تهران

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به ناوبری پرش به جستجو
برای دیگر کاربردها، تهران (ابهام‌زدایی) را ببینید.
تهران
Towers in Tehran City at night.jpg
Tochal from Modarres Expressway.jpgGolestan Palace, Tehran, Iran (1249288212).jpg
ChitgarLake.jpgAzadi Tower 01.jpg
Vista de Teherán desde la Torre Milad, Irán, 2016-09-17, DD 73.jpgVista de Teherán desde la Torre Milad, Irán, 2016-09-17, DD 76.jpg
پارک آب و آتش، تهران Water and Fire Park, Tehran - panoramio.jpgShahrtheater.jpg
جهت عقربه‌های ساعت از بالا:
نمایی از شهرک غرب و برج میلاد، کوه‌های توچال و بزرگراه مدرس، دریاچه چیتگر، محلهٔ گیشا از برج میلاد، تماشاخانهٔ بوستان آب و آتش، تئاتر شهر، شهر تهران و بزرگراه همت از برج میلاد، برج آزادی و شمس‌العماره
کشور  ایران
استان تهران
شهرستان تهران
بخش مرکزی
مردم
جمعیت
  • شهر: ۸٬۶۹۳٬۷۰۶[۱]
  • شهرستان تهران: ۸٬۷۳۷٬۵۱۰[۱]
  • استان تهران: ۱۳٬۲۶۷٬۶۳۷[۱]
  • منطقه شهری: ۱۴٬۷۰۰٬۰۰۰[۲]
تراکم جمعیت
  • شهر: ۱۲٬۲۰۰[۳][۴] نفر بر کیلومتر مربع
    • جغرافیای طبیعی
    مساحت ۷۳۰ کیلومتر مربع[۵]
    ارتفاع از سطح دریا
    • کمینه: ۹۰۰ متر
    • بیشینه: ۱۸۰۰ متر[۶]
    آب‌وهوا
    میانگین بارش سالانه ۲۲۰ میلی‌متر[۷]
    روزهای یخبندان سالانه ۴۸ روز[۸]
    اطلاعات شهری
    شهردار محمدعلی افشانی
    پیش‌شماره تلفنی ۰۲۱
    وبگاه tehran.ir
    تهران بر ایران واقع شده‌است
    تهران

    تِهْران (دربارهٔ این پرونده آوا راهنما·اطلاعات) بزرگ‌ترین شهر و پایتخت ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. جمعیّت شهر تهران طبق سرشماری سال (۱۳۹۵) بالغ بر ۸٬۶۹۳٬۷۰۶ نفر و مساحت ۵۷۴ کیلومتر مربّع است؛[۹]تهران بیست و پنجمین شهر پرجمعیّت جهان به‌شمار می‌آید.[۴][۱۰][۱۱]

    در جنوب دامنهٔ رشته‌کوه البرز در ۱۱۲ کیلومتری جنوب دریای خزر واقع شده‌است. این شهر دارای ۳۷۴ محله، یک شبکهٔ متراکم بزرگراهی و ۷ خط فعال مترو[۱۲] و ۸ خط در حال ساخت مترو است که در سال ۱۳۹۴، ۷۱۷ میلیون مسافر را جابه‌جا کرده‌اند.[۱۳]

    پیشینه شکوفائی تهران به سال ۱۷۸۸م هنگامی که آغا محمد خان قاجار آن را به پایتختی برگزید، بازمی‌گردد. سپس در روزگار رضا شاه پهلوی با شتاب بیشتری گسترش یافت و مردم بسیاری از استان‌ها پیرامونش را جذب نمود.[۱۴] از دهه ۱۹۶۰م، مرکز جذب مهاجران زیادی از سراسر ایران بوده‌است.[۱۵]

    ساکنان اصلی تهران، گروه‌های فارسی‌زبان بودند، اکنون مردم از اقوام مختلفی در این شهر زندگی می‌کنند. در تهران مردم به زبان فارسی با هم گفتگو می‌کنند. بیشتر مردم در این شهر، زبان فارسی با لهجه تهرانی دارند. دیگر گروه‌ها ساکن تهران عبارتند از کرد، آذربایجانی، گیلک، مازندرانی، ارمنی، عرب، لر.[۱۶] تراکم جمعیت در تهران بین ده‌هزار و هفتصد تا بیش از یازده هزار فرد در هر کیلومتر مربع برآورد می‌شود که بنابر آمار بیستمین شهر پرتراکم جهان است.[۱۷][۱۸] شهر تهران در شمال ایران، در کوهپایه‌ها جنوبی رشته‌کوه البرز در حد فاصل طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۲ دقیقهٔ شرقی تا ۵۱ درجه و ۳۶ دقیقهٔ شرقی، به طول تقریبی ۵۰ کیلومتر و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقهٔ شمالی تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقهٔ شمالی به عرض تقریبی ۳۰ کیلومتر گسترده شده‌است. ارتفاع شهر در بلندترین نقاط شمال به حدود ۲۰۰۰ متر و در جنوبی‌ترین نقاط به ۱۰۵۰ متر از سطح دریا می‌رسد. تهران از شمال به نواحی کوهستانی، و از جنوب به نواحی کویری منتهی شده، در نتیجه در جنوب و شمال دارای آب و هوایی متفاوت است. نواحی شمالی آب و هوای سرد و خشک و نواحی جنوبی آب و هوای گرم و خشک دارند.[۱۹]

    ساختار اداری ایران در تهران متمرکز شده‌است.[۲۰] تهران به ۲۲ منطقه، ۱۳۴ ناحیه (شامل ری و تجریش) و ۳۷۴ محلّه تقسیم شده‌است.[۲۱] نماد شهر تهران برج آزادی است. برج میلاد نیز نماد دیگر آن به حساب می‌آید.[۲۲][۲۳] تهران میزبان نزدیک به نیمی از فعّالیّت‌های صنعتی ایران است، کارخانجاتی در زمینهٔ تجهیزات خودرو، برق و الکترونیک، منسوجات، شکر، سیمان و مواد شیمیایی در این شهر واقع شده‌اند، تهران همچنین بازار بزرگ فرش و محصولات مبلمان در سراسر ایران است. در جنوب حومهٔ تهران یک پالایشگاه نفت به نام پالایشگاه نفت تهران وجود دارد. در تهران و حومه، اماکن تاریخی مذهبی نظیر مساجد، کلیساها، کنیسه‌ها، و آتشکده‌های زرتشتیان قرار گرفته‌است.[۱۶] در فهرست گران‌ترین پایتخت‌های دنیا در سال ۲۰۰۸ میلادی، تهران در پلّهٔ آخر قرار داشت. تهران همچنین در فهرست گران‌ترین شهرهای دنیا و بر مبنای شاخص هزینه‌های زندگی، در پلّهٔ یکی مانده به آخر جای دارد.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷] همچنین هزینه متوسط خانوار در تهران دو برابر دیگر استان‌های ایران است.[۲۸] تهران از جهت تولید ناخالص داخلی رتبهٔ پنجاه و ششم و با لحاظ کردن جمعیّت منطقه شهری، رتبهٔ بیست و نهم را در بین شهرهای دنیا دارد.[۲۷] مردم تهران ۳۳٪ از مالیات کشور را پرداخت می‌کنند.[۲۹]

    محتویات

    نام[ویرایش]

    منشأ نام تهران به صورت قطعی مشخص نیست و دربارهٔ ریشه‌شناسی آن، چند دیدگاه وجود دارد:

    1. «ران» پسوندی به معنای دامنه است و شمیران و تهران به بالادست و پایین‌دست بودن اشاره دارد.[۳۰]
    2. تهران تغییر شکل یافتهٔ «تهرام» به معنای منطقهٔ گرمسیر است و در مقابل آن «شمیرام» یا شمیران به معنای منطقهٔ سردسیر قرار دارد.[۳۱]
    3. سراسر دشت پهناوری که امروزه «تهران بزرگ» خوانده می‌شود، در میان کوه‌های اطراف خود، گود به نظر می‌رسید و بدین سبب «ته ران» نام گرفت.[۳۰]
    4. به دلیل اینکه مردم تهران هنگام حملهٔ دشمن زیر زمین پنهان می‌شدند، آن را «ته ران» به معنای زیرزمین نامیدند.[۳۱][۳۰]

    نخستین اشاره به نام تهران در نوشته‌های تاریخی، در حدود سال ۴۵۰ توسط خطیب بغدادی و در پی ثبت مرگ حافظ تهرانی در تاریخ بغداد انجام شده‌است.[۳۲] پس از آن نیز نام تهران به خاطر انار خوبش در فارسنامه ابن بلخی آمده‌است.[۳۲]

    شیوهٔ نگارش[ویرایش]

    روستایی که پیش‌درآمد شهر تهران بوده‌است، پیش از اسلام نیز وجود داشته، اما پس از اسلام نام آن معرب گردیده‌است و از «تهران» به «طهران» تبدیل شد. با این وجود جغرافی‌دانان معروف آن روزگار نیز به املای تهران اشاره نموده‌اند. هم‌زمان با جنبش مشروطه که تغییرات زیادی در ادبیات و نگارش زبان فارسی به وجود آمد، رفته‌رفته املای تهران رواج یافت و پس از تأسیس فرهنگستان ایران و تأکید آن بر املای تهران، املای دیگر (طهران) کاملاً منسوخ شد.[۱۹]

    پیشینه[ویرایش]

    نوشتار اصلی: تاریخ تهران

    تهران کهن[ویرایش]

    تهران پیشینه‌ای طولانی دارد و بسیاری از باستان‌شناسان بر این باورند که زندگی در این منطقه به دوران نوسنگی برمی‌گردد.[۳۳] در سال ۱۳۹۳ اسکلت یک انسان در منطقهٔ مولوی تهران، متعلق به حدود ۷٬۰۰۰ سال پیش پیدا شد؛ در سال ۱۳۹۴ نیز یک اسکلت دیگر به همراه ابزارهای سنگی در نزدیکی همان محل یافت شد.[۳۴][۳۵]

    در برخی نوشته‌های پارسیگ، ری به عنوان زادگاه زرتشت معرفی شده‌است.[۳۶][۳۷] همچنین در درگیری میان داریوش سوم و اسکندر مقدونی، اسکندر و سپاهیانش برای چند روز در این منطقه توقف داشتند.[۳۸]

    در نوشته‌های تاریخی از تهران به عنوان منطقه‌ای خوش آب و هوا و پر از باغ‌های میوه یاد شده‌است.[۳۹] در اوایل قرن هفتم بر اثر حملهٔ چند بارهٔ مغول‌ها به ری و رخدادهایی همانند زلزله، ری که از شهرهای پرآوازهٔ آن دوران بود، ویران گشت، بسیاری از مردمش کشته شدند و گروه‌هایی از آن‌ها نیز به دیگر نقاط پناه بردند؛ تهران یکی از محل‌هایی بود که پناهگاه مردم ری شد که این در کنار انتقال دانش ساخت‌وساز، تجارت و شهروندی مردم ری به تهران، توانست آغاز فصل تازه‌ای برای پیشرفت تهران باشد.[۴۰]

    نخستین زیرساخت‌های شهری[ویرایش]

    در دوران صفوی بسیار بر اهمیت تهران افزوده شد. در سال ۹۳۳، شاه تهماسب صفوی فرمان ساخت حصاری با چهار دروازه و برج را برای تهران داد. این کار که برای پشتیبانی از پایتخت آن زمان کشور، قزوین صورت گرفت، بر اهمیت تهران افزود؛ پس از این نیز بناهایی شامل حمام، تکیه و مدرسهٔ خانم به دستور مهین‌بانو، خواهر شاه تهماسب، ساخته شدند. از دیگر رخدادهای مهم آن دوران، ساخت بازاری برای تهران بود که پس از ساخت حصار انجام شد. تعیین بیگلربیگی برای بلوک تهران توسط شاه عباس صفوی نیز بیش از پیش بر اهمیت تهران افزود.[۴۱][۴۲]

    پس از سرنگونی صفویان، تهران به دست افغان‌ها افتاد و بار دیگر مرکز رخدادها و توجه‌ها شد. نادرشاه افشار تهران را از افغان‌ها گرفت و پسرش، رضاقلی میرزا را حکمران آن کرد که نشان از اهمیت این شهر در آن زمان داشت؛[۴۱][۴۲] پیشینهٔ محله‌هایی نظیر چاله‌میدان و عودلاجان نیز به این دوران برمی‌گردد.[۴۲]

    تهران که پس از صفویان بارها محل اقامت افراد مهم حکومتی بود، در ۱۱۳۹ بیشتر هم مورد توجه قرار گرفت و کریم‌خان زند اقداماتی را برای پایتخت شدن تهران انجام داد؛[۴۳] او برای مدت کوتاهی تهران را به عنوان پایتخت برگزید اما در نهایت به دلایل اقلیمی و زیست‌محیطی، پایتخت را به شیراز منتقل کرد.[۴۴]

    پایتخت شدن[ویرایش]

    نگاره‌ای از آقا محمدخان قاجار
    نگاره‌ای تاریخی از دارالفنون

    آقا محمدخان، بنیان‌گذار دودمان قاجار که پس از بارها تلاش برای تصرف تهران بالاخره موفق به این کار شده بود، در نوروز سال ۱۱۶۵، پس از سال‌ها جنگ با خاندان زند و مدعیان پادشاهی، تهران را پایتخت خواند.[۴۱] در آن زمان جمعیت تهران از بیست هزار تن فراتر نمی‌رفت و نیمی از تهران باغ و بستان بود.[۴۱]

    از دلایلی که آقا محمدخان، تهران را به عنوان پایتخت ایران برگزید، می‌توان به موقعیت راهبردی جنگی، خودکفایی تولیدی و اقتصادی تهران آن زمان، نزدیکی به گرگان (مرکز ایل قاجار) و نزدیکی به ری اشاره کرد.[۴۵][۴۶] پایتخت ایران در زمان قاجاریه پیشرفت قابل توجهی داشت.[۴۷] فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار اقدامات مهمی در راستای بهبود وضعیت پایتخت انجام دادند؛ با این حال تغییرات بنیادین شهر تهران در دوران ناصری انجام شد؛ این دوران که با اقداماتی همچون تأسیس ادارات، بیمارستان دولتی، دارالفنون، بهبود اساسی راه‌های اصلی و طرح نقشهٔ جدید شهر همراه بود، باعث شد تهران به بزرگ‌ترین شهر ایران با ۲۵۰٬۰۰۰ نفر جمعیت تبدیل شود.[۴۸]

    تغییرات بنیادین، پایتختی پیشرفته[ویرایش]

    تبدیل شدن تهران از شهری معمولی به یک پایتخت مدرن، از دوران پهلوی شروع شد. در دوران پهلوی، امور کشوری در پایتخت متمرکز شد و تعداد کارکنان دولتی در شهر به سرعت افزایش یافت؛ در این دوران، شهر تهران علاوه بر دو وظیفهٔ سیاسی و تجاری، وظیفهٔ اداری را نیز پذیرفت.[۴۸]

    در سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۸، ساخت مؤسسات آموزشی بزرگ همانند دانشگاه تهران و بیمارستان‌های امروزی آغاز گردید. ورزشگاه امجدیه، موزه ایران باستان و کتابخانه ملی نیز در همین سال‌ها تأسیس شدند. همچنین در شهر تهران ساخت سینما، کافه، هتل و رستوران انجام شد و به علت ورود اتومبیل و اتوبوس، خیابان‌ها سنگفرش یا آسفالت شدند و ساختمان‌هایی جدید با معماری نوین غربی چهرهٔ پایتخت را دگرگون کردند.[۴۹]

    گام‌های مهم صنعتی شدن تهران نیز در این دوران برداشته شدند. کارخانه‌های سیمان، بلورسازی، چیت‌سازی، دخانیات و صنایع نظامی در پیرامون پایتخت ساخته شدند؛ ایستگاه راه‌آهن نیز در همین دوران گشایش یافت.[۴۹]

    تهران در جنگ جهانی دوم[ویرایش]

    از راست به چپ چرچیل، روزولت و استالین در کنفرانس تهران

    در طول جنگ جهانی دوم، نیروهای شوروی و انگلیسی وارد شهر شدند. همچنین از ۶ تا ۹ آذر ۱۳۲۲، کنفرانس تهران با شرکت چرچیل، روزولت و استالین به صورت محرمانه در سفارت شوروی در تهران برگزار شد.[۵۰] رخدادهای مربوط به جنگ جهانی دوم در تهران، باعث توقف موقت و کندی بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای شد.[۵۱]

    توسعهٔ گسترده و سریع[ویرایش]

    نوگرایی، نیازهای تازه، گرد هم آمدن نخبگان اجتماعی و خواست هیئت حاکمه برای ایجاد آرمان‌شهری که همانند پایتخت‌های کشورهای پیشرفته باشد، ذهنیت تحول شهری را در تهران به وجود آورد.[۴۸]

    روند توسعهٔ تهران با ایجاد شهرک‌های تهران‌پارس و نارمک در شرق و تهران‌ویلا، شهرآرا و گیشا در غرب ادامه یافت. همچنین صنایع تازه و فرودگاهی در غرب و تأسیسات ترابری در جنوب گسترش یافتند. احداث اتوبان‌های پارک وی، شاهنشاهی، افسریه، ایوبی و همچنین احداث شهرک‌های جدید اکباتان، لویزان، غرب، شوش و ده‌ها کوی مسکونی دیگر در این دوره انجام شد. در این دوره تهران به سرعت به یک کلان‌شهر بین‌المللی تبدیل شد.[۵۲] برنامه‌های توسعهٔ تهران بسیار گسترده بودند و این شهر یکی از شهرهای موفق آسیایی آن دوران بود.[۴۸]

    مطالعات نخستین طرح جامع تهران در سال ۱۳۴۵ آغاز شد و در ۱۳۴۹ به تصویب رسید. در این برهه، تهران حدود ۱۸۰ کیلومتر مربع وسعت داشت و جمعیت آن به ۷٫۲ میلیون نفر می‌رسید. این طرح، گسترش شهر تهران را به دلیل وجود ارتفاعات در شمال و شرق و نامناسب بودن زمین‌های جنوبی، در منطقهٔ غرب تعیین کرد و سطح شهر را به ده منطقه با مراکز مجهز تقسیم و شبکه‌ای از آزادراه‌ها و بزرگراه‌ها را نیز پیشنهاد کرد. ویکتور گروئن و عبدالعزیز فرمانفرمائیان مسئولیت این طرح را برعهده داشتند.[۵۳]

    در جریان تدارک جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران، طرح نماد تهران به مسابقه گذاشته شد؛ برندهٔ مسابقه، حسین امانت، در نهایت برج شهیاد (آزادی) را طراحی کرد؛ برجی که از برج‌های معروف دنیا به حساب می‌آید.[۵۴] همچنین از منشور کوروش بزرگ، نخستین نوشتار حقوق بشری جهان، برای نخستین‌بار در برج شهیاد پرده‌برداری شد.[۵۵]

    تأسیس دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی متعدد در این دوران توانست اوضاع آموزشی تهران را بسیار بهتر کند.[۵۶][۵۷] برای دادن وجههٔ ورزشی بهتر به پایتخت نیز، مجموعه ورزشی آریامهر (آزادی) در ۱۰ شهریور ۱۳۵۳ و همزمان با بازی‌های آسیایی تهران افتتاح شد.[۵۸] بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران، به عنوان نخستین رویداد بین‌المللی مهم ورزشی در تهران برگزار شد؛ همچنین این برای نخستین‌بار بود که بازی‌های آسیایی در خاورمیانه برگزار می‌شد و ورزشگاه آریامهر (آزادی) به عنوان یکی از بزرگ‌ترین ورزشگاه‌های جهان، میزبان اصلی این بازی‌ها بود.[۵۸][۵۹][۶۰]

    تهران پس از انقلاب ۱۳۵۷[ویرایش]

    مردم انقلابی در تهران

    انقلاب ۱۳۵۷ به همراه درگیری نیروهای نظامی و مردم انقلابی در تهران، پایتخت ایران را محل راهپیمایی‌ها در زمان انقلاب و حتی پس از آن کرد.[۶۱][۶۲][۶۳] همچنین هنگام جنگ ایران و عراق، تهران به صورت مکرر تحت حملات هوایی میگ-۲۵ و موشکی اسکاد قرار گرفت که با تلفاتی نیز همراه بود.[۶۴][۶۵] دفاع از تهران در آن دوران برعهدهٔ سامانهٔ ضدهوایی بود.[۶۶]

    پایتخت ایران دورانی دارای تنش را در دهه‌های اخیر گذراند که برای کل کشور پیامدهایی داشته‌است.[۶۷] گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا (۱۳۵۸)، انفجار در دفتر نخست‌وزیری جمهوری اسلامی ایران (۱۳۶۰)، حمله به کوی دانشگاه تهران (۱۳۷۸)، تظاهرات‌های ۱۷ اسفند ۱۳۵۷، ۲۲ خرداد ۱۳۸۵، ۱۳۸۸ و ۱۳۹۶ نمونه‌هایی از رخدادهای مهم سیاسی و اجتماعی دهه‌های گذشته در تهران هستند.

    نمایی از برج میلاد در سال ۱۳۹۶

    در دوران جمهوری اسلامی برای نزدیک به یک دهه به دلیل جنگ ایران و عراق، توسعه‌ای در تهران صورت نگرفت. پس از جنگ، توسعهٔ پایتخت با ساخت راه‌ها و فضای سبز ادامه یافت.[۶۸] برج میلاد از مهم‌ترین نمادهای توسعهٔ تهران در دهه‌های گذشته‌است که با ۴۳۵ متر ارتفاع، به عنوان بلندترین برج ایران، در ۱۶ مهر ۱۳۸۷ با شعار «آسمان نزدیک است» گشایش یافت.[۶۹][۷۰]

    بحث انتقال پایتخت نیز در دوران جمهوری اسلامی بارها مطرح شده‌است.[۴۴] تمرکززدایی، حل مشکلات تهران و حفاظت از ارکان حکومت در برابر آسیب‌های ناشی از زلزله از دلایل موافقان این کار می‌باشد.[۴۴] انتقال پایتخت مخالفانی دارد که شامل دولت حسن روحانی نیز می‌شود؛ اجرایی نبودن، پابرجا بودن مشکلات تهران، هزینهٔ زیاد و وجود نداشتن زیرساخت در دیگر شهرها، از دلایل مخالفان این کار است.[۷۱][۷۲]

    تهران پس از انقلاب ۱۳۵۷ به کانون پذیرش جمعیت در ایران تبدیل شد.[۷۳][۷۴] این موضوع توانست به شکل‌گیری کلان‌شهر تهران کمک کند و تهران را به یکی از بزرگ‌ترین کلان‌شهرهای خاورمیانه تبدیل کرد.[۷۵] افزایش جمعیت با وجود اینکه به شکل‌گیری کلان‌شهر تهران کمک کرد، در کنار ناکارآمدی مدیریت شهری بر مشکلات آن نیز افزود؛ آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ترافیک از این دسته مشکلات هستند.[۷۶][۷۷][۷۸]

    جغرافیا[ویرایش]

    نوشتار‌های اصلی: جغرافیای تهران و اقلیم تهران
    تصویر ماهواره‌ای تهران

    تهران در پهنه‌ای بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی البرز گسترده شده‌است.[۷۹] از نظر جغرافیایی نیز در ۵۱ درجه و ۱۷ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۳ دقیقهٔ طول خاوری و ۳۵ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۴ دقیقهٔ عرض شمالی قرار دارد.[۸۰] گسترهٔ کنونی تهران از ارتفاع ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا امتداد یافته‌است؛ این ارتفاع از شمال به جنوب کاهش می‌یابد. برای مثال، ارتفاع در میدان تجریش، در شمال شهر حدود ۱۳۰۰ متر و در میدان راه‌آهن که ۱۵ کیلومتر پایین‌تر است، ۱۱۰۰ متر است.[۸۱]

    از دید ناهمواری‌های طبیعی، تهران به دو ناحیهٔ کوهپایه‌ای و دشتی تقسیم می‌شود. از کوهپایه‌های البرز تا جنوب شهر ری، تپه‌های کوچک و بزرگ پرشماری وجود دارند.[۸۱]

    آب‌وهوا[ویرایش]

    تهران دارای اقلیم نیمه‌خشک است.[۸۲] شمال شهر به دلیل ارتفاع بیشتر، خنک‌تر از دیگر مناطق شهر است. همچنین بافت نامتراکم، وجود باغ‌های کهن، بوستان‌ها، فضای سبز حاشیهٔ بزرگراه‌ها و کم بودن فعالیت‌های صنعتی در شمال شهر کمک کرده‌اند تا هوای مناطق شمالی به‌طور متوسط ۲ تا ۳ درجهٔ سانتی‌گراد خنک‌تر از مناطق جنوبی شهر باشد.[۸۱]

    جریان‌های هوایی که در محدودهٔ شهر تهران می‌وزند:

    1. نسیم توچال: با سرد شدن سریع رشته کوه البرز در شب‌ها، کانون پرفشار محلی روی کوه توچال شکل گرفته و این جریان سرد به دلیل سنگینی و فشار زیاد به سمت پایین کوه روان می‌شود؛ بدین‌ترتیب، در شب نسیم ملایمی از سمت شمال به درون شهر می‌وزد.[۸۱]
    2. بادهای منطقه‌ای جنوبی و جنوب شرقی: این بادها در ماه‌های گرم سال از سمت دشت کویر و چاله‌های مرکزی ایران می‌وزند.[۸۱]
    3. بادهای غربی: این بادها از جمله بادهای سیاره‌ای هستند که در تمام طول سال، کمابیش شهر تهران را تحت تأثیر قرار می‌دهند و می‌توان آن‌ها را باد غالب خواند.[۸۱]

    جریان‌های هوایی، اثرگذاری زیادی در آب‌وهوای تهران دارند. وزش باد غالب از سمت غرب سبب می‌شود که غرب شهر همواره در معرض هوای تازه قرار گیرد؛ با وجود اینکه این باد دود و آلودگی نواحی صنعتی غرب را به همراه می‌آورد، وزش شدید آن می‌تواند هوای آلوده را از شهر تهران بیرون ببرد.[۸۱]

    داده‌های اقلیم تهران (شمال)، بلندی: ۱۵۴۸٫۲ متر، ۱۹۸۸–۲۰۰۵
    ماه ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر سال
    سابقهٔ بیش‌ترین °C (°F) ۱۶٫۴
    (۶۲)     		۱۹٫۰
    (۶۶)     		۲۳٫۸
    (۷۵)     		۳۰٫۶
    (۸۷)     		۳۳٫۶
    (۹۲)     		۳۷٫۸
    (۱۰۰)     		۳۹٫۸
    (۱۰۴)     		۳۹٫۴
    (۱۰۳)     		۳۵٫۶
    (۹۶)     		۳۱٫۲
    (۸۸)     		۲۳٫۰
    (۷۳)     		۱۹٫۰
    (۶۶)     		۳۹٫۸
    (۱۰۴)
    میانگین بیش‌ترین °C (°F) ۶٫۱
    (۴۳)     		۸٫۱
    (۴۷)     		۱۲٫۹
    (۵۵)     		۱۹٫۸
    (۶۸)     		۲۵٫۰
    (۷۷)     		۳۱٫۲
    (۸۸)     		۳۳٫۹
    (۹۳)     		۳۳٫۵
    (۹۲)     		۲۹٫۳
    (۸۵)     		۲۲٫۴
    (۷۲)     		۱۴٫۳
    (۵۸)     		۸٫۶
    (۴۷)     		۲۰٫۴۳
    (۶۸٫۸)
    میانگین کم‌ترین °C (°F) −۱٫۵
    (۲۹)     		−۰٫۲
    (۳۲)     		۴٫۰
    (۳۹)     		۹٫۸
    (۵۰)     		۱۴
    (۵۷)     		۱۹٫۶
    (۶۷)     		۲۲٫۶
    (۷۳)     		۲۱٫۹
    (۷۱)     		۱۷٫۵
    (۶۴)     		۱۱٫۶
    (۵۳)     		۵٫۴
    (۴۲)     		۱٫۰
    (۳۴)     		۱۰٫۴۸
    (۵۰٫۹)
    سابقهٔ کم‌ترین °C (°F) −۱۱٫۴
    (۱۱)     		−۱۱٫۰
    (۱۲)     		−۸٫۰
    (۱۸)     		−۱٫۶
    (۲۹)     		۳٫۰
    (۳۷)     		۱۲٫۰
    (۵۴)     		۱۵٫۴
    (۶۰)     		۱۳٫۵
    (۵۶)     		۸٫۸
    (۴۸)     		۲٫۶
    (۳۷)     		−۵٫۲
    (۲۳)     		−۹٫۶
    (۱۵)     		−۱۱٫۴
    (۱۱)
    بارندگی میلی‌متر (اینچ) ۶۳٫۱
    (۲٫۴۸)     		۶۶٫۵
    (۲٫۶۲)     		۸۳٫۳
    (۳٫۲۸)     		۵۰٫۱
    (۱٫۹۷)     		۲۷٫۱
    (۱٫۰۷)     		۴٫۰
    (۰٫۱۶)     		۴٫۲
    (۰٫۱۷)     		۳٫۲
    (۰٫۱۳)     		۳٫۴
    (۰٫۱۳)     		۱۶٫۵
    (۰٫۶۵)     		۴۱٫۳
    (۱٫۶۳)     		۶۶٫۳
    (۲٫۶۱)     		۴۲۹
    (۱۶٫۹)
    میانگین روزهای بارانی ۱۲٫۳ ۱۰٫۹ ۱۲٫۳ ۱۰٫۰ ۸٫۹ ۳٫۳ ۳٫۴ ۱٫۶ ۱٫۳ ۵٫۸ ۸٫۶ ۱۰٫۷ ۸۹٫۱
    میانگین روزهای برفی ۸٫۹ ۶٫۶ ۲٫۵ ۰٫۱ ۰٫۱ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰٫۶ ۴٫۹ ۲۳٫۷
    درصد رطوبت ۶۷ ۵۹ ۵۳ ۴۴ ۳۹ ۳۰ ۳۱ ۳۱ ۳۳ ۴۴ ۵۷ ۶۶ ۴۶٫۲
    میانگین روزانه ساعت‌های تابش آفتاب ۱۳۷٫۲ ۱۵۱٫۱ ۱۸۶٫۰ ۲۱۹٫۱ ۲۷۹٫۸ ۳۲۸٫۷ ۳۳۶٫۶ ۳۳۶٫۸ ۳۰۰٫۵ ۲۴۶٫۸ ۱۶۹٫۴ ۱۳۴٫۱ ۲٬۸۲۶٫۱
    منبع: پژوهشکدهٔ اقیلم‌شناسی[۸۳]

    در بیشتر سال‌ها، فصل زمستان نیمی از کل بارش‌های سالانهٔ تهران را تأمین می‌کند. اسفند پرباران‌ترین ماه سال است و حدود یک‌پنجم از بارش سالانه در آن صورت می‌گیرد. تابستان نیز کم‌باران‌ترین فصل و شهریور خشک‌ترین ماه سال در تهران است. میانگین بارش سالانهٔ شهر در مناطق شمال و جنوب گاهی بسیار تفاوت دارد.[۸۱] در محدودهٔ تهران بین ۲۰۵ تا ۲۱۳ روز هوای صاف تا کمی ابری وجود دارد.[۸۴]

    یکی از شدیدترین بارندگی‌های تهران در ۱ اردیبهشت ۱۳۴۱ روی داد و این بارش ۱۰ ساعت طول کشید؛ هواشناسی نیز اعلام کرد میزان بارش یک روز تهران معادل شش سال بوده‌است.[۸۵]

    خطرات طبیعی[ویرایش]

    تهران در برابر بسیاری از رخدادها و خطرات طبیعی از جمله زمین‌لرزه آسیب‌پذیر است.[۸۶] بررسی‌های زمین‌شناسی انجام شده بیانگر آن است که شهر تهران روی گسل‌های زیادی قرار دارد. با گسترش فضای شهر، ساخت‌وسازهایی نیز در حریم یا روی گسل‌های بزرگ و لرزه‌خیز انجام شده‌است. افزون بر آن، دشت تهران و شهر ری دارای شکستگی‌هایی است که ممکن است به هنگام لرزش گسل‌های بزرگ، دچار لغزش و جابه‌جایی شوند. با بررسی زمین‌لرزه‌های روی داده در گسترهٔ تهران و پیرامون آن، زمین‌لرزه‌هایی به بزرگی ۷٫۷ درجهٔ ریشتر را می‌توان یافت. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که گسل‌های مشا در ارتفاعات البرز و گسل گرمسار فعالیت بیشتری داشته‌اند.[۸۱]

    کارشناسان بر این باورند که با توجه به اینکه از آخرین زمین‌لرزهٔ بزرگ تهران مدت زیادی می‌گذرد، خطر رخ دادن زمین‌لرزه‌ای بزرگ در تهران افزایش می‌یابد.[۸۷][۸۱] پیشبینی زلزله‌هایی تا ۸ ریشتر نیز در تهران شده‌است و تمام مناطق، حتی آن‌هایی که روی گسل نیستند نیز در برابر چنین رخدادهایی آسیب‌پذیرند. البته احتمال ویرانی تمام شهر با یک زمین‌لرزه، از سوی کارشناسان رد شده‌است.[۸۷]

    وضعیت نامناسب مدیریت بحران شهر تهران و احتمال رفتار نامناسب شهروندان هنگام رخ دادن خطرات طبیعی، باعث نگرانی‌هایی شده‌است.[۸۸] «قفل شدن شهر» که بر اثر خروج مردم از محلهٔ خود و ایجاد ترافیک هنگام زمین‌لرزه رخ می‌دهد، نیز می‌تواند کار امداد و نجات را با مشکل روبرو سازد.[۸۷]

    از سیل نیز توسط مقامات شهری تهران به عنوان خطری جدی یاد شده‌است.[۸۹] اختلاف ارتفاع زیاد، ساخت‌وساز در حریم یا بستر رودها و مسیل‌ها، شرایط اقلیمی ویژه، وجود رودخانه‌هایی نظیر رودخانهٔ کرج، مسیل‌های پرشمار دیگر و قرارگرفتن شهر در پای کوه از جمله دلایل اصلی تهدید تهران توسط سیلاب است.[۹۰][۹۱]

    تقسیمات اداری[ویرایش]

    نوشتار اصلی: مناطق شهری تهران

    کلان‌شهر تهران به ۲۲ منطقه و ۱۱۲ ناحیهٔ شهری تقسیم شده‌است.[۹۲] با وجود ادارهٔ جداگانه، ری و شمیران نیز جزئی از تهران خوانده می‌شوند.[۹۳]

    پیشینه[ویرایش]

    تهران به‌عنوان پایتخت ایران، هنگام شکل‌گیری مساحتی حدود ۳ کیلومتر مربع داشت. تغییرات سیاسی و افزایش جمعیت، شهر را دستخوش دگرگونی منطقه‌ای کرد و مساحت آن افزایش یافت؛ به طوری که در سال ۱۳۴۷، نخستین طرح جامع شهر تهران ابلاغ شد که در آن مساحت شهر با افزایشی خیره‌کننده به ۱۸۱ کیلومتر مربع رسید. تهران با این مساحت به ۱۲ منطقه تقسیم شده بود.[۹۴]

    پس از انقلاب ۱۳۵۷، تعداد مناطق تهران به ۲۰ منطقه افزایش یافت. در ابتدای دههٔ ۷۰ و پس از بررسی‌های دوبارهٔ غرب شهر تهران، چهار منطقهٔ تازهٔ ۹، ۵، ۲۰ و ۲۱ ایجاد شدند و تعداد مناطق تهران به ۲۲ منطقه افزایش یافت.[۹۴]

    محله‌ها[ویرایش]

    نوشتار اصلی: محله‌های تهران

    برخی از محله‌های تهران نیز دارای پیشینه‌ای تاریخی هستند. تهران قدیم از چهار محله به نام‌های سنگلج، عودلاجان، بازار و چاله‌میدان تشکیل شده بود.[۹۵]

    در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار محله‌هایی از جمله ارگ، چاله‌حصار، خانی‌آباد، جوادیه، پامنار، یافت‌آباد، گار ماشین و گود زنبورک‌خانه ساخته شد.[۹۵]

    از محله‌های دیگر تهران می‌توان به تهران‌پارس، تهران‌نو، نارمک، کَن، طرشت، بریانک اشاره کرد. محله‌های تهران در طول تاریخ آن با گسترش شهر و افزایش جمعیت، تغییراتی یافتند و به تعداد آن‌ها افزوده شد.[۹۵]

    نمای شهر[ویرایش]

    سراسرنمایی از تهران در طول شب
    یک سراسرنما از تهران در طول روز
    سراسرنمایی از تهران در طول روز

    تهران شهری برنامه‌ریزی شده‌است که توسعهٔ آن مهار و سعی در هدایتش می‌شود. همچنین ساخت‌وساز در تهران کنترل شده و برای ساختمان‌های بلند شرایط و قوانینی تهیه شده‌است.[۹۶]

    نخستین طرح جامع تهران در سال ۱۳۴۷ با افق ۲۵ ساله، با مسئولیت عبدالعزیز فرمانفرمائیان و ویکتور گرئون در پنج جلد تهیه شد. این طرح محدود کردن جمعیت تهران به میزان پنج میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۷۰ و پذیرش الگوی توسعهٔ خطی (شرقی-غربی) را پیشنهاد کرده بود که تاکنون از مهم‌ترین مبنای قانونی توسعهٔ شهر تهران بوده‌است. همچنین تأکید بر رعایت ضوابط حریم گسل‌های تهران برای ساخت‌وساز، از دیگر موارد مطرح شده در طرح جامع تهران است که بر این اساس، زمین‌های ساخته نشده‌ای که در محدودهٔ حریم گسل بزرگ شمالی هستند، باید به فضای سبز اختصاص یابند و ساخت‌وساز در این گونه زمین‌ها ممنوع شود؛ مگر ساخت بنا در ارتباط با تأسیسات و تجهیزات شهری که با رعایت اصول فنی مصوب، آزاد اعلام شد.[۹۷]

    پس از انقلاب ۱۳۵۷، طرح جامع تهران تنها برای ۸ سال به‌طور مستقیم مبنای کنترل و هدایت توسعهٔ پایتخت ایران بود و در دهه‌های گذشته تغییرات کالبدی و توسعهٔ کلانشهر تهران بیشتر بر مبنای مجموعه‌ای از ضوابط و بخشنامه‌ها صورت گرفته‌است.[۹۷]

    شهر بافت فرسوده‌ای نیز دارد که در برابر زمین‌لرزه بسیار آسیب‌پذیر است.[۹۸] تسهیلات و طرح‌هایی برای نوسازی و بهبود وضعیت بافت‌های فرسوده ارائه شدند که در بسیاری از موارد، با عدم استقبال مالکان و سرمایه‌گذاران روبرو شده‌اند.[۹۹][۱۰۰]

    معماری[ویرایش]

    کاخ شهربانی، از نمونه‌های شاخص معماری ایران باستان در تهران

    تهران به دلیل پایتخت بودن و تمرکز بنیادهای سیاسی و اقتصادی در آن، نسبت به دیگر شهرهای ایران زودتر با مظاهر نوگرایی و به تبع آن با معماری نوین آشنا شد. این آشنایی در دوران قاجار و به خصوص دورهٔ ناصرالدین شاه آغاز شد اما در عمل، در دوران پهلوی بود که جنبه‌های زندگی مدرن از حصار دربار و ارگ سلطنتی خارج شد و چهرهٔ شهر را دگرگون ساخت.[۱۰۱]

    در دوران رضاشاه معماران و دانش‌آموختگان مطرح اروپایی نقش مهمی در دگرگونی چهرهٔ شهر داشتند. بعدتر سبک تازه‌ای از معماری ایران باستان وارد تهران شد. این سبک در برخی پروژه‌ها، در کالبد مدرن بود اما در تزئینات و نماسازی‌ها از معماری باستانی ایران الهام گرفته بود؛ این سبک در ساختمان‌های اداری و مهم آن زمان تهران استفاده شد.[۱۰۱]

    چند چهرهٔ شاخص ارمنی نیز، تعدادی از مهم‌ترین ساختمان‌های دولتی، عمومی و خانه‌های شخصی را در تهران طراحی کرده‌اند. وارطان هوانسیان، پل آبکار، گابریل گورکیان و اوژن آفتاندلیانس از جمله این معماران مشهور هستند. برای نمونه ساختمان اصلی بانک سپه و سینما متروپل از وارطان هوانسیان و کاخ دادگستری و کاخ شهربانی نیز از آثار گابریل گورکیان هستند.[۱۰۲][۱۰۱]

    هم‌اکنون نیز طرح گسترش معماری ایرانی و اسلامی در برنامه‌های پیش رو، برای هویت‌دهی به تهران قرار دارد.[۹۶]

    جمعیت‌شناسی[ویرایش]

    نوشتار اصلی: جمعیت‌شناسی تهران
    تغییرات جمعیت تهران بین سال‌های ۱۳۳۵ و ۱۳۹۵

    تهران شهری با گوناگونی گروه‌های قومی است اما جمعیت خارجی آن بسیار کم است.[۱۰۳] تهران هنگام پایتخت شدن جمعیتی کمتر از ۲۰ هزار تن داشت و اکنون به یکی از پرجمعیت‌ترین کلان‌شهرهای خاورمیانه تبدیل شده‌است.[۱۰۴][۱۰۵] بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵، شهر تهران ۸٬۷۳۷٬۵۱۰ تن جمعیت دارد.[۱۰۶] میزان رشد جمعیت در تهران، سالانه ۱/۷۹ درصد است.[۱۰۷] میزان باسوادی نیز در تهران بالاست.[۱۰۷]

    شهر تهران جمعیت سال‌خورده‌تری نسبت به ایران و استان تهران را در خود جای داده‌است. پراکندگی گروه‌های سنی نیز در تهران یکنواخت نیست و مناطق شمالی دارای جمعیتی با میانگین سنی بالاتری هستند. مناطق حاشیهٔ شهر نیز دارای جمعیت جوان‌تری هستند.[۱۰۸]

    تحولات جمعیتی تهران به عنوان پایتخت، پس از سال ۱۳۰۰ شامل چهار دورهٔ برجسته می‌شود:[۱۰۹]

    1. دورهٔ اول از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ که خندق‌ها و دروازه‌ها از میان رفتند، راه‌های شهر اصلاح شدند و شهر شکل منظم هندسی به خود گرفت. جمعیت تهران در این سده افزایش چشمگیری پیدا کرد؛ به‌نحوی که در سرشماری سال ۱۳۱۹ جمعیت پایتخت به ۵۴۰ هزار تن رسید.[۱۰۹]
    2. دورهٔ دوم از سال ۱۳۲۰تا ۱۳۳۲ که با بروز جنگ جهانی دوم همراه بود، دارای تغییرات زیادی نبود و شهر تنها از اطراف توسعه یافت. جمعیت تهران در این دوره مطابق آمار رسمی سال ۱۳۲۵، حدود ۸۸۰ هزار تن بود.[۱۰۹]
    3. دورهٔ سوم از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۷ که در این دوره به دلیل ساخت بزرگراه‌ها، خیابان‌ها، بلوارها، شهرک‌های تازه و ساختمان‌های بزرگ، تهران رشد چشمگیری داشت، از هر سو گسترش پیدا کرده بود و یکی از شهرهای بزرگ آسیا به حساب می‌آمد. جمعیت تهران در این سال‌ها به سرعت افزایش پیدا کرده بود و از یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن در ۱۳۳۵ به چهار میلیون و ۵۳۰ هزار تن در سال ۱۳۵۵ رسیده بود.[۱۰۹]
    4. دورهٔ چهارم از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۵ که سال‌های نخست پس از انقلاب ۱۳۵۷ بود، تهران از هر سو گسترش یافت. مهاجرت به تهران و دادن زمین به تعاونی‌ها برای خانه‌سازی و ایجاد خانه‌های ارزان‌قیمت، از دلایل گسترش شهر در این دوران است. براساس آمار سال ۱۳۶۵ جمعیت تهران ۶٬۰۵۸٬۲۰۷ تن بود.[۱۰۹][۱۱۰]

    جمعیت خالص افزوده شده به تهران در دهه‌های گذشته بیش از پنج میلیون نفر است که این، پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی گسترده‌ای داشته‌است. براساس شش دوره سرشماری انجام شده، جمعیت تهران از سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ حدود پنج برابر شده‌است و این رشد در شهرهای اطراف، بیشتر از شهر تهران بوده‌است؛ در کل، رشد شهر تهران طی دهه‌های اخیر در حال کاهش بوده و بیشتر بر جمعیت پیرامون آن افزوده شده‌است.[۱۰۹]

    آمار جمعیتی
    سال جمعیت نرخ رشد حکومت
    ۹۳۳ ۱٬۰۰۰ شاه طهماسب صفوی
    ۱۰۰۵ ۳٬۰۰۰ ۱/۴ شاه عباس صفوی
    ۱۱۷۶ ۱۵٬۰۰۰ ۵/۲ آقامحمدخان قاجار
    ۱۱۸۶ ۵۰٬۰۰۰ ۱۲/۰۳ فتحعلی‌شاه قاجار
    ۱۱۹۱ ۶۰٬۰۰۰ ۳/۶ فتحعلی‌شاه قاجار
    ۱۲۱۳ ۸۰٬۰۰۰ ۲/۸ فتحعلی‌شاه قاجار
    ۱۲۴۶ ۱۴۷٬۲۵۶ ۲/۹ ناصرالدین‌شاه قاجار
    ۱۳۰۹ ۲۵۰٬۰۰۰ ۲/۴ پهلوی اول
    ۱۳۱۹ ۵۴۰٬۰۸۷ ۶/۶ پهلوی اول
    ۱۳۳۵ ۱٬۵۶۰٬۹۳۴ ۵/۵ پهلوی دوم
    ۱۳۴۵ ۲٬۷۱۹٬۷۳۰ ۵/۱ پهلوی دوم
    ۱۳۵۵ ۴٬۵۳۰٬۲۲۳ ۲/۹ پهلوی دوم
    ۱۳۶۵ ۶٬۰۵۸٬۲۰۷ ۱/۳ جمهوری اسلامی
    ۱۳۷۰ ۶٬۴۹۷٬۲۳۸ ۰/۷۸ جمهوری اسلامی
    ۱۳۷۵ ۶٬۷۵۸٬۸۴۵ ۱/۳ جمهوری اسلامی
    ۱۳۸۵ ۷٬۷۱۱٬۲۳۰ جمهوری اسلامی
    ۱۳۹۵ ۸٬۷۳۷٬۵۱۰ ۱/۷ جمهوری اسلامی
    منابع: اطلس کلان‌شهر تهران[۱۱۱] - درگاه آمار ایران[۱۰۶]

    گروه‌های قومی[ویرایش]

    اکثریت مردم تهران را پارسیان تشکیل می‌دهند؛ پس از آن‌ها، به ترتیب، آذری‌های ایرانی و مازندرانی‌ها بزرگترین اقلیت‌های قومی موجود در تهران هستند. همچنین قومیت‌های کرد و گیلک نیز از دیگر اقوام پر جمعیت شهر هستند.[۱۱۲][۱۱۳] تهران میزبان جمعیت خارجی کمی است و بیشترین خارجی‌های ساکن آن را افغان‌ها و پس از آن، پاکستانی‌ها و عراقی‌ها تشکیل می‌دهند.[۱۱۴][۱۱۵][۱۱۶]

    گویش[ویرایش]

    نوشتار اصلی: گویش تهرانی

    تهران بزرگ‌ترین شهر فارسی‌زبان جهان است.[۱۱۷] ۹۸ درصد تهرانی‌ها زبان فارسی را می‌فهمند و ۱۰ درصد از آن‌ها توان گفتگو به حداقل یکی از زبان‌های رایج جهان را دارند.[۱۱۸] مردم تهران در گذشته گویش خاص خودشان را داشتند، معروف به لهجهٔ تهرانی که در طول زمان کمرنگ شد و تغییراتی یافت.[۱۱۹] لهجهٔ تهرانی تنها دارای واژگان متفاوت نبود و در برخی موارد دارای قواعد، رسم و ساختار ادبی بوده‌است.[۱۲۰]

    دین[ویرایش]

    نوشتار(های) وابسته: مکان‌های مذهبی تهران

    بیشتر مردم تهران رسماً مسلمان و شیعه دوازده‌امامی هستند.[۱۲۱] دیگر جوامع مذهبی در تهران شامل بهائیان، زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان می‌شود.[۱۲۲][۱۲۳] افراد زرتشتی، مسیحی و یهودی تنها اقلیت‌های دینی تهران و ایران هستند که در حد قانون در انجام آیین دینی خود آزادند.[۱۲۴] همچنین برخی اقلیت‌های دینی، همانند زرتشتیان دارای انجمن و مدارس اختصاصی خود در تهران هستند.[۱۲۵]

    مراکز مذهبی پرشماری نیز در سراسر شهر ساخته شده‌است؛ از مساجد گرفته تا کلیساها، کنیسه‌ها و نیایشگاه‌های زرتشتی. نخستین مسجد تهران نیز مربوط به دورهٔ صفویه است که مسجد جامع بلده طیبه تهران نام دارد و توسط مولانا ملا محمد مقیم‌ارازی بازسازی شده بود.[۱۲۶]

    مشکلات اجتماعی[ویرایش]

    حسین رحیمی، رئیس پلیس تهران، در سال ۱۳۹۷ اعلام کرد که بیشتر آمار جرم در تهران، به ترتیب، مربوط به دزدی، مواد مخدر و درگیری‌های خیابانی بوده‌است.[۱۲۷] بیشتر دزدی‌های ثبت شده در ایران، متعلق به تهران هستند.[۱۲۸][۱۲۹] از معتادان متجاهر نیز به عنوان یکی از مشکلات مردم و شهر تهران یاد می‌شود؛ به گزارش خبرگزاری تسنیم، این افراد عامل برخی دزدی‌ها و خرده‌فروشی مواد مخدر در سطح شهر هستند.[۱۳۰] خشونت و درگیری‌های خیابانی در پایتخت ایران، باعث نگرانی کارشناسان شده‌است که برخی دلایل آن را نابرابری اجتماعی، مشکلات اقتصادی، مشکلات شهری تهران و عدم اطمینان به آینده می‌دانند.[۱۳۱][۱۳۲]

    حقوق کودکان[ویرایش]

    کودکان کار تهران در سال ۱۳۹۲
    نوشتار(های) وابسته: حقوق کودکان در ایران

    مشکلات اجتماعی تهران و فقر باعث شده‌است که حقوق کودکان این شهر نادیده گرفته شود. مشکلات کودکان تهران شامل اجبار به ازدواج، اعتیاد پدر و مادر، بدسرپرستی، فرار از خانه، بی‌شناسنامگی، کار، سوءتغذیه و خشونت‌های جسمی، روحی و جنسی می‌شود.[۱۳۳]

    کودکان کار در شهر تهران به سه دستهٔ ایرانی، افغانستانی و ایرانی کولی تقسیم می‌شوند. نتایج تحقیقاتی که در سال ۱۳۹۵ منتشر شد، نشان می‌دهد بسیاری از این کودکان حاصل عدم پیروی از سیاست‌های جمعیتی هستند و در خانواده‌هایی پر جمعیت زندگی می‌کنند. همچنین بر اساس همین تحقیقات، مشخص شد که بیشترین تراکم کودکان برای کار در خیابان، به ترتیب، منطقهٔ ۲، منطقهٔ ۱۲ و پس از آن منطقهٔ ۱ است.[۱۳۳] بسیاری از کودکان کار تهران نیز مسیری طولانی را از محل زندگی خود تا محل کارشان طی می‌کنند.[۱۳۳]

    حقوق زنان[ویرایش]

    نوشتار(های) وابسته: حقوق زنان در ایران و حجاب اجباری در ایران

    تجمعات فعالان حقوق زنان در تهران به شکلی خشونت‌آمیز سرکوب می‌شود و گزارش‌هایی از بازداشت حاضران در تجمعات منتشر شده‌است.[۱۳۴][۱۳۵] بانوان تهرانی در صورت نداشتن پوشش اسلامی، جریمه یا دستگیر می‌شوند. پلیس تهران سابقهٔ برخورد با رانندگان بدحجاب را نیز دارد. در سال ۱۳۹۷، ویدئویی از خشونت یک مأمور گشت ارشاد علیه یک دختر تهرانی به خاطر پوشاکی که بر تن کرده بود، در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و بازتابی جهانی داشت.[۱۳۶][۱۳۷][۱۳۸]

    تلاش‌های شهروندان تهرانی در مقابله با حجاب اجباری با خشونت از سوی نیروهای نظامی و شبه نظامی پاسخ داده می‌شود. در دی‌ماه ۱۳۹۶ اعتراضات علنی به حجاب اجباری در خیابان انقلاب تهران، توسط ویدا موحد آغاز شد؛ پس از آن، دیگر دختران نیز در مناطق مختلف خیابان انقلاب و در دیگر خیابان‌ها و شهرهای ایران، با رفتن روی بلندی و برداشتن پوشش سر، نسبت به حجاب اجباری اعتراض کردند. گزارش‌هایی نیز از دستگیری و ضرب‌وشتم دختران خیابان انقلاب وجود دارد که با انتقاد سازمان‌های مدافع حقوق بشر، از جمله عفو بین‌الملل و دیدبان حقوق بشر روبه‌رو شده‌است.[۱۳۹][۱۴۰]

    اقتصاد[ویرایش]

    نوشتار اصلی: اقتصاد تهران
    ساختمان بورس اوراق بهادار تهران در خیابان حافظ

    تهران کانون اقتصادی ایران است.[۱۴۱] همچنین این شهر به عنوان پایتخت سیاسی ایران، مشاغل فراوانی در زمینه‌های گوناگون دارد و اولین منطقهٔ صنعتی کشور محسوب می‌شود. فعالیت‌های اقتصادی بین‌المللی با وجود پایتخت بودن، تاریخ و بزرگی تهران نقش چندانی در تعداد شاغل‌های آن ندارد.[۱۴۲]

    بر اساس آمار سال ۱۳۹۵، سهم تهران در کل تولید ناخالص داخلی ایران ۲۱ درصد است و با اختصاص نیمی از بخش صنعت کشور به خود، نقش مهمی در اقتصاد ایران دارد.[۱۴۳] صنایع تهران شامل خودروسازی، الکترونیک و تجهیزات الکتریکی، تسلیحات نظامی، منسوجات، شکر، سیمان و محصولات شیمیایی است. همچنین تهران مرکزی پیشرو در فروش فرش و مبلمان در ایران است. در جنوب حومهٔ تهران نیز یک پالایشگاه نفت به نام پالایشگاه نفت تهران وجود دارد.[۱۴۴] مقر اصلی شرکت ملی نفت ایران، دومین شرکت بزرگ نفتی جهان در تهران قرار دارد.[۱۴۵] ایران خودرو نیز به عنوان بزرگ‌ترین خودروساز ایران در تهران کارخانه دارد و مقر اصلی آن نیز در همین شهر است.[۱۴۶][۱۴۷]

    جوانان تهران درگرفتن کار و فرصت‌های اقتصادی مشکلاتی دارند.[۱۴۱] طبق اعلام عیسی فرهادی، فرماندار وقت تهران در سال ۱۳۹۷، نرخ بیکاری تهران ۱۱/۵ درصد است و با توجه به میزان مهاجرت بیکاران به تهران، کاهش آن سخت است.[۱۴۸]

    طبق آمار سال ۱۳۹۴، ردیف مسکن، آب، برق و گاز، با سهمی معادل ۴۹/۹ درصد، بیشترین سهم از متوسط هزینهٔ ناخالص یک خانوار ساکن تهران را به خود اختصاص داده‌است؛ پس از آن نیز ردیف خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها با سهم ۱۵/۷ درصدی قرار دارد.[۱۴۹]

    بورس اوراق بهادار تهران به عنوان بزرگ‌ترین بازار بورس ایران، در سال ۱۳۴۶ و بر پایهٔ قانون مصوب اردیبهشت ۱۳۴۵ تأسیس شد.[۱۵۰] به عنوان یک رکورد، شاخص کلی آن در ۲۷ خرداد ۱۳۹۷ به بالای ۱۰۲ هزار و ۴۵۲ واحد رسیده بود.[۱۵۱] همچنین به عقیدهٔ بسیاری از کارشناس‌های بازارهای مالی ایران، سیاست‌های خارجی حکومت و بهای نفت و ارزهای خارجی از عوامل تأثیرگذار بر این بازار هستند.[۱۵۲]

    خرید[ویرایش]

    نمایی از درون بازار بزرگ تهران

    با وجود مراکز خرید نوین در شهر، بازار تهران به عنوان بازاری قدیمی که در مرکز شهر و در منطقهٔ ۱۲ شهرداری تهران قرار دارد، همچنان دارای اهمیت بالای اقتصادی در تهران و کشور است.[۱۵۳][۱۵۴]

    گردشگری[ویرایش]

    نوشتار اصلی: گردشگری در تهران

    تهران یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری ایران به حساب می‌آید و این شهر دارای مجموعه‌ای از جاذبه‌های گردشگری است که شامل کاخ‌ها و موزه‌هایش می‌شود.[۱۵۵][۱۵۶] میدان و برج آزادی، برج میلاد، پل طبیعت و دریاچه چیتگر نیز از جاذبه‌های گردشگری مهم شهر تهران هستند.

    تهران در سال ۲۰۰۹ میلادی میزبان ۶۴۶ هزار گردشگر خارجی بود و در سال ۲۰۱۲ این آمار به ۱/۱۱ میلیون تن تغییر یافت. افزایش پیوستهٔ ورود گردشگران خارجی به این شهر باعث شد آمار این گردشگران در سال ۲۰۱۵ به ۱/۵۱ میلیون تن برسد. عراقی‌ها بیشترین درصد مسافران خارجی تهران را از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ تشکیل می‌دادند. حدود ۳۰۵ هزار عراقی در سال ۲۰۱۲ در تهران اقامت شبانه داشتند که این میزان در سال ۲۰۱۶ به ۴۸۷ هزار تن رسید. پس از عراقی‌ها، آذربایجانی‌ها دومین گروه مسافران وارد شده به تهران بوده‌اند.[۱۵۷]

    در سال ۲۰۱۲، ۱۹۶ هزار گردشگر آذربایجانی به تهران سفر کردند و این میزان در سال ۲۰۱۶ به ۳۲۰ هزار نفر رسید. افغانستان نیز در سال ۲۰۱۶ با فرستادن ۱۵۶ هزار گردشگر با اقامت شبانه به تهران، در ردهٔ سوم مبادی برتر تهران قرار گرفته بود که پس از آن، ترکیه و ترکمنستان قرار داشتند. در سال ۲۰۱۶، حدود ۱۴۳ هزار تن از شهروندان ترکیه و ۷۵ هزار تن از شهروندان ترکمنستان به تهران سفر کردند و دارای اقامت شبانه در این شهر بودند.[۱۵۷]

    تهران با جذب ۱/۶۴ میلیون گردشگر در سال ۲۰۱۶ میلادی یکی از مهم‌ترین شهرهای خاورمیانه در زمینهٔ گردشگری بوده‌است. همچنین تهران پس از شهرهای دبی، ژوهانسبورگ، ریاض و ابوظبی در رتبهٔ پنجم از دیدگاه شمار ورود گردشگران خارجی در سال ۲۰۱۶ در مناطق آفریقا و خاورمیانه قرار داشت و گردشگران خارجی تهران در این سال نیم میلیارد دلار هزینه‌کرد داشته‌اند.[۱۵۷]

    زیرساخت[ویرایش]

    ترابری[ویرایش]

    نوشتار اصلی: ترابری در تهران

    هواپیمایی[ویرایش]

    نوشتار(های) وابسته: فهرست پررفت‌وآمدترین فرودگاه‌ها در ایران و فهرست شرکت‌های هواپیمایی ایران
    فرودگاه امام خمینی؛ فرودگاه بین‌المللی اصلی تهران

    تهران دارای دو فرودگاه بین‌المللی مهرآباد و امام خمینی است. فرودگاه مهرآباد که در سال ۱۳۱۷ تأسیس شد، در بخش غربی تهران قرار دارد و نام آن از روستای مهرآباد که پیش‌تر در آن منطقه وجود داشت، گرفته شده‌است.[۱۵۸] بر اساس آمار اردیبهشت ۱۳۹۷، فرودگاه مهرآباد بیشترین عملکرد را میان فرودگاه‌های ایران داشت؛ همچنین تا همین زمان، این فرودگاه بیش از ۳۰ درصد از پروازهای ایران را به خود اختصاص داده بود.[۱۵۹]

    فرودگاه امام خمینی نیز در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی تهران و در زمینی به وسعت ۱۳٫۵ هزار هکتار ساخته شده‌است.[۱۶۰] پیشنهاد ساخت این فرودگاه در سال ۱۳۴۶ از سوی ایکائو داده شد و گشایش اولیهٔ آن نیز در سال ۱۳۸۳ انجام شد.[۱۶۱] این فرودگاه بر اساس آمار آبان ۱۳۹۶، بیشترین سهم را از پروازهای خارجی در میان فرودگاه‌های ایران داشته‌است.[۱۶۲]

    اتوبوس‌ها[ویرایش]

    نوشتار(های) وابسته: اتوبوس برقی تهران، سامانه اتوبوس تندرو تهران و شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه
    سامانه اتوبوس تندرو تهران در پایانه آزادی

    تهران دارای چهار پایانهٔ مسافربری شرق، غرب، میدان آرژانتین و جنوب است. خدمت اتوبوس‌ها به شهروندان تهرانی دارای پیشینه‌ای طولانی است. در سال ۱۳۰۵، تعدادی اتوبوس از شوروی خریداری شد و در ۸ خط اتوبوسرانی خصوصی از آن‌ها استفاده شد؛ مسیر نخستین خط احداث شده نیز، از سبزه میدان تا کارماشین بود.[۱۶۳]

    پس از گذشت سال‌ها از خدمت‌رسانی اتوبوس‌ها در شهر تهران، برای نخستین‌بار در سال ۱۳۲۰ بود که نظم قابل قبولی در استفاده از آن‌ها شکل گرفت و تا سال ۱۳۳۵ تعداد خطوط به ۳۸ رسیده بود. شرکت واحد اتوبوسرانی تهران، در سال ۱۳۳۵ به عنوان نخستین شرکت سهامی اتوبوسرانی عمومی ایران تأسیس شد.[۱۶۳]

    اتوبوس برقی تهران، در سال ۱۹۹۲ میلادی به عنوان تنها نمونه از این سامانه در ایران، گشایش یافت.[۱۶۴] در سال ۲۰۰۵، اتوبوس برقی تهران شامل پنج خط می‌شد که همگی از میدان امام حسین آغاز می‌شدند.[۱۶۵]

    ایجاد و گسترش سامانهٔ اتوبوس تندرو تهران، به عنوان یکی از ارکان نوسازی شرکت واحد اتوبوسرانی تهران، از سال ۱۳۸۵ در دستور کار مدیریت ترابری شهر و شرکت واحد قرار گرفته‌است.[۱۶۶]

    بر اساس گزارشی در سال ۱۳۹۶، اتوبوسرانی تهران با مشکلاتی از قبیل فرسودگی و کمبود تعداد اتوبوس‌های فعال روبرو است که این موضوع می‌تواند باعث افزایش آلودگی هوا و کاهش کیفیت خدمات به شهروندان شود.[۱۶۷]

    خودروها، راه‌ها و ترافیک[ویرایش]

    نوشتار(های) وابسته: بزرگراه‌های تهران و ترافیک و آلودگی هوای تهران
    پل فجر در بزرگ‌راه همت

    تهران دارای شبکهٔ متراکم بزرگ‌راهی است و این شبکه توسط گروهی گسترده از خیابان‌ها و جاده‌ها همراهی می‌شود. بزرگ‌راه آزادگان طولانی‌ترین بزرگ‌راه تهران با داشتن ۳۶/۴ کیلومتر طول است.[۱۶۸]

    سفر با خودروی شخصی در تهران رایج است و شهروندان تمایل زیادی به استفاده از خودروی شخصی دارند.[۱۶۹] ترافیک تهران نیز وضعیت مناسبی ندارد و گاهی بحرانی خوانده شده‌است. پس از ماه مهر نیز معمولاً وضعیت ترافیکی شهر به دلیل افزایش سفرهای محصلان بدتر می‌شود.[۱۷۰][۱۷۱]

    شمار خودروها و وسایل نقلیهٔ شخصی در شهر تهران به صورت روزافزون در حال افزایش است و این موضوع به یکی از مشکلات مهم این کلان‌شهر تبدیل شده‌است.[۱۷۲] به گفتهٔ مازیار حسینی، معاون سابق حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، تعداد خودروهای این شهر حدود ۶ برابر ظرفیت خیابان‌های آن است.[۱۷۳]

    پیدا کردن جای پارک در برخی مناطق تهران بسیار سخت است و به یک مشکل برای شهروندان تبدیل شده‌است.[۱۷۴][۱۷۵] به گفتهٔ احمد دنیامالی پیدا کردن پارکینگ یکی از مشکلات شهر تهران بوده و کمبود پارکینگ تأثیری مستقیم در افزایش ترافیک داشته‌است.[۱۷۵]

    تاکسی‌ها[ویرایش]
    تاکسی‌های هیبریدی تهران

    در سال ۱۳۲۵، شرکتی با ۱۰ دستگاه خودروی ساختهٔ فیات، در تهران آغاز به ارائهٔ خدمت به مسافران کرد؛ تاکسی‌های این شرکت بیشتر در مرکزهای تفریحی شهر حاضر بودند و مانند آژانس‌های امروزی تهران، مسافران را بدون سوار کردن مسافری دیگر در بین راه، به مقصد می‌رساندند. با توجه به استقبال مردم، این شرکت شمار خودروهایش را تا ۵۰ دستگاه افزایش داد.[۱۷۶]

    در برخی منابع تاریخی، از اشرف‌الملوک فخرالدوله به عنوان بنیان‌گذار نخستین سازمان تاکسی‌رانی تهران یاد شده‌است.[۱۷۶][۱۷۷]

    اکنون تاکسی‌های تهران به چهار گروه بیسیم، خطی، ویژه و گردشی تقسیم شده‌اند.[۱۷۸][۱۷۹] همچنین سن فرسودگی تاکسی‌ها ۱۰ سال در نظر گرفته شده‌است و تاکسی‌های فرسوده باید در طرح نوسازی شرکت کنند.[۱۷۹]

    راه‌آهن و مترو[ویرایش]

    نوشتار‌های اصلی: راه‌آهن ایران و متروی تهران
    درون یکی از واگن‌های متروی تهران

    در سال ۱۲۶۱، یک خط آهن با تقریباً ۸ کیلومتر طول و عرض ۱۰۰۰ میلی‌متر، از تهران به شهر ری کشیده شد و مدتی بعد، امتیاز آن به یک شرکت بلژیکی واگذار شد.[۱۸۰] نخستین کلنگ ساختمان ایستگاه راه‌آهن تهران در ۲۳ مهر ۱۳۰۶، با اختصاص زمینی به مساحت ۱۷۴ هکتار، به زمین زده شد. بنای این ایستگاه را یک مهندس اوکراینی طراحی کرد و در سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.[۱۸۱]

    نخستین مطالعات برای ایجاد متروی تهران، در سال ۱۳۵۰ توسط سوفرتو و سازمان حمل‌ونقل پاریس انجام شد و تا سال ۱۳۵۹، کارهای لازم برای توسعهٔ مترو انجام شد. از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۵، به دلیل جنگ ایران و عراق، طرح به صورت کامل متوقف شد. از سال ۱۳۷۴ به بعد، گسترش متروی تهران به صورت جدی دنبال شده‌است.[۱۸۲] در ۱۶ اسفند ۱۳۷۷ نیز نخستین گشایش رسمی مترو انجام شد و با استقبال خوبی از سوی مردم روبرو شد.[۱۸۳][۱۸۴]

    بر اساس آمار سال ۱۳۹۵، متروی تهران روزانه ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار مسافر را جابه‌جا می‌کند.[۱۸۵] همچنین در پایان همین سال، شمار سفرهای انجام شده با متروی تهران از مرز هفت میلیارد گذشت.[۱۸۶] خط ۳ متروی تهران نیز طولانی‌ترین خط متروی این شهر است.[۱۸۵]

    فضای سبز[ویرایش]

    نوشتار اصلی: فضای سبز تهران
    بوستان ملت در پاییز

    تهران به دلیل داشتن آب‌وهوای مناسب و فراوانی آب، معمولاً منطقهٔ سرسبزی بوده و در منابع جغرافیایی قدیم از درختان انبوه و باغ‌های تهران یاد شده‌است. با وجود پیشینهٔ طولانی و تاریخی باغ‌داری در تهران، نخستین باغ‌های معروف تهران، در دوران صفوی و پس از آن در دوران قاجار، در دورهٔ فتحعلی‌شاه پدید آمدند. در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار نیز دگرگونی‌های مهمی در شیوهٔ باغ‌داری پایتخت ایجاد شد و باغ‌داری نوین، پس از روبرو شدن اشراف با سبک اروپایی آن و استخدام باغ‌بان‌های خارجی وارد تهران شد. همچنین تهران برای چنارهایش مشهور بوده‌است.[۱۸۷]

    باغ و عمارت عین‌الدوله، باغ فردوس، باغ نگارستان و کاخ گلستان نمونه‌هایی از باغ‌های تهران هستند.

    بر اساس آماری در سال ۱۳۹۵، سرانهٔ فضای سبز درون‌شهری تهران، فقط با احتساب فضاهای سبز همگانی، ۱۵٫۸ متر مربع بوده‌است.[۱۸۸] همچنین طبق گفتهٔ مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران در سال ۱۳۹۳، این شهر ۲٬۱۰۰ بوستان داشته‌است.[۱۸۹]

    تلاش‌ها برای رسیدن سرانهٔ فضای سبز تهران به استانداردهای جهانی ادامه دارد و در برنامه‌های شهرداری به آن اشاره شده‌است.[۱۹۰] ایجاد بوستان‌های جدید، ایجاد فضای سبز در حاشیهٔ بزرگ‌راه‌ها، ایجاد و گسترش فضای سبز عمودی و گسترش کمربند سبز تهران از برنامه‌هایی هستند که توسط سازمان‌های مسئول دنبال می‌شوند.[۱۹۱]

    بهداشت و سلامت[ویرایش]

    بیمارستان میلاد

    مراقبت‌های بهداشتی در تهران عمدتاً توسط درمانگاه‌ها و بیمارستان‌های خصوصی ارائه می‌شود. اگر چه شبکهٔ بهداشتی دولتی که شامل آزمایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، داروخانه‌ها و مراکز توان‌بخشی می‌شود نیز در شهر وجود دارد. سیستم‌های بیمه‌ای، بخش قابل توجهی از هزینه‌ها که شامل بخش درمان خصوصی نیز می‌شود را پوشش نمی‌دهند.[۱۹۲]

    در برخی منابع اعلام شده‌است که نخستین بیمارستان تهران، در سال ۱۲۳۱ تأسیس شده‌است؛ اما در منابع دیگر اعلام شده‌است که نخستین بیمارستان تهران، در سال ۱۲۵۵ با نام مریضخانهٔ دولتی تأسیس شده‌است که نام آن، در سال ۱۳۱۹ برای قدردانی از ابوعلی سینا، به بیمارستان سینا تغییر یافت.[۱۹۳]

    تهران میزبان شماری از معتبرترین بیمارستان‌های ایران است.[۱۹۴] بیمارستان میلاد با ۱۰۰۰ تخت در سال ۱۳۸۰ تأسیس شد و دارای بخش‌های تخصصی قابل توجهی است.[۱۹۵]

    بیمارستان‌های آراد، پارس و پارسیان نیز از بیمارستان‌های خصوصی تهران هستند.

    در سال ۱۳۹۶، سخنگوی وزارت بهداشت ایران اعلام کرد که ۷۵ درصد از بیمارستان‌های دولتی تهران فرسوده بوده و در برابر رخدادهای طبیعی مقاوم نیستند.[۱۹۶]

    فرهنگ و هنر[ویرایش]

    نوشتار اصلی: فرهنگ تهران

    تئاتر[ویرایش]

    تئاتر شهر، از بزرگ‌ترین مجموعه‌های نمایش تئاتر ایران

    پیشینهٔ تئاتر در تهران، از زمان ناصرالدین‌شاه قاجار آغاز می‌شود. پس از آشنایی ناصرالدین‌شاه با تئاتر در سفری که به اروپا داشت؛ او فرمان ساخت سالنی را برای اجرای تئاتر صادر کرد. در همین دوران بود که تکیه دولت ساخته شد.[۱۹۷]

    با روی کار آمدن مشروطیت در ایران، تئاتر پیشرفت بیشتری کرد و تئاترهای تازه‌ای پدید آمد که از اولین آن‌ها تئاتر فرهنگ بود که در عمارت مسعودیه نمایش می‌داد.[۱۹۷] تئاتر دوم نیز تئاتر ملی بود که که ریاست آن را عبدالکریم‌خان محقق‌الدوله بر عهده داشت.[۱۹۷]

    تالار رودکی نیز یکی از مجهزترین و بزرگ‌ترین تالارهای اپرا، موسیقی و تئاتر در ایران است که توسط اوژن آفتاندلیانس طراحی شده و با نام شاعر و نوازندهٔ ایرانی، رودکی در ۳ آبان ۱۳۴۶ گشایش یافته‌است.[۱۹۸]

    تئاتر شهر تهران در سال ۱۳۴۶ توسط علی سردارافخمی طراحی شد و ساخت آن پنج سال به طول انجامید.[۱۹۹] این مجموعه در روز شنبه، هفتم بهمن ۱۳۵۱ با روی صحنه رفتن نمایش باغ آلبالو نوشتهٔ آنتون چخوف و به کارگردانی آربی اوانسیان به عنوان مهم‌ترین سالن تئاتر ایران گشایش یافت.[۲۰۰][۲۰۱]

    رویداد سالانهٔ جشنواره تئاتر فجر نیز در تهران برگزار می‌شود.

    فیلم و سینما[ویرایش]

    نوشتار(های) وابسته: سینمای ایران و فهرست سینماهای تهران

    میرزا ابراهیم‌خان صحاف‌باشی نخستین سالن نمایش فیلم تهران را در سال ۱۲۸۳ ایجاد کرد.[۲۰۲] روسی‌خان نیز در سال ۱۲۸۶ تصمیم گرفت که در مغازه‌اش نمایش همگانی فیلم راه‌اندازی کند. او کارش را توسعه داد و با استقبال خوبی از سوی مردم مواجه شد؛ این موضوع به ایجاد رقابت و پیشرفت سینما در تهران کمک کرد.[۲۰۳]

    پردیس سینمایی کوروش

    در دوران پهلوی اول، برای مدتی سینماهای تهران تعطیل شدند اما بالاخره مشروط بر این که از ساعت ۱۸ شروع و تا ساعت ۲۱:۳۰ کارشان پایان یابد، به فرمان سید ضیاء باز شدند. سینماهای این دوران همان گونه که پیش از این نیز رسم بود، بر اساس مادهٔ ۹ نظامنامهٔ سینماها، فیلم‌هایی از انواع «فیلم اخبار»، «فیلم علمی» و «فیلم بزرگ نمایش» را نمایش می‌دادند.[۲۰۴]

    نخستین سینمای مدرن ایرانی نیز گراند سینمای تهران بود که در سال ۱۳۰۵ تأسیس شد و ترجمهٔ میان‌نویس‌های خارجی نیز از آن شروع شد؛ پس از این اقدام گراند سینما، بر اساس دستور نظامنامه، سینماهای تهران باید خلاصه‌ای از داستان فیلم را چاپ می‌کردند. همچنین در اواخر دههٔ بیست، اغلب سینماهای تهران، دارای ارکستر بود.[۲۰۴][۲۰۵]

    از دههٔ چهل تا ۱۳۵۷، از ۹۰ سینمای فعال شهر تهران، نام بیش از یک سوم آن‌ها خارجی بود. در این دوران شمار قابل توجهی از سینماهای نوین تهران دراختیار شرکت‌های خارجی بود. همچنین به گزارش دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی وزارت فرهنگ و هنر، از ۴۷۳ فیلم نمایش داده شده در سال ۱۳۵۳ در تهران، ۶۱ فیلم ایرانی، ۱۴۳ فیلم آمریکایی و دیگر فیلم‌ها نیز از کشورهای انگلستان، فرانسه، ایتالیا، هندوستان، ژاپن، هنگ کنگ و شوروی بوده‌اند.[۲۰۴]

    از سال ۱۳۴۴ که سینمای ایران در اوج بود، فیلم‌هایی همانند قیصر، گنج قارون و گاو سینماهای تهران را درنوردیدند.[۲۰۵][۲۰۶]

    با انقلاب ۵۷ شماری از سینماهای تهران در آتش سوختند و نام شمار قابل توجهی از سینماهای باقی‌مانده نیز تغییر یافت.[۲۰۴] فروشنده از موفق‌ترین فیلم‌هایی است که پس از انقلاب ۵۷ در تهران فیلم‌برداری شده‌است.[۲۰۶] جشنواره فیلم فجر نیز از سال ۱۳۶۱، هر سال در تهران برگزار می‌شود.[۲۰۷]

    موسیقی[ویرایش]

    اجرای گروه شیلر در تالار وزارت کشور

    شمار قابل توجهی گروه موسیقی مطرح در تهران شکل گرفته‌اند. گروه بلک کتز در سال ۱۳۴۱ توسط شهبال شب‌پره که مغز متفکر گروه نامیده می‌شود، در تهران تأسیس شد.[۲۰۸]

    تهران زادگاه بسیاری از خواننده‌های مطرح ایران نیز است. ابراهیم حامدی با نام هنری «ابی» که به «آقای صدای موسیقی ایرانی» معروف است، زادهٔ تهران است و تا پیش از انقلاب ۵۷ در ایران فعالیت می‌کرد.[۲۰۹] فائقه آتشین با نام هنری «گوگوش» که از پر هوادارترین خوانندگان تاریخ موسیقی ایران به‌شمار می‌رود زادهٔ تهران است و در کشورهای آسیای میانه و خاورمیانه هواداران بسیاری دارد.[۲۱۰][۲۱۱]

    پس از انقلاب ۵۷ خوانندگان زن در سراسر ایران دچار مشکلاتی شدند. روحانیون خواندن زنان را به شهوت و مسائل جنسی ربط دادند و پخش ترانه‌های آنان در رادیو و تلویزیون ملی ممنوع شد.[۲۱۲][۲۱۳] در حال حاضر زنان می‌توانند با تهیهٔ مجوزی مخصوص، در تهران اجرا داشته باشند.[۲۱۴][۲۱۵]

    تالار وحدت و تالار وزارت کشور میزبان کنسرت گروه‌های ایرانی و خارجی هستند. همچنین تالار وحدت محل اجرای ارکستر سمفونیک تهران، بزرگترین و قدیمی‌ترین ارکستر سمفونیک ایران است.[۲۱۶][۲۱۷][۲۱۸][۲۱۹]

    جشنواره موسیقی فجر نیز از سال ۱۳۶۴، هر سال در تهران برگزار می‌شود.[۲۲۰][۲۲۱]

    هنرهای همگانی[ویرایش]

    دیوارنگاری و نقاشی دیواری[ویرایش]

    تصویر یک سرباز و سید روح‌الله خمینی روی دیوارهای شهر
    نوشتار اصلی: دیوارنگاری در تهران

    در تهران پس از انقلاب اسلامی، دیوارنگاری‌هایی با طرح افراد درگذشته روی دیوارها، اطراف بزرگراه‌ها یا فضای خارجی خانه‌ها کشیده می‌شود و این شامل افراد کشته‌شده در جنگ ایران و عراق، سیاست‌مداران جمهوری اسلامی، طرح‌های انتزاعی، مناظر طبیعی و… است.[۲۲۲][۲۲۳][۲۲۴][۲۲۵][۲۲۶]

    در گزارشی شهرک اکباتان و آپادانا پایتخت دیوارنگاری و هنرمندان خیابانی ایران خوانده شدند.[۲۲۷] به گفتهٔ کامبیز درم‌بخش، دیوارنگاری‌های تهران غمگین و تکراری هستند و دلیل آن انتخاب نقاشان با تفکری یکسان است.[۲۲۸]

    خوراک[ویرایش]

    نوشتار(های) وابسته: آشپزی ایرانی

    تهران پایتخت ایران است؛ کشوری که از مکتب‌های اصلی آشپزی در جهان به‌شمار می‌رود و ۲۵۰۰ نوع خوراک و غذا دارد.[۲۲۹] در تهران رستوران‌های آسیایی، اروپایی و شمار قابل توجهی پیتزا فروشی وجود دارد.[۲۲۹][۲۳۰][۲۳۱][۲۳۲] بر اساس گزارشی، رستوران‌های خارجی تهران بیشتر در مناطق شمالی شهر قرار دارند.[۲۳۰]

    زندگی شبانه[ویرایش]

    تهران از اندک پایتخت‌های جهان است که زندگی شبانه ندارد و از نیمه‌شب کاملاً تعطیل می‌شود.[۲۳۳] برای سال‌ها، زندگی شبانه در تهران تنها یک ماه در سال، در قالب یک طرح ویژه یا در ماه رمضان وجود دارد.[۲۳۴][۲۳۵] البته در برخی خیابان‌های تهران با عرضهٔ خوراک خیابانی، زندگی شبانهٔ تهران اندکی احیا شده‌است.[۲۳۶]

    ورزش[ویرایش]

    تهران نخستین شهر در خاورمیانه بود که میزبانی بازی‌های آسیایی را بر عهده گرفت. تهران میزبان بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ بود و همزمان با آن، مجموعه ورزشی آریامهر (آزادی) به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین‌های آن زمان در ۱۰ شهریور ۱۳۵۳ افتتاح شد.[۲۳۷][۲۳۸][۲۳۹][۲۴۰]

    فدراسیون هندبال آسیا، مهم‌ترین نهاد مسئول هندبال در آسیا، در سال ۱۳۵۳ رسماً در تهران تشکیل شد.[۲۴۱]

    توچال و شمشک از مهم‌ترین پیست‌های اسکی تهران هستند. توچال شلوغ‌ترین و نزدیک‌ترین پیست اسکی تهران است که در پایان خیابان ولنجک، در ۳ کیلومتری میدان تجریش، در منطقهٔ شمیرانات قرار دارد. شمشک دومین پیست اسکی بزرگ در ایران پس از دیزین است و در ۵۷ کیلومتری شمال شرق تهران قرار دارد. دیزین، مهم‌ترین پیست اسکی ایران و معتبرترین پیست اسکی در خاورمیانه نیز برای مردم تهران در دسترس است.[۲۴۲][۲۴۳]

    فوتبال[ویرایش]

    فوتبال ورزش نخست تهران است و شهرآورد تهران میان دو تیم استقلال و پرسپولیس برگزار می‌شود.[۲۴۴] فوتبال در تهران توسط انگلیسی‌ها رواج یافت و نخستین زمین بازی آن‌ها نیز میدان مشق بود. آشنایی تهرانی‌ها با فوتبال نیز از همین طریق صورت پذیرفت.[۲۴۵]

    نخستین تشکیلات فوتبالی تهران در سال ۱۳۰۲، با نام کلاب ایران پدید آمد. در سال‌های میانی حکومت رضاشاه چندین باشگاه در تهران تأسیس شد و در سال ۱۳۱۶ مسابقاتی میان آن‌ها برگزار شد. کمی بعد عباس اکرامی باشگاه شاهین را تأسیس کرد که برای چند دهه از قوی‌ترین باشگاه‌های ایران بود. در سال ۱۳۱۷ نیز بزرگ‌ترین ورزشگاه فوتبال ایران تا به آن زمان، گشایش یافت که امجدیه نامیده شد.[۲۴۵]

    استقلال دو بار و پاس یک بار به عنوان قهرمانی جام قهرمانان آسیا دست یافتند. پرسپولیس هم یک عنوان قهرمانی در جام برندگان جام آسیا دارد. از دو تیم استقلال و پرسپولیس معمولاً به عنوان قطب‌های اصلی فوتبال ایران یاد می‌شود و این تیم‌ها در دیگر شهرهای ایران نیز هوادار دارند.[۲۴۶]

    آموزش و پژوهش[ویرایش]

    نوشتار اصلی: آموزش در تهران

    آموزش در تهران دارای جداسازی جنسیتی از مقاطع ابتدایی است.[۲۴۷] آموزش ابتدایی و متوسطه در تهران عمدتاً توسط دولت ارائه شده‌است؛ اگر چه مدرسه‌های خصوصی نیز وجود دارد. ورود به دانشگاه‌ها نیز از طریق یک آزمون سراسری رقابتی اداره می‌شود.[۲۴۸]

    دانشگاه‌ها[ویرایش]

    نوشتار اصلی: دانشگاه‌های تهران
    دانشگاه تهران، قدیمی‌ترین دانشگاه مدرن ایران

    دارالفنون، نخستین دانشگاه تاریخ نوین ایران در سال ۱۲۳۰ گشایش یافت و رشته‌های تحصیلی آن شامل پزشکی، داروسازی، کانی‌شناسی و مهندسی بوده‌است.[۲۴۹]

    دانشگاه‌های تهران از با کیفیت‌ترین‌های نوع خود در ایران هستند و شماری از آن‌ها در رتبه‌بندی‌های جهانی دانشگاه‌ها حضور دارند.[۲۵۰][۲۵۱][۲۵۲]

    دانشگاه تهران در بهمن ۱۳۱۳ جهت ایجاد مرکزی برای آموزش عالی در ایران تأسیس شد. از این دانشگاه به عنوان مهم‌ترین و معتبرترین دانشگاه و نماد آموزش عالی ایران یاد می‌شود. سردر دانشگاه تهران نیز دارای شهرت است و در جهان به عنوان نمادی از این دانشگاه شناخته می‌شود.[۲۵۳]

    دانشگاه صنعتی شریف نیز در سال ۱۳۴۴ تأسیس شد. این دانشگاه توانسته‌است به عنوان یک کانون علمی صنعتی، جایگاه و اعتبار قابل توجهی در ایران پیدا کند.[۲۵۴][۲۵۵] همچنین یکی از با سابقه‌ترین آموزشگاه‌های عالی ایران در زمینهٔ فنی و مهندسی، دانشگاه صنعتی امیرکبیر تهران است که در سال ۱۳۳۵ تأسیس شد.[۲۵۶]

    قدیمی‌ترین مرکز آموزش عالی نوین و بزرگترین دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز دانشگاه علوم پزشکی تهران است که در سال ۱۳۱۳ تأسیس شد.[۲۵۷]

    پژوهشگاه‌ها[ویرایش]

    از مراکز پژوهشی تهران، پژوهشگاه صنعت نفت است که در سال ۱۳۳۸ با هدف اولیهٔ پژوهش پیرامون مواد نفتی و کاربردهای آن، تأسیس شد.[۲۵۸] پژوهشگاه دانش‌های بنیادی که در سال ۱۳۶۸ بنیان‌گذاری شد و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی که در در سال ۱۳۶۰ با ادغام ۱۲ مؤسسهٔ پژوهشی تأسیس شد نیز از دیگر مراکز پژوهشی تهران هستند.[۲۵۹][۲۶۰]

    مدرسه‌ها[ویرایش]

    حاجی‌بابایی در آیین هوشمندسازی مدرسه‌های تهران. با افزودن یک رایانه، فراتاب، پردهٔ نمایش و تختهٔ هوشمند به کلاس، آن کلاس هوشمند خوانده می‌شود.[۲۶۱]

    ادارهٔ کل آموزش و پرورش تهران به ۱۹ منطقه تقسیم شده‌است و آموزگاران می‌توانند به صورت برخط، از طریق وبگاه متعلق به آموزش و پرورش تهران درخواست انتقال میان منطقه‌ای دهند.[۲۶۲][۲۶۳]

    در سال ۱۳۹۶ اعلام شد که ۱٬۱۰۰٬۰۰۰ دانش‌آموز در مدرسه‌های تهران درس می‌خوانند که از این شمار، ۹۰۰٬۰۰۰ دانش‌آموز در مدرسه‌های دولتی و بقیه در مدرسه‌های غیردولتی مشغول به تحصیل هستند. همچنین اعلام شد که ۸۲ درصد مدرسه‌های تهران دولتی و ۱۸ درصد غیردولتی هستند.[۲۶۴]

    بر اساس اعلام مدیر کل آموزش و پرورش شهر تهران در سال ۱۳۹۶، بابت استحکام مدارس دولتی تهران نگرانی‌هایی وجود دارد و شمار قابل توجهی از آن‌ها نیازمند توجه یا بازسازی هستند.[۲۶۵] همچنین با اعلام معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش شهر تهران در سال ۱۳۹۶، شمار دانش‌آموزان در برخی از کلاس‌های درس مقطع ابتدایی شهر تهران، بیش از ۳۶ نفر و به صورت میانگین، این تراکم برابر با ۳۰ تا ۳۳ دانش‌آموز بوده‌است.[۲۶۶]

    کودکستان‌ها[ویرایش]

    نخستین کودکستان ایران را برسابه هووسپیان از ایرانیان ارمنی، در دههٔ ۳۰ خورشیدی با نام «ایران» و در خیابان معتمدالدوله با مجوزی از وزارت فرهنگ تأسیس کرد.[۲۶۷]

    کودکستان‌های تهران از یک تا چهار درجه تقسیم‌بندی شده‌اند و شهریهٔ آن‌ها نیز با نظارت سازمان بهزیستی ایران ابلاغ می‌شود.[۲۶۸] فوق برنامه‌های کودکستان‌ها نیز باید طبق قوانین اسلامی و ایرانی باشند و توسط کمیتهٔ تخصصی استان تأیید شوند.[۲۶۸] در سال ۱۳۹۵ یک کودکستان به دلیل برگزاری استخری که کودکان خردسال دختر و پسر از آن استفاده می‌کردند، تعطیل شد.[۲۶۹] پس از مدتی اعلام شد که کودکستان‌ها اجازهٔ برگزاری «استخر مختلط» را ندارد و این موضوع یک تخلف خوانده شد.[۲۷۰]

    مشکلات زیست‌محیطی[ویرایش]

    نوشتار اصلی: مسائل زیست‌محیطی در تهران

    آلودگی‌های زیست‌محیطی مانند آلودگی آب، هوا، خاک و صوتی باعث شده‌است که تهران به یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان تبدیل شود.[۲۷۱] همچنین وجود جانوران موذی همانند موش از مشکلات تهران است.[۲۷۲]

    آلودگی آب[ویرایش]

    آب‌های زیرزمینی تهران دارای آلودگی هستند؛ از آن‌ها به صورت مستقیم در کشاورزی استفاده می‌شود و بخشی از آب آشامیدنی تهران را نیز تأمین می‌کنند.[۲۷۳] یکی از زیان‌آورترین عناصری که به دلیل نفوذ فاضلاب‌های انسانی و حیوانی در سفره‌های آب زیرزمینی تهران وجود دارد، نیترات است. فرسودگی زیرساخت آب آشامیدنی تهران نیز به آلودگی بیشتر آب کمک می‌کند.[۲۷۴]

    آلودگی هوا[ویرایش]

    نوشتار اصلی: ترافیک و آلودگی هوای تهران
    مقایسهٔ ترافیک تهران در یک روز کاری (راست) با یک روز تعطیل نوروزی. وسایل نقلیه به عنوان یکی از عوامل اصلی آلودگی هوای تهران شناخته می‌شوند.[۲۷۵]

    تهران از آلودگی هوا رنج می‌برد. عوامل آلودگی هوا در تهران شامل عوامل جغرافیایی همانند اثر محصورکنندهٔ کوه‌ها، وسایل نقلیه نظیر خودروها و موتور سیکلت‌ها، سوخت خانه‌ها و آلودگی حاصل از کارخانه‌ها می‌شود.[۲۷۵] همچنین کیفیت پایین بنزین عرضه شده در ایران نیز جزو دلایل آلودگی هوای تهران دانسته می‌شود.[۲۷۱][۲۷۵][۲۷۶] در سال ۱۳۹۶، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ایران اعلام کرد که حدود ۲۰ درصد از آلودگی هوای تهران حاصل تردد موتورسیکلت‌های کاربراتوری است.[۲۷۷]

    آلاینده‌های اصلی هوای تهران نیز اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد، مونوکسید کربن، ترکیبات آلی فرار و ذرات معلق هستند. از ذرات معلق به عنوان عامل اصلی مرگ ناشی از آلودگی هوا در تهران یاد شده‌است. همچنین بخش بزرگی از ذرات معلق تهران را اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها، کامیون‌ها و موتورسیکلت‌ها تولید می‌کنند.[۲۷۵]

    تعطیلی مدرسه‌ها و اجرای طرح زوج و فرد از طرح‌هایی هستند که در مقابله با آلودگی هوا در تهران اجرا شده‌اند.[۲۷۸]

    جهت آگاه‌سازی شهروندان، نمایشگرهای آگاه‌ساز آلودگی هوا در نقاط مختلف شهر نصب شده‌اند و امکان بررسی وضعیت هوای تهران به صورت برخط نیز وجود دارد.[۲۷۹]

    آلودگی صوتی[ویرایش]

    حریم صوتی در بافت شهری تهران رعایت نشده‌است و آلودگی صوتی در تهران بحرانی خوانده شده‌است.[۲۸۰][۲۸۱] تهران همچنین رتبهٔ نخست را در میزان آلودگی صوتی در ایران دارد.[۲۸۲]

    آلودگی صوتی در بزرگ‌راه‌های تهران بین ۱۵ تا ۲۰ دسیبل بیشتر از استاندارد آن است.[۲۸۰] بر اساس آمار سال ۱۳۹۲ موتورسیکلت‌ها به تنهایی عامل ۴۹ درصد از آلودگی صوتی که توسط وسایل نقلیه ایجاد می‌شود، هستند. همچنین ده منطقهٔ تهران با بیشترین آلودگی صوتی به ترتیب، ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۷، ۱۳، ۳، ۱۹، ۱۸ و ۲ بوده‌است.[۲۸۲]

    بخش صوت شرکت کنترل کیفیت هوا، وابسته به شهرداری تهران در سال ۱۳۷۵ تأسیس شد. واحد صوت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، پروژهٔ تهیه و تدوین ترازها و نقشه‌های آلودگی صوتی را از سال ۱۳۷۹ آغاز نمود.[۲۸۳] برنامهٔ عملیاتی کاهش آلودگی صوتی در سال ۱۳۹۴ در شورای شهر تهران تصویب و سپس کمیتهٔ کنترل و پایش آلودگی صوتی شهر تهران تشکیل شد. ایجاد و به‌روزرسانی نقشه‌های صوتی، ایجاد دیوار صوتی، تدوین دستورالعمل‌ها و تعیین حریم صوتی بزرگ‌راه‌ها از اقداماتی بودند که در مقابله با آلودگی صوتی در تهران صورت پذیرفت.[۲۸۰]

    جانوران موذی[ویرایش]

    با توجه به اینکه در صورت رخ دادن بحرانی در تهران، موش‌های مهاجم می‌توانند خسارت‌ها را افزایش دهند و باعث شیوع بیماری شوند، از آن‌ها به عنوان یک معضل مهم یاد می‌شود.[۲۷۲][۲۸۴]

    زباله‌ها مهمترین منبع غذایی موش‌ها در تهران اعلام شدند.[۲۸۵] دفع نادرست زباله‌ها به بقای موش‌ها و افزایش شمار آن‌ها در سطح شهر کمک کرده‌است.[۲۸۶] شهرداری تهران در مبارزه با موش‌ها طرح‌هایی همچون سم‌پاشی، طعمه‌گذاری، موش‌گیری با تفنگ بادی و مسدودسازی کلونی موش‌ها را اجرا کرده‌است.[۲۸۵]

    سیاست[ویرایش]

    سیاست تهران
    نمایی از ساختمان مجلس شورای اسلامی

    تهران پایتخت ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. به عنوان یک مرکز سیاسی و اداری، مهمترین نهادهای دولتی و قضایی ایران همانند وزارتخانه‌ها و مجلس شورای اسلامی در تهران واقع شده‌است و این شهر محل زندگی تأثیرگذارترین مقام‌های کشور ایران، شامل رهبر، رئیس‌جمهور، برخی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، شماری از نمایندگان و رئیس مجلس شورای اسلامی است.[۲۸۷]

    تهران ۳۰ نماینده در مجلس شورای اسلامی دارد.[۲۸۸] ادارهٔ شهر نیز توسط شهرداری تهران انجام می‌شود. شهردار تهران توسط شورای شهر تهران انتخاب شده و این شورا بر عملکرد شهرداری نظارت و برای اداره شهر قانون‌گذاری می‌کند. شهر تهران به لحاظ اداری به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۱۲ ناحیه تقسیم شده و شهرهای تجریش و ری را نیز دربرگرفته‌است.[۲۸۹][۲۹۰][۲۹۱][۱۹]

    شورای شهر تهران[ویرایش]

    نوشتار اصلی: شورای اسلامی شهر تهران
    نمایی از یک نشست علنی شورای شهر تهران در سال ۱۳۹۴

    نخستین انتخابات شورای اسلامی شهر تهران در سال ۱۳۷۷ برگزار شد و این شورا در ۹ اردیبهشت ۱۳۷۸ شکل گرفت. مهم‌ترین وظایف آن نیز شامل انتخاب شهردار، برکناری شهردار، نظارت بر عملکرد شهرداری، تصویب بودجهٔ شهرداری و سازمان‌های وابسته به آن، تصویب آیین‌نامه‌ها و انجام امور نظارتی جهت بهبود کیفیت زندگی شهروندان است.[۲۹۲][۲۹۳][۲۸۹]

    اکنون شورای اسلامی شهر تهران ۲۱ عضو اصلی و ۱۱ عضو جانشین دارد.[۲۹۴]

    شهرداری تهران[ویرایش]

    نوشتار اصلی: شهرداری تهران

    ادارهٔ تهران بر عهدهٔ سازمان غیردولتی شهرداری تهران است که در سال ۱۲۸۶ تأسیس شد. مدیریت این سازمان را شهرداران تهران بر عهده داشته‌اند. اکنون شهردار تهران با حکم شورای شهر تهران انتخاب می‌شود اما پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب می‌گردید. شهرداری تهران ۲۲ منطقه را شامل می‌شود و مدیریت هر منطقه به عهدهٔ شهردار آن منطقه است.[۲۹۰] تصویب بودجهٔ شهرداری تهران نیز بر عهدهٔ شورای شهر است و بودجهٔ سال ۱۳۹۷ این سازمان، با سقفی در حدود ۱۷ هزار و ۴۳۰ میلیارد تومان توسط شورای شهر تصویب شده بود.[۲۹۵]

    شهرداری تهران با مشکلات زیست‌محیطی تهران مواجه است. همچنین تراکم جمعیت بالای تهران توانایی شهرداری را برای ارائهٔ برخی خدمات کاهش داده‌است.[۲۹۶][۲۹۷]

    روابط جهانی[ویرایش]

    شهرهای خواهرخوانده[ویرایش]

    نوشتار(های) وابسته: فهرست خواهرخواندگان ایران

    دیگر روابط جهانی[ویرایش]

    تهران با شهرهای زیر پیمان‌نامهٔ همکاری بسته‌است:

    جستارهای وابسته[ویرایش]

    نشان درگاهدرگاه تهران

    منابع[ویرایش]

    1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ نتایج سرشماری ۱۳۹۵ وبگاه مرکز آمار ایران
    2. ↑ «Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps». citypopulation.de. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-09-13. بازبینی‌شده در 2018-09-13. 
    3. ↑ «۱۲ هزار و ۲۰۰ نفر؛ تراکم جمعیت تهران در ۱ کیلومتر مربع» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد آنلاین. بازبینی‌شده در 2018-09-11. 
    4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ «مساحت حاشیه‌های پایتخت سه برابر مساحت شهر تهران است.». وبگاه همشهری آن‌لاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
    5. ↑ News, پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «وسعت تهران در ۶ دهه ۷ برابر شد». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بازبینی‌شده در 2018-09-11. 
    6. ↑ مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی. «مدخل برگزیده: تهران- جغرافیا/ شیوا جعفری». www.cgie.org.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۰۹-۱۱. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۱. 
    7. ↑ «آب و هوا: تهران - نمودار آب و هوا، نمودار دما، جدول آب و هوا - Climate-Data.org». fa.climate-data.org. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۱. 
    8. ↑ «Tehrān | national capital, Iran | Climate» ‎(en)‎. به کوشش Encyclopedia Britannica. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-09-13. 
    9. ↑ «آمار بزرگ‌ترین شهرهای جهان». بازبینی‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۲. 
    10. ↑ «The 2009 Revision Population Database». سازمان ملل متحد. بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱. 
    11. ↑ «نتایج تفضیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن - ۱۳۸۵». پایگاه اینترنتی استانداری تهران. بازبینی‌شده در ۷ اوت ۲۰۱۱. 
    12. ↑ خبرگزاری ایسنا. «نخستین ایستگاه‌های خط ۷ مترو افتتاح شد». 
    13. ↑ «تعداد سفرهای انجام شده در مترو در تهران در سال ۱۳۹۴». سالنامه آماری شهر تهران، ۱۳۹۴. 
    14. ↑ "طهران". في الموسوعة العربیة المیسرة. الجزء ٤. بیروت و قاهره: المکتبة العصریة، ٢٠٠٩. ٢١٧١. ISBN ‎٩٧٨٦٦٥٣٥٢٥١٩٨. 
    15. ↑ «بازگشت مهاجرت به تهران». Aftabir.com، ۱۸ مهر ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۷ اوت ۲۰۱۱. 
    16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ «دربارهٔ تهران». شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱ اوت ۲۰۱۱. 
    17. ↑ «توسعه دیوانه‌وار شهرها». همشهری آنلاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
    18. ↑ «جشن تولد ۱۰ سالگی مترو دوشنبه شب برگزار می‌شود». خبرگزاری آنا. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
    19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ تاریخچه تهران. ویرایش ویرایش دوم. تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۷. شابک ۹۷۸٬۹۶۴٬۳۴۲٬۲۵۳٬۰. 
    20. ↑ «احتمال وقوع زلزله در تهران». ۴ اردیبهشت ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۸ اوت ۲۰۱۱. 
    21. ↑ «آی-آر تاپ». شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۸ اوت ۲۰۱۱. 
    22. ↑ «دیدنی‌های تهران». هتل هما. بازبینی‌شده در ۸ اوت ۲۰۱۱. 
    23. ↑ «دانستنی‌های تهران». وبگاه رسمی دهمین نمایشگاه بین‌المللی تجهیزات پزشکی. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
    24. ↑ «Top 10 Cheapest Cities In The World». هوسینگ نپال(www.housingnepal.com). بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱. 
    25. ↑ «World's most expensive cities». سی ان ان مانیCNN Money. بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱. 
    26. ↑ «world Economies اقتصاد دنیا». www.worldeconomies.co.uk. بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱. 
    27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ >«(Europe is home to the most expensive cities in the world)». www.citymayors.com شهرداریها. بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱. 
    28. ↑ بی‌بی‌سی فارسی. «شکاف هزینه تهران با دیگر استان‌ها دو برابر شده». ۱۹ آذر ۱۳۹۶. 
    29. ↑ «افزایش بودجه سال آینده تهران». تابناک، ۲ مهر ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۱۰ مهر ۱۳۹۲. 
    30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ ۳۰٫۲ بی‌بی‌سی. «تهران چگونه پایتخت شد؟». www.bbc.com. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۸. 
    31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ «ریشه نام تهران» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری افکارنیوز. بازبینی‌شده در 2018-06-08. 
    32. ↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۶. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
    33. ↑ Planet, Lonely. “History of Tehran - Lonely Planet Travel Information”. www.lonelyplanet.com. Retrieved 2018-05-28. 
    34. ↑ «خبرگزاری فارس - دومین اسکلت 7 هزار ساله تهران کشف شد» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2015-04-18. بازبینی‌شده در 2018-05-28. 
    35. ↑ «Residence in Tehran dates back to 7,000 years ago» ‎(en-US)‎. به کوشش IFP News. 2015-01-12. بازبینی‌شده در 2018-05-28. 
    36. ↑ ابراهیم پورداوود. صفحه ۲۳. 
    37. ↑ Sarkhosh Curtis, Vesta; Stewart, Sarah. (2005), Birth of the Persian Empire", I.B. Tauris, p. 37 
    38. ↑ داریوش، شهبازی. «اسکندر مقدونی در گستره تهران -. : Darioush Shahbazi :.». www.darioush-shahbazi.com. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۲۸. 
    39. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۷، ۲۲۰، ۲۲۱ و ۲۲۲. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
    40. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۷، ۱۸ و ۳۰۹. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
    41. ↑ ۴۱٫۰ ۴۱٫۱ ۴۱٫۲ ۴۱٫۳ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰، ۳۱۶ و ۳۱۷. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
    42. ↑ ۴۲٫۰ ۴۲٫۱ ۴۲٫۲ «چرا تهران پایتخت شد؟» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-04-10. بازبینی‌شده در 2018-05-30. 
    43. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌های از تاریخ تهران. ثالث. ۳۱۴، ۳۱۵ و ۳۱۶. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
    44. ↑ ۴۴٫۰ ۴۴٫۱ ۴۴٫۲ «: انتقال پایتخت در ایران». daneshnameh.roshd.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-03. 
    45. ↑ «تاریخ ایرانی - چرا تهران پایتخت شد؟». tarikhirani.ir. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۳۰. 
    46. ↑ Behnegarsoft.com. «چرا تهران پایتخت شد». پایگاه خبری الف. بازبینی‌شده در 2018-05-30. 
    47. ↑ «: تهران پایتخت قاجاریه». daneshnameh.roshd.ir. بازبینی‌شده در 2018-05-31. 
    48. ↑ ۴۸٫۰ ۴۸٫۱ ۴۸٫۲ ۴۸٫۳ «نگاهی به تاریخ تهران در دوران قاجار و پهلوی /از دارالخلافه ناصری تا تهران مدرن». www.cgie.org.ir. بازبینی‌شده در 2018-05-31. 
    49. ↑ ۴۹٫۰ ۴۹٫۱ «تاریخچه شهر تهران – شاهسون سیر دانا». shahsavanseir.com. بازبینی‌شده در 2018-06-04. 
    50. ↑ تاریخ ایرانی. «کنفرانس تهران آغاز شد». 
    51. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۵۶. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. 
    52. ↑ «: تهران پایتخت پهلوی». daneshnameh.roshd.ir. بازبینی‌شده در 2018-05-31. 
    53. ↑ «از تدوین "طرح جامع تهران" توسط معمار یهودی تا "تراکم فروشی" به سبک کرباسچی + تصاویر» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2013-03-03. بازبینی‌شده در 2018-06-01. 
    54. ↑ «از شهیاد تا آزادی». BBC Persian. بازبینی‌شده در 2018-05-31. 
    55. ↑ «'برج آزادی پس از۲۰ سال شسته می‌شود'». BBC Persian. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۳۱. 
    56. ↑ Hamshahrionline. «دانشگاه تهران». ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۷. 
    57. ↑ وبگاه دانشگاه شریف. «آشنایی با دانشگاه». 
    58. ↑ ۵۸٫۰ ۵۸٫۱ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «تاریخچه ورزشگاه آزادی تهران». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-06-04. 
    59. ↑ «The world's 10 largest football stadiums – in pictures» ‎(en-GB)‎. به کوشش The Guardian. 2013-12-10. ISSN ۰۲۶۱-۳۰۷۷. بازبینی‌شده در 2018-06-04. 
    60. ↑ ایران, عصر. «تهران میزبان المپیک آسیا - سال 1353 / افتتاحیه در استادیوم آزادی / مشعل در سعدآباد (عکس)». عصر ایران. بازبینی‌شده در 2018-06-04. 
    61. ↑ «17 شهریور 57 در تهران چه گذشت؟» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2016-09-07. بازبینی‌شده در 2018-06-02. 
    62. ↑ «مسیرهای 10گانه راهپیمایی 22 بهمن اعلام شد - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-02. 
    63. ↑ «PressTV-Iranians mark Islamic Revolution anniv.». بازبینی‌شده در 2018-06-02. 
    64. ↑ News, پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «خاموشی‌ها در زمان بمباران بیهوده بود». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بازبینی‌شده در 2018-06-01. 
    65. ↑ «تلافی ایران در مقطع دوم جنگ شهرها؛ تا زمانی که عراق دست از حمله کشید - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-01. 
    66. ↑ «آرامش روحی در بمباران تهران». www.imam-khomeini.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-01. 
    67. ↑ «اشغال سفارت آمریکا در ایران؛ ۳۸ سال بعد». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۲. 
    68. ↑ «: تهران پایتخت جمهوری اسلامی». daneshnameh.roshd.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-03. 
    69. ↑ «برج میلاد تهران» ‎(fa-IR)‎. به کوشش BBC Persian. بازبینی‌شده در 2018-06-03. 
    70. ↑ «نگاهی به بلندترین آسمانخراش ایران؛ برج میلاد» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی. 2016-08-20. بازبینی‌شده در 2018-06-03. 
    71. ↑ «انتقال پایتخت؛ نجات پایتخت یا نجات تهران؟». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۳. 
    72. ↑ تهران‌پرس - کد خبر: ۳۲۵۹۶. «انتقال یا مدیریت پایتخت!/ دلایل مخالفان و موافقان برای انتقال پایتخت». ۱۸ دی ۱۳۹۲. 
    73. ↑ «تهران و البرز مهاجر پذیرترین استانها/ کمترین تغییر و مهاجرت در استان قم» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2014-06-16. بازبینی‌شده در 2018-06-06. 
    74. ↑ «مهاجرت در شهر تهران». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-06. 
    75. ↑ «Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps». www.citypopulation.de. بازبینی‌شده در 2018-06-06. 
    76. ↑ «آرامش شهری؛ گمشده امروز کلانشهرها/عملیات نجات پایتخت ادامه دارد» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2016-10-22. بازبینی‌شده در 2018-06-06. 
    77. ↑ «پیامدهای افزایش جمعیت در شهر تهران» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری افکارنیوز. بازبینی‌شده در 2018-06-06. 
    78. ↑ «ناکارآمدی مدیریت شهری؛ علت مشکلات شهر تهران» ‎(fa-IR)‎. به کوشش فراتاب. 2018-05-02. بازبینی‌شده در 2018-06-06. 
    79. ↑ «مجله تهران». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-10. 
    80. ↑ «دربارهٔ تهران - معرفی شهر تهران». www.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
    81. ↑ ۸۱٫۰ ۸۱٫۱ ۸۱٫۲ ۸۱٫۳ ۸۱٫۴ ۸۱٫۵ ۸۱٫۶ ۸۱٫۷ ۸۱٫۸ ۸۱٫۹ «مدخل برگزیده: تهران- جغرافیا/ شیوا جعفری». www.cgie.org.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-10. 
    82. ↑ «climate of iran - Iran Traveling Center» ‎(en-US)‎. به کوشش Iran Traveling Center. 2015-08-01. بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
    83. ↑ "cri.ac.ir/files/Data/Synoptic Data up to l2005/SHOMALTE". Climatological Research Institute. 
    84. ↑ «اقلیم و آلودگی هوا». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
    85. ↑ www.dsi.co.ir. «موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران | IICHS». بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
    86. ↑ «تهران دربرابر همه حوادث آسیب‌پذیر است/ پس‌گیری همه سوله‌های بحران» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2017-12-02. بازبینی‌شده در 2018-06-10. 
    87. ↑ ۸۷٫۰ ۸۷٫۱ ۸۷٫۲ «خبرگزاری فارس - ماجرای گسل‌های تهران چیست؟ / از بزرگترین زلزله تهران چند سال می‌گذرد؟» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2017-12-21. بازبینی‌شده در 2018-06-10. 
    88. ↑ فرارو، Fararu. «راه فرار از زلزله تهران». Fararu | فرارو. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۰. 
    89. ↑ «احتمال وقوع سیل در تهران جدی است». به کوشش Aftabir.com. بازبینی‌شده در 2018-06-12. 
    90. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «خطر سیل در کمین تهران». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بازبینی‌شده در 2018-06-12. 
    91. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «خطر سیل تهران جدی است». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بازبینی‌شده در 2018-06-12. 
    92. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۴۵. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. 
    93. ↑ «دلایل مخالفت مرکزپژوهش‌های مجلس با جدایی ری از تهران - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
    94. ↑ ۹۴٫۰ ۹۴٫۱ «اجرای تغییرات در منطقه‌بندی پایتخت نیازمند بررسی‌های بیشتر». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
    95. ↑ ۹۵٫۰ ۹۵٫۱ ۹۵٫۲ «دلیل نامگذاری محله‌های شمال تهران قدیم» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری جماران - امام خمینی - انقلاب اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
    96. ↑ ۹۶٫۰ ۹۶٫۱ Tehran.ir. «پیوست شماره چهار: برنامه‌ها و طرحهای (موضعی و موضوعی) توسعه و عمران شهری تهران». http://www.tehran.ir. 
    97. ↑ ۹۷٫۰ ۹۷٫۱ «طرح جامع تهران و مدیریت شهری» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-06-13. 
    98. ↑ «تلنگر زلزله ملارد به تهران / وضعیت اورژانسی بافت فرسوده پایتخت» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-06-15. 
    99. ↑ ایسنا. «بافت فرسوده؛ از وعده طرح‌های متعدد تا امید به مسکن امید». www.isna.ir. بازبینی‌شده در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۸. 
    100. ↑ «احیای کُند بافت‌های فرسوده‎/فقدان شفافیت مالی در ساخت و ساز مشارکتی» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2017-09-03. بازبینی‌شده در 2018-06-15. 
    101. ↑ ۱۰۱٫۰ ۱۰۱٫۱ ۱۰۱٫۲ «رادیو زمانه | گزارش ویژه | میراث فرهنگی | آغاز مدرنیسم در معماری تهران». zamaaneh.com. بازبینی‌شده در 2018-06-13. 
    102. ↑ بی‌بی‌سی. «یادگارهای معماران ارمنی در تهران». www.bbc.com. ۸ آوریل ۲۰۰۵. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۳. 
    103. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۱۱۲ و ۱۱۳. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. 
    104. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۹. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
    105. ↑ «Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps». www.citypopulation.de. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
    106. ↑ ۱۰۶٫۰ ۱۰۶٫۱ درگاه ملی آمار. «نتایج سرشماری ۱۳۹۵/تهران». https://www.amar.org.ir. 
    107. ↑ ۱۰۷٫۰ ۱۰۷٫۱ سیما, IRIB NEWS AGENCY | خبرگزاری صدا و. «جمعیت تهران، 13 میلیون نفر». IRIB NEWS AGENCY | خبرگزاری صدا و سیما. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
    108. ↑ «توزیع نسبی جمعیت در گروه‌های عمده سنی». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-21. 
    109. ↑ ۱۰۹٫۰ ۱۰۹٫۱ ۱۰۹٫۲ ۱۰۹٫۳ ۱۰۹٫۴ ۱۰۹٫۵ «12قرن افزایش جمعیت تهران». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
    110. ↑ «روند تحول جمعیت مناطق». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-06-19. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
    111. ↑ «روند تحول جمعیت مناطق». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-06-19. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
    112. ↑ Kjeilen، Tore. «Teheran - LookLex Encyclopaedia». looklex.com. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
    113. ↑ «یک و نیم میلیون مازندرانی پایتخت‌نشین شدند» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-08-14. 
    114. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۱۱۲ و ۱۱۳. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. 
    115. ↑ Amar.org.ir. «مقایسه ویژگیهای جمعیتی و اجتماعی مناطق ٢٢ گانه شهر تهران». http://www.amar.org.ir. 
    116. ↑ «مهاجران در ایران؛ تعداد اتباع کدام کشورها بیشتر است؟» ‎(en-GB)‎. به کوشش BBC News فارسی. 2017-06-19. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
    117. ↑ «Tehran - Political Situation». en.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
    118. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «چنددرصد تهرانی‌ها در تهران به دنیا آمده‌اند؟». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
    119. ↑ «همشهری محله | لهجه تهرانی». mahaleh.hamshahrilinks.org. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
    120. ↑ «همشهری محله | در سوگ لهجه «ترونی»». mahaleh.hamshahrilinks.org. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
    121. ↑ الهام فتحی. «نگاهی به وضعیت دین و جمعیت ایران در نیم‌قرن اخیر». https://www.amar.org.ir. 
    122. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. «دین و اقلیت‌های دینی». Atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-09. 
    123. ↑ «خانه ارزشمند تاریخی یا مرکز فساد بهائیت در تهران» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2014-11-30. بازبینی‌شده در 2018-06-09. 
    124. ↑ «حقوق و تکالیف اقلیت‌های دینی در قوانین ایران - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-09. 
    125. ↑ «اقلیت‌های مذهبی درایران / قسمت اول». hawzah.net. بازبینی‌شده در 2018-06-09. 
    126. ↑ "قدیمی‌ترین مسجد بازار تهران/رونمایی از سومین اثر گنجنامه دارالخلافه". 2017. خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. Accessed December 20 2017. تهران-رونمایی-از سومین-اثر-گنجنامه-دارالخلافه.
    127. ↑ «سرقت در صدر جرایم پایتخت/ تأکید بر پاکسازی مناطق آلوده» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-07-08. بازبینی‌شده در 2018-09-19. 
    128. ↑ «رشد چشمگیر سرقت در کشور» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2016-08-01. بازبینی‌شده در 2018-06-07. 
    129. ↑ Seratnews.com, صراط نیوز |. «اعلام آمار جرایم مختلف در تهران». صراط نیوز | Seratnews.com. بازبینی‌شده در 2018-06-07. 
    130. ↑ «معضل مواد مخدر و اعتیاد؛ افزایش 2 برابری نگهداری معتادان متجاهر راهگشاست؟ - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-09-19. 
    131. ↑ «سهم بالای تهرانی‌ها در درگیری‌های خیابانی» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-06-07. 
    132. ↑ (www.dw.com)، Deutsche Welle. «ثبت رکورد "هر دقیقه یک نزاع" در پزشکی قانونی ایران | DW | 15.06.2015». DW.COM. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۷. 
    133. ↑ ۱۳۳٫۰ ۱۳۳٫۱ ۱۳۳٫۲ «کودکان خیابانی در کدام مناطق تهران زندگی و کار می‌کنند + نقشه - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-30. 
    134. ↑ «سرکوب خشونت‌آمیز تجمع روز جهانی زنان در تهران و بازداشت ده‌ها فعال مدنی» ‎(fa-IR)‎. به کوشش کمپین حقوق بشر در ایران. ۱۳۹۶-۱۲-۱۷T20:30:23+00:00. بازبینی‌شده در 2018-06-30. 
    135. ↑ «۸ مارس در تهران: زنان را کتک زدند و تعدادی از معترضان را بازداشت کردند | رادیو زمانه». به کوشش رادیو زمانه. 2018-03-08. بازبینی‌شده در 2018-06-30. 
    136. ↑ «پلیس تهران: در ۴۸ ساعت گذشته ۱۲۸ زن و دختر بدحجاب دستگیرشده‌اند» ‎(fa)‎. به کوشش صدای آمریکا. بازبینی‌شده در 2018-06-30. 
    137. ↑ «بازتاب کتک زدن دختر جوان توسط پلیس ایران در روزنامه دیلی میل» ‎(fa)‎. به کوشش صدای آمریکا. بازبینی‌شده در 2018-06-30. 
    138. ↑ «بازتاب برخورد خشن مأمورین گشت ارشاد با دختر جوان در رسانه‌های جهان + عکس» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد نیوز. بازبینی‌شده در 2018-06-30. 
    139. ↑ «شاپرک شجری‌زاده، از دختران خیابان انقلاب، بار دیگر بازداشت شد». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۳۰. 
    140. ↑ «یکی دیگر از «دختران خیابان انقلاب» ضرب‌وشتم و «بازداشت شد»». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۳۰. 
    141. ↑ ۱۴۱٫۰ ۱۴۱٫۱ «Tehrān | national capital, Iran» ‎(en)‎. به کوشش Encyclopedia Britannica. بازبینی‌شده در 2018-07-01. 
    142. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۱۲۸، ۱۲۹. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. 
    143. ↑ «سهم 21درصدی تهران در کل تولید ناخالص داخلی ایران/دولت باید زمین بازی را برای کسب و کارهای موجود و جدید هموار کند». http://shahrnevesht.tehran.ir. ۱۳۹۶/۷/۲۷. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۴. 
    144. ↑ شهرداری تهران. “Tehran - Economy”. en.tehran.ir. Archived from the original on 2018-07-08. Retrieved 2018-07-08. 
    145. ↑ شرکت ملی نفت ایران. «شرکت ملی نفت ایران دومین شرکت بزرگ نفتی جهان شناخته شد». 
    146. ↑ «ایران خودرو در افغانستان خط تولید ایجاد می‌کند». BBC News فارسی. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲. 
    147. ↑ IKCO. «اطلاعات تماس شرکت ایران‌خودرو». https://www.ikco.ir. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲. 
    148. ↑ «نرخ بیکاری ۱۱٫۵ درصدی تهران/ احصای ۴۰ مشکل جدی پایتخت» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2018-04-30. بازبینی‌شده در 2018-07-02. 
    149. ↑ اتاق بازرگانی. «شاخص‌های اقتصادی». بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲. 
    150. ↑ «تاریخچه بورس اوراق بهادار تهران». http://tse.ir. 
    151. ↑ «ثبت رکورد تاریخی در بازار بورس تهران» ‎(en-GB)‎. به کوشش BBC News فارسی. 2018-06-17. بازبینی‌شده در 2018-07-07. 
    152. ↑ «نوسان در بازار بورس تهران». BBC News فارسی. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۷. 
    153. ↑ «کرکره‌ها همچنان پایین است؛ بازار تهران در سومین روز اعتصاب». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۳. 
    154. ↑ AFP. «Hopes for shopping revolution as malls sprout in Iran». به کوشش GulfNews. 2015-09-17. بازبینی‌شده در 2018-07-13. 
    155. ↑ Dehghan، Saeed Kamali. «Iran's top 10 tourist destinations – in pictures» ‎(en-GB)‎. به کوشش The Guardian. 2013-10-18. ISSN ۰۲۶۱-۳۰۷۷. بازبینی‌شده در 2018-07-10. 
    156. ↑ Fallahi، Pontia. «The Best Cities to Visit in Iran». به کوشش Culture Trip. بازبینی‌شده در 2018-07-10. 
    157. ↑ ۱۵۷٫۰ ۱۵۷٫۱ ۱۵۷٫۲ «تهران میزبان ۱٫۶ میلیون گردشگر خارجی» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد آنلاین. بازبینی‌شده در 2018-07-10. 
    158. ↑ «آشنایی با فرودگاه مهرآباد - ایران». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-14. 
    159. ↑ «جدیدترین آمار از فرودگاه‌ها در اردیبهشت ۹۷/ مهرآباد صدرنشین است» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2018-06-19. بازبینی‌شده در 2018-07-14. 
    160. ↑ «آشنایی با فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) - ایران». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-14. 
    161. ↑ «آبروریزی حوادث افتتاح فرودگاه امام در سال83» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-07-14. 
    162. ↑ «جزئیات آمار پروازهای ایران در آبان ۹۶ / مهرآباد همچنان رکوردار» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-12-16. بازبینی‌شده در 2018-07-14. 
    163. ↑ ۱۶۳٫۰ ۱۶۳٫۱ Bus.tehran.ir - وبگاه رسمی شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه. «تاریخچه شرکت اتوبوسرانی تهران و حومه». http://bus.tehran.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۰۷-۱۴. 
    164. ↑ Murray, Alan (2000). World Trolleybus Encyclopaedia, pp. 57 and 99. Yateley, Hampshire, UK: Trolleybooks. شابک: ‎۰-۹۰۴۲۳۵-۱۸-۱.
    165. ↑ Trolleybus Magazine No. 265 (January–February 2006), pp. 16–17. National Trolleybus Association (UK). ISSN 0266-7452.
    166. ↑ سرویس‌های شهروندی - شهرداری تهران. «معرفی سامانة اتوبوسهای تندرو (BRT)». 
    167. ↑ «نیاز اورژانسی تهران به شش‌هزار اتوبوس» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-07-14. 
    168. ↑ «طولانی‌ترین بزرگراه تهران کدام است؟ - جدیدترین اخبار ایران و جهان ممتاز نیوز» ‎(fa-IR)‎. به کوشش جدیدترین اخبار ایران و جهان ممتاز نیوز. ۱۳۹۴-۰۵-۱۳T09:52:48+00:00. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
    169. ↑ «حوادث و سوانح رانندگی». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
    170. ↑ «۶۰ راهکار برای حل ترافیک بحرانی پایتخت» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2017-10-02. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
    171. ↑ «پلیس راهور: ترافیک پایتخت، بحرانی است». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
    172. ↑ «مالکیت اتومبیل». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
    173. ↑ «تعداد خودروهای تهران 6 برابر ظرفیت خیابان‌هاست» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-09-22. بازبینی‌شده در 2018-04-19. 
    174. ↑ «پیشنهادات تازه برای حل مشکل جای پارک در پایتخت / ترافیک تهران تا دو سال آینده قفل می‌شود» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2013-12-08. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
    175. ↑ ۱۷۵٫۰ ۱۷۵٫۱ «تهران پارکینگ خودروها/دغدغه ای به نام جای پارک - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
    176. ↑ ۱۷۶٫۰ ۱۷۶٫۱ «تاریخچه تاکسیرانی در تهران» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
    177. ↑ کسری، نیلوفر. «اشرف الملوک امینی (فخرالدوله)». گنجینه اسناد، ش. ۶۰ (۱۳۸۴): ۳۴–۵۱. 
    178. ↑ تهران, تاکسیرانی شهر. «انواع تاکسی». taxi.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
    179. ↑ ۱۷۹٫۰ ۱۷۹٫۱ «برلیانس در تهران تاکسی می‌شود» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
    180. ↑ «آشنایی با تاریخچه احداث راه‌آهن در ایران». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
    181. ↑ «ایستگاه راه‌آهن تهران در زادگاه خود می‌ماند» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
    182. ↑ «تاریخچه مترو - ادامه». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
    183. ↑ «تاریخچه 30 ساله متروی تهران» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
    184. ↑ «مترو تهران از نگاه آمار و ارقام». شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری تهران و حومه. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
    185. ↑ ۱۸۵٫۰ ۱۸۵٫۱ «جابجایی روزانه 3 میلیون و 800 هزار نفر با مترو تهران» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
    186. ↑ News, پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «رکورد سفر روزانه با مترو تهران از مرز ۷ میلیارد گذشت». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
    187. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۲۱۷ تا ۲۳۳ (بخش تهران و باغ‌های گمشده‌اش). شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
    188. ↑ «افزایش سرانه فضای سبز درون‌شهری پایتخت به ۱۵٫۸ مترمربع» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2016-06-11. بازبینی‌شده در 2018-04-19. 
    189. ↑ nasimonline.ir. «مختاری: فضای سبز تهران در سال آتی50 هزار هکتار افزایش می‌یابد» ‎(fa-IR)‎. به کوشش نسیم آنلاین. بازبینی‌شده در 2018-04-19. 
    190. ↑ «کمربند سبز پیرامون تهران به ۴۱ هزار هکتار می‌رسد» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-06-09. 
    191. ↑ «اهداف، وظایف و ماموریت‌های سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران». parks.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-09. 
    192. ↑ «Tehrān | national capital, Iran | Health» ‎(en)‎. به کوشش Encyclopedia Britannica. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-08-14. 
    193. ↑ «آشنایی با نخستین بیمارستان تهران». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-14. 
    194. ↑ Entekhab.ir, پایگاه خبری تحلیلی انتخاب |. «تهران؛ میزبان معتبرترین بیمارستانهای کشور! +عکس». پایگاه خبری تحلیلی انتخاب | Entekhab.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-14. 
    195. ↑ «دربارهٔ ما - بیمارستان میلاد». بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی میلاد. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۴. 
    196. ↑ «۷۵ درصد بیمارستان‌های دولتی تهران فرسوده و غیر مقاوم هستند». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-14. 
    197. ↑ ۱۹۷٫۰ ۱۹۷٫۱ ۱۹۷٫۲ «آشنایی با تاریخچه تئاتر در ایران». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-29. 
    198. ↑ «آشنایی با تالارهای وحدت و رودکی». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-29. 
    199. ↑ «کاشی‌های تئاتر شهر به سرقت رفت». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۹. 
    200. ↑ هنر، فروزان جمشیدنژاد روزنامه‌نگار حوزه فرهنگ و. «سه خواهر و دیگران، نمایش‌نامه چخوف به روایت حمید امجد». BBC News فارسی. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۹. 
    201. ↑ «داستان 40 سالگی تماشاخانه شهر» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2016-01-18. بازبینی‌شده در 2018-07-29. 
    202. ↑ «Massoud Mehrabi - Articles». www.massoudmehrabi.com. بازبینی‌شده در 2018-07-31. 
    203. ↑ «سینما در عصر مشروطه» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-07-31. 
    204. ↑ ۲۰۴٫۰ ۲۰۴٫۱ ۲۰۴٫۲ ۲۰۴٫۳ بی‌بی‌سی فارسی. «BBCPersian.com-تالارهای نمایش فیلم در تهران». www.bbc.com. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۰۷-۳۱. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۳۱. 
    205. ↑ ۲۰۵٫۰ ۲۰۵٫۱ «نگاهی به تاریخچه سینمای ایران از ابتدا تا افتخارات+عکس» ‎(fa-IR)‎. به کوشش جامعه خبری تحلیلی الف. بازبینی‌شده در 2018-07-31. 
    206. ↑ ۲۰۶٫۰ ۲۰۶٫۱ کریمی، آزاده. «نیم قرن پس از گنج قارون؛ فیلم‌هایی که میلیاردی می‌فروشند» ‎(en-GB)‎. به کوشش BBC News فارسی. 2017-05-02. بازبینی‌شده در 2018-07-31. 
    207. ↑ «آشنایی با جشنواره بین‌المللی فیلم فجر». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-03. 
    208. ↑ «مصاحبه رادیو فردا با دو عضو قدیمی و خواننده جدید گروه بلک کتز». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۷. 
    209. ↑ بلور، بهزاد. «ابی، صحنه آخر» ‎(en-GB)‎. به کوشش BBC News فارسی. 2017-02-19. بازبینی‌شده در 2018-07-27. 
    210. ↑ «گوگوش» ‎(انگلیسی)‎. دانشنامه بریتانیکا، ۲۰۰۸. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 28 January 2013. بازبینی‌شده در ۱۶ مه ۲۰۰۸. 
    211. ↑ بی‌بی‌سی. “BBC News | MIDDLE EAST | Iran's pop diva to sing again”. news.bbc.co.uk. Archived from the original on 2018-07-27. Retrieved 2018-07-27. 
    212. ↑ بی‌بی‌سی، عنایت فانی. «سیما بینا: محدودیت‌های پس از انقلاب باعث شد جایگاه هنری خودم را پیدا کنم». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۰۷-۲۷. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۷. 
    213. ↑ «فقدان صدای زن در موسیقی ایران» ‎(en-GB)‎. به کوشش BBC News فارسی. 2016-12-07. بازبینی‌شده در 2018-07-27. 
    214. ↑ (www.dw.com)، Deutsche Welle. «اعتراض به محدودیت خوانندگی زنان در استان‌های ایران | DW | 17.07.2017». DW.COM. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۷. 
    215. ↑ FarhangNews.ir. «مجوز ارشاد برای زن آوازه خوان در تالار وحدت /نظر شما ؟» ‎(fa)‎. 2015-07-01. بازبینی‌شده در 2018-08-02. 
    216. ↑ «کنسرت محسن یگانه به روایت تصویر - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-08-02. 
    217. ↑ «ارکستر سمفونیک تهران یکصدا با تیم ملی ایران در روسیه» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-08-02. 
    218. ↑ «اولین کنسرت کلایدرمن در تهران برگزار شد/اجرای قطعه «ای ایران»» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-06-23. بازبینی‌شده در 2018-08-02. 
    219. ↑ «ارکستر سمفونیک تهران در تالار وحدت» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری ایلنا. بازبینی‌شده در 2018-08-02. 
    220. ↑ «معرفی | جشنواره موسیقی فجر». جشنواره موسیقی فجر. بازبینی‌شده در 2018-08-03. 
    221. ↑ «آشنایی با جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-03. 
    222. ↑ navideshahed. «اجرای 33 طرح نقاشی دیواری از تصاویر شهدا در تهران». 
    223. ↑ «فایل پی‌دی‌اف: فضای مرده تهران». 
    224. ↑ Resistart.ir. «نقاشی دیواری شهید محمد حسین فهمیده /لیلا دلفان+تصاویر.». 
    225. ↑ خبرگزاری مهر. «ترسیم نقاشی دیواری شهید لشگری و برادران شهید اسداللهی». 
    226. ↑ زیباسازی!. «نقاشی دیواری با موضوع شهدای مدافع حرم در دو نقطه از پایتخت اکران شد». 
    227. ↑ «همشهری محله | اکباتان و آپادانا پایتخت‌های گرافیتی ایران». mahaleh.hamshahrilinks.org. بازبینی‌شده در 2018-07-24. 
    228. ↑ «تهران بهم‌ریخته با نقاشی‌های دیواری بدون تفکر زیبا نمی‌شود/ دیوارنگاری متناسب تفریح شهرنشینان را ارزان می‌کند» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری برنا. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-07-24. 
    229. ↑ ۲۲۹٫۰ ۲۲۹٫۱ «حسرت گردشگر خارجی برای غذای ایرانی/ سبقت پیتزا فروشی‌های تهران از ایتالیا» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-08-01. 
    230. ↑ ۲۳۰٫۰ ۲۳۰٫۱ «گسترش حضور رستوران‌های خارجی در تهران پس از برجام - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-08-01. 
    231. ↑ «بررسی رضایت چینی‌ها از سفر به ایران/ غذای محبوب چینی‌ها چیست؟» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-02-03. بازبینی‌شده در 2018-08-01. 
    232. ↑ «در تهران غذاهای هفتاد و دو ملت را تجربه کنید» ‎(fa)‎. به کوشش دنیای سفر و گردشگری. 2015-11-26. بازبینی‌شده در 2018-08-01. 
    233. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «زندگی شبانه پایتخت ایران که رسماً زندگی شبانه ندارد!». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بازبینی‌شده در 2018-07-22. 
    234. ↑ «تجربه زندگی شبانه در تهران؛ سالی فقط یک‌ماه» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-06-24. بازبینی‌شده در 2018-07-22. 
    235. ↑ ایران, عصر. «زندگی شبانه در پایتخت جان می‌گیرد/اجرای طرح حیات شبانه شهر از 15 تیرماه». عصر ایران. بازبینی‌شده در 2018-07-22. 
    236. ↑ «احیای زندگی شبانه در مرکز تهران | رادیو زمانه». به کوشش رادیو زمانه. 2017-08-21. بازبینی‌شده در 2018-07-22. 
    237. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «تاریخچه ورزشگاه آزادی تهران». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-06-04. 
    238. ↑ «The world's 10 largest football stadiums – in pictures» ‎(en-GB)‎. به کوشش The Guardian. 2013-12-10. ISSN ۰۲۶۱-۳۰۷۷. بازبینی‌شده در 2018-06-04. 
    239. ↑ ایران, عصر. «تهران میزبان المپیک آسیا - سال 1353 / افتتاحیه در استادیوم آزادی / مشعل در سعدآباد (عکس)». عصر ایران. بازبینی‌شده در 2018-06-04. 
    240. ↑ «روزی که تهران میزبان المپیک شد (عکس) :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بازبینی‌شده در 2018-07-19. 
    241. ↑ Main, Super. «History». www.asianhandball.org. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-07-21. بازبینی‌شده در 2018-07-21. 
    242. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «بهترین پیست‌های اسکی ایران را بشناسید». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-08-03. 
    243. ↑ «بزرگترین پیست اسکی خاورمیانه جاذبه ای در ارتفاعات البرز» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-08-03. 
    244. ↑ «استقلال – پرسپولیس در بین 16 دربی بزرگ دنیا :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بازبینی‌شده در 2018-07-21. 
    245. ↑ ۲۴۵٫۰ ۲۴۵٫۱ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران/گام‌های نخست فوتبال تهران. ثالث. ۲۸۷–۲۹۲. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
    246. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران. «نگاهی به تاریخچه "فوتبال در ایران"». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-08-03. بازبینی‌شده در 2018-08-03. 
    247. ↑ «تفکیک جنسیتی و آرزوی دولت ایران برای دانشگاه اسلامی». BBC News فارسی. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۰. 
    248. ↑ «Tehrān | national capital, Iran | Education» ‎(en)‎. به کوشش Encyclopedia Britannica. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-08-13. 
    249. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «دارالفنون نخستین دانشگاه تاریخ مدرن ایران». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
    250. ↑ «رتبه‌بندی دانشگاه‌های کشور/ با کیفیت‌ترین دانشگاه کدام است؟» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد نیوز. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
    251. ↑ «برترین دانشگاه‌های ایرانی در رتبه‌بندی جهانی وبومتریکس» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-01-27. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
    252. ↑ «خبرگزاری فارس - نتایج رتبه‌بندی دانشگاه‌های برتر دنیا اعلام شد/ ۲۳ دانشگاه ایرانی در جمع دانشگاه‌های برتر جهان» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2018-05-19. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
    253. ↑ «آشنایی با دانشگاه تهران». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۰۸-۰۸. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۸. 
    254. ↑ «آشنایی با دانشگاه صنعتی شریف». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
    255. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «دانشگاه صنعتی شریف کجاست؟». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
    256. ↑ «آشنایی با دانشگاه صنعتی امیرکبیر». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
    257. ↑ «آشنایی با دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
    258. ↑ «تاریخچه پژوهشگاه نفت تهران - ripi.ir». www.ripi.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-08-14. بازبینی‌شده در 2018-08-14. 
    259. ↑ «دربارهٔ پژوهشگاه علوم انسانی - پژوهشگاه علوم انسانی». پژوهشگاه علوم انسانی. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۰۸-۱۴. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۴. 
    260. ↑ «آشنایی با پژوهشگاه دانش‌های بنیادی». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-14. 
    261. ↑ «کارشناس برنامه‌ریزی و توسعه مدارس هوشمند اداره کل آموزش و پرورش شهرستان‌های تهران، از شرایط حوزه فناوری اطلاعات و هوشمندسازی مدارس در شرایط پسابرجام سخن گفت». www.medu.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-15. 
    262. ↑ «اعلام ضوابط نقل‌وانتقال معلمان در مناطق تهران/ کدام گروه از معلمان نمی‌توانند تقاضا دهند؟» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2017-07-01. بازبینی‌شده در 2018-08-15. 
    263. ↑ «آدرس مناطق | اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران». www.tehranedu.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-15. 
    264. ↑ «چه تعداد دانش‌آموز در مدارس تهران تحصیل می‌کنند؟» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2017-09-18. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
    265. ↑ «خبرگزاری فارس - نگرانی از عدم استحکام نیمی از مدارس دولتی تهران» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2018-01-30. بازبینی‌شده در 2018-08-13. 
    266. ↑ «تراکم کلاس‌های مدارس ابتدایی شهر تهران 30 تا 33 نفر است» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری جماران - امام خمینی - انقلاب اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-08-15. 
    267. ↑ FarhangNews.ir. «"مهد کودک" گران‌تر از دوره دکترا» ‎(fa)‎. 2013-09-05. بازبینی‌شده در 2018-08-08. 
    268. ↑ ۲۶۸٫۰ ۲۶۸٫۱ «نرخ شهریه مهد کودک‌ها در سال 97 ابلاغ شد - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-08-08. 
    269. ↑ «تعطیلی مهدکودک برگزارکننده «استخر مختلط» / ارجاع پرونده به کمیسیون عالی بهزیستی - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-08-08. 
    270. ↑ «هیچ مهدکودکی حق برگزاری «استخر مختلط» ندارد/ پلمب مهدکودکهای متخلف - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-08-08. 
    271. ↑ ۲۷۱٫۰ ۲۷۱٫۱ مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی. «مدخل برگزیده: تهران- جغرافیا/ شیوا جعفری/جغرافیا». www.cgie.org.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶. 
    272. ↑ ۲۷۲٫۰ ۲۷۲٫۱ «موش‌های آدم‌خوار در انتظار زلزله زدگان تهرانی/ بازگشت 70 میلیون موش بر روی زمین». خبرگزاری خانه ملت. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶. 
    273. ↑ «آب‌های زیرزمینی تهران آلوده‌است/ افزایش 2 برابری شمار روزهای ناسالم تهران» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2015-07-05. بازبینی‌شده در 2018-08-17. 
    274. ↑ نیوز، سلامت. آب آلوده «تهران و چالش آب آلوده». سلامت نیوز. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۷. 
    275. ↑ ۲۷۵٫۰ ۲۷۵٫۱ ۲۷۵٫۲ ۲۷۵٫۳ «خبرگزاری فارس - عوامل اصلی آلودگی هوای تهران چیست؟» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2017-11-04. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
    276. ↑ «چرا هیچ آزمایشگاهی آنالیز بنزین را ارائه نمی‌کند؟». الف، ۱۹ دی ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۳. 
    277. ↑ «نقش پررنگ موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوای تهران» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری افکارنیوز. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
    278. ↑ «دلیل اصلی آلودگی بیش از حد هوای تهران چیست؟» ‎(fa)‎. به کوشش euronews. 2017-12-22. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
    279. ↑ «خبرگزاری فارس - تابلوهای اطلاع‌رسانی آلودگی هوای پایتخت آنلاین شدند» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2017-08-09. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
    280. ↑ ۲۸۰٫۰ ۲۸۰٫۱ ۲۸۰٫۲ «آلودگی صوتی در کدام مناطق تهران بیشتر است؟» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-12-26. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
    281. ↑ «نسخه‌های بی اثر کاهش آلودگی صوتی پایتخت/قاتل نامرئی روان تهرانیها» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2017-11-05. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
    282. ↑ ۲۸۲٫۰ ۲۸۲٫۱ «آلودگی صوتی پایتخت در آستانه بحران/ پر سر و صداترین مناطق تهران» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2013-12-04. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
    283. ↑ «آلودگی صدا». pollutionservices.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
    284. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «زلزله تهران زمینه‌ساز طغیان موش‌ها/ «موش‌ها» در همسایگی مردم زنده‌خواری می‌کنند». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-09-02. 
    285. ↑ ۲۸۵٫۰ ۲۸۵٫۱ «جولان موش‌های زنده‌خوار در تهران!» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-07-23. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
    286. ↑ موش‌های تهرانی سبزی می‌خورند و سم موش را بی‌اثر می‌کنند، دویچه وله فارسی
    287. ↑ «سیاستمداران ایرانی کجا زندگی می‌کنند +تصاویر» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد آنلاین. بازبینی‌شده در 2018-08-22. 
    288. ↑ «رزومه و سابقه 30 نماینده تهران در مجلس دهم - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-08-22. 
    289. ↑ ۲۸۹٫۰ ۲۸۹٫۱ «وظایف و اختیارات شورای اسلامی شهر». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-20. 
    290. ↑ ۲۹۰٫۰ ۲۹۰٫۱ «مجله شهرداری و مناطق تهران». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-20. 
    291. ↑ تهران, شورای اسلامی شهر. «دفتر هیئت رئیسه و مصوبات». shora.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-22. 
    292. ↑ «آشنایی با شورای اسلامی شهر تهران، ری و تجریش». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-20. 
    293. ↑ فرارو, Fararu |. «تاریخچه مختصر انتخابات شوراها». Fararu | فرارو. بازبینی‌شده در 2018-08-20. 
    294. ↑ Entekhab.ir, پایگاه خبری تحلیلی انتخاب |. «تعداد اعضای شورای شهر تهران کاهش یافت+جزئیات». پایگاه خبری تحلیلی انتخاب | Entekhab.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-20. 
    295. ↑ «پرونده بودجه ۹۷ شهرداری تهران بسته شد» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-02-18. بازبینی‌شده در 2018-08-22. 
    296. ↑ آفتاب. «شهرداری: موش دیدید به ۱۳۷ زنگ بزنید/ آغاز مبارزه ضربتی با جوندگان موذی در تهران». آفتاب. بازبینی‌شده در 2018-08-22. 
    297. ↑ «Tehrān | national capital, Iran | Municipal services» ‎(en)‎. به کوشش Encyclopedia Britannica. 
    298. ↑ «جایگاه بین‌المللی کلان‌شهر تهران». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
    299. ↑ “Tehran, Iran”. sistercities.lacity.org. Archived from the original on 2018-08-31. Retrieved 2018-08-31. 
    300. ↑ ۳۰۰٫۰۰ ۳۰۰٫۰۱ ۳۰۰٫۰۲ ۳۰۰٫۰۳ ۳۰۰٫۰۴ ۳۰۰٫۰۵ ۳۰۰٫۰۶ ۳۰۰٫۰۷ ۳۰۰٫۰۸ ۳۰۰٫۰۹ ۳۰۰٫۱۰ ۳۰۰٫۱۱ ۳۰۰٫۱۲ ۳۰۰٫۱۳ ۳۰۰٫۱۴ «تهران با چه شهرهایی خواهرخوانده است؟» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2015-02-03. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-08-31. 
    301. ↑ «تهران و مینسک خواهرخوانده شدند». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
    302. ↑ «خبرگزاری فارس - قالیباف: شهرها باید هم جهت با دولت‌ها برای پیشرفت اقتصادی و فرهنگی تلاش کنند» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2012-12-01. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
    303. ↑ «تهران و آنکارا خواهر خوانده شدند» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2013-12-18. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
    304. ↑ «تهران و پکن خواهر خوانده شدند + متن» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری افکارنیوز. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
    305. ↑ News, پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «تهران خواهرخوانده بوداپست شد/تصاویر». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
    306. ↑ «تهران و تفلیس خواهر خوانده شدند» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2015-05-20. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
    307. ↑ «تهران و میلان توافق‌نامه همکاری امضا کردند» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 

    پیوند به بیرون[ویرایش]

    تهران در پروژه‌های خواهر

    در ویکی‌واژه واژهٔ «تهران» در ویکی‌واژه
    در ویکی‌گفتاورد گفتاوردهای مرتبط در ویکی‌گفتاورد
    در ویکی‌انبار پرونده‌های مرتبط در ویکی‌انبار
    در ویکی‌سفر راهنمای سفر در ویکی‌سفر

    الگو:پرجمعیت‌ترین مناطق شهری جهان الگو:Navbox #invoke:Authority control

    برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=تهران&oldid=24536375»