یمن

جمهوری یمن الجُمْهُوْرِيَّةُ اليَمَنِيَّة یَمَن
شعار ملی: "خدا،ملت، انقلاب، اتحاد
سرود ملی: جمهوری متحد
پایتخت		صنعا (شورای عالی انقلابی)
بزرگترین شهر		صنعا
زبان رسمی		زبان عربی
نوع حکومت		جمهوری عربی یمن (مورد منازعه)
نام حاکمان  دولت صنعا • رئیس شورای عالی سیاسی • نخست‌وزیر دولت عدن • رئیس‌جمهور • معاون‌اول • نخست‌وزیر		مهدی مشاط عبدالعزیز بن حبتور عبدربه منصور هادی(مستعفی) علی محسن الاحمر معین عبدالمک سعید
موارد منجر به تشکیل اتحاد یمن شمالی و جنوبی		۰۱۹۹۰-۰۵-۲۲ ۲۲ مه ۱۹۹۰
مساحت
-	مساحت	۵۲۷٬۹۶۸کیلومتر مربع (۴۹ام)
-	‌آب‌ها (٪)	جزئی
جمعیت
-	سرشماری	۲۷٬۸۳۳٬۳۷۶  (۵۱ام)
-	تراکم جمعیت	۴۲‎/km۲‏ (۱۶۰ام)
شاخص توسعه انسانی (۲۰۱۳)		۰٬۵۰۰ (۱۵۴)
واحد پول		ریال یمن (YER)
منطقه زمانی		UTC (ساعت جهانی+۳)
دامنه اینترنتی		ye.
پیش‌شماره تلفنی		+۹۶۷+

یَمَن (به عربی: اليَمَن) با نام رسمی جمهوریِ یَمَن (به عربی: الجُمْهُوْرِيَّةُ اليَمَنِيَّة) کشوری در جنوب غربی آسیا و در جنوب شبه جزیره عربستان واقع در خاورمیانه، و پایتخت آن شهر صنعا است. جمعیت یمن حدوداً ۲۷ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر است. زبان رسمی آن عربی و واحد پول آن ریال یمن است.

یمن ۵۲۷٬۹۶۸ کیلومتر مربع گستردگی دارد. یمن دارای دو ساحل مهم است، ساحلی غربی در کرانهٔ دریای سرخ و ساحلی جنوبی در کرانهٔ دریای عرب، همچنین دارای بیش از ۲۰۰ جزیره است که مهم‌ترین آن‌ها جزایر سقطره در دریای عرب است.

یمن بین سال‌های ۱۹۶۲ تا ۱۹۹۰ به دو کشور جمهوری عربی یمن (یمن شمالی) و جمهوری دمکراتیک یمن (یمن جنوبی) تجزیه شده بود که در این سال با هم متحد شدند و جمهوری یمن بوجود آمد. در سال ۱۹۹۴ جنگ داخلی میان جدایی‌خواهان جنوبی و حکومت مرکزی درگرفت که با پیروزی شمالی‌ها اتحاد پابرجا ماند. قبل از همه‌ی این اتفاقات یمن به مدت بیش از هزار سال (از سال ۸۹۷ تا سال ۱۹۶۲ میلادی) تحت فرمانروایی امامان زیدی (پادشاهی متوکلی) بود.

ترکیب جمعیتی یمن به لحاظ گرایش به مذهب بدین سان است که بین ۲۰٪ تا ۳۰٪ دارای مذهب زیدی‌، حدود ۵۵٪ شافعی، حدود ۱۰٪ درصد حنبلی، ۴ درصد شیعه، نیم درصد مسیحی و یهودی و ۳ درصد را مذاهب دیگر تشکیل میدهد. اغلب سنی‌ها شافعی و بیشتر شیعه‌های یمن از شاخه زیدی هستند اما اقلیت شیعه دوازده‌امامی و شیعه اسماعیلی هم در میان آن‌ها وجود دارد. سنی‌ها بیشتر در جنوب و جنوب شرق، شیعه‌های زیدی عمدتاً در شمال و شمال غرب و اسماعیلی‌ها بیشتر در مراکز اصلی نظیر صنعا و مأرب زندگی می‌کنند.

این کشور از سال ۲۰۱۱ گرفتار یک بحران سیاسی شده‌است. در این سال اعتراضات خیابانی علیه علی عبدالله صالح که در عمل به رئیس‌جمهور مادام‌العمر کشور تبدیل شده بود منجر به برکناری او از قدرت شد. در فوریهٔ ۲۰۱۲ عبدربه منصور هادی در یک انتخابات تک‌نفره به عنوان رئیس‌جمهور کشور انتخاب شد اما اختلافات سیاسی ادامه یافته و دو گروه انصارالله (به رهبری حوثی‌ها) و نیز القاعده وارد درگیری با حکومت مرکزی و یکدیگر شدند. حوثی‌ها در سپتامبر ۲۰۱۴ صنعا را تصرف کرده و تشکیل حکومت وحدت ملی را اعلام کردند. منصور هادی و دولت او در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۵ استعفای خود را اعلام کردند اما در ۲۱ فوریه منصور هادی استعفای خود را پس گرفته و عدن را به عنوان پایتخت موقت اعلام کرد. در ۲۶ مارس ائتلافی از کشورهای منطقه به رهبری عربستان سعودی حملات هوایی را علیه حوثی‌ها و در حمایت از دولت هادی با نام طوفان قاطعیت آغاز کردند.

در تاریخ ۴ دسامبر ۲۰۱۷ علی عبدالله صالح پس از آنکه پیشتر مواضعش را به سمت عربستان سعودی تغییر داده بود، توسط حوثی‌ها کشته شد.

جغرافیا

نوشتار اصلی: جغرافیای یمن

یمن در جنوب غربی آسیا، در انتهای جنوبی شبه جزیره عربستان، بین عمان و عربستان سعودی واقع شده‌است. یمن در ورودی تنگه باب‌المندب قرار دارد که دریای سرخ را به اقیانوس هند (از طریق خلیج عدن) پیوند می‌دهد و یکی از فعال‌ترین و راهبردی‌ترین خطوط ترابری دریایی در جهان است. یمن، به اضافه جزیره پریم در انتهای جنوبی دریای سرخ و سقطرا در ورودی خلیج عدن، ۵۲۷٫۹۷۰ کیلومتر مربع مساحت دارد.

تاریخ

نوشتار اصلی: تاریخ یمن

یمن کشوری است در همسایگی عربستان که از زمان‌های قدیم موقعیت خاص داشته‌است. یمن از قدیم ناحیه‌ای آباد و خرم و با نعمت بسیار و دارای جنگل‌ها در نقاط کوهستانی و در نقاط دیگر نخلستان‌ها و باغ‌ها میوه گوناگون می‌باشد. داستان سد تاریخی‌اش که بنام سد مأرب مشهور است در کتاب‌های تاریخ ذکر شده‌است. در آن دوران کشور یمن «عربستان خوشبخت» نامیده می‌شده‌است.

در یمن به دلیل باران‌های منظم زمین‌های زیر کشت و کشاورزی پر رونق بوده‌است؛ بنابراین جمعیت انبوه در آنجا سکونت یافتند و در نتیجه روستاها و شهرها را پدیدآوردند. گردآمدن مردم بسیار در آن خطّه حاصلخیز صدها سال پیش از میلاد مسیح، دولت‌هایی را به‌وجود آورد و تمدنی را در آنجا پی افکند.

نخستین دولت معینیان است که پایتخت آن قرنو بود و بین سال‌های ۱۲۰۰ تا ۶۰۰ پیش از میلاد بر سرزمین یمن حکومت می‌کردند. سلطه‌ی بازرگانی آنان چنان وسعت داشت که از خلیج فارس تا کنار مدیترانه را فرا می‌گرفته‌است. دولت قتبان نیز در هزاره اول پیش از میلاد تأسیس شد و تا قرن دوم میلادی ادامه یافت و سرانجام توسط سبائیان برچیده شد. باستان شناسان از روی سنگ نوشته‌ها معلوم کرده‌اند که پادشاهان قتبان همچون سبا لقب مکرب داشتند یعنی نوعی قدرت روحانی و سیاسی را دارا بودند. دولتی هم که در حضرموت تأسیس شد پایتخت آن شبوه بوده و به واسطه برخورداری از تجارت کندر ثروت فراوانی داشته‌است.

نقشهٔ جزئیات کش‌مکش‌های یمن

  در دست انصارالله یمن

  در دست نیروهای طرفدار منصور هادی

  در دست القاعده یا انصارالشریعه (وفادار به داعش)

  در دست مجلس انتقالی جنوب

در میان این دولت‌ها سبا دارای اهمیت خاص می‌باشد. قدرت سیاسی و نظامی و بازرگانی آنان توانست به تدریج حکومت‌های پراکنده جنوب را زیر پوشش حکومت مستقل و گسترده خود درآورد و دامنه سلطه خویش را تا به آفریقا بکشاند. سباییان ۹ قرن بر این منطقه حکومت کردند و منطقه نفوذ خود را گسترش دادند و راه بازرگانی اقیانوس هند به دریای سرخ و از آنجا به خلیج عقبه و پیرامون آن را در اختیار گرفتند. دوره‌ی حکومت سباییان تا یکصد و پانزده پیش از میلاد تداوم یافت. سرانجام قوم سبا توسط حمیریان منقرض گردید.

دولت حمیریان که برخی راجع به آن به‌طور مستقل صحبت کردند را می‌توان به دو دوره تقسیم نمود: نخست اینکه پادشاهان دوره اول در آغاز پادشاهان سبا و ذوریدان نام داشتند که عنوانی شامل حکومت قتبیان و حمیر است ولی تدریجاً حکومت به حمیریان منتقل گردید و از این زمان به بعد دوره دوم و حکومت آنان آغاز شده‌است. دولت دوم تبابعه نام داشت که پایتخت ایشان شهر ظفار از سرزمین یمن بود و چون نام عمومی هر یک از فرمانروایان این سلسله تبع بوده‌است حکومت ایشان را تبابعه می‌گویند. این دولت از سال پانصد و پانزده پیش از میلاد تا پانصد و سی و یک میلادی طول کشید و سرانجام توسط حبشیان انقراض یافت.

در زمان خسرو انوشیروان کار یمن یک‌سره شد و در رقابت میان ایران و روم، ایران پیروزی یافت. با چیرگی ایران بر جنوب عربستان در سال ۵۹۸-۵۹۷ میلادی یمن نیز به‌وسیله‌ی شاهنشاهان ساسانی به تصرف ایران درآمد و تا ظهور اسلام تابع حکومت ایران بود. شَهرَب (ساتراپ) ساسانیان در کل منطقه جنوب عربستان، باذان بود.

در دوران‌های پیش، نخستین تماسی که یمنی‌ها با خارج یافتند، در شمال عربستان بود و آن هنگامی بود که آشوریان راه بازرگانی یمن را به خطر انداخته بودند. همچنین فتوحات عظیم هخامنشی نیز ایشان را دچار خطر کرد. اما این حوادث صدمه‌ای به یمن وارد نکرد و اصولاً روابط یمن و اکثر عرب‌های جنوب با ایران بیشتر دوستانه بوده و انتشار دین مسیح در آن نواحی این دوستی را استوار کرد.

تا ظهور دین اسلام پس از مدتی اسلام در این سرزمین نفوذ یافت که عبدالله بن اسحاق بن ابراهیم یکی از حاکمان یمن در این دوران است.

همچنین در سال ۱۷۵۰ میلادی جزو قلمروی دولت عثمانی درآمد و با سقوط امپراتوری عثمانی، در سال ۱۹۳۴ میلادی با انعقاد قراردادی با انگلستان به استقلال رسید.

سابقاً حکومت یمن در دست امیری بود که او را امام یمن می‌خواندند و او شخصاً کشور را اداره می‌کرد ولی از سال ۱۹۶۲ میلادی برابر ۱۳۴۱ شمسی به جمهوری تبدیل شد.

سیاست

نوشتار(های) وابسته: انقلاب یمن

نوشتار(های) وابسته: اعتراضات ۲۰۱۴–۲۰۱۵ و تغییر حکومت یمن

نوشتار(های) وابسته: مداخله نظامی در یمن (۲۰۱۵)

پس از انقلاب یمن در سال ۲۰۱۲ قدرت حکومت مرکزی تا حد زیادی از دست رفته و بیشتر نقاط کشور خارج از کنترل آن هستند. حوثی‌ها که یک گروه شیعه زیدی هستند و مرکز آن‌ها در ولایت صعده در شمال کشور است قویترین این گروه‌ها هستند که تا مارس ۲۰۱۵ صنعا پایتخت و بزرگترین شهر کشور را در کنترل خود دارند. انصارالشریعه که شاخه‌ای از القاعده است نیز دیگر گروه قدرتمند این کشور است.

علی عبدالله صالح از سال ۱۹۷۸ به عنوان رئیس‌جمهور یمن شمالی و از سال ۱۹۹۰ به عنوان رئیس‌جمهور یمن متحد قدرت را در این کشور در دست داشت. وی در سال ۲۰۱۲ با اعتراضات گسترده مردمی که به انقلاب یمن معروف شد از قدرت کناره‌گیری کرده اما همچنان یک بازیگر تأثیرگذار در صحنه سیاست این کشور بود و نیروهای وفادار به او در مارس ۲۰۱۵ با حوثی‌ها وارد ائتلاف شده‌اند.

تقسیمات کشوری

کشور یمن به ۲۰ استان و یک محدوده پایتختی بخش شده‌است:

1. عَدَن
2. عَمران
3. اَبیَن
4. ضالع
5. بیضاء
6. حُدَیده
7. جَوف
8. مَهره
9. مَحویت
10. محدوده پایتختی صنعا (الأمانة)
11. ذِمار
12. حضرموت
13. حَجّه
14. إب
15. لَحِج
16. مأرب
17. رَیمه
18. صَعده
19. استان صَنعاء
20. شَبوِه
21. تَعِز

جزایر سقطری مهم‌ترین جزایر این کشور هستند.

اقتصاد

تولید ناخالص داخلی یمن در سال ۲۰۱۳ بیش از ۶۱ میلیارد دلار و درآمد سرانه حدود ۲۵۰۰ دلار بوده‌است. خدمات مهم‌ترین بخش اقتصاد کشور است که ۶۱ درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد و صنعت با ۳۱ و کشاورزی با ۷٫۷ درصد پس از آن قرار می‌گیرند. تولیدات نفتی ۶۳ درصد درآمدهای دولت را تشکیل می‌دهد. کشاورزی در گذشته اهمیت بیشتری داشت و ۱۸ تا ۲۷ درصد تولید کشور را شامل می‌شد. محصولات کشاورزی کشور شامل غلات، میوه‌ها، سبزیجات، قات، قهوه، پنبه، لبنیات، ماهی، دام (گوسفند، بز، گاو و شتر) و ماکیان می‌شوند.

سورگوم (ذرت خوشه‌ای) کشت اصلی کشور و انبه مهم‌ترین میوه کشور است. یکی از معضلات کشور کشت قات یک گیاه مخدر است که جویدن آن اثر محرک دارد. حدود ۴۰ درصد کل آب حوزه آبخیز صنعا به کشت این گیاه اختصاص پیدا می‌کند که موجب خشک شدن کشتزارها و بالارفتن قیمت مواد غذایی شده‌است.

بخش صنعت کشور نیز شامل تولید و پالایش نفت، صنایع غذایی، صنایع دستی، کارگاه‌های کوچک نساجی و چرم، تولید آلومینیوم، تعمیر کشتی، و تولید گاز طبیعی می‌شود. نرخ بیکاری در سال ۲۰۱۳ به ۳۵ درصد رسیده‌است.

مردم

پراکندگی نژادی و مذهبی و محل گردهمزیستی یمن در سال ۲۰۰۲

یهودیان یمن، صنعا ۱۹۳۷

کودکان یمنی در صنعا

جمعیت یمن در سال ۲۰۱۴ حدود ۲۴ میلیون نفر بوده‌است. بیش از ۹۹ درصد آن‌ها مسلمان هستند که حدود ۶۵ درصد سنی و ۳۵ درصد شیعه برآورد می‌شوند. سنی‌ها اغلب شافعی با اقلیتی از مالکی و حنبلی و شیعیان اکثراً زیدی با اقلیت اسماعیلی و دوازده‌امامی هستند. بهائیان، یهودیان، هندوها و مسیحیان هم حدود نیم درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. رشد جمعیت کشور بالاست و نرخ باروری ۴٫۴۵ فرزند برای هر زن است. جمعیت صنعا پایتخت کشور در سال ۱۹۷۸ فقط ۵۵ هزار نفر بود اما اکنون از ۲ میلیون نفر فراتر رفته‌است.

بر اساس قانون اساسی اسلام دین رسمی کشور و مبنای همه قوانین است. قانون اساسی اجازه برگزاری مراسم آئینی را به اقلیت‌های دینی داده‌است اما خروج از دین اسلام ممنوع است. اکثر یمنی‌ها عرب هستند و آفریقایی-عرب‌ها، جنوب آسیایی‌ها و اروپایی‌ها هم اقلیت‌های قومی کشور را شکل می‌دهند. یمن کشوری عمدتاً قبیله‌ای است و در بخش‌های کوهستانی شمال کشور حدود ۴۰۰ قبیله زیدی وجود دارند. یهودیان یمن هم در گذشته جمعیت قابل توجهی داشتند اما بیشتر آن‌ها در قرن بیستم به اسرائیل مهاجرت کردند. حدود یکصد هزار هندی‌تبار هم در جنوب کشور زندگی می‌کنند.

وضعیت بهداشت

پس از آغاز جنگ داخلی یمن در سال ۲۰۱۵ و ضعیت بهداشت در این کشور رو به وخامت گذاشت. وبا یکی از بیماری‌هایی می‌باشد که باعث مرگ شمار زیادی از یمنی‌ها شده‌است.

بر اساس گزارش منتشر شده از سوی صلیب سرخ و همچنین نهاد کمک‌های اضطراری سازمان ملل، تا ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۷، ۳۲۰هزار نفر از مردم یمن مبتلا به بیماری وبا شدند. این بیماری باعث مرگ ۱۷۰۰ نفر شده‌است. بر اساس اطلاعات منتشر شده، از ۲۳ استان یمن، در ۲۲ استان گرسنگی و وبا بیداد می‌کند. برنامه واکسیناسیون سازمان ملل نیز به علت مسائل امنیتی اجرا نشده‌است. این در حالی است که بیش از ۵۵ درصد بیمارستان‌های یمن در اثر بمباران‌ها آسیب دیده یا کاملاً ویران شده‌اند. سیستم درمانی و بهداشتی کشور در هم شکسته‌است و آلودگی باعث شیوع بیماری‌هایی همچون وبا می‌شود. بیش از ۳۰ هزار نفر از شاغلان بخش بهداشتی و درمانی یمن بیش از یک سال است که حقوق دریافت نکرده‌اند. پول برای تهیه تلمبه‌های آب، تصفیه فاضلاب، و همچنین برای تعمیر و ساخت بیمارستان‌ها وجود ندارد. در ۲۱ دسامبر ۲۰۱۷ کمیته بین‌المللی صلیب سرخ اعلام کرد تعداد بیماران مشکوک به ابتلا به بیماری وبا در یمن به یک میلیون نفر رسیده‌است. پیش از این برخی از سازمان‌های غیردولتی فعال در یمن نیز این رقم را برای شمار موارد مشکوک به ابتلا به وبا در یمن اعلام کرده بودند. سازمان جهانی بهداشت شمار افرادی را که از روز ۲۷ آوریل (هفتم اردیبهشت) تا هشتم نوامبر (۱۷ آبان) در یمن مشکوک به ابتلا به بیماری وبا بوده‌اند ۹۱۳۷۴۱ نفر اعلام کرده‌است. این سازمان در همین مدت مرگ ۲۱۹۶ نفر را در این کشور جنگ‌زده بر اثر ابتلا به وبا به ثبت رسانده‌است. این در حالی است که آمار مبتلایان طی هفته‌های گذشته سیر صعودی در پیش گرفته‌است. سازمان جهانی بهداشت پیش از این هشدار داده بود که در صورت جلوگیری از ارسال کمک‌های بشردوستانه به روند مقابله با وبا در یمن «ضربه‌ای جدی» وارد خواهد شد. جلوگیری از ارسال کمک بشردوستانه و یا عدم کمک‌ها به یمن عامل اصلی قحطی در این کشور محسوب می‌شود. حدود هشت میلیون و ۴۰۰ هزار یمنی در معرض قحطی در این کشور هستند. این درحالیست که منابع داخلی آمار دوبرابری نسبت سازمان های بین‌المللی می‌دهند. جنگ در یمن دسترسی بیش از ۸۰ درصد از جمعیت این کشور را به مواد خوراکی، سوخت، آب آشامیدنی و خدمات درمانی مختل کرده‌است. سازمان ملل از بحران انسانی در یمن به عنوان جدی‌ترین بحران بشردوستانه در جهان یاد می‌کند.

شهرهای بزرگ یمن

شهر	جمعیت
صنعا	۱،۹۳۸،۰۰۰
الحدیده	۶۱۸،۰۰۰
تعز	۶۱۵،۰۰۰
عدن	۵۴۹،۰۰۰
مکلا	۲۵۸،۰۰۰
اب	۲۳۵،۰۰۰
دمار	۱۶۰،۰۰۰

جستارهای وابسته

• فهرست شهرهای یمن
  • سد مأرب
• ربع‌الخالی

منابع

• بخشی از مطالب از دانشنامه رشد.
• المقحفی، ابراهیم، احمد، (مُعجَم المُدُن وَالقَبائِل الیَمَنِیَة) ، منشورات دارالحکمة، صنعاء، چاپ وانتشار سال ۱۹۸۵ میلادی به (عربی).
• الصنعانی، محمد بن یحیی بن عبدالله بن احمد، الیمانی. (اَلأنَباءَ عَن دُولةَ بَلقِیسَ وَ سَبأَ) ، منشورات دارالیمنیة للنشر والتوزیع، صنعاء، چاپ وانتشار سال ۱۹۸۴ میلادی به (عربی).
• استاد. دکتر: الجرو، سعید، اسمهان، (دراسات فی التاریخ الحضاری للیمن القدیم)، دارالکتاب الحدیث، چاپ عدن، ۲۰۰۳ میلادی به (عربی).
• استاد. دکتر: الجرو، سعید، اسمهان، (دراسات فی التاریخ الحضاری للیمن القدیم)، دارالکتاب الحدیث، چاپ عدن، ۲۰۰۳ میلادی به (عربی).
• کتاب «قتبان و سبأ» چاپ لندن سال ۱۹۵۵ میلادی.
• دکتر: السید عبدالعزیز، بن سالم، (تاریخ العرب فی العصر الجاهلیة) ، دارالنهضة العربیة چاپ سال ۱۹۷۸ میلادی به (عربی).
• دکتر: زاهیه، وهبة، (شُبه الجَزیرَة العَربیَة) دارالنهضة العربیة للطباعة والنشر، چاپ و انتشار سال ۱۹۷۷ میلادی.
• آذرنوش، آذرتاش، راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی، چاپ سوم. تهران: انتشارات توس، ۱۳۸۸. شابک ۳-۴۳۶-۳۱۵-۹۶۴-۹۷۸