تهران

مختصات: ۳۵°۴۲′شمالی ۵۱°۲۴′شرقی / ۳۵٫۷°شمالی ۵۱٫۴°شرقی / 35.7; 51.4
این یک مقالهٔ خوب است. برای اطلاعات بیشتر اینجا را کلیک کنید.
صفحه نیمه‌حفاظت‌شده
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

برای دیگر کاربردها، تهران (ابهام‌زدایی) را ببینید.
تهران
Tehran in a clean day.jpg
Tochal from Modarres Expressway.jpg
Golestan Palace, Tehran, Iran (1249288212).jpg
ChitgarLake.jpg
Shahyad (Azadi) Tower 01.JPG
Vista de Teherán desde la Torre Milad, Irán, 2016-09-17, DD 73.jpg
Vista de Teherán desde la Torre Milad, Irán, 2016-09-17, DD 76 (cropped).jpg
Towers in Tehran City at night.jpg
City Theater of Tehran 2019 6.jpg
جهت عقربه‌های ساعت از بالا:
نمایی از شمال تهران، کوه‌های توچال و بزرگراه مدرس، دریاچه چیتگر، محلهٔ گیشا از برج میلاد، شهرک غرب و برج میلاد، تئاتر شهر، شهر تهران و بزرگراه همت از برج میلاد، برج آزادی و شمس‌العماره
کشور ایران
استانتهران
شهرستانتهران
بخشمرکزی
مردم
جمعیت
تراکم جمعیت
  • شهر: ۱۲٬۲۰۰[۲] نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت۷۵۱ کیلومتر مربع[۳]
ارتفاع
  • کمینه: ۹۰۰ متر
  • بیشینه: ۱۸۰۰ متر[۴]
آب‌وهوا
میانگین بارش سالانه۲۲۰ میلی‌متر[۵]
روزهای یخبندان سالانه۴۸ روز[۶]
اطلاعات شهری
شهردارعلیرضا زاکانی
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۲۱
وبگاهtehran.ir
تهران بر ایران واقع شده‌است
تهران
روی نقشه ایران
۳۵°۴۲′شمالی ۵۱°۲۴′شرقی / ۳۵٫۷°شمالی ۵۱٫۴°شرقی / 35.7; 51.4

تِهْران (دربارهٔ این پرونده آوا راهنما·اطلاعات) پرجمعیت‌ترین شهر و پایتخت ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. این شهر با ۸٬۶۹۳٬۷۰۶ تن جمعیت، بیست و چهارمین شهر پرجمعیت جهان و پرجمعیت‌ترین شهر باختر آسیا به‌شمار می‌رود. کلان‌شهر تهران نیز دومین کلان‌شهر پرجمعیت خاورمیانه است.

از دید ناهمواری‌های طبیعی، تهران به دو ناحیهٔ دشتی و کوهپایه‌ایِ البرز تقسیم می‌شود و گسترهٔ کنونی آن از ارتفاع ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا امتداد یافته‌است. تهران دارای اقلیم نیمه‌خشک است. در بیشتر سال‌ها، فصل زمستان نیمی از کل بارش‌های سالانهٔ تهران را تأمین می‌کند و تابستان نیز کم‌باران‌ترین فصل در تهران است.

تهران شهری با گوناگونی گروه‌های قومی است اما جمعیت خارجی آن کم است. به عنوان بزرگ‌ترین شهر فارسی‌زبان جهان، اکثریت مردم تهران را پارسیان تشکیل می‌دهند و بیشتر مردم این شهر رسماً مسلمان و شیعهٔ دوازده‌امامی هستند. دیگر جوامع مذهبی در تهران شامل بهائیان، زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان می‌شود.

پیشینهٔ زندگی در تهران به دوران نوسنگی برمی‌گردد و کاوش‌های باستان‌شناسی صورت‌گرفته در تهران، منجر به کشف اسکلت‌های ۷۰۰۰ سالهٔ انسان و ابزارهای سنگی شده‌است. در اوایل سدهٔ هفتم، با ویرانی شهر ری و مهاجرت مردم آن به تهران، دانش تجارت، ساخت‌وساز و شهروندی مردم ری به تهران انتقال یافت و باعث پیشرفت آن شد. در دوران صفوی بسیار بر اهمیت تهران افزوده شد اما سرچشمهٔ شکوفایی و پیشرفت این شهر، به پایتختی آن برمی‌گردد. آقامحمدخان قاجار، بنیان‌گذار دودمان قاجار که پس از بارها تلاش برای تصرف تهران، بالاخره موفق به انجام این کار شده بود، در نوروز سال ۱۱۶۵، پس از سال‌ها جنگ با خاندان زند و مدعیان پادشاهی، تهران را پایتخت خواند. تبدیل شدن تهران از شهری معمولی به یک پایتخت مدرن، از دوران پهلوی شروع شد. در دوران پهلوی، امور کشوری در پایتخت متمرکز شد و شمار کارکنان دولتی در شهر به سرعت افزایش یافت؛ در این دوران، شهر تهران علاوه بر دو وظیفهٔ سیاسی و تجاری، وظیفهٔ اداری را نیز پذیرفت. با انقلاب ۱۳۵۷ و آغاز جنگ ایران و عراق، برای نزدیک به یک دهه توسعه‌ای در تهران صورت نگرفت و پس از پایان این دوره، توسعهٔ پایتخت ایران ادامه یافت و تهران به کانون پذیرش جمعیت در ایران تبدیل شد.

تهران کانون اقتصادی ایران است و نخستین منطقهٔ صنعتی این کشور محسوب می‌شود، اما فعالیت‌های اقتصادی بین‌المللی نقش چندانی در شمار شاغل‌های آن ندارد. بر اساس آمار سال ۱۳۹۵، سهم تهران در کل تولید ناخالص داخلی ایران ۲۱ درصد است و با اختصاص نیمی از بخش صنعت کشور به خود، نقش مهمی در اقتصاد ایران دارد. این شهر یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری ایران به حساب می‌آید و دارای مجموعه‌ای از جاذبه‌های گردشگری است که شامل کاخ‌ها و موزه‌هایش می‌شود. برج آزادی نماد تهران است و از منشور کوروش بزرگ، برای نخستین‌بار در این مکان پرده‌برداری شد. برج میلاد نیز نماد دیگر تهران و بلندترین برج ایران است. تهران با میزبانی بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴، نخستین شهر در خاورمیانه بود که میزبان بازی‌های آسیایی شد و مجموعهٔ ورزشی آزادی به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین‌های آن دوران، هم‌زمان با این بازی‌ها در ۱۰ شهریور ۱۳۵۳ گشایش یافت.

از نظر اداری، تهران به ۲۲ منطقه و ۱۲۲ ناحیهٔ شهری تقسیم شده‌است و شهرهای تجریش و ری را دربر گرفته‌است. ادارهٔ شهر توسط شهرداری تهران انجام می‌شود. شهردار تهران توسط شورای شهر تهران انتخاب می‌شود و این شورا بر عملکرد شهرداری نظارت کرده و برای ادارهٔ شهر، قانون‌گذاری می‌کند. در سال ۱۳۴۷، نخستین طرح جامع تهران، با افق ۲۵ ساله و با مسئولیت عبدالعزیز فرمانفرمائیان و ویکتور گروئن تهیه شد که تاکنون از مهم‌ترین مبناهای قانونی توسعهٔ شهر تهران بوده‌است. به عنوان یک مرکز سیاسی و اداری، مهم‌ترین نهادهای دولتی و قضایی ایران، همانند وزارتخانه‌ها و مجلس شورای اسلامی که تهران ۳۰ نماینده در آن دارد، در این شهر واقع شده‌است. این شهر دارای دو فرودگاه بین‌المللی امام خمینی و مهرآباد است که از پررفت‌وآمدترین فرودگاه‌ها در ایران هستند.

نام

منشأ نام تهران به صورت قطعی مشخص نیست و دربارهٔ ریشه‌شناسی آن، چند دیدگاه وجود دارد:

  1. ران پسوندی به معنای «دامنه» است و شمیران و تهران به بالادست و پایین‌دست بودن اشاره دارد.[۷]
  2. تهران تغییر شکل یافتهٔ تهرام به معنای «منطقهٔ گرمسیر» است و در مقابل آن شمیرام یا شمیران به معنای «منطقهٔ سردسیر» قرار دارد.[۸]
  3. سراسر دشت پهناوری که امروزه «تهران بزرگ» خوانده می‌شود، در میان کوه‌های اطراف خود، گود به نظر می‌رسید و بدین سبب ته ران نام گرفت.[۷]
  4. به دلیل اینکه مردم تهران هنگام حملهٔ دشمن زیر زمین پنهان می‌شدند، آن را ته ران به معنای «زیرزمین» نامیدند.[۷][۸]

نخستین اشاره به نام تهران در نوشته‌های تاریخی، در حدود سال ۴۵۰ توسط خطیب بغدادی و در پی ثبت مرگ حافظ تهرانی در تاریخ بغداد انجام شده‌است.[۹] پس از آن نیز نام تهران به خاطر انار خوبش در فارس‌نامهٔ ابن بلخی آمده‌است.[۹]

شیوهٔ نگارش

روستایی که پیش‌درآمد شهر تهران بوده‌است، پیش از اسلام نیز وجود داشت و پس از اسلام نام آن معرب گردیده‌است و از تهران به طهران تبدیل شد. با این وجود، جغرافی‌دانان معروف آن روزگار نیز به املای تهران اشاره نموده‌اند. هم‌زمان با جنبش مشروطه که تغییرات زیادی در ادبیات و نگارش زبان فارسی به وجود آمد، به‌مرور املای تهران رواج یافت و پس از تأسیس فرهنگستان ایران و تأکید آن بر املای تهران، املای دیگر (طهران) کاملاً منسوخ شد.[۱۰]

پیشینه

مقالهٔ اصلی: تاریخ تهران

تهران کهن

تهران پیشینه‌ای طولانی دارد و باستان‌شناسان بر این باورند که زندگی در این منطقه به دوران نوسنگی برمی‌گردد.[۱۱] در سال ۱۳۹۳، اسکلت یک انسان در منطقهٔ مولوی تهران، متعلق به حدود ۷٬۰۰۰ سال پیش پیدا شد؛ در سال ۱۳۹۴ نیز یک اسکلت دیگر به همراه ابزارهای سنگی در نزدیکی همان محل یافت شد.[۱۲][۱۳]

در برخی نوشته‌های پارسیگ، ری به عنوان زادگاه زرتشت معرفی شده‌است.[۱۴][۱۵] همچنین در درگیری میان داریوش سوم و اسکندر مقدونی، اسکندر و سپاهیانش برای چند روز در این منطقه توقف داشتند.[۱۶]

در نوشته‌های تاریخی از تهران به عنوان منطقه‌ای خوش آب و هوا و پر از باغ‌های میوه یاد شده‌است.[۱۷] در اوایل قرن هفتم بر اثر حملهٔ چندبارهٔ مغول‌ها به ری و رخدادهایی همانند زلزله، ری که از شهرهای پرآوازهٔ آن دوران بود، ویران گشت، بسیاری از مردمش کشته شدند و گروه‌هایی از آن‌ها نیز به دیگر نقاط پناه بردند؛ تهران یکی از محل‌هایی بود که پناهگاه مردم ری شد که این در کنار انتقال دانش ساخت‌وساز، تجارت و شهروندی مردم ری به تهران، توانست آغاز فصل تازه‌ای برای پیشرفت تهران باشد.[۱۸]

نخستین زیرساخت‌های شهری

در دوران صفوی بسیار بر اهمیت تهران افزوده شد. در سال ۹۳۳، شاه تهماسب صفوی فرمان ساخت حصاری با چهار دروازه و ۱۱۴ برج را برای تهران داد. این کار که برای پشتیبانی از پایتخت آن زمان کشور، قزوین صورت گرفت، بر اهمیت تهران افزود؛ پس از این نیز بناهایی شامل حمام، تکیه و مدرسهٔ خانم به دستور مهین‌بانو، خواهر شاه تهماسب، ساخته شدند. از دیگر رخدادهای مهم آن دوران، ساخت بازاری برای تهران بود که پس از ساخت حصار انجام شد. تعیین بیگلربیگی برای بلوک تهران توسط شاه عباس صفوی نیز بیش از پیش بر اهمیت تهران افزود.[۱۹][۲۰]

پس از سرنگونی صفویان، تهران به دست افغان‌ها افتاد و بار دیگر مرکز رخدادها و توجهات شد. نادرشاه افشار تهران را از افغان‌ها گرفت و پسرش، رضاقلی میرزا را حکمران آن کرد که نشان از اهمیت این شهر در آن زمان داشت؛[۱۹][۲۰] پیشینهٔ محله‌هایی نظیر چاله‌میدان و عودلاجان نیز به این دوران برمی‌گردد.[۲۰]

تهران که پس از صفویان بارها محل اقامت افراد مهم حکومتی بود، در ۱۱۳۹ بیشتر هم مورد توجه قرار گرفت و کریم‌خان زند اقداماتی را برای پایتخت شدن تهران انجام داد؛[۲۱] او برای مدت کوتاهی تهران را به عنوان پایتخت برگزید اما در نهایت به دلایل اقلیمی و زیست‌محیطی، پایتخت را به شیراز منتقل کرد.[۲۲]

پایتخت‌شدن

نگاره‌ای از آقا محمدخان، بنیان‌گذار قاجاریان، که تهران را پایتخت خواند.
نگاره‌ای تاریخی از دارالفنون؛ بنیان‌گذاری شده در سال ۱۲۳۰

آقامحمدخان، بنیان‌گذار دودمان قاجار که پس از بارها تلاش برای تصرف تهران، بالاخره موفق به انجام این کار شده بود، در نوروز سال ۱۱۶۵، پس از سال‌ها جنگ با خاندان زند و مدعیان پادشاهی، تهران را پایتخت خواند.[۱۹][یادداشت ۲] در آن زمان جمعیت تهران از بیست‌هزار تن فراتر نمی‌رفت و نیمی از تهران باغ و بستان بود.[۱۹]

از دلایلی که آقامحمدخان، تهران را به عنوان پایتخت ایران برگزید، می‌توان به موقعیت راهبردی جنگی، خودکفایی تولیدی و اقتصادی تهران آن زمان، نزدیکی به گرگان (مرکز ایل قاجار) و نزدیکی به ری اشاره کرد.[۲۳][۲۴] پایتخت ایران در زمان قاجاریه پیشرفت قابل توجهی داشت. فتحعلی‌شاه و محمدشاه قاجار اقدامات مهمی در راستای بهبود وضعیت پایتخت انجام دادند؛ با این حال تغییرات بنیادین شهر تهران در دوران ناصری انجام شد؛ این دوران که با اقداماتی همچون تأسیس ادارات، بیمارستان دولتی، دارالفنون، بهبود اساسی راه‌های اصلی و طرح نقشهٔ جدید شهر همراه بود، باعث شد تهران به بزرگ‌ترین شهر ایران با ۲۵۰٬۰۰۰ تن جمعیت تبدیل شود.[۲۵]

تغییرات بنیادین، پایتختی پیشرفته

تبدیل‌شدن تهران از شهری معمولی به یک پایتخت مدرن، از دوران پهلوی شروع شد. در دوران پهلوی، امور کشوری در پایتخت متمرکز شد و تعداد کارکنان دولتی در شهر به سرعت افزایش یافت؛ در این دوران، شهر تهران علاوه بر دو وظیفهٔ سیاسی و تجاری، وظیفهٔ اداری را نیز پذیرفت.[۲۵]

در سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۸، ساخت مؤسسات آموزشی بزرگ همانند دانشگاه تهران و بیمارستان‌های امروزی آغاز گردید. ورزشگاه امجدیه، موزهٔ ایران باستان و کتابخانهٔ ملی نیز در همین سال‌ها تأسیس شدند. همچنین در شهر تهران، ساخت سینما، کافه، هتل و رستوران انجام شد و به علت ورود اتومبیل و اتوبوس، خیابان‌ها سنگفرش یا آسفالت شدند و ساختمان‌هایی جدید با معماری نوین غربی چهرهٔ پایتخت را دگرگون کردند.[۲۶]

گام‌های مهم صنعتی‌شدن تهران نیز در این دوران برداشته شدند. کارخانه‌های سیمان، بلورسازی، چیت‌سازی، دخانیات و صنایع نظامی در پیرامون پایتخت ساخته شدند؛ ایستگاه راه‌آهن نیز در همین دوران گشایش یافت.[۲۶]

تهران در جنگ جهانی دوم

از راست به چپ چرچیل، روزولت و استالین در کنفرانس تهران

در طول جنگ جهانی دوم، نیروهای شوروی و انگلیس وارد شهر شدند. همچنین از ۶ تا ۹ آذر ۱۳۲۲، کنفرانس تهران با شرکت چرچیل، روزولت و استالین به صورت محرمانه در سفارت شوروی در تهران برگزار شد.[۲۷] رخدادهای مربوط به جنگ جهانی دوم در تهران، باعث توقف موقت و کندی بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای شد.[۲۸]

توسعهٔ گسترده و سریع

نوگرایی، نیازهای تازه، گرد هم آمدن نخبگان اجتماعی و خواست هیئت حاکمه برای ایجاد آرمان‌شهری که همانند پایتخت‌های کشورهای پیشرفتهٔ غربی باشد، ذهنیت تحول شهری را در تهران به وجود آورد.[۲۵]

روند توسعهٔ تهران با ایجاد شهرک‌های تهران‌پارس و نارمک در شرق و تهران‌ویلا، شهرآرا و گیشا در غرب ادامه یافت. همچنین صنایع تازه و فرودگاهی در غرب و تأسیسات ترابری در جنوب گسترش یافتند. احداث اتوبان‌های پارک وی، شاهنشاهی، افسریه، ایوبی و همچنین احداث شهرک‌های جدید اکباتان، لویزان، غرب، شوش و ده‌ها کوی مسکونی دیگر در این دوره انجام شد. در این دوره تهران به سرعت به یک کلان‌شهر بین‌المللی تبدیل شد.[۲۹] برنامه‌های توسعهٔ تهران بسیار گسترده بودند و این شهر یکی از شهرهای موفق آسیایی آن دوران بود.[۲۵]

مطالعات نخستین طرح جامع تهران در سال ۱۳۴۵ آغاز شد و در ۱۳۴۹ به تصویب رسید. در این برهه، تهران حدود ۱۸۰ کیلومتر مربع وسعت داشت و جمعیت آن به ۲٫۷ میلیون نفر می‌رسید. این طرح، گسترش شهر تهران را به دلیل وجود ارتفاعات در شمال و شرق و نامناسب بودن زمین‌های جنوبی، در منطقهٔ غرب تعیین کرد و سطح شهر را به ده منطقه با مراکز مجهز تقسیم و شبکه‌ای از آزادراه‌ها و بزرگراه‌ها را نیز پیشنهاد کرد. ویکتور گروئن و عبدالعزیز فرمانفرمائیان مسئولیت این طرح را برعهده داشتند.[۳۰]

در جریان تدارک جشن‌های ۲۵۰۰ سالهٔ شاهنشاهی ایران، طرح نماد تهران به مسابقه گذاشته شد. برندهٔ مسابقه، حسین امانت، در نهایت برج شهیاد (آزادی) را که هم‌اکنون از برج‌های معروف جهان است، طراحی کرد.[۳۱] همچنین از منشور کوروش بزرگ، نخستین نوشتار حقوق بشری جهان، برای نخستین‌بار در برج شهیاد پرده‌برداری شد.[۳۲]

تأسیس دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی متعدد در این دوران توانست اوضاع آموزشی تهران را بسیار بهتر کند.[۳۳][۳۴] برای دادن وجههٔ ورزشی بهتر به پایتخت نیز، مجموعهٔ ورزشی آریامهر (آزادی) در ۱۰ شهریور ۱۳۵۳ و همزمان با بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران افتتاح شد.[۳۵] این مسابقات، به عنوان نخستین رویداد بین‌المللی مهم ورزشی در تهران برگزار شد؛ همچنین این برای نخستین‌بار بود که بازی‌های آسیایی در خاورمیانه برگزار می‌شد و ورزشگاه آریامهر (آزادی) به عنوان یکی از بزرگ‌ترین ورزشگاه‌های جهان، میزبان اصلی این بازی‌ها بود.[۳۵][۳۶]

تهران پس از انقلاب ۱۳۵۷

مردم انقلابی در تهران

انقلاب ۱۳۵۷ به همراه درگیری نیروهای نظامی و مردم انقلابی در تهران، پایتخت ایران را محل راهپیمایی‌ها در زمان انقلاب و حتی پس از آن کرد.[۳۷][۳۸][۳۹] همچنین هنگام جنگ ایران و عراق، تهران به صورت مکرر تحت حملات هوایی میگ-۲۵ و موشکی اسکاد قرار گرفت که با تلفاتی نیز همراه بود.[۴۰][۴۱] دفاع از تهران در آن دوران برعهدهٔ سامانهٔ ضدهوایی بود.[۴۲]

پایتخت ایران دورانی دارای تنش را در دهه‌های اخیر گذراند که برای کل کشور پیامدهایی داشته‌است.[۴۳] گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحدهٔ آمریکا (۱۳۵۸)، انفجار در دفتر نخست‌وزیری جمهوری اسلامی ایران (۱۳۶۰)، حمله به کوی دانشگاه تهران (۱۳۷۸)، تظاهرات‌های ۱۷ اسفند ۱۳۵۷، ۲۲ خرداد ۱۳۸۵، ۱۳۸۸ و ۱۳۹۶ نمونه‌هایی از رخدادهای مهم سیاسی و اجتماعی دهه‌های گذشته در تهران هستند.

نمایی از برج میلاد در سال ۱۳۹۶

در دوران جمهوری اسلامی، به دلیل جنگ ایران و عراق، برای نزدیک به یک دهه توسعه‌ای در تهران صورت نگرفت. پس از جنگ، توسعهٔ پایتخت با ساخت راه‌ها و فضای سبز ادامه یافت.[۴۴] برج میلاد از مهم‌ترین نمادهای توسعهٔ تهران در دهه‌های گذشته‌است که با ۴۳۵ متر ارتفاع، به عنوان بلندترین برج ایران، در ۱۶ مهر ۱۳۸۷ با شعار «آسمان نزدیک است» گشایش یافت.[۴۵][۴۶]

بحث انتقال پایتخت نیز در دوران جمهوری اسلامی مطرح شده‌است. تمرکززدایی، حل مشکلات تهران و پیشگیری از مشکلات امنیتی و ناشی از زمین‌لرزه، از دلایل موافقان این کار هستند. انتقال پایتخت مخالفانی دارد که شامل دولت حسن روحانی نیز می‌شود؛ اجرایی نبودن، پابرجا بودن مشکلات تهران، هزینهٔ زیاد و وجود نداشتن زیرساخت در دیگر شهرها، از دلایل مخالفان این کار هستند.[۴۷][۴۸]

تهران پس از انقلاب ۱۳۵۷ به کانون پذیرش جمعیت در ایران تبدیل شد.[۴۹][۵۰] این موضوع توانست به شکل‌گیری کلان‌شهر تهران کمک کند و تهران را به یکی از بزرگ‌ترین کلان‌شهرهای خاورمیانه تبدیل کرد.[۵۱] افزایش جمعیت با وجود اینکه به شکل‌گیری کلان‌شهر تهران کمک کرد، در کنار ناکارآمدی مدیریت شهری بر مشکلات آن نیز افزود؛ آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ترافیک از این دسته مشکلات هستند.[۵۲][۵۳][۵۴]

جغرافیا

مقالهٔ اصلی: جغرافیای تهران و اقلیم تهران
تصویر ماهواره‌ای تهران در سال ۱۳۸۸؛ بخش‌های مشخص شده با رنگ سبز روشن، پوشش گیاهی هستند.

تهران در پهنه‌ای بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی البرز گسترده شده‌است و ۷۳۰ کیلومتر مربع مساحت دارد.[۵۵][۵۶] از نظر جغرافیایی نیز در ۵۱ درجه و ۱۷ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۳ دقیقهٔ طول خاوری و ۳۵ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۴ دقیقهٔ عرض شمالی قرار دارد.[۵۷] گسترهٔ کنونی تهران از ارتفاع ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا امتداد یافته‌است؛ این ارتفاع از شمال به جنوب کاهش می‌یابد. برای مثال، ارتفاع در میدان تجریش، در شمال شهر حدود ۱۳۰۰ متر و در میدان راه‌آهن که ۱۵ کیلومتر پایین‌تر است، ۱۱۰۰ متر است.[۵۸]

از دید ناهمواری‌های طبیعی، تهران به دو ناحیهٔ کوهپایه‌ای و دشتی تقسیم می‌شود. از کوهپایه‌های البرز تا جنوب شهر ری، تپه‌های کوچک و بزرگ پرشماری وجود دارند.[۵۸]

آب‌وهوا

تهران دارای اقلیم نیمه‌خشک است.[۵۹] شمال شهر به دلیل ارتفاع بیشتر، خنک‌تر از دیگر مناطق شهر است. همچنین بافت نامتراکم، وجود باغ‌های کهن، بوستان‌ها، فضای سبز حاشیهٔ بزرگراه‌ها و کم بودن فعالیت‌های صنعتی در شمال شهر کمک کرده‌اند تا هوای مناطق شمالی به‌طور متوسط ۲ تا ۳ درجهٔ سانتی‌گراد خنک‌تر از مناطق جنوبی شهر باشد.[۵۸]

مسیر بادها

مسیر اصلی و جهت باد غالب شهر تهران، شمال غرب به جنوب شرق است.[۶۰] دیگر جریان‌های هوایی که در محدودهٔ شهر تهران می‌وزند عبارت‌اند از:

  1. نسیم توچال: با سرد شدن سریع رشته‌کوه‌های البرز در شب‌ها، کانون پرفشار محلی روی کوه توچال شکل گرفته و این جریان سرد به دلیل سنگینی و فشار زیاد به سمت پایین کوه روان می‌شود؛ بدین‌ترتیب، در شب نسیم ملایمی از سمت شمال به درون شهر می‌وزد.[۵۸]
  2. بادهای منطقه‌ای جنوبی و جنوب شرقی: این بادها در ماه‌های گرم سال از سمت دشت کویر و چاله‌های مرکزی ایران می‌وزند.[۵۸]
  3. بادهای غربی: این بادها از جمله بادهای سیاره‌ای هستند که در تمام طول سال، کمابیش شهر تهران را تحت تأثیر قرار می‌دهند و می‌توان آن‌ها را باد غالب خواند.[۵۸]

جریان‌های هوایی، اثرگذاری زیادی در آب‌وهوای تهران دارند. وزش باد غالب از سمت غرب سبب می‌شود که غرب شهر همواره در معرض هوای تازه قرار گیرد؛ با وجود اینکه این باد دود و آلودگی نواحی صنعتی غرب را به همراه می‌آورد، وزش شدید آن می‌تواند هوای آلوده را از شهر تهران بیرون ببرد.[۵۸]

داده‌های اقلیم تهران (شمال)، بلندی: ۱۵۴۸٫۲ متر، ۱۹۸۸–۲۰۰۵
ماه ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر سال
سابقهٔ بیش‌ترین °C (°F) ۱۶٫۴
(۶۲) 		۱۹٫۰
(۶۶) 		۲۳٫۸
(۷۵) 		۳۰٫۶
(۸۷) 		۳۳٫۶
(۹۲) 		۳۷٫۸
(۱۰۰) 		۳۹٫۸
(۱۰۴) 		۳۹٫۴
(۱۰۳) 		۳۵٫۶
(۹۶) 		۳۱٫۲
(۸۸) 		۲۳٫۰
(۷۳) 		۱۹٫۰
(۶۶) 		۳۹٫۸
(۱۰۴)
میانگین بیش‌ترین °C (°F) ۶٫۱
(۴۳) 		۸٫۱
(۴۷) 		۱۲٫۹
(۵۵) 		۱۹٫۸
(۶۸) 		۲۵٫۰
(۷۷) 		۳۱٫۲
(۸۸) 		۳۳٫۹
(۹۳) 		۳۳٫۵
(۹۲) 		۲۹٫۳
(۸۵) 		۲۲٫۴
(۷۲) 		۱۴٫۳
(۵۸) 		۸٫۶
(۴۷) 		۲۰٫۴۳
(۶۸٫۸)
میانگین کم‌ترین °C (°F) −۱٫۵
(۲۹) 		−۰٫۲
(۳۲) 		۴٫۰
(۳۹) 		۹٫۸
(۵۰) 		۱۴
(۵۷) 		۱۹٫۶
(۶۷) 		۲۲٫۶
(۷۳) 		۲۱٫۹
(۷۱) 		۱۷٫۵
(۶۴) 		۱۱٫۶
(۵۳) 		۵٫۴
(۴۲) 		۱٫۰
(۳۴) 		۱۰٫۴۸
(۵۰٫۹)
سابقهٔ کم‌ترین °C (°F) −۱۱٫۴
(۱۱) 		−۱۱٫۰
(۱۲) 		−۸٫۰
(۱۸) 		−۱٫۶
(۲۹) 		۳٫۰
(۳۷) 		۱۲٫۰
(۵۴) 		۱۵٫۴
(۶۰) 		۱۳٫۵
(۵۶) 		۸٫۸
(۴۸) 		۲٫۶
(۳۷) 		−۵٫۲
(۲۳) 		−۹٫۶
(۱۵) 		−۱۱٫۴
(۱۱)
بارندگی میلی‌متر (اینچ) ۶۳٫۱
(۲٫۴۸) 		۶۶٫۵
(۲٫۶۲) 		۸۳٫۳
(۳٫۲۸) 		۵۰٫۱
(۱٫۹۷) 		۲۷٫۱
(۱٫۰۷) 		۴٫۰
(۰٫۱۶) 		۴٫۲
(۰٫۱۷) 		۳٫۲
(۰٫۱۳) 		۳٫۴
(۰٫۱۳) 		۱۶٫۵
(۰٫۶۵) 		۴۱٫۳
(۱٫۶۳) 		۶۶٫۳
(۲٫۶۱) 		۴۲۹
(۱۶٫۹)
میانگین روزهای بارانی ۱۲٫۳ ۱۰٫۹ ۱۲٫۳ ۱۰٫۰ ۸٫۹ ۳٫۳ ۳٫۴ ۱٫۶ ۱٫۳ ۵٫۸ ۸٫۶ ۱۰٫۷ ۸۹٫۱
میانگین روزهای برفی ۸٫۹ ۶٫۶ ۲٫۵ ۰٫۱ ۰٫۱ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰٫۶ ۴٫۹ ۲۳٫۷
درصد رطوبت ۶۷ ۵۹ ۵۳ ۴۴ ۳۹ ۳۰ ۳۱ ۳۱ ۳۳ ۴۴ ۵۷ ۶۶ ۴۶٫۲
میانگین روزانه ساعت‌های تابش آفتاب ۱۳۷٫۲ ۱۵۱٫۱ ۱۸۶٫۰ ۲۱۹٫۱ ۲۷۹٫۸ ۳۲۸٫۷ ۳۳۶٫۶ ۳۳۶٫۸ ۳۰۰٫۵ ۲۴۶٫۸ ۱۶۹٫۴ ۱۳۴٫۱ ۲٬۸۲۶٫۱
منبع: پژوهشکدهٔ اقیلم‌شناسی[۶۱]

در بیشتر سال‌ها، فصل زمستان نیمی از کل بارش‌های سالانهٔ تهران را تأمین می‌کند. اسفند پرباران‌ترین ماه سال است و حدود یک‌پنجم از بارش سالانه در آن صورت می‌گیرد. تابستان نیز کم‌باران‌ترین فصل و شهریور خشک‌ترین ماه سال در تهران است. میانگین بارش سالانهٔ شهر در مناطق شمال و جنوب گاهی بسیار تفاوت دارد.[۵۸] در محدودهٔ تهران بین ۲۰۵ تا ۲۱۳ روز هوای صاف تا کمی ابری وجود دارد.[۶۲]

یکی از شدیدترین بارندگی‌های تهران در ۱ اردیبهشت ۱۳۴۱ روی داد و این بارش ۱۰ ساعت طول کشید؛ هواشناسی نیز اعلام کرد میزان بارش یک روز تهران معادل شش سال بوده‌است.[۶۳]

خطرات طبیعی

تهران در برابر بسیاری از رخدادها و خطرات طبیعی از جمله زمین‌لرزه آسیب‌پذیر است.[۶۴] بررسی‌های زمین‌شناسی انجام شده بیانگر آن است که شهر تهران روی گسل‌های زیادی قرار دارد. با گسترش فضای شهر، ساخت‌وسازهایی نیز در حریم یا روی گسل‌های بزرگ و لرزه‌خیز انجام شده‌است. افزون بر آن، دشت تهران و شهر ری دارای شکستگی‌هایی است که ممکن است به هنگام لرزش گسل‌های بزرگ، دچار لغزش و جابه‌جایی شوند. با بررسی زمین‌لرزه‌های روی داده در گسترهٔ تهران و پیرامون آن، زمین‌لرزه‌هایی به بزرگی ۷٫۷ درجهٔ ریشتر را می‌توان یافت. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که گسل‌های مشا در ارتفاعات البرز و گسل گرمسار فعالیت بیشتری داشته‌اند.[۵۸]

کارشناسان بر این باورند که با توجه به اینکه از آخرین زمین‌لرزهٔ بزرگ تهران مدت زیادی می‌گذرد، خطر رخ دادن زمین‌لرزه‌ای بزرگ در تهران افزایش می‌یابد.[۵۸][۶۵] پیش‌بینی زلزله‌هایی تا ۸ ریشتر در تهران شده‌است و تمام مناطق، حتی آن‌هایی که روی گسل نیستند نیز در برابر چنین رخدادهایی آسیب‌پذیرند. البته احتمال ویرانی تمام شهر با یک زمین‌لرزه، از سوی کارشناسان رد شده‌است.[۶۵]

وضعیت نامناسب مدیریت بحران شهر تهران و احتمال رفتار نامناسب شهروندان هنگام رخ دادن خطرات طبیعی، باعث نگرانی‌هایی شده‌است.[۶۶] «قفل شدن شهر» که بر اثر خروج مردم از محلهٔ خود و ایجاد ترافیک هنگام زمین‌لرزه رخ می‌دهد نیز می‌تواند کار امداد و نجات را با مشکل روبرو سازد.[۶۵]

از سیل نیز توسط مقامات شهری تهران به عنوان خطری جدی یاد شده‌است.[۶۷] اختلاف ارتفاع زیاد، ساخت‌وساز در حریم یا بستر رودها و مسیل‌ها، شرایط اقلیمی ویژه، وجود رودخانه‌هایی نظیر رودخانهٔ کرج، مسیل‌های پرشمار دیگر و قرارگرفتن شهر در پای کوه از جمله دلایل اصلی تهدید تهران توسط سیلاب است.[۶۸][۶۹]

در سال ۱۴۰۰، سازمان اینتل لب فرونشست زمین در پیرامون تهران را همانند «بمب ساعتی» دانست و اعلام شد که تهران با سالی ۳۶ سانتی‌متر، رکورددار فرونشست زمین در سراسر جهان است و افت سطح آب‌های زیرزمینی تهران از چرایی‌های این مشکل دانسته شد.[۷۰]

نمای شهر

سراسرنمایی از تهران در طول شب (فروردین ۱۳۸۵)
یک سراسرنما از تهران در طول روز (خرداد ۱۳۹۵)
سراسرنمایی از تهران در طول روز (فروردین ۱۳۹۸)

تهران شهری برنامه‌ریزی شده‌است که توسعهٔ آن مهار و سعی در هدایتش می‌شود. همچنین ساخت‌وساز در تهران کنترل شده و برای ساختمان‌های بلند شرایط و قوانینی تهیه شده‌است.[۷۱]

نخستین طرح جامع تهران، در سال ۱۳۴۷ با افق ۲۵ ساله و با مسئولیت عبدالعزیز فرمانفرمائیان و ویکتور گروئن در پنج جلد تهیه شد. این طرح محدود کردن جمعیت تهران به میزان پنج میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۷۰ و پذیرش الگوی توسعهٔ خطی (شرقی-غربی) را پیشنهاد کرده بود که تاکنون از مهم‌ترین مبناهای قانونی توسعهٔ شهر تهران بوده‌است. همچنین تأکید بر رعایت ضوابط حریم گسل‌های تهران برای ساخت‌وساز، از دیگر موارد مطرح شده در طرح جامع تهران است که بر این اساس، زمین‌های ساخته نشده‌ای که در محدودهٔ حریم گسل بزرگ شمالی هستند، باید به فضای سبز اختصاص یابند و ساخت‌وساز در این گونه زمین‌ها ممنوع شود؛ مگر ساخت بنا در ارتباط با تأسیسات و تجهیزات شهری که با رعایت اصول فنی مصوب، آزاد اعلام شد.[۷۲]

پس از انقلاب ۱۳۵۷، طرح جامع تهران تنها برای ۸ سال به‌طور مستقیم مبنای کنترل و هدایت توسعهٔ پایتخت ایران بود و در دهه‌های گذشته، تغییرات کالبدی و توسعهٔ کلان‌شهر تهران بیشتر بر مبنای مجموعه‌ای از ضوابط و بخشنامه‌ها صورت گرفته‌است.[۷۲]

شهر بافت فرسوده‌ای نیز دارد که در برابر زمین‌لرزه بسیار آسیب‌پذیر است.[۷۳] تسهیلات و طرح‌هایی برای نوسازی و بهبود وضعیت بافت‌های فرسوده ارائه شدند که در بسیاری از موارد، با عدم استقبال مالکان و سرمایه‌گذاران روبرو شده‌اند.[۷۴][۷۵]

معماری

کاخ شهربانی، از نمونه‌های شاخص الگوگیری از معماری ایران باستان در تهران

تهران به دلیل پایتخت بودن و تمرکز بنیادهای سیاسی و اقتصادی در آن، نسبت به دیگر شهرهای ایران، زودتر با مظاهر نوگرایی و به تبع آن با معماری نوین آشنا شد. این آشنایی در دوران قاجار و به خصوص دورهٔ ناصرالدین‌شاه آغاز شد اما در عمل، در دوران پهلوی بود که جنبه‌های زندگی مدرن از حصار دربار و ارگ سلطنتی خارج شد و چهرهٔ شهر را دگرگون ساخت.[۷۶]

در دوران رضاشاه، معماران و دانش‌آموختگان مطرح اروپایی نقش مهمی در دگرگونی چهرهٔ شهر داشتند. بعدتر سبک تازه‌ای از معماری ایران باستان وارد تهران شد. این سبک در برخی پروژه‌ها، در کالبد مدرن بود اما در تزئینات و نماسازی‌ها از معماری باستانی ایران الهام گرفته بود؛ این سبک در ساختمان‌های اداری و مهم آن زمان تهران استفاده شد.[۷۶]

چند چهرهٔ شاخص ارمنی، تعدادی از مهم‌ترین ساختمان‌های دولتی، عمومی و خانه‌های شخصی را در تهران طراحی کرده‌اند. وارطان هوانسیان، پل آبکار، گابریل گورکیان و اوژن آفتاندلیانس از جمله این معماران مشهور هستند. برای نمونه ساختمان اصلی بانک سپه و سینما رودکی از وارطان هوانسیان و کاخ دادگستری و کاخ شهربانی از آثار گابریل گورکیان هستند.[۷۶][۷۷]

هم‌اکنون نیز طرح گسترش معماری ایرانی و اسلامی در برنامه‌های پیش رو، برای هویت‌دهی به تهران قرار دارد.[۷۱]

جمعیت‌شناسی

مقالهٔ اصلی: جمعیت‌شناسی تهران
تغییرات جمعیت تهران بین سال‌های ۱۳۳۵ و ۱۳۹۵

تهران شهری با گوناگونی گروه‌های قومی است اما جمعیت خارجی آن بسیار کم است.[۷۸] تهران هنگام پایتخت شدن جمعیتی کمتر از ۲۰ هزار تن داشت و اکنون به یکی از پرجمعیت‌ترین کلان‌شهرهای خاورمیانه تبدیل شده‌است.[۵۱][۷۹] بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵، شهر تهران ۸٬۶۹۳٬۷۰۶ تن جمعیت دارد.[۸۰] تهران بیست و چهارمین شهر پرجمعیت جهان و پرجمعیت‌ترین شهر باختر آسیا به‌شمار می‌رود.[۸۱] میزان رشد جمعیت در تهران، سالانه ۱/۷۹ درصد است.[۸۲] میزان باسوادی نیز در تهران بالاست.[۸۲]

شهر تهران جمعیت سال‌خورده‌تری نسبت به ایران و استان تهران را در خود جای داده‌است. پراکندگی گروه‌های سنی در تهران یکنواخت نیست و مناطق شمالی دارای جمعیتی با میانگین سنی بالاتری هستند. مناطق حاشیهٔ شهر نیز دارای جمعیت جوان‌تری هستند.[۸۳]

تحولات جمعیتی تهران به عنوان پایتخت، پس از سال ۱۳۰۰ شامل چهار دورهٔ برجسته می‌شود:[۸۴]

  1. دورهٔ اول از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ که خندق‌ها و دروازه‌ها از میان رفتند، راه‌های شهر اصلاح شدند و شهر شکل منظم هندسی به خود گرفت. جمعیت تهران در این دوره افزایش چشمگیری پیدا کرد؛ به‌نحوی که در سرشماری سال ۱۳۱۹ جمعیت پایتخت به ۵۴۰ هزار تن رسید.[۸۴]
  2. دورهٔ دوم از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ که با بروز جنگ جهانی دوم همراه بود، دارای تغییرات زیادی نبود و شهر تنها از اطراف توسعه یافت. جمعیت تهران در این دوره مطابق آمار رسمی سال ۱۳۲۵، حدود ۸۸۰ هزار تن بود.[۸۴]
  3. دورهٔ سوم از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۷ که در این دوره به دلیل ساخت بزرگراه‌ها، خیابان‌ها، بلوارها، شهرک‌های تازه و ساختمان‌های بزرگ، تهران رشد چشمگیری داشت، از هر سو گسترش پیدا کرده بود و یکی از شهرهای بزرگ آسیا به حساب می‌آمد. جمعیت تهران در این سال‌ها به سرعت افزایش پیدا کرده بود و از یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن در ۱۳۳۵ به چهار میلیون و ۵۳۰ هزار تن در سال ۱۳۵۵ رسیده بود.[۸۴]
  4. دورهٔ چهارم از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۵ که سال‌های نخست پس از انقلاب ۱۳۵۷ بود، تهران از هر سو گسترش یافت. مهاجرت به تهران و دادن زمین به تعاونی‌ها برای خانه‌سازی و ایجاد خانه‌های ارزان‌قیمت، از دلایل گسترش شهر در این دوران است. براساس آمار سال ۱۳۶۵ جمعیت تهران ۶٬۰۵۸٬۲۰۷ تن بود.[۸۴][۸۵]

بر اساس آمار سال ۱۳۸۵، استان‌هایی که بیشترین مهاجر را به تهران فرستاده‌اند، شامل استان مرکزی با ۲۱/۹ درصد، استان تهران با ۱۵/۷ درصد، استان اصفهان با ۵/۷ درصد و استان آذربایجان شرقی با ۵/۴ درصد از کل مهاجران وارد شده به تهران می‌شود. فراگیرترین دلایل مهاجرت به تهران نیز پیروی از خانواده، جستجوی کار و تحصیل بوده‌است.[۸۶] مقایسهٔ نتایج آمار سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۹۵ نیز گویای این است که از میزان رشد مهاجرت به مناطق ۲۲ گانهٔ شهر کاسته شده‌است. در میان مناطق تهران، منطقهٔ ۵ بیشترین و منطقهٔ ۱۶ کمترین شمار مهاجران را جای داده‌است.[۸۷]

جمعیت خالص افزوده‌شده به تهران در دهه‌های گذشته، بیش از پنج میلیون نفر است، که پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی گسترده‌ای داشته‌است. براساس شش دوره سرشماری انجام شده، جمعیت تهران از سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ حدود پنج برابر شده‌است و این رشد در شهرهای اطراف، بیشتر از شهر تهران بوده‌است؛ در کل، رشد شهر تهران طی دهه‌های اخیر در حال کاهش بوده و بیشتر بر جمعیت پیرامون آن افزوده شده‌است.[۸۴]

آمار جمعیتی
سال جمعیت نرخ رشد حکومت
۹۳۳ ۱٬۰۰۰ شاه طهماسب صفوی
۱۰۰۵ ۳٬۰۰۰ ۱/۴ شاه عباس صفوی
۱۱۷۶ ۱۵٬۰۰۰ ۵/۲ آقامحمدخان قاجار
۱۱۸۶ ۵۰٬۰۰۰ ۱۲/۰۳ فتحعلی‌شاه قاجار
۱۱۹۱ ۶۰٬۰۰۰ ۳/۶ فتحعلی‌شاه قاجار
۱۲۱۳ ۸۰٬۰۰۰ ۲/۸ فتحعلی‌شاه قاجار
۱۲۴۶ ۱۴۷٬۲۵۶ ۲/۹ ناصرالدین‌شاه قاجار
۱۳۰۹ ۲۵۰٬۰۰۰ ۲/۴ پهلوی اول
۱۳۱۹ ۵۴۰٬۰۸۷ ۶/۶ پهلوی اول
۱۳۳۵ ۱٬۵۶۰٬۹۳۴ ۵/۵ پهلوی دوم
۱۳۴۵ ۲٬۷۱۹٬۷۳۰ ۵/۱ پهلوی دوم
۱۳۵۵ ۴٬۵۳۰٬۲۲۳ ۲/۹ پهلوی دوم
۱۳۶۵ ۶٬۰۵۸٬۲۰۷ ۱/۳ جمهوری اسلامی
۱۳۷۰ ۶٬۴۹۷٬۲۳۸ ۰/۷۸ جمهوری اسلامی
۱۳۷۵ ۶٬۷۵۸٬۸۴۵ ۱/۳ جمهوری اسلامی
۱۳۸۵ ۷٬۷۱۱٬۲۳۰ جمهوری اسلامی
۱۳۹۵ ۸٬۷۳۷٬۵۱۰ ۱/۷ جمهوری اسلامی
منابع: اطلس کلان‌شهر تهران[۸۵] - درگاه آمار ایران[۸۰]

گروه‌های قومی

اکثریت مردم تهران را پارسیان تشکیل می‌دهند؛ پس از آن‌ها، به ترتیب، آذری‌های ایرانی و مازندرانی‌ها بزرگ‌ترین اقلیت‌های قومی موجود در تهران هستند. همچنین قومیت‌های کرد و گیلک نیز از دیگر اقوام پرجمعیت شهر هستند.[۸۸][۸۹] تهران میزبان جمعیت خارجی کمی است و بیشترین خارجی‌های ساکن آن را افغانستانی‌ها و پس از آن، پاکستانی‌ها و عراقی‌ها تشکیل می‌دهند.[۷۸][۹۰][۹۱]

گویش

مقالهٔ اصلی: لهجه تهرانی

تهران بزرگ‌ترین شهر فارسی‌زبان جهان است.[۹۲] ۹۸ درصد تهرانی‌ها زبان فارسی را می‌فهمند و ۱۰ درصد از آن‌ها توان گفتگو به حداقل یکی از زبان‌های رایج جهان را دارند.[۹۳] لهجهٔ تهرانی، در گذشته گویش خاص مردم تهران بود که در طول زمان کم‌رنگ شد و تغییراتی یافت.[۹۴] لهجهٔ تهرانی تنها دارای واژگان متفاوت نبود و در برخی موارد، دارای قواعد، رسم و ساختار ادبی بوده‌است.[۹۵] در هر بخش از تهران، این لهجه از شهرهای مجاور اثر گرفت و مناطق شمالی مانند ونک و شمیران و تجریش، گویش مازندرانی، مناطق جنوبی تهران که با شهر ری مجاور بوده گویش راجی (رازی) داشته و مناطق غرب تهران به سمت کرج نیز متأثر از تاتی بود.[۹۶]

دین

نوشتار(های) وابسته: مکان‌های مذهبی تهران
نمایی از آتشکده آدریان. از ری به عنوان زادگاه احتمالی زرتشت یاد شده‌است.[۹۷]
نمای درونی گنبد مسجد شاه

بر اساس اصل دوازدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دین رسمی کشور، اسلام با مذهب شیعهٔ دوازده‌امامی است؛ وضعیت دین مردم تهران نیز مجموعاً همانند شرایط کلی دین در ایران است و بیشتر مردم این شهر، رسماً مسلمان و شیعهٔ دوازده‌امامی هستند.[۹۸][۹۹] دیگر جوامع مذهبی در تهران شامل بهائیان، زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان می‌شود.[۱۰۰][۱۰۱]

افراد زرتشتی، مسیحی و یهودی تنها اقلیت‌های دینی تهران و ایران هستند که در حد قانون در انجام آیین دینی خود آزادند.[۱۰۲] همچنین برخی اقلیت‌های دینی، همانند زرتشتیان، دارای انجمن و مدارس اختصاصی خود در تهران هستند.[۱۰۳] مراکز مذهبی ساخته شده در شهر نیز شامل مسجد، کلیسا، کنیسه و نیایشگاه‌های زرتشتی می‌شود.[۱۰۴]

مشکلات اجتماعی

حسین رحیمی، رئیس پلیس تهران، در سال ۱۳۹۷ اعلام کرد که بیشتر آمار جرم در تهران، به ترتیب، مربوط به دزدی، مواد مخدر و درگیری‌های خیابانی بوده‌است.[۱۰۵] بیشتر دزدی‌های ثبت شده در ایران، متعلق به تهران هستند.[۱۰۶][۱۰۷] از معتادان متجاهر نیز به عنوان یکی از مشکلات مردم و شهر تهران یاد می‌شود؛ به گزارش خبرگزاری تسنیم، این افراد عامل برخی دزدی‌ها و خرده‌فروشی مواد مخدر در سطح شهر هستند.[۱۰۸] خشونت و درگیری‌های خیابانی در پایتخت ایران، باعث نگرانی کارشناسان شده‌است که برخی دلایل آن را نابرابری اجتماعی، مشکلات اقتصادی، مشکلات شهری تهران و عدم اطمینان به آینده می‌دانند.[۱۰۹][۱۱۰]

حقوق کودکان

کودکان کار تهران در سال ۱۳۹۲
نوشتار(های) وابسته: حقوق کودکان در ایران

مشکلات اجتماعی تهران و فقر باعث شده‌است که حقوق کودکان این شهر نادیده گرفته شود. مشکلات کودکان تهران شامل اجبار به ازدواج، اعتیاد پدر و مادر، بدسرپرستی، فرار از خانه، بی‌شناسنامگی، کار، سوءتغذیه و خشونت‌های جسمی، روحی و جنسی می‌شود.[۱۱۱]

کودکان کار در شهر تهران به سه دستهٔ ایرانی، افغانستانی و ایرانی کولی تقسیم می‌شوند. نتایج تحقیقاتی که در سال ۱۳۹۵ منتشر شد، نشان می‌دهد که بسیاری از این کودکان حاصل عدم پیروی از سیاست‌های جمعیتی هستند و در خانواده‌هایی پرجمعیت زندگی می‌کنند. همچنین بر اساس همین تحقیقات، مشخص شد که بیشترین تراکم کودکان برای کار در خیابان، به ترتیب، در منطقهٔ ۲، منطقهٔ ۱۲ و منطقهٔ ۱ است.[۱۱۱] بسیاری از کودکان کار تهران نیز مسیری طولانی را از محل زندگی خود تا محل کارشان طی می‌کنند.[۱۱۱]

حقوق زنان

نوشتار(های) وابسته: حقوق زنان در ایران و حجاب اجباری در ایران

تجمعات فعالان حقوق زنان در تهران به شکلی خشونت‌آمیز سرکوب می‌شود و گزارش‌هایی از بازداشت حاضران در تجمعات منتشر شده‌است.[۱۱۲][۱۱۳] بانوان تهرانی در صورت نداشتن پوشش اسلامی، جریمه یا دستگیر می‌شوند. پلیس تهران سابقهٔ برخورد با رانندگان بدحجاب را نیز دارد. در سال ۱۳۹۷، ویدئویی از خشونت یک مأمور گشت ارشاد علیه یک دختر تهرانی به خاطر پوشاکی که بر تن کرده بود، در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و بازتابی جهانی داشت.[۱۱۴][۱۱۵][۱۱۶]

تلاش‌های شهروندان تهرانی در مقابله با حجاب اجباری، با خشونت از سوی نیروهای نظامی و شبه‌نظامی پاسخ داده می‌شود. در دی‌ماه ۱۳۹۶، اعتراضات علنی به حجاب اجباری در خیابان انقلاب تهران توسط ویدا موحد آغاز شد؛ پس از آن، دیگر دختران نیز در مناطق مختلف خیابان انقلاب و در دیگر خیابان‌ها و شهرهای ایران، با رفتن روی بلندی و برداشتن پوشش سر، نسبت به حجاب اجباری اعتراض کردند. گزارش‌هایی نیز از دستگیری و ضرب‌وشتم دختران خیابان انقلاب وجود دارد که با انتقاد سازمان‌های مدافع حقوق بشر، از جمله عفو بین‌الملل و دیدبان حقوق بشر روبه‌رو شده‌است.[۱۱۷][۱۱۸]

اقتصاد

مقالهٔ اصلی: اقتصاد تهران
ساختمان بورس اوراق بهادار تهران در سعادت‌آباد

تهران کانون اقتصادی ایران است.[۹۹] همچنین این شهر به عنوان پایتخت سیاسی ایران، مشاغل فراوانی در زمینه‌های گوناگون دارد و اولین منطقهٔ صنعتی کشور محسوب می‌شود. فعالیت‌های اقتصادی بین‌المللی با وجود پایتخت بودن، تاریخ و بزرگی تهران نقش چندانی در تعداد شاغل‌های آن ندارد.[۱۱۹]

بر اساس آمار سال ۱۳۹۵، سهم تهران در کل تولید ناخالص داخلی ایران ۲۱ درصد است و با اختصاص نیمی از بخش صنعت کشور به خود، نقش مهمی در اقتصاد ایران دارد.[۱۲۰] صنایع تهران شامل خودروسازی، الکترونیک و تجهیزات الکتریکی، تسلیحات نظامی، منسوجات، شکر، سیمان و محصولات شیمیایی است. همچنین تهران، مرکزی پیشرو در فروش فرش و مبلمان در ایران است. در جنوب حومهٔ تهران نیز یک پالایشگاه نفت به نام پالایشگاه نفت تهران وجود دارد.[۱۲۱] مقر اصلی شرکت ملی نفت ایران، دومین شرکت بزرگ نفتی جهان در تهران قرار دارد.[۱۲۲] ایران خودرو نیز به عنوان بزرگ‌ترین خودروساز ایران، در تهران کارخانه دارد و مقر اصلی آن نیز در همین شهر است.[۱۲۳][۱۲۴]

جوانان تهران درگرفتن کار و فرصت‌های اقتصادی مشکلاتی دارند.[۹۹] طبق اعلام عیسی فرهادی، فرماندار وقت تهران در سال ۱۳۹۷، نرخ بیکاری تهران ۱۱/۵ درصد است و با توجه به میزان مهاجرت بیکاران به تهران، کاهش آن سخت است.[۱۲۵]

طبق آمار سال ۱۳۹۴، ردیف مسکن، آب، برق و گاز، با سهمی معادل ۴۹/۹ درصد، بیشترین سهم از متوسط هزینهٔ ناخالص یک خانوار ساکن تهران را به خود اختصاص داده‌است؛ پس از آن نیز ردیف خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها با سهم ۱۵/۷ درصدی قرار دارد.[۱۲۶]

بورس اوراق بهادار تهران به عنوان بزرگ‌ترین بازار بورس ایران، در سال ۱۳۴۶ و بر پایهٔ قانون مصوب اردیبهشت ۱۳۴۵ تأسیس شد.[۱۲۷] به عنوان یک رکورد، شاخص کلی آن در ۲۷ خرداد ۱۳۹۷ به بالای ۱۰۲ هزار و ۴۵۲ واحد رسیده بود.[۱۲۸] همچنین به عقیدهٔ بسیاری از کارشناسان بازارهای مالی ایران، سیاست‌های خارجی حکومت و بهای نفت و ارزهای خارجی از عوامل تأثیرگذار بر این بازار هستند.[۱۲۹]

خرید

نمایی از درون بازار بزرگ تهران

با وجود مراکز خرید نوین در شهر، بازار تهران به عنوان بازاری قدیمی که در مرکز شهر و در منطقهٔ ۱۲ شهرداری تهران قرار دارد، همچنان دارای اهمیت بالای اقتصادی در تهران و کشور است.[۱۳۰][۱۳۱]

گردشگری

مقالهٔ اصلی: گردشگری در تهران
نمایی از تالار اصلی عمارت بادگیر در کاخ گلستان

تهران یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری ایران به حساب می‌آید و دارای مجموعه‌ای از جاذبه‌های گردشگری است که شامل کاخ‌ها و موزه‌هایش می‌شود.[۱۳۲][۱۳۳] میدان و برج آزادی، برج میلاد، پل طبیعت و کاخ گلستان از جاذبه‌های گردشگری مهم شهر تهران هستند.[۱۳۴]

تهران در سال ۲۰۰۹ میلادی، میزبان ۶۴۶ هزار گردشگر خارجی بود و در سال ۲۰۱۲ این آمار به ۱/۱۱ میلیون تن تغییر یافت. افزایش پیوستهٔ ورود گردشگران خارجی به این شهر باعث شد آمار این گردشگران در سال ۲۰۱۵ به ۱/۵۱ میلیون تن برسد. عراقی‌ها بیشترین درصد مسافران خارجی تهران را از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ تشکیل می‌دادند. حدود ۳۰۵ هزار عراقی در سال ۲۰۱۲ در تهران اقامت شبانه داشتند که این میزان در سال ۲۰۱۶ به ۴۸۷ هزار تن رسید. پس از عراقی‌ها، آذربایجانی‌ها دومین گروه مسافران وارد شده به تهران بوده‌اند.[۱۳۵]

در سال ۲۰۱۲، ۱۹۶ هزار گردشگر آذربایجانی به تهران سفر کردند و این میزان در سال ۲۰۱۶ به ۳۲۰ هزار نفر رسید. افغانستان نیز در سال ۲۰۱۶ با فرستادن ۱۵۶ هزار گردشگر با اقامت شبانه به تهران، در ردهٔ سوم مبادی برتر تهران قرار گرفته بود که پس از آن، ترکیه و ترکمنستان قرار داشتند. در سال ۲۰۱۶، حدود ۱۴۳ هزار تن از شهروندان ترکیه و ۷۵ هزار تن از شهروندان ترکمنستان به تهران سفر کردند و دارای اقامت شبانه در این شهر بودند.[۱۳۵]

تهران با جذب ۱/۶۴ میلیون گردشگر در سال ۲۰۱۶ میلادی، یکی از مهم‌ترین شهرهای خاورمیانه در زمینهٔ گردشگری بوده‌است. همچنین تهران پس از شهرهای دبی، ژوهانسبورگ، ریاض و ابوظبی، در رتبهٔ پنجم از دیدگاه شمار ورود گردشگران خارجی در سال ۲۰۱۶ در مناطق آفریقا و خاورمیانه قرار داشت و گردشگران خارجی تهران در این سال، نیم میلیارد دلار هزینه‌کرد داشته‌اند.[۱۳۵]

زیرساخت

ترابری

مقالهٔ اصلی: ترابری در تهران

هواپیمایی

نوشتار(های) وابسته: فهرست پررفت‌وآمدترین فرودگاه‌ها در ایران و فهرست شرکت‌های هواپیمایی ایران
فرودگاه امام خمینی؛ فرودگاه بین‌المللی اصلی تهران

تهران دارای دو فرودگاه بین‌المللی مهرآباد و امام خمینی است که از پررفت‌وآمدترین فرودگاه‌ها در ایران هستند.[۱۳۶] فرودگاه مهرآباد که در سال ۱۳۱۷ تأسیس شد، در بخش غربی تهران قرار دارد و نام آن از روستای مهرآباد که پیش‌تر در آن منطقه وجود داشت، گرفته شده‌است.[۱۳۷] بر اساس آمار اردیبهشت ۱۳۹۷، فرودگاه مهرآباد بیشترین عملکرد را میان فرودگاه‌های ایران داشت؛ همچنین تا همین زمان، این فرودگاه بیش از ۳۰ درصد از پروازهای ایران را به خود اختصاص داده بود.[۱۳۸]

فرودگاه امام خمینی نیز در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی تهران و در زمینی به وسعت ۱۳٫۵ هزار هکتار ساخته شده‌است.[۱۳۹] پیشنهاد ساخت این فرودگاه در سال ۱۳۴۶ از سوی ایکائو داده شد و گشایش اولیهٔ آن نیز در سال ۱۳۸۳ انجام شد.[۱۴۰] این فرودگاه بر اساس آمار آبان ۱۳۹۶، بیشترین سهم را از پروازهای خارجی در میان فرودگاه‌های ایران داشته‌است.[۱۴۱]

اتوبوس‌ها

نوشتار(های) وابسته: اتوبوس برقی تهران، سامانه اتوبوس تندرو تهران و شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه
سامانه اتوبوس تندرو تهران در پایانه آزادی

تهران دارای چهار پایانهٔ مسافربری شرق، غرب، بیهقی (میدان آرژانتین) و جنوب است. خدمت اتوبوس‌ها به شهروندان تهرانی دارای پیشینه‌ای طولانی است. در سال ۱۳۰۵، تعدادی اتوبوس از شوروی خریداری شد و در ۸ خط اتوبوسرانی خصوصی از آن‌ها استفاده شد؛ مسیر نخستین خط احداث‌شده نیز، از سبزه میدان تا کارماشین بود.[۱۴۲]

پس از گذشت سال‌ها از خدمت‌رسانی اتوبوس‌ها در شهر تهران، برای نخستین‌بار در سال ۱۳۲۰ بود که نظم قابل قبولی در استفاده از آن‌ها شکل گرفت و تا سال ۱۳۳۵ تعداد خطوط به ۳۸ خط رسیده بود. شرکت واحد اتوبوسرانی تهران، در سال ۱۳۳۵ به عنوان نخستین شرکت سهامی اتوبوسرانی عمومی ایران تأسیس شد.[۱۴۲]

اتوبوس برقی تهران، در سال ۱۹۹۲ میلادی به عنوان تنها نمونه از این سامانه در ایران، گشایش یافت.[۱۴۳] در سال ۲۰۰۵، اتوبوس برقی تهران شامل پنج خط می‌شد که همگی از میدان امام حسین آغاز می‌شدند.[۱۴۴]

ایجاد و گسترش سامانهٔ اتوبوس تندرو تهران، به عنوان یکی از ارکان نوسازی شرکت واحد اتوبوسرانی تهران، از سال ۱۳۸۵ در دستور کار مدیریت ترابری شهر و شرکت واحد قرار گرفته‌است.[۱۴۵]

بر اساس گزارشی در سال ۱۳۹۶، اتوبوسرانی تهران با مشکلاتی از قبیل فرسودگی و کمبود تعداد اتوبوس‌های فعال روبرو است که این موضوع می‌تواند باعث افزایش آلودگی هوا و کاهش کیفیت خدمات به شهروندان شود.[۱۴۶]

خودروها، راه‌ها و ترافیک

نوشتار(های) وابسته: بزرگراه‌های تهران و ترافیک و آلودگی هوای تهران
پل فجر در بزرگ‌راه همت

تهران دارای شبکهٔ متراکم بزرگ‌راهی است و این شبکه توسط گروهی گسترده از خیابان‌ها و جاده‌ها همراهی می‌شود. بزرگ‌راه آزادگان طولانی‌ترین بزرگ‌راه تهران با داشتن ۳۶/۴ کیلومتر طول است.[۱۴۷]

سفر با خودروی شخصی در تهران رایج است و شهروندان تمایل زیادی به استفاده از خودروی شخصی دارند.[۱۴۸] ترافیک تهران نیز وضعیت مناسبی ندارد و گاهی بحرانی خوانده شده‌است. پس از ماه مهر نیز معمولاً وضعیت ترافیکی شهر به دلیل افزایش سفرهای محصلان بدتر می‌شود.[۱۴۹][۱۵۰]

شمار خودروها و وسایل نقلیهٔ شخصی در شهر تهران به صورت روزافزون در حال افزایش است و این موضوع به یکی از مشکلات مهم این کلان‌شهر تبدیل شده‌است.[۱۵۱] به گفتهٔ مازیار حسینی، معاون سابق حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، تعداد خودروهای این شهر حدود ۶ برابر ظرفیت خیابان‌های آن است.[۱۵۲]

پیدا کردن جای پارک در برخی مناطق تهران بسیار سخت است و به یک مشکل برای شهروندان تبدیل شده‌است.[۱۵۳][۱۵۴] به گفتهٔ احمد دنیامالی پیدا کردن پارکینگ یکی از مشکلات شهر تهران بوده و کمبود پارکینگ تأثیری مستقیم در افزایش ترافیک داشته‌است.[۱۵۴]

تاکسی‌ها
تاکسی‌های هیبریدی تهران

در سال ۱۳۲۵، شرکتی با ۱۰ دستگاه خودروی ساختهٔ فیات، در تهران آغاز به ارائهٔ خدمت به مسافران کرد؛ تاکسی‌های این شرکت بیشتر در مراکز تفریحی شهر حاضر بودند و مانند آژانس‌های امروزی تهران، مسافران را بدون سوار کردن مسافری دیگر در بین راه، به مقصد می‌رساندند. با توجه به استقبال مردم، این شرکت شمار خودروهایش را تا ۵۰ دستگاه افزایش داد.[۱۵۵]

در برخی منابع تاریخی، از اشرف‌الملوک فخرالدوله به عنوان بنیان‌گذار نخستین سازمان تاکسی‌رانی تهران یاد شده‌است.[۱۵۵][۱۵۶]

اکنون تاکسی‌های تهران به چهار گروه بی‌سیم، خطی، ویژه و گردشی تقسیم شده‌اند.[۱۵۷][۱۵۸] همچنین سن فرسودگی تاکسی‌ها ۱۰ سال در نظر گرفته شده‌است و تاکسی‌های فرسوده باید در طرح نوسازی شرکت کنند.[۱۵۸]

راه‌آهن و مترو

مقالهٔ اصلی: راه‌آهن ایران و متروی تهران
درون یکی از واگن‌های متروی تهران

در سال ۱۲۶۱، یک خط آهن با تقریباً ۸ کیلومتر طول و عرض ۱۰۰۰ میلی‌متر، از تهران به شهر ری کشیده شد و مدتی بعد، امتیاز آن به یک شرکت بلژیکی واگذار شد.[۱۵۹] نخستین کلنگ ساختمان ایستگاه راه‌آهن تهران در ۲۳ مهر ۱۳۰۶، با اختصاص زمینی به مساحت ۱۷۴ هکتار، به زمین زده شد. بنای این ایستگاه را یک مهندس اوکراینی طراحی کرد و در سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.[۱۶۰]

نخستین مطالعات برای ایجاد متروی تهران، در سال ۱۳۵۰ توسط سوفرتو و سازمان حمل‌ونقل پاریس انجام شد و تا سال ۱۳۵۹، کارهای لازم برای توسعهٔ مترو انجام شد. از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۵، به دلیل جنگ ایران و عراق، طرح به صورت کامل متوقف شد. از سال ۱۳۷۴ به بعد، گسترش متروی تهران به صورت جدی دنبال شده‌است.[۱۶۱] در ۱۶ اسفند ۱۳۷۷ نیز نخستین گشایش رسمی مترو انجام شد و با استقبال خوبی از سوی مردم روبرو شد.[۱۶۲][۱۶۳]

بر اساس آمار سال ۱۳۹۵، متروی تهران روزانه ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار مسافر را جابه‌جا می‌کند.[۱۶۴] همچنین در پایان همین سال، شمار سفرهای انجام شده با متروی تهران از مرز هفت میلیارد گذشت.[۱۶۵] خط ۳ متروی تهران نیز طولانی‌ترین خط متروی این شهر است.[۱۶۴]

فضای سبز

مقالهٔ اصلی: فضای سبز تهران
بوستان ملت در پاییز

تهران به دلیل داشتن آب‌وهوای مناسب و فراوانی آب، معمولاً منطقهٔ سرسبزی بوده و در منابع جغرافیایی قدیم از درختان انبوه و باغ‌های تهران یاد شده‌است. با وجود پیشینهٔ طولانی و تاریخی باغ‌داری در تهران، نخستین باغ‌های معروف تهران، در دوران صفوی و پس از آن در دوران قاجار، در دورهٔ فتحعلی‌شاه پدید آمدند. در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار نیز دگرگونی‌های مهمی در شیوهٔ باغ‌داری پایتخت ایجاد شد و باغ‌داری نوین، پس از روبرو شدن اشراف با سبک اروپایی آن و استخدام باغ‌بان‌های خارجی وارد تهران شد. همچنین تهران برای چنارهایش مشهور بوده‌است.[۱۶۶]

باغ و عمارت عین‌الدوله، باغ فردوس، باغ نگارستان و کاخ گلستان نمونه‌هایی از باغ‌های تهران هستند.

بر اساس آماری در سال ۱۳۹۵، سرانهٔ فضای سبز درون‌شهری تهران، فقط با احتساب فضاهای سبز همگانی، ۱۵٫۸ متر مربع بوده‌است.[۱۶۷] همچنین طبق گفتهٔ مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران در سال ۱۳۹۳، این شهر ۲٬۱۰۰ بوستان داشته‌است.[۱۶۸]

تلاش‌ها برای رسیدن سرانهٔ فضای سبز تهران به استانداردهای جهانی ادامه دارد و در برنامه‌های شهرداری به آن اشاره شده‌است.[۱۶۹] ایجاد بوستان‌های جدید، ایجاد فضای سبز در حاشیهٔ بزرگ‌راه‌ها، ایجاد و گسترش فضای سبز عمودی و گسترش کمربند سبز تهران از برنامه‌هایی هستند که توسط سازمان‌های مسئول دنبال می‌شوند.[۱۷۰]

بهداشت و سلامت

مراقبت‌های بهداشتی در تهران عمدتاً توسط درمانگاه‌ها و بیمارستان‌های خصوصی ارائه می‌شود. اگر چه شبکهٔ بهداشتی دولتی که شامل آزمایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، داروخانه‌ها و مراکز توان‌بخشی می‌شود نیز در شهر وجود دارد. سیستم‌های بیمه‌ای، بخش قابل توجهی از هزینه‌ها که شامل بخش درمان خصوصی نیز می‌شود را پوشش نمی‌دهند.[۱۷۱]

در برخی منابع اعلام شده‌است که نخستین بیمارستان تهران، در سال ۱۲۳۱ تأسیس شده‌است؛ اما در منابع دیگر اعلام شده‌است که نخستین بیمارستان تهران، در سال ۱۲۵۵ با نام مریضخانهٔ دولتی تأسیس شده‌است که نام آن، در سال ۱۳۱۹ برای قدردانی از ابوعلی سینا، به بیمارستان سینا تغییر یافت.[۱۷۲]

تهران میزبان شماری از معتبرترین بیمارستان‌های ایران است.[۱۷۳] بیمارستان میلاد با ۱۰۰۰ تخت در سال ۱۳۸۰ تأسیس شد و دارای بخش‌های تخصصی قابل توجهی است.[۱۷۴]

بیمارستان‌های آراد، پارس و پارسیان نیز از بیمارستان‌های خصوصی تهران هستند.

در سال ۱۳۹۶، سخنگوی وزارت بهداشت ایران اعلام کرد که ۷۵ درصد از بیمارستان‌های دولتی تهران فرسوده بوده و در برابر رخدادهای طبیعی مقاوم نیستند.[۱۷۵]

فرهنگ و هنر

مقالهٔ اصلی: فرهنگ تهران

تئاتر

تئاتر شهر، از بزرگ‌ترین مجموعه‌های نمایش تئاتر ایران

پیشینهٔ تئاتر در تهران، از زمان ناصرالدین‌شاه قاجار آغاز می‌شود. ناصرالدین‌شاه در سفری که به اروپا داشت، با تئاتر آشنایی یافت و فرمان ساخت سالنی را برای اجرای تئاتر در تهران صادر کرد. در همین دوران بود که تکیه دولت ساخته شد.[۱۷۶]

با روی کار آمدن مشروطیت در ایران، تئاتر پیشرفت بیشتری کرد و تئاترهای تازه‌ای پدید آمد که از اولین آن‌ها تئاتر فرهنگ بود که در عمارت مسعودیه نمایش می‌داد.[۱۷۶] تئاتر دوم نیز تئاتر ملی بود که که ریاست آن را عبدالکریم‌خان محقق‌الدوله بر عهده داشت.[۱۷۶]

تالار رودکی نیز یکی از مجهزترین و بزرگ‌ترین تالارهای اپرا، موسیقی و تئاتر در ایران است که توسط اوژن آفتاندلیانس طراحی شده و با نام شاعر و نوازندهٔ ایرانی، رودکی، در ۳ آبان ۱۳۴۶ گشایش یافته‌است.[۱۷۷]

تئاتر شهر تهران در سال ۱۳۴۶ توسط علی سردارافخمی طراحی شد و ساخت آن پنج سال به طول انجامید.[۱۷۸] این مجموعه در روز شنبه، هفتم بهمن ۱۳۵۱ با روی صحنه رفتن نمایش باغ آلبالو نوشتهٔ آنتون چخوف و به کارگردانی آربی اوانسیان به عنوان مهم‌ترین سالن تئاتر ایران گشایش یافت.[۱۷۹][۱۸۰]

از سال ۱۳۶۱ نیز جشنوارهٔ بین‌المللی تئاتر فجر به صورت سالانه و در بازهٔ زمانی دههٔ فجر در تهران برگزار می‌شود.

فیلم و سینما

نوشتار(های) وابسته: سینمای ایران و فهرست سینماهای تهران

میرزا ابراهیم‌خان صحاف‌باشی نخستین سالن نمایش فیلم تهران را در سال ۱۲۸۳ ایجاد کرد.[۱۸۱] روسی‌خان نیز در سال ۱۲۸۶ تصمیم گرفت که در مغازه‌اش نمایش همگانی فیلم راه‌اندازی کند. او کارش را توسعه داد و با استقبال خوبی از سوی مردم مواجه شد؛ این موضوع به ایجاد رقابت و پیشرفت سینما در تهران کمک کرد.[۱۸۲]

پردیس سینمایی کورش، بزرگ‌ترین پردیس سینمایی در ایران[۱۸۳]

در دوران پهلوی اول، برای مدتی سینماهای تهران تعطیل شدند اما بالاخره مشروط بر این که از ساعت ۱۸ شروع و تا ساعت ۲۱:۳۰ کارشان پایان یابد، به فرمان سید ضیاءالدین طباطبایی باز شدند. سینماهای این دوران، همان‌گونه که پیش از این نیز رسم بود، بر اساس مادهٔ ۹ نظامنامهٔ سینماها، فیلم‌هایی از انواع «فیلم اخبار»، «فیلم علمی» و «فیلم بزرگ نمایش» را نمایش می‌دادند.[۱۸۴]

نخستین سینمای مدرن ایرانی نیز گراند سینمای تهران بود که در سال ۱۳۰۵ تأسیس شد و ترجمهٔ میان‌نویس‌های خارجی نیز از آن شروع شد؛ پس از این اقدام گراند سینما، بر اساس دستور نظامنامه، سینماهای تهران باید خلاصه‌ای از داستان فیلم را چاپ می‌کردند. همچنین در اواخر دههٔ بیست، اغلب سینماهای تهران، دارای ارکستر بود.[۱۸۴][۱۸۵]

از دههٔ چهل تا ۱۳۵۷، از ۹۰ سینمای فعال شهر تهران، نام بیش از یک سوم آن‌ها خارجی بود. در این دوران شمار قابل توجهی از سینماهای نوین تهران در اختیار شرکت‌های خارجی بود. همچنین به گزارش دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی وزارت فرهنگ و هنر، از ۴۷۳ فیلم نمایش داده شده در سال ۱۳۵۳ در تهران، ۶۱ فیلم ایرانی، ۱۴۳ فیلم آمریکایی و دیگر فیلم‌ها نیز از کشورهای انگلستان، فرانسه، ایتالیا، هندوستان، ژاپن، هنگ کنگ و شوروی بوده‌اند.[۱۸۴]

از سال ۱۳۴۴ که سینمای ایران در اوج بود، فیلم‌هایی همانند قیصر، گنج قارون و گاو سینماهای تهران را درنوردیدند.[۱۸۵][۱۸۶]

با انقلاب ۱۳۵۷، شماری از سینماهای تهران در آتش سوختند و نام شمار قابل توجهی از سینماهای باقی‌مانده نیز تغییر یافت.[۱۸۴] فروشنده از موفق‌ترین فیلم‌هایی است که پس از انقلاب ۱۳۵۷ در تهران فیلم‌برداری شده‌است.[۱۸۶] جشنواره فیلم فجر نیز از سال ۱۳۶۱، هر ساله در تهران برگزار می‌شود.[۱۸۷]

موسیقی

اجرای گروه شیلر در تالار وزارت کشور

شمار قابل توجهی گروه موسیقی مطرح در تهران شکل گرفته‌اند. گروه بلک کتس در سال ۱۳۴۱ توسط شهبال شب‌پره که مغز متفکر گروه نامیده می‌شود، در تهران تأسیس شد.[۱۸۸]

تهران محل زندگی بسیاری از خواننده‌های مطرح ایران نیز بوده‌است. ابراهیم حامدی با نام هنری «ابی» که به «آقای صدای موسیقی ایرانی» معروف است، ساکن تهران بود و تا پیش از انقلاب ۵۷ در ایران فعالیت می‌کرد.[۱۸۹] فائقه آتشین با نام هنری «گوگوش» که از پرهوادارترین خوانندگان تاریخ موسیقی ایران به‌شمار می‌رود و در کشورهای آسیای میانه و خاورمیانه هواداران بسیاری دارد، ساکن تهران بود و تا پیش از انقلاب ۵۷ در ایران فعالیت می‌کرد.[۱۹۰][۱۹۱]

پس از انقلاب ۱۳۵۷، خوانندگان زن در سراسر ایران دچار مشکلاتی شدند. روحانیون خواندن زنان را به شهوت و مسائل جنسی ربط دادند و پخش ترانه‌های آنان در رادیو و تلویزیون ملی ممنوع شد.[۱۹۲][۱۹۳] در حال حاضر زنان می‌توانند با تهیهٔ مجوزی مخصوص، در تهران اجرا داشته باشند.[۱۹۴][۱۹۵]

تالار وحدت و تالار وزارت کشور میزبان کنسرت گروه‌های ایرانی و خارجی هستند. همچنین تالار وحدت محل اجرای ارکستر سمفونیک تهران، بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین ارکستر سمفونیک ایران است.[۱۹۶][۱۹۷][۱۹۸][۱۹۹]

جشنواره موسیقی فجر نیز از سال ۱۳۶۴، هر سال در تهران برگزار می‌شود.[۲۰۰][۲۰۱]

موزه‌ها

مقالهٔ اصلی: فهرست موزه‌های تهران
نمایی از موزهٔ هنرهای معاصر تهران؛ گالری این موزه محل برگزاری نمایشگاه‌های هنری است، که در آن‌ها گنجینه‌هایی از هنرمندان بین‌المللی نیز نمایش داده می‌شود.[۲۰۲]

شماری موزهٔ بزرگ در تهران وجود دارد که در مجموع، به طیف گسترده‌ای از موضوعات می‌پردازند. برای نمونه، موزهٔ ملی ایران در باستان‌شناسی ایران متمایز است، موزهٔ فرش ایران هنر قالی‌بافی ایرانی را نمایش می‌دهد و موزهٔ هنرهای معاصر تهران نیز آثار هنرمندان سرشناس بین‌المللی را نگهداری می‌کند.[۲۰۳]

خوراک

تهران پایتخت ایران است؛ کشوری که از مکتب‌های اصلی آشپزی در جهان به‌شمار می‌رود و ۲۵۰۰ نوع خوراک دارد.[۲۰۴] در تهران رستوران‌های آسیایی، اروپایی و شمار قابل توجهی پیتزافروشی وجود دارد.[۲۰۴][۲۰۵][۲۰۶][۲۰۷] بر اساس گزارشی، رستوران‌های خارجی تهران بیشتر در مناطق شمالی شهر قرار دارند.[۲۰۵]

زندگی شبانه

تهران از اندک پایتخت‌های جهان است که زندگی شبانه ندارد و از نیمه‌شب کاملاً تعطیل می‌شود.[۲۰۸] برای سال‌ها، زندگی شبانه در تهران تنها یک ماه در سال، در قالب یک طرح ویژه یا در ماه رمضان وجود دارد.[۲۰۹][۲۱۰] البته در برخی خیابان‌های تهران با عرضهٔ خوراک خیابانی، زندگی شبانهٔ تهران اندکی احیا شده‌است.[۲۱۱]

ورزش

نمایی از ورزشگاه آزادی، میزبان بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴

تهران نخستین شهر در خاورمیانه بود که میزبانی بازی‌های آسیایی را بر عهده گرفت. تهران میزبان بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ بود و همزمان با آن، مجموعهٔ ورزشی آریامهر (آزادی) به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین‌های آن زمان در ۱۰ شهریور ۱۳۵۳ افتتاح شد.[۳۵][۲۱۲]

فدراسیون هندبال آسیا، مهم‌ترین نهاد مسئول هندبال در آسیا، در سال ۱۳۵۳ رسماً در تهران تشکیل شد.[۲۱۳]

دیزین، مهم‌ترین پیست اسکی خاورمیانه

توچال و شمشک از مهم‌ترین پیست‌های اسکی تهران هستند. توچال شلوغ‌ترین و نزدیک‌ترین پیست اسکی تهران است که در پایان خیابان ولنجک، در ۳ کیلومتری میدان تجریش، در منطقهٔ شمیرانات قرار دارد. شمشک دومین پیست اسکی بزرگ در ایران پس از دیزین است و در ۵۷ کیلومتری شمال شرق تهران قرار دارد. دیزین، مهم‌ترین پیست اسکی ایران و معتبرترین پیست اسکی در خاورمیانه نیز برای مردم تهران در دسترس است.[۲۱۴][۲۱۵]

فوتبال

فوتبال ورزش نخست تهران است و شهرآورد تهران میان دو تیم استقلال و پرسپولیس برگزار می‌شود.[۲۱۶] فوتبال در تهران توسط انگلیسی‌ها رواج یافت و نخستین زمین بازی آن‌ها نیز میدان مشق بود. آشنایی تهرانی‌ها با فوتبال نیز از همین طریق صورت پذیرفت.[۲۱۷]

نخستین تشکیلات فوتبالی تهران، در سال ۱۳۰۲ با نام «کلاب ایران» پدید آمد. در سال‌های میانی حکومت رضاشاه چندین باشگاه در تهران تأسیس شد و در سال ۱۳۱۶ مسابقاتی میان آن‌ها برگزار شد. کمی بعد عباس اکرامی باشگاه شاهین را تأسیس کرد که برای چند دهه از قوی‌ترین باشگاه‌های ایران بود. در سال ۱۳۱۷ نیز بزرگ‌ترین ورزشگاه فوتبال ایران تا به آن زمان گشایش یافت که امجدیه نامیده شد.[۲۱۷]

استقلال دو بار و پاس یک بار به عنوان قهرمانی جام قهرمانان آسیا دست یافتند. پرسپولیس هم یک عنوان قهرمانی در جام برندگان جام آسیا دارد. از دو تیم استقلال و پرسپولیس معمولاً به عنوان قطب‌های اصلی فوتبال ایران یاد می‌شود و این تیم‌ها در دیگر شهرهای ایران نیز هوادار دارند.[۲۱۸]

آموزش و پژوهش

مقالهٔ اصلی: آموزش در تهران

آموزش در تهران دارای جداسازی جنسیتی از مقاطع ابتدایی است.[۲۱۹] آموزش ابتدایی و متوسطه در تهران عمدتاً توسط دولت ارائه شده‌است؛ اگرچه مدارس خصوصی نیز وجود دارد. ورود به دانشگاه‌ها نیز از طریق یک آزمون سراسری رقابتی اداره می‌شود.[۲۲۰]

حوزه‌های علمیه

مدرسه علمیه مروی، قدیمی‌ترین مدرسه حوزه علمیه تهران
مقالهٔ اصلی: حوزه علمیه تهران

پس از آن‌که آقامحمدخان قاجار در سال ۱۲۰۰ تهران را به پایتختی ایران برگزید و پس از توسعهٔ شهر از زمان فتحعلی‌شاه (۱۲۱۲–۱۲۵۰) به این سو، مدارس و نیز مساجد فراوانی در این شهر بنا شد.[۲۲۱] در پی‌گیری سیاست توسعهٔ تهران، در دورهٔ محمدشاه و به ویژه با صدارت حاجی میرزا آقاسی، فضلای حوزه‌های دیگر، برای رونق تهران به مهاجرت به این شهر تشویق شدند. بدین ترتیب با روی‌آوردن علما و طلاب علوم دینی به تهران، که در مجاورت شهر مذهبی ری، آرامگاه عبدالعظیم حسنی قرار دارد حوزهٔ علمی بزرگی در پایتخت جدید ایران پی افکنده شد که به سرعت پیشرفت کرد. تداوم مدرسه‌سازی در سرتاسر دورهٔ قاجار در این شهر و نیز جمعیت روزافزون طلاب تهران گواه این پیشرفت است. بنا بر یک گزارش آماری، در دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار (۱۲۶۴–۱۳۱۳)، ۴۷ باب مسجد، که بسیاری از آن‌ها مدرسه نیز داشته‌اند، ۳۵ باب مدرسه و ۱۴۳۶ طلبه به ثبت رسیده‌است. دورهٔ مظفرالدین شاه (۱۳۱۳–۱۳۲۴) انجمن طلاب مشروطه‌خواه، که از تشکل‌های حوزوی بود، بیش از هزار عضو داشت. از آن دوره، حوزهٔ تهران یکی از مهم‌ترین حوزه‌های علمیهٔ ایران شد، و طلاب علوم دینی از بسیاری از شهرهای ایران برای تحصیل به تهران می‌آیند.[۲۲۲]

دانشگاه‌ها

مقالهٔ اصلی: دانشگاه‌های تهران
دانشگاه تهران، قدیمی‌ترین دانشگاه مدرن ایران

دارالفنون، نخستین دانشگاه تاریخ نوین ایران در سال ۱۲۳۰ گشایش یافت و رشته‌های تحصیلی آن شامل پزشکی، داروسازی، کانی‌شناسی و مهندسی بوده‌است.[۲۲۳]

دانشگاه‌های تهران از با کیفیت‌ترین‌های نوع خود در ایران هستند و شماری از آن‌ها در رتبه‌بندی‌های جهانی دانشگاه‌ها حضور دارند.[۲۲۴][۲۲۵][۲۲۶]

دانشگاه تهران در بهمن ۱۳۱۳ جهت ایجاد مرکزی برای آموزش عالی در ایران تأسیس شد. از این دانشگاه به عنوان مهم‌ترین و معتبرترین دانشگاه و نماد آموزش عالی ایران یاد می‌شود. سردر دانشگاه تهران نیز دارای شهرت است و در جهان به عنوان نمادی از این دانشگاه شناخته می‌شود.[۲۲۷]

دانشگاه صنعتی شریف نیز در سال ۱۳۴۴ تأسیس شد. این دانشگاه توانسته‌است به عنوان یک کانون علمی و صنعتی، جایگاه و اعتبار قابل توجهی در ایران پیدا کند.[۲۲۸][۲۲۹] همچنین یکی از با سابقه‌ترین آموزشگاه‌های عالی ایران در زمینهٔ فنی و مهندسی، دانشگاه صنعتی امیرکبیر تهران است که در سال ۱۳۳۵ تأسیس شد.[۲۳۰]

قدیمی‌ترین مرکز آموزش عالی نوین و بزرگ‌ترین دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز دانشگاه علوم پزشکی تهران است که در سال ۱۳۱۳ تأسیس شد.[۲۳۱]

پژوهشگاه‌ها

از مراکز پژوهشی تهران، پژوهشگاه صنعت نفت است که در سال ۱۳۳۸ با هدف اولیهٔ پژوهش پیرامون مواد نفتی و کاربردهای آن، تأسیس شد.[۲۳۲] پژوهشگاه دانش‌های بنیادی که در سال ۱۳۶۸ بنیان‌گذاری شد و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی که در در سال ۱۳۶۰ با ادغام ۱۲ مؤسسهٔ پژوهشی تأسیس شد نیز از دیگر مراکز پژوهشی تهران هستند.[۲۳۳][۲۳۴]

مدرسه‌ها

حاجی‌بابایی در آیین هوشمندسازی مدرسه‌های تهران. با افزودن یک رایانه، فراتاب، پردهٔ نمایش و تختهٔ هوشمند به کلاس، آن کلاس هوشمند خوانده می‌شود.[۲۳۵]

ادارهٔ کل آموزش و پرورش تهران به ۱۹ منطقه تقسیم شده‌است و آموزگاران می‌توانند به صورت برخط، از طریق وبگاه متعلق به آموزش و پرورش تهران درخواست انتقال میان‌منطقه‌ای دهند.[۲۳۶]

در سال ۱۳۹۶ اعلام شد که ۱٬۱۰۰٬۰۰۰ دانش‌آموز در مدرسه‌های تهران درس می‌خوانند که از این شمار، ۹۰۰٬۰۰۰ دانش‌آموز در مدرسه‌های دولتی و بقیه در مدرسه‌های غیردولتی مشغول به تحصیل هستند. همچنین اعلام شد که ۸۲ درصد از مدرسه‌های تهران دولتی و ۱۸ درصد غیردولتی هستند.[۲۳۷]

بر اساس اعلام مدیر کل آموزش و پرورش شهر تهران در سال ۱۳۹۶، بابت استحکام مدارس دولتی تهران نگرانی‌هایی وجود دارد و شمار قابل توجهی از آن‌ها نیازمند توجه یا بازسازی هستند.[۲۳۸] همچنین با اعلام معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش شهر تهران در سال ۱۳۹۶، شمار دانش‌آموزان در برخی از کلاس‌های درس مقطع ابتدایی شهر تهران، بیش از ۳۶ نفر و به صورت میانگین، این تراکم برابر با ۳۰ تا ۳۳ دانش‌آموز بوده‌است.[۲۳۹]

کودکستان‌ها

نخستین کودکستان ایران را برسابه هووسپیان از ایرانیان ارمنی، در دههٔ ۳۰ خورشیدی با نام «ایران» و در خیابان معتمدالدوله با مجوزی از وزارت فرهنگ تأسیس کرد.[۲۴۰]

کودکستان‌های تهران از یک تا چهار درجه تقسیم‌بندی شده‌اند و شهریهٔ آن‌ها نیز با نظارت سازمان بهزیستی ایران ابلاغ می‌شود.[۲۴۱] فوق‌برنامه‌های کودکستان‌ها نیز باید طبق قوانین اسلامی و ایرانی باشند و توسط کمیتهٔ تخصصی استان تأیید شوند.[۲۴۱]

مشکلات زیست‌محیطی

مقالهٔ اصلی: مسائل زیست‌محیطی در تهران

آلودگی‌های زیست‌محیطی مانند آلودگی آب، هوا، خاک و صوتی باعث شده‌است که تهران به یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان تبدیل شود.[۲۴۲] همچنین وجود جانوران موذی همانند موش از مشکلات تهران است.[۲۴۳]

آلودگی آب

آب‌های زیرزمینی تهران دارای آلودگی هستند؛ از آن‌ها به صورت مستقیم در کشاورزی استفاده می‌شود و بخشی از آب آشامیدنی تهران را نیز تأمین می‌کنند.[۲۴۴] یکی از زیان‌آورترین عناصری که به دلیل نفوذ فاضلاب‌های انسانی و حیوانی در سفره‌های آب زیرزمینی تهران وجود دارد، نیترات است. فرسودگی زیرساخت آب آشامیدنی تهران نیز به آلودگی بیشتر آب کمک می‌کند.[۲۴۵]

آلودگی هوا

مقالهٔ اصلی: ترافیک و آلودگی هوای تهران
مقایسهٔ ترافیک تهران در یک روز کاری (راست) با یک روز تعطیل نوروزی. وسایل نقلیه به عنوان یکی از عوامل اصلی آلودگی هوای تهران شناخته می‌شوند.[۲۴۶]

تهران از آلودگی هوا رنج می‌برد. عوامل آلودگی هوا در تهران شامل عوامل جغرافیایی همانند اثر محصورکنندهٔ کوه‌ها، وسایل نقلیه نظیر خودروها و موتورسیکلت‌ها، سوخت خانه‌ها و آلودگی حاصل از کارخانه‌ها می‌شود.[۲۴۶] همچنین کیفیت پایین بنزین عرضه‌شده در ایران نیز جزو دلایل آلودگی هوای تهران دانسته می‌شود.[۲۴۲][۲۴۶][۲۴۷] در سال ۱۳۹۶، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ایران اعلام کرد که حدود ۲۰ درصد از آلودگی هوای تهران حاصل تردد موتورسیکلت‌های کاربراتوری است.[۲۴۸]

آلاینده‌های اصلی هوای تهران نیز اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد، مونوکسید کربن، ترکیبات آلی فرار و ذرات معلق هستند. از ذرات معلق به عنوان عامل اصلی مرگ ناشی از آلودگی هوا در تهران یاد شده‌است. همچنین بخش بزرگی از ذرات معلق تهران را اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها، کامیون‌ها و موتورسیکلت‌ها تولید می‌کنند.[۲۴۶]

تعطیلی مدرسه‌ها و اجرای طرح زوج و فرد از طرح‌هایی هستند که در مقابله با آلودگی هوا در تهران اجرا شده‌اند.[۲۴۹]

جهت آگاه‌سازی شهروندان، نمایشگرهای آگاه‌ساز آلودگی هوا در نقاط مختلف شهر نصب شده‌اند و امکان بررسی وضعیت هوای تهران به صورت برخط نیز وجود دارد.[۲۵۰]

آلودگی صوتی

حریم صوتی در بافت شهری تهران رعایت نشده‌است و آلودگی صوتی در تهران بحرانی خوانده شده‌است.[۲۵۱][۲۵۲] تهران همچنین رتبهٔ نخست را در میزان آلودگی صوتی در ایران دارد.[۲۵۳]

آلودگی صوتی در بزرگ‌راه‌های تهران بین ۱۵ تا ۲۰ دسی‌بل بیشتر از استاندارد آن است.[۲۵۱] بر اساس آمار سال ۱۳۹۲، موتورسیکلت‌ها به تنهایی عامل ۴۹ درصد از آلودگی صوتی که توسط وسایل نقلیه ایجاد می‌شود، هستند. همچنین ده منطقهٔ تهران با بیشترین آلودگی صوتی به ترتیب، ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۷، ۱۳، ۳، ۱۹، ۱۸ و ۲ بوده‌است.[۲۵۳]

بخش صوت شرکت کنترل کیفیت هوا، وابسته به شهرداری تهران در سال ۱۳۷۵ تأسیس شد. واحد صوت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، پروژهٔ تهیه و تدوین ترازها و نقشه‌های آلودگی صوتی را از سال ۱۳۷۹ آغاز نمود.[۲۵۴] برنامهٔ عملیاتی کاهش آلودگی صوتی در سال ۱۳۹۴ در شورای شهر تهران تصویب و سپس کمیتهٔ کنترل و پایش آلودگی صوتی شهر تهران تشکیل شد. ایجاد و به‌روزرسانی نقشه‌های صوتی، ایجاد دیوار صوتی، تدوین دستورالعمل‌ها و تعیین حریم صوتی بزرگ‌راه‌ها از اقداماتی بودند که در مقابله با آلودگی صوتی در تهران صورت پذیرفت.[۲۵۱]

جانوران موذی

با توجه به اینکه در صورت رخ دادن بحرانی در تهران، موش‌های مهاجم می‌توانند خسارت‌ها را افزایش دهند و باعث شیوع بیماری شوند، از آن‌ها به عنوان یک معضل مهم یاد می‌شود.[۲۴۳][۲۵۵] زباله‌ها مهم‌ترین منبع غذایی موش‌ها در تهران اعلام شدند.[۲۵۶] دفع نادرست زباله‌ها به بقای موش‌ها و افزایش شمار آن‌ها در سطح شهر کمک کرده‌است.[۲۵۷] شهرداری تهران در مبارزه با موش‌ها طرح‌هایی همچون سم‌پاشی، طعمه‌گذاری، موش‌گیری با تفنگ بادی و مسدودسازی کلونی موش‌ها را اجرا کرده‌است.[۲۵۶]

همچنین آلودگی هوای تهران، باعث افزایش جمعیت سوسک قرمز شده‌است.[۲۵۸]

سیاست

تهران پایتخت ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. به عنوان یک مرکز سیاسی و اداری، مهم‌ترین نهادهای دولتی و قضایی ایران همانند وزارتخانه‌ها و مجلس شورای اسلامی در تهران واقع شده‌است و این شهر محل زندگی تأثیرگذارترین مقامات کشور ایران، شامل رهبر، رئیس‌جمهور، برخی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، رئیس و شماری از نمایندگان مجلس شورای اسلامی است.[۲۵۹]

تهران ۳۰ نماینده در مجلس شورای اسلامی دارد.[۲۶۰] ادارهٔ شهر نیز توسط شهرداری تهران انجام می‌شود. شهردار تهران توسط شورای شهر تهران انتخاب شده و این شورا بر عملکرد شهرداری نظارت و برای ادارهٔ شهر قانون‌گذاری می‌کند. شهر تهران به لحاظ اداری به ۲۲ منطقهٔ شهرداری و ۱۲۲ ناحیه تقسیم شده و شهرهای تجریش و ری را دربرگرفته‌است.[۱۰][۲۶۱][۲۶۲][۲۶۳][۲۶۴]

شورای شهر تهران

مقالهٔ اصلی: شورای اسلامی شهر تهران
نمایی از یک نشست علنی شورای شهر تهران در سال ۱۳۹۴

نخستین انتخابات شورای اسلامی شهر تهران در سال ۱۳۷۷ برگزار شد و این شورا در ۹ اردیبهشت ۱۳۷۸ شکل گرفت. مهم‌ترین وظایف آن نیز شامل انتخاب شهردار، برکناری شهردار، نظارت بر عملکرد شهرداری، تصویب بودجهٔ شهرداری و سازمان‌های وابسته به آن، تصویب آیین‌نامه‌ها و انجام امور نظارتی جهت بهبود کیفیت زندگی شهروندان است.[۲۶۳][۲۶۵][۲۶۶]

اکنون شورای اسلامی شهر تهران ۲۱ عضو اصلی و ۱۱ عضو جانشین دارد.[۲۶۷]

شهرداری تهران

مقالهٔ اصلی: شهرداری تهران

ادارهٔ تهران بر عهدهٔ سازمان غیردولتی شهرداری تهران است که در سال ۱۲۸۶ تأسیس شد. مدیریت این سازمان را شهرداران تهران بر عهده داشته‌اند. اکنون شهردار تهران با حکم شورای شهر تهران انتخاب می‌شود اما پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب می‌گردید. شهرداری تهران ۲۲ منطقه را شامل می‌شود و مدیریت هر منطقه به عهدهٔ شهردار آن منطقه است.[۲۶۱] تصویب بودجهٔ شهرداری تهران نیز بر عهدهٔ شورای شهر است و بودجهٔ سال ۱۳۹۷ این سازمان، با سقفی در حدود ۱۷ هزار و ۴۳۰ میلیارد تومان توسط شورای شهر تصویب شده بود.[۲۶۸]

شهرداری تهران با مشکلات زیست‌محیطی تهران مواجه است. همچنین تراکم جمعیت بالای تهران توانایی شهرداری را برای ارائهٔ برخی خدمات کاهش داده‌است.[۲۶۹][۲۷۰]

تقسیمات اداری

مقالهٔ اصلی: مناطق شهری تهران

کلان‌شهر تهران به ۲۲ منطقه و ۱۱۲ ناحیهٔ شهری تقسیم شده‌است.[۲۷۱] با وجود ادارهٔ جداگانه، ری و شمیران نیز جزئی از تهران خوانده می‌شوند.[۲۷۲]

پیشینه

تهران به‌عنوان پایتخت ایران، هنگام شکل‌گیری مساحتی حدود ۳ کیلومتر مربع داشت. تغییرات سیاسی و افزایش جمعیت، شهر را دستخوش دگرگونی منطقه‌ای کرد و مساحت آن افزایش یافت؛ به‌طوری که در سال ۱۳۴۷، نخستین طرح جامع شهر تهران ابلاغ شد که در آن مساحت شهر با افزایشی خیره‌کننده به ۱۸۱ کیلومتر مربع رسید. تهران با این مساحت به ۱۲ منطقه تقسیم شده بود.[۲۷۳]

پس از انقلاب ۱۳۵۷، تعداد مناطق تهران به ۲۰ منطقه افزایش یافت. در ابتدای دههٔ ۷۰ و پس از بررسی‌های دوبارهٔ غرب شهر تهران، چهار منطقهٔ تازهٔ ۹، ۵، ۲۰ و ۲۱ ایجاد شدند و تعداد مناطق تهران به ۲۲ منطقه افزایش یافت.[۲۷۳]

محله‌ها

مقالهٔ اصلی: محله‌های تهران

برخی از محله‌های تهران نیز دارای پیشینه‌ای تاریخی هستند. تهران قدیم از چهار محله به نام‌های سنگلج، عودلاجان، بازار و چاله‌میدان تشکیل شده بود.[۲۷۴]

در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار محله‌هایی از جمله ارگ، چاله‌حصار، خانی‌آباد، جوادیه، پامنار، یافت‌آباد، گار ماشین و گود زنبورک‌خانه ساخته شد.[۲۷۴]

از محله‌های دیگر تهران می‌توان به پونک، ونک، تهران‌پارس، تهران‌نو، نارمک، کَن، طرشت، بریانک اشاره کرد. محله‌های تهران در طول تاریخ آن، با گسترش شهر و افزایش جمعیت، تغییراتی یافتند و به تعداد آن‌ها افزوده شد.[۲۷۴]

نام‌گذاری معابر

پس از انقلاب ۱۳۵۷ نام بسیاری از معابر شهر تهران تغییر کرد و به جای استفاده از نام‌های شخصیت‌های پیش از اسلام، خاندان پهلوی و نزدیکان آن‌ها، از نام‌های افراد مبارز با حکومت پهلوی، جان‌باختگان انقلاب اسلامی، مبارزان صدر اسلام و افراد شهید (با مفهوم اسلامی) استفاده می‌شود. برای نمونه نام خیابان کوروش کبیر به علی شریعتی، خیابان شاه به جمهوری اسلامی و میدان ژاله به شهدا تغییر یافت. تنها از اردیبهشت ۱۳۵۸ تا آبان ۱۳۵۹، نام ۵۰۰ گذرگاه شهر تهران تغییر یافت.[۲۷۵] مجتبی شاکری، رئیس سابق کمیسیون نام‌گذاری معابر شورای شهر تهران، دلیل عدم استفاده از سیستم عددی را برای نام‌گذاری معابر، عدم امکان انتقال هویت و فرهنگ‌سازی از این طریق اعلام کرد.[۲۷۶]

روابط جهانی

شهرهای خواهرخوانده

نوشتار(های) وابسته: فهرست خواهرخواندگان ایران

دیگر روابط جهانی

تهران با شهرهای زیر پیمان‌نامهٔ همکاری بسته‌است:

جستارهای وابسته

نشان درگاهدرگاه ایران
نشان درگاهدرگاه آسیا

یادداشت‌ها

  1. ↑ آمار بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ است و بر همین اساس، جمعیت شهرستان تهران ۸٬۷۳۷٬۵۱۰ تن و استان تهران ۱۳٬۲۶۷٬۶۳۷ تن بوده‌است.
  2. ↑ پس از ساری.

منابع

  1. ↑ نتایج سرشماری ۱۳۹۵ وبگاه مرکز آمار ایران
  2. ↑ «۱۲ هزار و ۲۰۰ نفر؛ تراکم جمعیت تهران در ۱ کیلومتر مربع». اقتصاد آنلاین. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۱.
  3. ↑ «گزیده آمار حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران» (PDF). سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران. ۳۱ تیر ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۹.[پیوند مرده]
  4. ↑ مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی. «مدخل برگزیده: تهران- جغرافیا/ شیوا جعفری». www.cgie.org.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۱.
  5. ↑ «آب و هوا: تهران - نمودار آب و هوا، نمودار دما، جدول آب و هوا - Climate-Data.org». fa.climate-data.org. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۱.
  6. ↑ "Tehrān | national capital, Iran | Climate". Archived from the original on 11 October 2018. Retrieved 2018-09-13.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ بی‌بی‌سی. «تهران چگونه پایتخت شد؟». www.bbc.com. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۸.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «ریشه نام تهران». پایگاه خبری افکارنیوز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۸.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. صص. ۱۶. شابک ۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ تاریخچه تهران (ویراست ویرایش دوم)، تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۷، شابک شابک ۹۷۸٬۹۶۴٬۳۴۲٬۲۵۳٬۰ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک)
  11. ↑ "History of Tehran - Lonely Planet Travel Information". www.lonelyplanet.com. Archived from the original on 10 October 2018. Retrieved 2018-05-28.
  12. ↑ «خبرگزاری فارس - دومین اسکلت 7 هزار ساله تهران کشف شد». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۵-۰۴-۱۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۲۸.
  13. ↑ «Residence in Tehran dates back to 7,000 years ago» (به انگلیسی). IFP News. ۲۰۱۵-۰۱-۱۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۲۸.
  14. ↑ ابراهیم پورداوود. صص. صفحه ۲۳.
  15. ↑ Sarkhosh Curtis, Vesta; Stewart, Sarah. (2005), Birth of the Persian Empire", I.B. Tauris, p. 37
  16. ↑ شهبازی، داریوش. «اسکندر مقدونی در گستره تهران -. : Darioush Shahbazi :». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۲۸.
  17. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. صص. ۱۷، ۲۲۰، ۲۲۱ و ۲۲۲. شابک ۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  18. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. صص. ۱۷، ۱۸ و ۳۰۹. شابک ۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ ۱۹٫۳ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. صص. ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰، ۳۱۶ و ۳۱۷. شابک ۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ «چرا تهران پایتخت شد؟». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۴-۱۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۳۰.
  21. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌های از تاریخ تهران. ثالث. صص. ۳۱۴، ۳۱۵ و ۳۱۶. شابک ۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  22. ↑ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران. «طرح انتقال پایتخت از کجا آغاز شد/ مشکلات تهران حل خواهد شد؟». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۰۲.
  23. ↑ تاریخ ایرانی. «چرا تهران پایتخت شد؟». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در 10 اكتبر 2018. دریافت‌شده در 2018-05-30. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  24. ↑ Behnegarsoft.com. «چرا تهران پایتخت شد». پایگاه خبری الف. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۳۰.
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ ۲۵٫۲ ۲۵٫۳ «نگاهی به تاریخ تهران در دوران قاجار و پهلوی /از دارالخلافه ناصری تا تهران مدرن». www.cgie.org.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۳۱.
  26. ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ «تاریخچه شهر تهران». shahsavanseir.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۴.
  27. ↑ تاریخ ایرانی. «کنفرانس تهران آغاز شد». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  28. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری. چاپ اول، ۱۳۸۴. صص. ۵۶. شابک ۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. پارامتر |first1= بدون |last1= در Authors list وارد شده‌است (کمک); تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)
  29. ↑ سعید نیا، احمد (۱۳۷۰). تهران پایتخت قاجاریان، پهلوی و جمهوری اسلامی - پهلوی.
  30. ↑ «از تدوین "طرح جامع تهران" توسط معمار یهودی تا "تراکم فروشی" به سبک کرباسچی + تصاویر». مشرق نیوز. ۲۰۱۳-۰۳-۰۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۹ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۱.
  31. ↑ «از شهیاد تا آزادی». BBC Persian. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۳۱.
  32. ↑ «'برج آزادی پس از۲۰ سال شسته می‌شود'». BBC Persian. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۳۱.
  33. ↑ Hamshahrionline (۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۷). «دانشگاه تهران». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۱ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۸.
  34. ↑ وبگاه دانشگاه شریف. «آشنایی با دانشگاه». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۸.
  35. ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ ۳۵٫۲ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «تاریخچه ورزشگاه آزادی تهران». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۹ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۴.
  36. ↑ ایران، عصر. «تهران میزبان المپیک آسیا - سال 1353 / افتتاحیه در استادیوم آزادی / مشعل در سعدآباد (عکس)». عصر ایران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۴.
  37. ↑ «17 شهریور 57 در تهران چه گذشت؟». مشرق نیوز. ۲۰۱۶-۰۹-۰۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۲.
  38. ↑ «مسیرهای 10گانه راهپیمایی 22 بهمن اعلام شد - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۲.
  39. ↑ «PressTV-Iranians mark Islamic Revolution anniv». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۲.
  40. ↑ News، پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «خاموشی‌ها در زمان بمباران بیهوده بود». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۱.
  41. ↑ «تلافی ایران در مقطع دوم جنگ شهرها؛ تا زمانی که عراق دست از حمله کشید - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۱.
  42. ↑ «آرامش روحی در بمباران تهران». www.imam-khomeini.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۱.
  43. ↑ «اشغال سفارت آمریکا در ایران؛ ۳۸ سال بعد». رادیو فردا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۲.
  44. ↑ سعید نیا، احمد (۱۳۷۰). تهران پایتخت قاجاریان، پهلوی و جمهوری اسلامی - ج. ا.
  45. ↑ «برج میلاد تهران». BBC Persian. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۳.
  46. ↑ «نگاهی به بلندترین آسمانخراش ایران؛ برج میلاد». پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی. ۲۰۱۶-۰۸-۲۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۹ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۳.
  47. ↑ «انتقال پایتخت؛ نجات پایتخت یا نجات تهران؟». رادیو فردا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۳.
  48. ↑ تهران‌پرس - کد خبر: ۳۲۵۹۶ (۱۸ دی ۱۳۹۲). «انتقال یا مدیریت پایتخت!/ دلایل مخالفان و موافقان برای انتقال پایتخت».[پیوند مرده]
  49. ↑ «تهران و البرز مهاجر پذیرترین استانها/ کمترین تغییر و مهاجرت در استان قم». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۴-۰۶-۱۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۶.
  50. ↑ «مهاجرت در شهر تهران». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۶.
  51. ↑ ۵۱٫۰ ۵۱٫۱ «Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps». www.citypopulation.de (به انگلیسی). بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۶.
  52. ↑ «آرامش شهری؛ گمشده امروز کلانشهرها/عملیات نجات پایتخت ادامه دارد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۶-۱۰-۲۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۶.
  53. ↑ «پیامدهای افزایش جمعیت در شهر تهران». پایگاه خبری افکارنیوز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۶.
  54. ↑ «ناکارآمدی مدیریت شهری؛ علت مشکلات شهر تهران». فراتاب. ۲۰۱۸-۰۵-۰۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۹ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۶.
  55. ↑ «مجله تهران». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۰.
  56. ↑ «تهران ایستاده تا فرونشست». اقتصاد آنلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۰۴.
  57. ↑ «دربارهٔ تهران - معرفی شهر تهران». www.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۱.
  58. ↑ ۵۸٫۰ ۵۸٫۱ ۵۸٫۲ ۵۸٫۳ ۵۸٫۴ ۵۸٫۵ ۵۸٫۶ ۵۸٫۷ ۵۸٫۸ ۵۸٫۹ «مدخل برگزیده: تهران- جغرافیا/ شیوا جعفری». www.cgie.org.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۰.
  59. ↑ «climate of iran - Iran Traveling Center» (به انگلیسی). Iran Traveling Center. ۲۰۱۵-۰۸-۰۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۱.
  60. ↑ «آشنایی با دریاچه شهدای خلیج فارس (چیتگر) - تهران». همشهری آنلاین. ۲۰۱۹-۰۱-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۲۸.
  61. ↑ "cri.ac.ir/files/Data/Synoptic Data up to l2005/SHOMALTE". Climatological Research Institute. Archived from the original on 2018-08-15.[پیوند مرده]
  62. ↑ «اقلیم و آلودگی هوا». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۱.
  63. ↑ www.dsi.co.ir. «موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران | IICHS». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۱.
  64. ↑ «تهران دربرابر همه حوادث آسیب‌پذیر است/ پس‌گیری همه سوله‌های بحران». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۷-۱۲-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۰.
  65. ↑ ۶۵٫۰ ۶۵٫۱ ۶۵٫۲ «خبرگزاری فارس - ماجرای گسل‌های تهران چیست؟ / از بزرگترین زلزله تهران چند سال می‌گذرد؟». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۷-۱۲-۲۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۰.
  66. ↑ فرارو، Fararu. «راه فرار از زلزله تهران». Fararu | فرارو. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۰.
  67. ↑ «احتمال وقوع سیل در تهران جدی است». Aftabir.com. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۲.
  68. ↑ جهان|TABNAK، سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «خطر سیل در کمین تهران». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۲.
  69. ↑ جهان|TABNAK، سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «خطر سیل تهران جدی است». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۲.
  70. ↑ «تهران با سالانه 36 سانتی‌متر رکورددار فرونشست زمین در دنیا است». العربیه فارسی. ۲۰۲۱-۰۷-۱۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۰۷-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۸.
  71. ↑ ۷۱٫۰ ۷۱٫۱ Tehran.ir. «پیوست شماره چهار: برنامه‌ها و طرحهای (موضعی و موضوعی) توسعه و عمران شهری تهران» (PDF). http://www.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۷ آوریل ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۸. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  72. ↑ ۷۲٫۰ ۷۲٫۱ «طرح جامع تهران و مدیریت شهری». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۳.
  73. ↑ «تلنگر زلزله ملارد به تهران / وضعیت اورژانسی بافت فرسوده پایتخت». خبرگزاری جمهوری اسلامی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۵.
  74. ↑ ایسنا. «بافت فرسوده؛ از وعده طرح‌های متعدد تا امید به مسکن امید». www.isna.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۸.
  75. ↑ «احیای کُند بافت‌های فرسوده‎/فقدان شفافیت مالی در ساخت و ساز مشارکتی». مشرق نیوز. ۲۰۱۷-۰۹-۰۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۵.
  76. ↑ ۷۶٫۰ ۷۶٫۱ ۷۶٫۲ «رادیو زمانه | گزارش ویژه | میراث فرهنگی | آغاز مدرنیسم در معماری تهران». zamaaneh.com. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ دسامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۳.
  77. ↑ بی‌بی‌سی (۸ آوریل ۲۰۰۵). «یادگارهای معماران ارمنی در تهران». www.bbc.com. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۳.
  78. ↑ ۷۸٫۰ ۷۸٫۱ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری. چاپ اول، ۱۳۸۴. صص. ۱۱۲ و ۱۱۳. شابک ۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. پارامتر |first1= بدون |last1= در Authors list وارد شده‌است (کمک); تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)
  79. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. صص. ۱۹. شابک ۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  80. ↑ ۸۰٫۰ ۸۰٫۱ درگاه ملی آمار. «نتایج سرشماری ۱۳۹۵/تهران». https://www.amar.org.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۵ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۵ دسامبر ۲۰۱۷. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  81. ↑ "50 Largest Cities in the World". Archived from the original on 2018-09-22. Retrieved 2018-09-22.
  82. ↑ ۸۲٫۰ ۸۲٫۱ سیما، IRIB NEWS AGENCY | خبرگزاری صدا و. «جمعیت تهران، 13 میلیون نفر». IRIB NEWS AGENCY | خبرگزاری صدا و سیما. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹.
  83. ↑ «توزیع نسبی جمعیت در گروه‌های عمده سنی». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۲۱.
  84. ↑ ۸۴٫۰ ۸۴٫۱ ۸۴٫۲ ۸۴٫۳ ۸۴٫۴ ۸۴٫۵ «12قرن افزایش جمعیت تهران». www.hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹.
  85. ↑ ۸۵٫۰ ۸۵٫۱ «روند تحول جمعیت مناطق». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹.
  86. ↑ «مهاجرت در شهر تهران». Tehran. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۰۴.
  87. ↑ «مناطق سکونت مهاجران تهران». دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۰۴.
  88. ↑ Kjeilen، Tore. «Teheran - LookLex Encyclopaedia». looklex.com. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۹ آوریل ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹.
  89. ↑ «یک و نیم میلیون مازندرانی پایتخت‌نشین شدند». خبرگزاری جمهوری اسلامی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۴.
  90. ↑ Amar.org.ir. «مقایسه ویژگیهای جمعیتی و اجتماعی مناطق ٢٢ گانه شهر تهران» (PDF). http://www.amar.org.ir. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۷ مارس ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۳. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  91. ↑ «مهاجران در ایران؛ تعداد اتباع کدام کشورها بیشتر است؟» (به انگلیسی). BBC News فارسی. ۲۰۱۷-۰۶-۱۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۲ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹.
  92. ↑ «Tehran - Political Situation». en.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹.
  93. ↑ جهان|TABNAK، سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. درصد-تهرانی‌ها-در-تهران-به-دنیا-آمده‌اند «چنددرصد تهرانی‌ها در تهران به دنیا آمده‌اند؟» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹.
  94. ↑ «همشهری محله | لهجه تهرانی». mahaleh.hamshahrilinks.org. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹.[پیوند مرده]
  95. ↑ «همشهری محله | در سوگ لهجه «ترونی»». mahaleh.hamshahrilinks.org. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹.[پیوند مرده]
  96. ↑ «لهجه تهرانی». دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۹.
  97. ↑ «بزرگان ایران‌زمین؛ زرتشت». BBC. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۰۶.
  98. ↑ درگاه ملی آمار. «نگاهی به وضعیت دین و جمعیت ایران در نیم‌قرن اخیر» (PDF). بایگانی‌شده (PDF) از روی نسخه اصلی در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۱۷.
  99. ↑ ۹۹٫۰ ۹۹٫۱ ۹۹٫۲ "Tehrān | national capital, Iran". Archived from the original on 13 August 2018. Retrieved 2018-07-01.
  100. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. «دین و اقلیت‌های دینی». Atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۹.
  101. ↑ «خانه ارزشمند تاریخی یا مرکز فساد بهائیت در تهران». مشرق نیوز. ۲۰۱۴-۱۱-۳۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۹.
  102. ↑ «حقوق و تکالیف اقلیت‌های دینی در قوانین ایران - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۹.
  103. ↑ «اقلیت‌های مذهبی درایران / قسمت اول». hawzah.net (به انگلیسی). بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۹.
  104. ↑ «خیابانی برای گفتگوی ادیان در تهران». Farda News. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۱۷.
  105. ↑ «سرقت در صدر جرایم پایتخت/ تأکید بر پاکسازی مناطق آلوده». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۷-۰۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۹.
  106. ↑ «رشد چشمگیر سرقت در کشور». ایسنا. ۲۰۱۶-۰۸-۰۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۷.
  107. ↑ Seratnews.com، صراط نیوز |. «اعلام آمار جرایم مختلف در تهران». صراط نیوز | Seratnews.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۷.
  108. ↑ «معضل مواد مخدر و اعتیاد؛ افزایش 2 برابری نگهداری معتادان متجاهر راهگشاست؟ - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۹.
  109. ↑ «سهم بالای تهرانی‌ها در درگیری‌های خیابانی». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۷.
  110. ↑ (www.dw.com)، Deutsche Welle. «ثبت رکورد "هر دقیقه یک نزاع" در پزشکی قانونی ایران | DW | 15.06.2015». DW.COM. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ ژوئیه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۷.
  111. ↑ ۱۱۱٫۰ ۱۱۱٫۱ ۱۱۱٫۲ «کودکان خیابانی در کدام مناطق تهران زندگی و کار می‌کنند + نقشه - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۳۰.
  112. ↑ «سرکوب خشونت‌آمیز تجمع روز جهانی زنان در تهران و بازداشت ده‌ها فعال مدنی». کمپین حقوق بشر در ایران. ۱۳۹۶-۱۲-۱۷T20:30:23+00:00. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در 2018-06-30. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  113. ↑ «۸ مارس در تهران: زنان را کتک زدند و تعدادی از معترضان را بازداشت کردند | رادیو زمانه». رادیو زمانه. ۲۰۱۸-۰۳-۰۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۳۰.
  114. ↑ «پلیس تهران: در ۴۸ ساعت گذشته ۱۲۸ زن و دختر بدحجاب دستگیرشده‌اند». صدای آمریکا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۳۰.
  115. ↑ «بازتاب کتک زدن دختر جوان توسط پلیس ایران در روزنامه دیلی میل». صدای آمریکا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۳۰.
  116. ↑ «بازتاب برخورد خشن مأمورین گشت ارشاد با دختر جوان در رسانه‌های جهان + عکس». اقتصاد نیوز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۳۰.
  117. ↑ «شاپرک شجری‌زاده، از دختران خیابان انقلاب، بار دیگر بازداشت شد». رادیو فردا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۳۰.
  118. ↑ «یکی دیگر از «دختران خیابان انقلاب» ضرب‌وشتم و «بازداشت شد»». رادیو فردا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۳۰.
  119. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری. چاپ اول، ۱۳۸۴. صص. ۱۲۸، ۱۲۹. شابک ۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. پارامتر |first1= بدون |last1= در Authors list وارد شده‌است (کمک); تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)
  120. ↑ «سهم 21درصدی تهران در کل تولید ناخالص داخلی ایران/دولت باید زمین بازی را برای کسب و کارهای موجود و جدید را هموار کند». http://shahrnevesht.tehran.ir. ۲۷ مهر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۴. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  121. ↑ شهرداری تهران. "Tehran - Economy". en.tehran.ir. Archived from the original on 11 October 2018. Retrieved 2018-07-08.
  122. ↑ شرکت ملی نفت ایران. «شرکت ملی نفت ایران دومین شرکت بزرگ نفتی جهان شناخته شد». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۸.
  123. ↑ «ایران خودرو در افغانستان خط تولید ایجاد می‌کند». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲.
  124. ↑ IKCO. «اطلاعات تماس شرکت ایران‌خودرو». https://www.ikco.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  125. ↑ «نرخ بیکاری ۱۱٫۵ درصدی تهران/ احصای ۴۰ مشکل جدی پایتخت». ایسنا. ۲۰۱۸-۰۴-۳۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲.
  126. ↑ اتاق بازرگانی. «شاخص‌های اقتصادی» (PDF). بایگانی‌شده (PDF) از روی نسخه اصلی در ۱ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲.
  127. ↑ «تاریخچه بورس اوراق بهادار تهران». http://tse.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۸. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  128. ↑ «ثبت رکورد تاریخی در بازار بورس تهران» (به انگلیسی). BBC News فارسی. ۲۰۱۸-۰۶-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۷.
  129. ↑ «نوسان در بازار بورس تهران». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۷.
  130. ↑ «کرکره‌ها همچنان پایین است؛ بازار تهران در سومین روز اعتصاب». رادیو فردا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۳.
  131. ↑ AFP (۲۰۱۵-۰۹-۱۷). «Hopes for shopping revolution as malls sprout in Iran». GulfNews. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۳.
  132. ↑ Dehghan، Saeed Kamali (۲۰۱۳-۱۰-۱۸). «Iran's top 10 tourist destinations – in pictures» (به انگلیسی). The Guardian. شاپا 0261-3077. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۰.
  133. ↑ Fallahi، Pontia. «The Best Cities to Visit in Iran». Culture Trip. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۰.
  134. ↑ "Attractions in Tehran, Iran". Archived from the original on 10 October 2018. Retrieved 2018-10-09.
  135. ↑ ۱۳۵٫۰ ۱۳۵٫۱ ۱۳۵٫۲ «تهران میزبان ۱٫۶ میلیون گردشگر خارجی». اقتصاد آنلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۰.
  136. ↑ airport.ir. «آمار شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران».[پیوند مرده]
  137. ↑ «آشنایی با فرودگاه مهرآباد - ایران». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۴.
  138. ↑ «جدیدترین آمار از فرودگاه‌ها در اردیبهشت ۹۷/ مهرآباد صدرنشین است». ایسنا. ۲۰۱۸-۰۶-۱۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۴.
  139. ↑ «آشنایی با فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) - ایران». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۴.
  140. ↑ «آبروریزی حوادث افتتاح فرودگاه امام در سال83». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۴.
  141. ↑ «جزئیات آمار پروازهای ایران در آبان ۹۶ / مهرآباد همچنان رکوردار». ایسنا. ۲۰۱۷-۱۲-۱۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۴.
  142. ↑ ۱۴۲٫۰ ۱۴۲٫۱ Bus.tehran.ir - وبگاه رسمی شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه. «تاریخچه شرکت اتوبوسرانی تهران و حومه» (PDF). http://bus.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۸. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  143. ↑ Murray, Alan (2000). World Trolleybus Encyclopaedia, pp. 57 and 99. Yateley, Hampshire, UK: Trolleybooks. شابک ‎۰−۹۰۴۲۳۵−۱۸−۱.
  144. ↑ Trolleybus Magazine No. 265 (January–February 2006), pp. 16–17. National Trolleybus Association (UK). ISSN 0266-7452.
  145. ↑ سرویس‌های شهروندی - شهرداری تهران. «معرفی سامانة اتوبوسهای تندرو (BRT)». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۸.
  146. ↑ «نیاز اورژانسی تهران به شش‌هزار اتوبوس». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۴.
  147. ↑ «طولانی‌ترین بزرگراه تهران کدام است؟ - جدیدترین اخبار ایران و جهان ممتاز نیوز». جدیدترین اخبار ایران و جهان ممتاز نیوز. ۱۳۹۴-۰۵-۱۳T09:52:48+00:00. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در 2018-07-17. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  148. ↑ «حوادث و سوانح رانندگی». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۶.
  149. ↑ «۶۰ راهکار برای حل ترافیک بحرانی پایتخت». مشرق نیوز. ۲۰۱۷-۱۰-۰۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۶.
  150. ↑ «پلیس راهور: ترافیک پایتخت، بحرانی است». www.hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۶.
  151. ↑ «مالکیت اتومبیل». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۶.
  152. ↑ «تعداد خودروهای تهران 6 برابر ظرفیت خیابان‌هاست». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۹-۲۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۴-۱۹.
  153. ↑ «پیشنهادات تازه برای حل مشکل جای پارک در پایتخت / ترافیک تهران تا دو سال آینده قفل می‌شود». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۳-۱۲-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۶.
  154. ↑ ۱۵۴٫۰ ۱۵۴٫۱ «تهران پارکینگ خودروها/دغدغه ای به نام جای پارک - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۶.
  155. ↑ ۱۵۵٫۰ ۱۵۵٫۱ «تاریخچه تاکسیرانی در تهران». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۶.
  156. ↑ کسری، نیلوفر (۱۳۸۴). «اشرف الملوک امینی (فخرالدوله)». گنجینه اسناد (۶۰): ۳۴–۵۱.
  157. ↑ تهران، تاکسیرانی شهر. «انواع تاکسی». taxi.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۶.
  158. ↑ ۱۵۸٫۰ ۱۵۸٫۱ «برلیانس در تهران تاکسی می‌شود». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۶.
  159. ↑ «آشنایی با تاریخچه احداث راه‌آهن در ایران». www.hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۷.
  160. ↑ «ایستگاه راه‌آهن تهران در زادگاه خود می‌ماند». خبرگزاری جمهوری اسلامی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۷.
  161. ↑ «تاریخچه مترو - ادامه». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۷.
  162. ↑ «تاریخچه 30 ساله متروی تهران». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۷.
  163. ↑ «مترو تهران از نگاه آمار و ارقام». شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری تهران و حومه. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۷.
  164. ↑ ۱۶۴٫۰ ۱۶۴٫۱ «جابجایی روزانه 3 میلیون و 800 هزار نفر با مترو تهران». خبرگزاری جمهوری اسلامی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۷.
  165. ↑ News، پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «رکورد سفر روزانه با مترو تهران از مرز ۷ میلیارد گذشت». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۷.
  166. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. صص. ۲۱۷ تا ۲۳۳ (بخش تهران و باغ‌های گمشده‌اش). شابک ۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  167. ↑ «افزایش سرانه فضای سبز درون‌شهری پایتخت به ۱۵٫۸ مترمربع». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۶-۰۶-۱۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۴-۱۹.
  168. ↑ nasimonline.ir. «مختاری: فضای سبز تهران در سال آتی50 هزار هکتار افزایش می‌یابد». نسیم آنلاین. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۴-۱۹.
  169. ↑ «کمربند سبز پیرامون تهران به ۴۱ هزار هکتار می‌رسد». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۹.
  170. ↑ «اهداف، وظایف و ماموریت‌های سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران». parks.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۹.
  171. ↑ "Tehrān | national capital, Iran | Health". Archived from the original on 11 October 2018. Retrieved 2018-08-14.
  172. ↑ «آشنایی با نخستین بیمارستان تهران». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۴.
  173. ↑ Entekhab.ir، پایگاه خبری تحلیلی انتخاب |. «تهران؛ میزبان معتبرترین بیمارستانهای کشور! +عکس». پایگاه خبری تحلیلی انتخاب | Entekhab.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۴.
  174. ↑ «دربارهٔ ما - بیمارستان میلاد». بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی میلاد. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۴.
  175. ↑ «۷۵ درصد بیمارستان‌های دولتی تهران فرسوده و غیر مقاوم هستند». www.hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۴.
  176. ↑ ۱۷۶٫۰ ۱۷۶٫۱ ۱۷۶٫۲ «آشنایی با تاریخچه تئاتر در ایران». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۹.
  177. ↑ «آشنایی با تالارهای وحدت و رودکی». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۹.
  178. ↑ «کاشی‌های تئاتر شهر به سرقت رفت». رادیو فردا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۹.
  179. ↑ هنر، فروزان جمشیدنژاد روزنامه‌نگار حوزه فرهنگ و. «سه خواهر و دیگران، نمایش‌نامه چخوف به روایت حمید امجد». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۹.
  180. ↑ «داستان 40 سالگی تماشاخانه شهر». ایسنا. ۲۰۱۶-۰۱-۱۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۹.
  181. ↑ «Massoud Mehrabi - Articles». www.massoudmehrabi.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۳۱.
  182. ↑ «سینما در عصر مشروطه». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۳۱.
  183. ↑ «آشنایی با پردیس سینمایی کورش». HO. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۰۶.
  184. ↑ ۱۸۴٫۰ ۱۸۴٫۱ ۱۸۴٫۲ ۱۸۴٫۳ بی‌بی‌سی فارسی. «BBCPersian.com-تالارهای نمایش فیلم در تهران». www.bbc.com. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۳۱.
  185. ↑ ۱۸۵٫۰ ۱۸۵٫۱ «نگاهی به تاریخچه سینمای ایران از ابتدا تا افتخارات+عکس». جامعه خبری تحلیلی الف. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۳۱.
  186. ↑ ۱۸۶٫۰ ۱۸۶٫۱ کریمی، آزاده (۲۰۱۷-۰۵-۰۲). «نیم قرن پس از گنج قارون؛ فیلم‌هایی که میلیاردی می‌فروشند» (به انگلیسی). BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۳۱.
  187. ↑ «آشنایی با جشنواره بین‌المللی فیلم فجر». www.hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۳.
  188. ↑ «مصاحبه رادیو فردا با دو عضو قدیمی و خواننده جدید گروه بلک کتز». رادیو فردا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۷.
  189. ↑ بلور، بهزاد (۲۰۱۷-۰۲-۱۹). «ابی، صحنه آخر» (به انگلیسی). BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۷.
  190. ↑ "گوگوش". دانشنامه بریتانیکا. 2008. Archived from the original on 28 January 2013. Retrieved 16 May 2008.
  191. ↑ بی‌بی‌سی. "BBC News | MIDDLE EAST | Iran's pop diva to sing again". news.bbc.co.uk. Archived from the original on 11 October 2018. Retrieved 2018-07-27.
  192. ↑ بی‌بی‌سی، عنایت فانی. «سیما بینا: محدودیت‌های پس از انقلاب باعث شد جایگاه هنری خودم را پیدا کنم». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۷.
  193. ↑ «فقدان صدای زن در موسیقی ایران» (به انگلیسی). BBC News فارسی. ۲۰۱۶-۱۲-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۷.
  194. ↑ (www.dw.com)، Deutsche Welle. «اعتراض به محدودیت خوانندگی زنان در استان‌های ایران | DW | 17.07.2017». DW.COM. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۵ فوریه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۷.
  195. ↑ FarhangNews.ir (۲۰۱۵-۰۷-۰۱). «مجوز ارشاد برای زن آوازه خوان در تالار وحدت /نظر شما ؟». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۲.
  196. ↑ «کنسرت محسن یگانه به روایت تصویر - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۲.
  197. ↑ «ارکستر سمفونیک تهران یکصدا با تیم ملی ایران در روسیه». خبرگزاری جمهوری اسلامی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۲.
  198. ↑ «اولین کنسرت کلایدرمن در تهران برگزار شد/اجرای قطعه «ای ایران»». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۶-۲۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۲.
  199. ↑ «ارکستر سمفونیک تهران در تالار وحدت». خبرگزاری ایلنا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۲.
  200. ↑ «معرفی جشنواره موسیقی فجر». جشنواره موسیقی فجر. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۳.
  201. ↑ «آشنایی با جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۳.
  202. ↑ «آشنایی با موزه هنرهای معاصر». www.hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۲۴.
  203. ↑ "Tehran Cultural life". Archived from the original on 2018-09-24. Retrieved 2018-09-24.
  204. ↑ ۲۰۴٫۰ ۲۰۴٫۱ «حسرت گردشگر خارجی برای غذای ایرانی/ سبقت پیتزا فروشی‌های تهران از ایتالیا». خبرگزاری جمهوری اسلامی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۱.
  205. ↑ ۲۰۵٫۰ ۲۰۵٫۱ «گسترش حضور رستوران‌های خارجی در تهران پس از برجام - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۱.
  206. ↑ «بررسی رضایت چینی‌ها از سفر به ایران/ غذای محبوب چینی‌ها چیست؟». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۲-۰۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۱.
  207. ↑ «در تهران غذاهای هفتاد و دو ملت را تجربه کنید». دنیای سفر و گردشگری. ۲۰۱۵-۱۱-۲۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۱.
  208. ↑ جهان|TABNAK، سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «زندگی شبانه پایتخت ایران که رسماً زندگی شبانه ندارد!». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۲.
  209. ↑ «تجربه زندگی شبانه در تهران؛ سالی فقط یک‌ماه». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۶-۲۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۲.
  210. ↑ ایران، عصر. «زندگی شبانه در پایتخت جان می‌گیرد/اجرای طرح حیات شبانه شهر از 15 تیرماه». عصر ایران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۲.
  211. ↑ «احیای زندگی شبانه در مرکز تهران | رادیو زمانه». رادیو زمانه. ۲۰۱۷-۰۸-۲۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۲.
  212. ↑ «روزی که تهران میزبان المپیک شد (عکس) :: ورزش سه». www.varzesh3.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۹.
  213. ↑ وبگاه رسمی فدراسیون هندبال آسیا. «History». www.asianhandball.org (به انگلیسی). بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۱.
  214. ↑ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «بهترین پیست‌های اسکی ایران را بشناسید». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۳.
  215. ↑ «بزرگترین پیست اسکی خاورمیانه جاذبه ای در ارتفاعات البرز». خبرگزاری جمهوری اسلامی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۳.
  216. ↑ «استقلال – پرسپولیس در بین 16 دربی بزرگ دنیا :: ورزش سه». www.varzesh3.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۱.
  217. ↑ ۲۱۷٫۰ ۲۱۷٫۱ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران/گام‌های نخست فوتبال تهران. ثالث. صص. ۲۸۷–۲۹۲. شابک ۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  218. ↑ «نگاهی به تاریخچه "فوتبال در ایران"». باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۳.
  219. ↑ «تفکیک جنسیتی و آرزوی دولت ایران برای دانشگاه اسلامی». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۰.
  220. ↑ "Tehrān | national capital, Iran | Education". Archived from the original on 11 October 2018. Retrieved 2018-08-13.
  221. ↑ «حوزه علمیه تهران». ویکی شیعه. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۲۶.
  222. ↑ «حوزه علمیه تهران - ویکی فقه». wikifeqh.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ ژوئن ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۲۶.
  223. ↑ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «دارالفنون نخستین دانشگاه تاریخ مدرن ایران». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۰.
  224. ↑ «رتبه‌بندی دانشگاه‌های کشور/ با کیفیت‌ترین دانشگاه کدام است؟». اقتصاد نیوز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۰.
  225. ↑ بومتریکس «برترین دانشگاه‌های ایرانی در رتبه‌بندی جهانی و بومتریکس» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۱-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۰.
  226. ↑ «خبرگزاری فارس - نتایج رتبه‌بندی دانشگاه‌های برتر دنیا اعلام شد/ ۲۳ دانشگاه ایرانی در جمع دانشگاه‌های برتر جهان». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۸-۰۵-۱۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۰.
  227. ↑ «آشنایی با دانشگاه تهران». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸-۰۸-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۸.
  228. ↑ «آشنایی با دانشگاه صنعتی شریف». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۰.
  229. ↑ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «دانشگاه صنعتی شریف کجاست؟». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۰.
  230. ↑ «آشنایی با دانشگاه صنعتی امیرکبیر». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۰.
  231. ↑ «آشنایی با دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران». www.hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۰.
  232. ↑ وبگاه پژوهشگاه نفت تهران. «تاریخچه پژوهشگاه نفت تهران - ripi.ir». www.ripi.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۴.
  233. ↑ «دربارهٔ پژوهشگاه علوم انسانی - پژوهشگاه علوم انسانی». پژوهشگاه علوم انسانی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۴.
  234. ↑ «آشنایی با پژوهشگاه دانش‌های بنیادی». www.hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۴.
  235. ↑ «کارشناس برنامه‌ریزی و توسعه مدارس هوشمند اداره کل آموزش و پرورش شهرستان‌های تهران، از شرایط حوزه فناوری اطلاعات و هوشمندسازی مدارس در شرایط پسابرجام سخن گفت». www.medu.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۵.
  236. ↑ «اعلام ضوابط نقل‌وانتقال معلمان در مناطق تهران/ کدام گروه از معلمان نمی‌توانند تقاضا دهند؟». مشرق نیوز. ۲۰۱۷-۰۷-۰۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۵.
  237. ↑ «چه تعداد دانش‌آموز در مدارس تهران تحصیل می‌کنند؟». مشرق نیوز. ۲۰۱۷-۰۹-۱۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۰.
  238. ↑ «خبرگزاری فارس - نگرانی از عدم استحکام نیمی از مدارس دولتی تهران». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۸-۰۱-۳۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۳.
  239. ↑ «تراکم کلاس‌های مدارس ابتدایی شهر تهران 30 تا 33 نفر است». پایگاه خبری جماران - امام خمینی - انقلاب اسلامی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۵.
  240. ↑ FarhangNews.ir (2013-09-05). «مهد کودک؛ گران‌تر از دوره دکترا». بایگانی‌شده از اصلی در 10 اكتبر 2018. دریافت‌شده در 2018-08-08. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  241. ↑ ۲۴۱٫۰ ۲۴۱٫۱ «نرخ شهریه مهد کودک‌ها در سال 97 ابلاغ شد - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۸.
  242. ↑ ۲۴۲٫۰ ۲۴۲٫۱ مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی. «مدخل برگزیده: تهران- جغرافیا/ شیوا جعفری/جغرافیا». www.cgie.org.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶.
  243. ↑ ۲۴۳٫۰ ۲۴۳٫۱ «موش‌های آدم‌خوار در انتظار زلزله زدگان تهرانی/ بازگشت 70 میلیون موش بر روی زمین». خبرگزاری خانه ملت. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶.
  244. ↑ «آب‌های زیرزمینی تهران آلوده‌است/ افزایش 2 برابری شمار روزهای ناسالم تهران». ایسنا. ۲۰۱۵-۰۷-۰۵. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۷.
  245. ↑ نیوز، سلامت. آب آلوده «تهران و چالش آب آلوده» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). سلامت نیوز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۷.
  246. ↑ ۲۴۶٫۰ ۲۴۶٫۱ ۲۴۶٫۲ ۲۴۶٫۳ «خبرگزاری فارس - عوامل اصلی آلودگی هوای تهران چیست؟». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۷-۱۱-۰۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶.
  247. ↑ «چرا هیچ آزمایشگاهی آنالیز بنزین را ارائه نمی‌کند؟». الف. ۱۹ دی ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۳.
  248. ↑ «نقش پررنگ موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوای تهران». پایگاه خبری افکارنیوز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶.
  249. ↑ «دلیل اصلی آلودگی بیش از حد هوای تهران چیست؟». euronews. ۲۰۱۷-۱۲-۲۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶.
  250. ↑ «خبرگزاری فارس - تابلوهای اطلاع‌رسانی آلودگی هوای پایتخت آنلاین شدند». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۷-۰۸-۰۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۹ فوریه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶.
  251. ↑ ۲۵۱٫۰ ۲۵۱٫۱ ۲۵۱٫۲ «آلودگی صوتی در کدام مناطق تهران بیشتر است؟». ایسنا. ۲۰۱۷-۱۲-۲۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶.
  252. ↑ «نسخه‌های بی اثر کاهش آلودگی صوتی پایتخت/قاتل نامرئی روان تهرانیها». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۷-۱۱-۰۵. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶.
  253. ↑ ۲۵۳٫۰ ۲۵۳٫۱ «آلودگی صوتی پایتخت در آستانه بحران/ پر سر و صداترین مناطق تهران». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۳-۱۲-۰۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶.
  254. ↑ «آلودگی صدا». pollutionservices.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶.
  255. ↑ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «زلزله تهران زمینه‌ساز طغیان موش‌ها/ «موش‌ها» در همسایگی مردم زنده‌خواری می‌کنند». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۰۲.
  256. ↑ ۲۵۶٫۰ ۲۵۶٫۱ «جولان موش‌های زنده‌خوار در تهران!». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۷-۲۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶.
  257. ↑ موش‌های تهرانی سبزی می‌خورند و سم موش را بی‌اثر می‌کنند، دویچه وله فارسی
  258. ↑ آلودگی هوای تهران: سوسک قرمزِ زیاد و سارهای ناپیدا، رادیو زمانه
  259. ↑ «سیاستمداران ایرانی کجا زندگی می‌کنند +تصاویر». اقتصاد آنلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۲.
  260. ↑ «رزومه و سابقه 30 نماینده تهران در مجلس دهم - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۲.
  261. ↑ ۲۶۱٫۰ ۲۶۱٫۱ «مجله شهرداری و مناطق تهران». www.hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۰.
  262. ↑ تهران، شورای اسلامی شهر. «دفتر هیئت رئیسه و مصوبات». shora.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۲.
  263. ↑ ۲۶۳٫۰ ۲۶۳٫۱ «وظایف و اختیارات شورای اسلامی شهر». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۰.
  264. ↑ شهرداری تهران. «اولین نقطه تماس مردم با شهرداری». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۰۳.
  265. ↑ «آشنایی با شورای اسلامی شهر تهران، ری و تجریش». www.hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۰.
  266. ↑ فرارو، Fararu |. «تاریخچه مختصر انتخابات شوراها». Fararu | فرارو. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۰.
  267. ↑ Entekhab.ir، پایگاه خبری تحلیلی انتخاب |. «تعداد اعضای شورای شهر تهران کاهش یافت+جزئیات». پایگاه خبری تحلیلی انتخاب | Entekhab.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۰.
  268. ↑ «پرونده بودجه ۹۷ شهرداری تهران بسته شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۲-۱۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۲.
  269. ↑ آفتاب. «شهرداری: موش دیدید به ۱۳۷ زنگ بزنید/ آغاز مبارزه ضربتی با جوندگان موذی در تهران». آفتاب. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ ژانویه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۲.
  270. ↑ "Tehrān | national capital, Iran | Municipal services". Archived from the original on 13 August 2018. Retrieved 2018-08-22.
  271. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری. چاپ اول، ۱۳۸۴. صص. ۴۵. شابک ۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. پارامتر |first1= بدون |last1= در Authors list وارد شده‌است (کمک); تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)
  272. ↑ «دلایل مخالفت مرکزپژوهش‌های مجلس با جدایی ری از تهران - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۱.
  273. ↑ ۲۷۳٫۰ ۲۷۳٫۱ «اجرای تغییرات در منطقه‌بندی پایتخت نیازمند بررسی‌های بیشتر». www.hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۱.
  274. ↑ ۲۷۴٫۰ ۲۷۴٫۱ ۲۷۴٫۲ «دلیل نامگذاری محله‌های شمال تهران قدیم». پایگاه خبری جماران - امام خمینی - انقلاب اسلامی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۱.
  275. ↑ جم، Jamejam, جام. «خیابان‌هایی که انقلاب نام آن‌ها را عوض کرد». Jamejam Online. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۲۶. کاراکتر zero width space character در |نشانی= در موقعیت 58 (کمک)
  276. ↑ «نام خیابان‌ها چرا و چگونه عوض می‌شود؟». اقتصاد آنلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۲۶.
  277. ↑ «جایگاه بین‌المللی کلان‌شهر تهران». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۳۱.
  278. ↑ "Tehran, Iran". sistercities.lacity.org. Archived from the original on 2018-08-31. Retrieved 2018-08-31.
  279. ↑ ۲۷۹٫۰۰ ۲۷۹٫۰۱ ۲۷۹٫۰۲ ۲۷۹٫۰۳ ۲۷۹٫۰۴ ۲۷۹٫۰۵ ۲۷۹٫۰۶ ۲۷۹٫۰۷ ۲۷۹٫۰۸ ۲۷۹٫۰۹ ۲۷۹٫۱۰ ۲۷۹٫۱۱ ۲۷۹٫۱۲ ۲۷۹٫۱۳ ۲۷۹٫۱۴ «تهران با چه شهرهایی خواهرخوانده است؟». ایسنا. ۲۰۱۵-۰۲-۰۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۱ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۳۱.
  280. ↑ «تهران و مینسک خواهرخوانده شدند». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۳۱.
  281. ↑ «خبرگزاری فارس - قالیباف: شهرها باید هم جهت با دولت‌ها برای پیشرفت اقتصادی و فرهنگی تلاش کنند». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۲-۱۲-۰۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۳۱.
  282. ↑ «تهران و آنکارا خواهر خوانده شدند». ایسنا. ۲۰۱۳-۱۲-۱۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۳۱.
  283. ↑ «تهران و پکن خواهر خوانده شدند + متن». پایگاه خبری افکارنیوز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۳۱.
  284. ↑ News، پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «تهران خواهرخوانده بوداپست شد/تصاویر». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۳۱.
  285. ↑ «تهران و تفلیس خواهر خوانده شدند». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۵-۰۵-۲۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۳۱.
  286. ↑ «تهران و میلان توافق‌نامه همکاری امضا کردند». خبرگزاری جمهوری اسلامی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۳۱.

پیوند به بیرون