ نامعلوم (۲۵ آذر ۱۳۹۳). «کمیسیون برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر مبارزه با قاچاق کالا و ارز استان بوشهر». ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ نوامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۲.
  124. ↑ محمد لطفی‌زاد (۲ آبان ۱۳۹۴). «ویژگی‌هایی که آیین عزاداری بوشهر را ثبت ملی کرد». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۷.
  125. ↑ نامعلوم (۲۲ اسفند ۱۳۹۷). «برگزاری مراسم سنج و دمام زنی در بوشهر». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۷.
  126. ↑ نامعلوم (۲۷ شهریور ۱۳۹۷). ««یزله» آئین سنتی عزاداری در استان بوشهر». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۷.
  127. ↑ سیده سمیه حسینی (۳ شهریور ۱۴۰۰). «شروه خوانی چیست و خاستگاه آن کجاست؟». باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران - ایسکانیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۷.
  128. ↑ نامعلوم (۱ تیر ۱۴۰۰). «به شاه قبه طلا حضرت رضا صلوات». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۷.
  129. ↑ ۱۲۹٫۰ ۱۲۹٫۱ باباخانی، «خیام خوانی»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  130. ↑ جعفری، «بیت خوانی»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  131. ↑ سینا ناجی (۳۰ تیر ۱۴۰۱). «خبرگزاری فارس - کار زیبای صیادان بوشهری در دل دریا/ نواهایی که صید را 2 برابر می‌کند!». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ آوریل ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۱۱.
  132. ↑ نامعلوم (۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۸). «نوای زیبا و دلنشین دُم دُم سحری بوشهری‌ها در سحرگاهان». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۷.
  133. ↑ ۱۳۳٫۰ ۱۳۳٫۱ اردکانیان، راهنمای گردشگری در استان بوشهر، ۱۴۲.
  134. ↑ ۱۳۴٫۰ ۱۳۴٫۱ سعید رضایی (۱۵ اسفند ۱۳۹۵). «لباس‌های محلی و سنتی استان بوشهر/ «ناس» لباسی برای تجار». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۹.
  135. ↑ ۱۳۵٫۰ ۱۳۵٫۱ مشایخ، استان‌شناسی بوشهر، ۶۳.
  136. ↑ نامعلوم. «مدیریت امور عشایر استان بوشهر». مدیریت امور عشایر استان بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۹.
  137. ↑ بهاره مسعودی (۱۷ بهمن ۱۳۹۹). «گزارش مکتوب … زنان بوشهری پیشتازان عرصه‌های گوناگون». خبرگزاری صدا و سیما. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۹.
  138. ↑ زهرا میعادی (۱۰ آبان ۱۴۰۰). «طرز تهیه و پخت میگو پلو به همراه مواد لازم». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  139. ↑ نامعلوم. «طرز تهیه خورشت قلیه میگوی جنوبی خوشمزه». آموزش آشپزی و شیرینی پزی ایران کوک. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۲۰.
  140. ↑ نامعلوم (۲۷ بهمن ۱۳۹۹). «طرز تهیه گمنه بوشهری خوشمزه و پرخاصیت به ۳ روش مختلف». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۲۰.
  141. ↑ فرنوش اکبری (۲۲ مهر ۱۳۹۷). «طرز تهیه دمی لخلاخ بوشهری». کتاب کاله. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۲۰.
  142. ↑ نامعلوم (۱۰ مرداد ۱۴۰۰). «طرز تهیه یتیمک بوشهری». نیوزین. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۲۰.
  143. ↑ نامعلوم (۲۰۲۱-۱۰-۰۱). «طرز تهیه کبه بوشهری». سنجابه خبر آورده. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۲۰.
  144. ↑ ۱۴۴٫۰ ۱۴۴٫۱ نامعلوم (۱۲ بهمن ۱۳۹۴). «طرز تهیه قیمه بوشهری و شکر پلو». عصر ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۲۰.
  145. ↑ نامعلوم (۹ آبان ۱۳۹۸). «طرز تهیه دوقوس ماهی، غذای محلی و خوشمزه استان بوشهر». پایگاه خبری-تحلیلی پارسینه. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۲۰.
  146. ↑ نامعلوم. «طرز تهیه سوپ دال عدس بوشهری اصیل + فوت و فن دال عدس». فیدیا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۲۰.
  147. ↑ نامعلوم (۲۴ دی ۱۴۰۰). «طرز تهیه رنگینک بوشهری | درست کردن این دسر جنوبی در چند مرحله ساده». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  148. ↑ ۱۴۸٫۰ ۱۴۸٫۱ نامعلوم (۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۹). «غذاهای بوشهری متنوع و مقوی هستند/ خوردنی‌هایی متناسب با اقلیم». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۰.
  149. ↑ نامعلوم (۲۶ آبان ۱۴۰۰). «نان سنتی بوشهر؛ بوی قدمت، شکل پیتزا». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  150. ↑ نامعلوم (۱۷ فروردین ۱۳۹۹). «پنیری که از نخل به دست می‌آید». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۰۵.
  151. ↑ عبدالرحمن مشایخ (۱۱ بهمن ۱۳۹۴). «پنیر نخل، سوغات لذیذ آبپخش/ طبیعتی که مسافران را به توقف وامی‌دارد+تصاویر». شبکه اطلاع‌رسانی دانا. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۰۵.
  152. ↑ نامعلوم (۶ بهمن ۱۳۹۹). «خوس‌دوزی بوشهر در جشنواره فجر صنایع‌دستی به نمایش در می‌آید». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۰۵.
  153. ↑ نامعلوم. «دربارهٔ صنایع دستی استان بوشهر». پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز گردشگری علمی-فرهنگی دانشجویان ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۰۵.
  154. ↑ نامعلوم (۶ آذر ۱۳۹۸). «راهنمای سفر به بوشهر؛ تقاطع دریا و نخلستان». ایرنا زندگی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۰۵.
  155. ↑ نامعلوم (۱۶ دی ۱۳۹۹). «"آبپخش" دشتستان شهر ملی حصیر و کپو بافی ایران شد». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ آوریل ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۰.
  156. ↑ نامعلوم (۱۲ دی ۱۳۹۳). «120 چهره از مشاهیر و مفاخر استان بوشهر شناسایی شدند». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۹.
  157. ↑ نامعلوم (۸ شهریور ۱۴۰۰). «9 شهریور؛ سالروز ولادت مهندس احمد دالکی». سازمان فضایی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  158. ↑ نامعلوم (۱۶ تیر ۱۳۹۹). «صادق چوبک؛ نویسنده واقع‌گرا و پدر داستان‌نویسی نوین ایران». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  159. ↑ ترابی، گزارش بررسی ساختار اقتصادی استان‌های کشور و سهم و نقش آن‌ها در تولید ناخالص داخلی بر اساس آمار حساب‌های استان طی سال‌های ۱۳۹۰ الی ۱۴۰۰، ۱۷۶.
  160. ↑ ۱۶۰٫۰ ۱۶۰٫۱ ۱۶۰٫۲ Esrafili-Dizaji, “Great exploration targets in the Persian Gulf: the North Dome/South Pars Fields”, Finding Petroleum.
  161. ↑ ۱۶۱٫۰ ۱۶۱٫۱ ۱۶۱٫۲ فاطمه توانا (۷ آذر ۱۳۹۸). «استان بوشهر در صادرات ۶٫۹ میلیارد دلاری نفت و گاز سهیم است». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۱.
  162. ↑ ۱۶۲٫۰ ۱۶۲٫۱ نامعلوم (۳ دی ۱۳۹۵). «صادرات 90 درصد نفت خام کشور در جزیره خارگ صورت می‌گیرد». شبکه اطلاع‌رسانی دانا. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۲۲.
  163. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۱۳۶.
  164. ↑ نامعلوم (۲۴ شهریور ۱۳۹۹). «رنکینگ اقتصادی استان‌ها». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۳.
  165. ↑ نامعلوم (۲۱ تیر ۱۴۰۰). «کدام استان‌ها بیشترین رشد اقتصادی را دارند؟». تجارت‌نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۳.
  166. ↑ نامعلوم (۶ اسفند ۱۳۹۷). «16.6 درصد جمعیت کشور در استان تهران زندگی می‌کنند». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۳.
  167. ↑ عبداللهی، «۵ واقعیت نابرابری‌ها در اقتصاد ایران»، فرهیختگان، 1.
  168. ↑ نامعلوم (۳۱ فروردین ۱۳۹۹). «کدام استان‌ها بیشترین سپرده بانکی را دارند». بنکر. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۳.
  169. ↑ عبداللهی، «۵ واقعیت نابرابری‌ها در اقتصاد ایران»، فرهیختگان، 1.
  170. ↑ امجدی، «رتبه‌بندی استان‌های کشور از منظر شاخص‌های اقتصاد دانش‌بنیان»، فصلنامه علمی راهبرد، ۲۴.
  171. ↑ نامعلوم (۲۴ شهریور ۱۳۹۹). «۷۰ درصد درآمد کشور در اختیار ۱۰ استان». جامعه خبری تحلیلی الف. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۳.
  172. ↑ مرکز آمار، توزیع درآمد در ایران در سال ۱۳۹۹، ۲۳–۲۴.
  173. ↑ نامعلوم، «برآیند تورم و بیکاری در پایان دهه»، همشهری، ۴.
  174. ↑ مهدی عبداللهی (۳ مرداد ۱۴۰۱). «اعداد ترسناک متناقض». فرهیختگان. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۱۷ نوامبر ۲۰۲۲.
  175. ↑ هزارجریبی و سبحانی، «بررسی NEET و مؤلفه‌های زمینه‌ساز آن در ایران»، فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی.
  176. ↑ نامعلوم (۵ اردیبهشت ۱۴۰۱). «جمعیت خاموش بازار کار». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ نوامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۱-۱۷.
  177. ↑ مهدی عبداللهی (۲۲ آبان ۱۴۰۱). «آقایان مسئول! این آمار از حاشیه شهرها را روی میز کار نصب کنید». روزنامه فرهیختگان. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۱ ژانویه ۲۰۲۳.
  178. ↑ نجمه محمودی‌نیا (۱۰ بهمن ۱۴۰۱). «۱۳ استان دارای بیشترین کودک کار/ ثبت و احراز هویت با اسکن عنبیه». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژانویه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۳۰.
  179. ↑ نامعلوم (۸ بهمن ۱۴۰۱). «هشتاد درصد کودکان خیابانی، «ایرانی» نیستند». جهان نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژانویه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۳۰.
  180. ↑ نامعلوم (۲۱ شهریور ۱۴۰۰). «۱۶۳ هزار هکتار از اراضی استان بوشهر زیر کشت می‌رود». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
  181. ↑ نامعلوم (۱۵ دی ۱۳۹۸). «۴۰ درصد چاه‌های استان بوشهر غیرمجاز است». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
  182. ↑ مهدی عبداللهی (۲۷ بهمن ۱۴۰۱). «چه کسی نمک به زخم دریاچه ریخت؟». فرهیختگان آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژانویه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۳۰.
  183. ↑ نامعلوم (۶ دی ۱۴۰۰). «۲۴ حلقه چاه غیرمجاز در استان بوشهر پر شد». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
  184. ↑ نامعلوم (۲۲ آبان ۱۴۰۰). «174 هزار تن محصول از نخلستان‌های استان بوشهر برداشت شد». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۱.
  185. ↑ نامعلوم (۲۱ آذر ۱۳۹۱). «برداشت 45 هزار تن مرکبات در استان بوشهر». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۱.
  186. ↑ نامعلوم. «وضعیت اقتصادی استان بوشهر». سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۲۰.
  187. ↑ نامعلوم (۱۳ تیر ۱۳۹۸). «زمان صید میگو در آب‌های استان بوشهر در جلسه کمیته مدیریت صید تعیین می‌شود». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۳.
  188. ↑ نامعلوم (۱۰ مرداد ۱۴۰۱). «پرورش ماهی در قفس مغفول مانده‌است/ ظرفیت‌های طلایی خلیج فارس». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
  189. ↑ نامعلوم (۲۹ تیر ۱۴۰۱). «دریابست در استان بوشهر آغاز شد/ فرصتی برای احیای نسل آبزیان». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
  190. ↑ نامعلوم (۲۹ خرداد ۱۴۰۲). «اختصاص زمین‌های بایر به پرورش میگو/رکوردهای جدید تولید در راه است». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۸.
  191. ↑ نامعلوم (۳ فروردین ۱۴۰۱). «۲۵ هزار تن انواع آبزیان استان بوشهر به ۱۸ کشور صادر شد». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
  192. ↑ نامعلوم (۱۴ آذر ۱۴۰۰). «طرح‌های پرورش میگو دور از ساحل در استان بوشهر اجرا می‌شود». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
  193. ↑ نامعلوم (۲۶ شهریور ۱۴۰۰). «۱۸۶۰ تن میگو در آب‌های استان بوشهر صید شد». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
  194. ↑ نامعلوم (۱۸ تیر ۱۴۰۲). «کشت گیاهان شورپسند در بوشهر/ توسعه تولید جلبک، زالو و صدف خوراکی». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۸.
  195. ↑ نامعلوم (۲۰ شهریور ۱۳۸۵). «شش طرح دامداری در استان بوشهر به بهره‌برداری رسید». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۳.
  196. ↑ نامعلوم (۲ اردیبهشت ۱۴۰۰). «نخستین واحد تولید مرغ مادر گوشتی نوار ساحلی جنوب کشور در بوشهر افتتاح شد». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۳.
  197. ↑ نامعلوم (۲۸ آذر ۱۳۸۷). «نخستین واحد پرورش بوقلمون در بوشهر راه اندازی شد». مرکز اطلاع‌رسانی طیور ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۳.
  198. ↑ نامعلوم (۶ شهریور ۱۳۹۴). «۲۱۸ واحد پرورش مرغ نیمچه گوشتی در استان بوشهر فعال است». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۳.
  199. ↑ نامعلوم (۲۰ بهمن ۱۳۹۹). «برگزاری کارگاه آموزشی پرورش بلدرچین در شهرستان بوشهر». خبرگزاری ایانا. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۳.
  200. ↑ نامعلوم (۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۱). «۱۰ هزار دامداری سنتی در استان بوشهر فعالیت دارند». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
  201. ↑ نامعلوم (۲۳ مرداد ۱۴۰۲). «۲۰۰۰ تن عسل «کنار» مرغوب و با کیفیت در استان بوشهر تولید می‌شود». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۴.
  202. ↑ نامعلوم (۱۹ اسفند ۱۳۹۸). «شترهای استان بوشهر هویت‌دار شدند». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۱.
  203. ↑ نامعلوم (۲۹ تیر ۱۳۹۲). «استان بوشهر از مناطق مهم پرورش شتر در کشور است». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۳.
  204. ↑ ۲۰۴٫۰ ۲۰۴٫۱ مهرداد جشنی پور (۱۲ مرداد ۱۴۰۲). «گام‌های محکم دولت سیزدهم برای قرارگرفتن بوشهر بر ریل توسعه». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۰۴.
  205. ↑ نامعلوم (۱۵ بهمن ۱۴۰۰). «برداشت گاز در پارس جنوبی رکورد زد/ تأمین ۷۵ درصد انرژی کشور از بوشهر». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۱.
  206. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۱۶۰–۱۶۴.
  207. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۱۶۵–۱۶۶.
  208. ↑ نامعلوم (۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۳). «توقف توسعه بزرگ‌ترین میدان نفت جهان». اقتصاد آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۱.
  209. ↑ نامعلوم (۲ مرداد ۱۳۹۵). «بزرگ‌ترین پتروشیمی خاورمیانه در ایران». پایگاه خبری پول نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  210. ↑ نامعلوم (۱۵ مرداد ۱۳۹۹). «۲ شرکت پتروشیمی در استان بوشهر آماده افتتاح شد». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  211. ↑ نامعلوم. «شرکت پتروشیمی بوشهر سایت‌های 1و2و3». شرکت بازرسی و کنترل خوردگی تکین‌کو. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  212. ↑ نامعلوم. «شرکت پتروشیمی پارس». شرکت پتروشیمی پارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  213. ↑ نامعلوم. «پتروشیمی خارک». khargpetrochemical.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مارس ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
  214. ↑ نامعلوم. «بانک اطلاعات انرژی پارس - واحدهای پتروشیمی» (PDF). سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۳ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۲۲.
  215. ↑ نامعلوم (۱ آبان ۱۳۹۸). «غول صنعت دریایی ایران امیدوار به وعده‌ها». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  216. ↑ نامعلوم (۱۶ مهر ۱۴۰۰). «بازدید رئیس‌جمهوری از مؤسسه صنعتی - دریایی شهید محلاتی بوشهر». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۱۷.
  217. ↑ مژده پاینده (۱۳ شهریور ۱۴۰۰). «۲۲ واحد کشتی‌سازی در استان بوشهر فعالند». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  218. ↑ نامعلوم. «معرفی شرکت». شرکت شهرکهای صنعتی استان بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱.
  219. ↑ نامعلوم. «شهرک‌های صنعتی استان بوشهر». شرکت شهرک‌های صنعتی بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱.
  220. ↑ نامعلوم. «آشنایی با استان بوشهر». شرکت نفت و گاز پاس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱.
  221. ↑ نامعلوم (۱۷ مرداد ۱۴۰۲). «استان بوشهر صاحب ۳ شهرک خورشیدی می‌شود». خبرگزاری فارس. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۱.
  222. ↑ نامعلوم. «منطقه ویژه اقتصادی بوشهر». درگاه خدمات مناطق آزاد و ویژه ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  223. ↑ نامعلوم. «منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس». درگاه خدمات مناطق آزاد و ویژه ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  224. ↑ نامعلوم. «منطقه ویژه اقتصادی شمال استان بوشهر». منطقه ویژه اقتصادی شمال استان بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱.
  225. ↑ نامعلوم (۱۹ آذر ۱۳۹۹). «بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی استان بوشهر افتتاح شد». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  226. ↑ ۲۲۶٫۰ ۲۲۶٫۱ نامعلوم (۲۵ دسامبر ۲۰۲۱). «نیروگاه اتمی بوشهر». دوچه وله. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۲۰.
  227. ↑ نامعلوم (۱۶ مهر ۱۴۰۰). «سرمایه‌گذاری 22 میلیارد دلاری برای حفظ و نگهداشت تولید میدان‌های گازی». شرکت پتروشیمی پردیس. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۱.
  228. ↑ نامعلوم (۱۶ بهمن ۱۳۹۷). «ظرفیت تولید برق در استان بوشهر 328 برابر شد». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۱.
  229. ↑ نامعلوم (۵ بهمن ۱۳۹۹). «ساخت فاز 2 و 3 نیروگاه اتمی بوشهر آغاز شده‌است». پایگاه خبری جماران. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  230. ↑ فاطمه رفاهت (۱۴ آبان ۱۴۰۱). «گنجینه معادن بوشهر و سنگ‌هایی که باید از پیش‌پای سرمایه‌گذاران برداشته شود». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۵.
  231. ↑ مژده پاینده (۳۰ بهمن ۱۴۰۱). «استخراج ۲۶ میلیون تن مواد معدنی در استان بوشهر». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۵.
  232. ↑ ۲۳۲٫۰ ۲۳۲٫۱ فاطمه رفاهت (۴ اردیبهشت ۱۴۰۲). «بوکسیت و بیتومین؛ گنج‌هایی معدنی در دل دشتی بوشهر». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۵.
  233. ↑ زهره عرب (۲۶ فروردین ۱۳۹۹). «میزان واقعی استخراج از معادن فعال استان بوشهر چقدر است؟». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  234. ↑ سارا اصغری (۲۸ فروردین ۱۳۹۸). «بوشهر را با معادنش بشناسیم». روزنامه صمت. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۱.
  235. ↑ آقانباتی، «زمین‌شناسی استان بوشهر و توان معدنی»، رشد آموزش علوم زمین، ۲–۳.
  236. ↑ نامعلوم (۱۹ مرداد ۱۳۹۸). «تجارت و بازرگانی در استان بوشهر رونق می‌گیرد». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  237. ↑ مژده پاینده (۱۲ تیر ۱۴۰۰). «جهش ۷۷ درصدی ارزش صادرات از گمرکات استان بوشهر». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  238. ↑ نامعلوم (۶ بهمن ۱۳۹۸). «گمرک بوشهر رتبه نخست صادرات غیرنفتی کشور کسب کرد». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  239. ↑ نامعلوم (۱۳ مهر ۱۳۹۸). «رتبه اول استان بوشهر در صادرات کالا + گزارش». خبرگزاری صدا و سیما. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  240. ↑ نامعلوم (۵ اردیبهشت ۱۴۰۱). «گمرکات استان بوشهر به ۶۰ کشور جهان کالا صادر کردند». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۲.
  241. ↑ نامعلوم (۱۱ فروردین ۱۴۰۱). «صادرات کالا از گمرک بوشهر در سال جدید اوج گرفت». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۲.
  242. ↑ «میزان صادرات گمرکات استان بوشهر ۷۵ برابر واردات بوده‌است». خبرگزاری مهر. ۱۶ اسفند ۱۴۰۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۲.
  243. ↑ نامعلوم (۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۰). «تصویب منطقه آزاد، کلید بازگشت بوشهر به دروازه توسعه و تجارت». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۴.
  244. ↑ نامعلوم (۱۹ شهریور ۱۳۹۹). «مشکل دیرینه فرودگاه بوشهر حل شد». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۲.
  245. ↑ نامعلوم (۲۰ اسفند ۱۳۹۹). «فرودگاه بوشهر ۱۰۰ سالگی را پشت سر گذاشت». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۳.
  246. ↑ نامعلوم (۱۵ فروردین ۱۴۰۱). «تاریخچه». فرودگاه بین‌المللی شهدای بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۳.
  247. ↑ نامعلوم (۱۱ اسفند ۱۳۸۶). «موافقت هیئت وزیران در جلسه مورخ 11/11/1386 در مرکز استان بوشهر نسبت به اقدامات وزارت راه و ترابری در این استان». مرکز پژوهشهای مجلس. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۳.
  248. ↑ نامعلوم (۱۰ فروردین ۱۳۹۴). «عملیات اجرایی فرودگاه جدید بوشهر امسال آغاز می‌شود». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۳.
  249. ↑ نامعلوم (۲۵ مرداد ۱۳۹۷). «جانمایی فرودگاه جدید در 25 کیلومتری بوشهر». تین نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۲.
  250. ↑ نامعلوم (۱۶ بهمن ۱۳۹۸). «جانمایی زمین فرودگاه جدید بوشهر/ ثبت دو شرکت هواپیمایی فوق سبک». پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۳.
  251. ↑ نامعلوم (۲۹ مهر ۱۳۸۹). «اختصاص 5000 هکتار زمین برای احداث فرودگاه جدید بوشهر». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ مارس ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۲۰.
  252. ↑ صالحی و دیگران، «الزامات پدافند غیرعامل در مکان‌یابی فرودگاه مطالعه موردی: (بررسی فرودگاه موجود و سایت آتی فرودگاه بوشهر)»، فصلنامه علمی پدافندغیرعامل، ۸–۱۳.
  253. ↑ نامعلوم (۱۱ خرداد ۱۴۰۱). «اجرای طرح واکنش سریع در جاده‌های استان بوشهر آغاز شد». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۴.
  254. ↑ نامعلوم (۱۵ دی ۱۴۰۰). «تکمیل راه‌های استان بوشهر نیازمند ۲۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار است». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۴.
  255. ↑ اردکانیان، راهنمای گردشگری در استان بوشهر، ۷۵.
  256. ↑ ۲۵۶٫۰ ۲۵۶٫۱ ۲۵۶٫۲ ۲۵۶٫۳ نامعلوم (۶ بهمن ۱۳۸۶). «عملیات اجرایی راه‌آهن شیراز-بوشهر-عسلویه آغاز شد». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۴ دی ۱۳۹۱.
  257. ↑ نامعلوم (۳۰ دی ۱۳۹۸). «کتاب «جهت‌گیری‌های راهبردی بنادر کوچک بازرگانی استان بوشهر»». سامانه اطلاع‌رسانی طرح‌ها و فرصت‌های پژوهشی. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۳.
  258. ↑ کنین، جغرافیای استان بوشهر، ۱۷۱–۱۷۴.
  259. ↑ نامعلوم (۵ اردیبهشت ۱۴۰۰). «صدور پروانه بهره‌برداری معادن در استان بوشهر 44درصد افزایش یافت». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۳.
  260. ↑ نامعلوم (۲۳ فروردین ۱۴۰۱). «رونق صادرات در دومین بندر کانتینری ایران/ 50 میلیون تن کالا در بنادر بوشهر تخلیه و بارگیری شد + فیلم». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۳.
  261. ↑ نامعلوم (۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۴). «آمار واردات و صادرات از مرزهای جنوبی». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۳.
  262. ↑ نامعلوم (۴ آذر ۱۳۹۳). «رونق بنادر صیادی بوشهر». خبرگزاری مانا. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۳.
  263. ↑ نامعلوم (۲۶ تیر ۱۳۹۷). «طرح‌های گردشگری در پایانه مسافری دریایی بوشهر اجرا می‌شود». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۲۳.
  264. ↑ نامعلوم (۱۴ بهمن ۱۴۰۰). «نخستین اسکله شناور تفریحی گردشگری در گناوه افتتاح شد». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۵.
  265. ↑ نامعلوم (۳۰ فروردین ۱۴۰۱). «خط کشتیرانی بار و مسافر بین بوشهر و قطر راه‌اندازی می‌شود». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۳.
  266. ↑ نامعلوم (۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۰). «بازسازی پایانه مسافری بندر بوشهر/ ایجاد اسکله‌های مسافری گردشگری کنگان، دیلم و گناوه». پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۲۰.
  267. ↑ نامعلوم (۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۰). «فرمانده منطقه دوم نیروی دریای سپاه: روی امنیت خلیج فارس حساس هستیم/ جمهوری اسلامی قدرت برتر منطقه است». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۳۰.
  268. ↑ نامعلوم (۲۷ آبان ۱۳۸۷). «پایگاه دریایی سپاه به منطقه دریایی ارتقا یافت». منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۲۷.
  269. ↑ نامعلوم (۲۲ مرداد ۱۴۰۰). «جانشین فرمانده نیروی دریایی ارتش از پایگاه دریایی بوشهر بازدید کرد». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۳۰.
  270. ↑ بابک تقوایی (۷ بهمن ۱۳۹۹). «چگونه سپاه اف-۱۴ نیروی هوایی ارتش را به اشتباه ساقط کرد». ایندیپندنت فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۳۰.
  271. ↑ نامعلوم (۳۰ فروردین ۱۴۰۰). «فرمانده جدید پدافند هوایی منطقه جنوب در استان بوشهر معرفی شد». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۳۰.
  272. ↑ نامعلوم. «یادواره سرداران و 271 شهید اطلاعات قرارگاه منطقه ای سپاه استان‌های فارس، بوشهر و هرمزگان». صدا و سیمای فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۳۰.
  273. ↑ مراد ویسی (۸ فروردین ۱۳۹۹). «پرده‌برداری از ۱۰ قرارگاه منطقه‌ای نیروی زمینی سپاه». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۳۰.
  274. ↑ نامعلوم (۱۷ فروردین ۱۳۹۶). «302 آثار تاریخی ملموس استان بوشهر در فهرست آثار ملی ثبت شد». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۷.
  275. ↑ نامعلوم (۱۳ تیر ۱۳۹۵). «31 هزار و 525 اثر تاریخی ایران در فهرست آثار ملی ثبت شد/بندر سیراف استان بوشهر در نوبت ثبت جهانی قرار گرفت». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۷.
  276. ↑ نامعلوم (۱۷ فروردین ۱۴۰۱). «تهران در میان ۱۰ استان بیشترین اقامت مسافران در نوروز». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۸.
  277. ↑ صادقی و جلالیان، «پتانسیل‌های گردشگری ساحلی در خلیج فارس برای تحقق پویایی اقتصادی (مطالعه موردی: استان بوشهر)»، مطالعات خلیج فارس، ۷۲.
  278. ↑ جمالی، «ارزیابی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر رضایتمندی از مقاصد گردشگری (مطالعه موردی: شهرهای ساحلی استان بوشهر)»، فصلنامه علمی گردشگری شهری، 14.
  279. ↑ دهقانفرد و قاسمیزاده، «شناسایی مشکلات توسعه صنعت گردشگری استان ساحلی بوشهر وارائه راهکارهای مناسب»، فصلنامه علمی-پژوهشی گردشگری و توسعه، 14.
  280. ↑ نامعلوم (۱۸ اسفند ۱۳۹۴). «جاذبه‌های گردشگری استان بوشهر را بیشتر بشناسید+ تصاویر». شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۹.
  281. ↑ رضا رئیسی (۱۵ اسفند ۱۳۹۷). «طبیعت بکر جم و ظرفیت مغفول مانده گردشگری/ «جنگل گلوبردکان» زیستگاه انواع پرندگان نادر در معرض انقراض». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۹.
  282. ↑ ابراهیم قیصری (۸ فروردین ۱۳۹۴). «جاذبه‌های جنوبی‌ترین روستاهای بوشهر/ طبیعت زیبای «بنود» و «بندو»». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۹.
  283. ↑ نامعلوم. «موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس». موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۷.
  284. ↑ نامعلوم (۱۳ بهمن ۱۳۹۹). «افتتاح بزرگ‌ترین موزه جنوب ایران در بوشهر». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۰۵.
  285. ↑ پریسا جُفره ای (۱۸ فروردین ۱۴۰۰). «موزه تجارت دریایی خلیج فارس بوشهر». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۶.
  286. ↑ سمیه ایمانیان (۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸). «این موزه را فراموش کردند!». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۶.
  287. ↑ نامعلوم (۴ مهر ۱۳۸۴). «مدیرکل حفاظت محیط زیست بوشهر: موزه تاریخ طبیعی گنجینه حفظ میراث طبیعی». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۶.
  288. ↑ نامعلوم. «موزه تاریخ طبیعی». اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۶.
  289. ↑ سمیه ایمانیان (۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸). «این موزه را فراموش کردند!». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۹.
  290. ↑ نامعلوم (۱۱ اسفند ۱۴۰۱). «موزه مردم‌شناسی و محلی عسلویه افتتاح شد». خبرگزاری مهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۷.
  291. ↑ فاطمه رفاهت (۱۱ اسفند ۱۴۰۱). «وزیر میراث فرهنگی و گردشگری موزه مردم‌شناسی عسلویه افتتاح کرد». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۷.
  292. ↑ نامعلوم (۱۱ دی ۱۳۹۸). «۴۶ درصد کلاس‌های درس استان بوشهر هوشمند است». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۲.
  293. ↑ سلطانی، «16 استان بالاتر از میانگین باسوادی»، همشهری، ۱۴.
  294. ↑ نامعلوم (۱۱ دی ۱۳۹۶). «معرفی پژوهشکده میگوی کشور». isrc.ifsri.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۲.
  295. ↑ نامعلوم (۲ مهر ۱۴۰۰). «دربارهٔ دانشکده». دانشکده مهندسی جم | دانشگاه خلیج فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۲.
  296. ↑ نامعلوم (۷ دی ۱۴۰۰). «دربارهٔ دانشکده». دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی | دانشگاه خلیج فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۲.
  297. ↑ نامعلوم (۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۰). «رتبه 49 دانشگاه خلیج‌فارس بوشهر در میان دانشگاه‌های کشور». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۲.
  298. ↑ نامعلوم (۲۰ بهمن ۱۴۰۰). «نتایج رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان اسلام ISC-۲۰۲۱ اعلام شد». پایگاه استنادی علوم جهان اسلام. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۲.

منابع

[ویرایش]

پیوند به بیرون

[ویرایش]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=استان_بوشهر&oldid=38929482»