تهران

برای دیگر کاربردها، تهران (ابهام‌زدایی) را ببینید.

تهران
کشور	ایران
استان	تهران
شهرستان	تهران
بخش	مرکزی
مردم
جمعیت	شهر: ۸،۲۴۴،۵۳۵ استان تهران: ۱۲،۱۸۳،۳۹۶
رشد جمعیت	۱/۲درصد
تراکم جمعیت	۱۰٬۵۵۵ نفر بر کیلومتر مربع
مذهب	شیعه و غیره
جغرافیای طبیعی
مساحت	۷۳۰ کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا	میانگین: ۱۱۹۰ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	بیشینه: +۲۲/۷ درجه کمینه: +۱۱/۹ درجه
میانگین بارش سالانه	۲۳۳ میلیمتر
روزهای یخبندان سالانه	۴۷ روز
اطلاعات شهری
شهردار	محمدباقر قالیباف
ره‌آورد	کتاب، کالا
پیش‌شماره تلفنی	۰۲۱
وبگاه	tehran.ir
شناسه ملی خودرو	ایران ۱۱، ۲۲، ۳۳، ۴۴، ۵۵، ۶۶، ۷۷،۸۸، ۹۹، ۱۰، ۲۰، ۳۰، ۴۰، ۵۰، ۶۰، ۷۰، ۸۰، ۹۰
تابلوی خوش‌آمد به شهر
به تهران خوش آمدید
تهران روی نقشه ایران ۳۵.۷° شمالی ۵۱.۴° شرقی / 35.7; 51.4

تِهْران ( آوا ) بزرگ‌ترین شهر و پایتخت ایران و مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. جمعیّت آن ۸،۲۴۴،۵۳۵ نفر است و بیست و پنجمین شهر پرجمعیّت جهان به شمار می‌آید. مساحت این شهر ۷۳۰ کیلومتر مربّع است.

این شهر یکی از بزرگ‌ترین شهرهای غرب آسیا و بیست و هفتمین شهر بزرگ دنیا است. شهر تهران، در شمال کشور ایران و جنوب دامنهٔ رشته‌کوه البرز واقع شده‌است. این شهر دارای یک شبکهٔ متراکم بزرگ‌راهی و چهار خطّ فعّال مترو است که فقط در بهار سال ۱۳۹۰، ۱۲۹ میلیون مسافر را جابه‌جا کرده‌اند.

از دههٔ ۱۳۴۰ تهران مرکز جذب مهاجران زیادی از سرتاسر ایران بوده‌است. ساکنان اصلی تهران اقوام فارسی‌زبان بودند، البتّه هم‌اکنون این شهر دارای اقوام مختلفی است و عمدهٔ زبان محاوره‌ای در این شهر فارسی است. بیشتر مردم در این شهر زبان فارسی با لهجهٔ تهرانی دارند. دیگر اقوام ساکن تهران عبارتند از:آذربایجانی، گیلک، مازندرانی، ارمنی، عرب، کرد، و لر. تراکم جمعیّت در تهران بین ده هزار و هفتصد تا بیش از یازده هزار تن در هر کیلومتر مربّع برآورد می‌شود که بنابر آمار نخست شانزدهمین شهر پرتراکم جهان است. شهر تهران در شمال ایران، در کوهپایه‌های جنوبی رشته‌کوه البرز در حدّ فاصل طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۲ دقیقهٔ شرقی تا ۵۱ درجه و ۳۶ دقیقهٔ شرقی، به طول تقریبی ۵۰ کیلومتر و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقهٔ شمالی تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقهٔ شمالی به عرض تقریبی ۳۰ کیلومتر گسترده شده‌است. ارتفاع شهر در بلندترین نقاط شمال به ۲۰۰۰ متر و در جنوبی‌ترین نقاط به ۱۰۵۰ متر از سطح دریا می‌رسد. تهران از شمال به نواحی کوهستانی، و از جنوب به نواحی کویری منتهی شده، در نتیجه در جنوب و شمال دارای آب و هوایی متفاوت است. نواحی شمالی از آب و هوای سرد و خشک و نواحی جنوبی از آب و هوای گرم و خشک برخوردارند.

ساختار اداری ایران در تهران متمرکز شده‌است. تهران به ۲۲ منطقه، ۱۳۴ ناحیه (شامل ری و تجریش) و ۳۷۰ محلّه تقسیم شده‌است. نماد شهر تهران برج آزادی است. برج میلاد نیز نماد دیگر آن به حساب می‌آید. تهران میزبان نزدیک به نیمی از فعّالیّت‌های صنعتی ایران است، کارخانجاتی در زمینهٔ تجهیزات خودرو، برق و الکترونیک، منسوجات، شکر، سیمان و مواد شیمیایی در این شهر واقع شده‌اند، تهران همچنین بازار بزرگ فرش و محصولات مبلمان در سراسر ایران است. در جنوب حومهٔ تهران یک پالایشگاه نفت به نام پالایشگاه نفت تهران وجود دارد. در تهران و حومه، اماکن تاریخی مذهبی نظیر مساجد، کلیساها، کنیسه‌ها، و آتشکده‌های زرتشتیان قرار گرفته‌است. در فهرست گران‌ترین پایتخت‌های دنیا در سال ۲۰۰۸ میلادی، تهران در پلّهٔ آخر قرار داشت. تهران همچنین در فهرست گران‌ترین شهرهای دنیا و بر مبنای شاخص هزینه‌های زندگی، در پلّهٔ یکی مانده به آخر جای دارد. تهران از جهت تولید ناخالص داخلی رتبهٔ پنجاه و ششم و با لحاظ کردن جمعیّت منطقه شهری، رتبهٔ بیست و نهم را در بین شهرهای دنیا دارد.مردم تهران ۳۳٪ از مالیات کشور را پرداخت می‌کنند.

تصویر ماهواره‌ای تهران

تاریخ تهران

نوشتار اصلی: تاریخ تهران

تهران برای نخستین بار توسّط ایل قاجار پایتخت ایران شد. تصویر کتیبهٔ فتحعلی شاه، روی تپّهٔ سنگی چشمه علی واقع در شمال شهر ری منطقه ۲۰ تهران

یاقوت حَمَوی مورخ یونانی الاصل عرب زبان در مُعجَم‌البُلدان تعریفی از طهران کرده و وضع این آبادی را در قرن ششم و هفتم قمری نشان داده است که به شرح زیر است: طِهران به کسر طاء و سکون‌ها و را و نون در آخر، لفظی است عجمی و ایشان "تهران" تلفظ می‌کنند، چون در زبان ایشان طاء وجود ندارد. این آبادی از دیه‌های ری است و میان آن دو قرب سنگ فاصله است. مردی راستگو از مردم ری مرا خبر داد که این آبادی دیهی بزرگ است که بناهای آن در زیر زمین بنیان یافته است و هیچکس جز به اراده مردم بدانجا راه نمی‌یابد و در بیشتر اوقات ایشان نسبت به سلطان وقت راه خلاف و سرپیچی می‌پیمایند و وی را جز مدارا با ایشان چاره‌ای نیست. آنجا را دوازده محله است که هرکدام را با دیگری نزاع است و مردم محله‌ای به محله دیگر درنمی آیند. آن را باغ و بوستان فراوان است که همچون شبکه‌ای بناها را در میان دارد و خود حائلی در برابر تهاحم به حساب می‌آید. وی گفت مردم آنجا با وجود محفوظ بودن با گاو کشت نمی‌کنند و این کار را با بیل انجام می‌دهند از آن روی که ایشان را دشمن فراوان است و می‌ترسند که گاوشان به غارت برود.

تهران در گذشته از روستاهای ری بوده و ری که در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه واقع شده به سبب مرکزیّت مهم سیاسی، بازرگانی، اداری و مذهبی از قدیم مورد نظر بوده و مدّعیان همواره این مرکز راهبردی را مورد تهاجم و حمله قرار می‌داده‌اند. روستای تهران به‌واسطهٔ برخورداری از مغاک‌ها و حفره‌های زیرزمینی و مواضع طبیعی فراوان و دشواری نفوذ در آن‌ها پناهگاه خوبی برای دولتمردان و دیگر اشخاصی بوده که احتمالاً مورد تعقیب مدّعیان قرار داشته‌اند.

از سوی دیگر، کاروان‌های بزرگی که از محورهای مورد بحث عبور می‌کردند شکارهای سودمندی بودند و اغلب مورد حمله و چپاول مردم بومی واقع می‌شدند. روستای تهران در واقع کانون چپاولگران و نهانگاه کالاهای دزدیده‌شده بود و این وضع تا زمان شاه تهماسب صفوی که قزوین را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمود ادامه داشت. تهران در برابر حملهٔ افغان‌ها (پشتون‌ها) ایستادگی زیادی کرد و به همین خاطر آن‌ها پس از تصرّف تهران این شهر را ویران کردند و باغ‌ها و تاکستان‌های آن را از میان بردند. در زمان نادرشاه تهران دوباره نام و نشانی یافت و در همین شهر بود که نادرشاه رهبران بزرگ شیعه و سنّی را گرد هم آورد و پیشنهاد اتّحاد اسلامی و رفع اختلاف‌ها را به آن‌ها داد.

تا پیش از کشف تمدّن قیطریّه و همچنین کشف آثاری در تپّه‌های عبّاس‌آباد، گمان می‌رفت پیشینهٔ تاریخی این شهر به همان آثار یافت‌شده در حوالی شهر ری محدود می‌شود، ولی اکتشافات باستان‌شناسی در تپّه‌های عبّاس‌آباد، بوستان پنجم خیابان پاسداران و درّوس، نشان داد تمام آبادی‌های ناحیهٔ تاریخی قصران، دوره‌ای درخشان از استقرار اقوام کهن و خلّاقیّت‌های فرهنگی را پشت سر گذارده‌اند. در فارسنامهٔ ابن بلخی نیز که مربوط به سال‌های ۵۰۰ تا ۵۱۰ هجری قمری است، از شهر تهران به دلیل انارهای مرغوبش یاد شده‌است. اگرچه در آثار مکتوب کهن از تهران پیش از اسلام نام برده نشده‌است، اما حفّاری‌های باستان شناسی ۱۳۲۱ خورشیدی در روستا‍ی درّوس ‍ شمیران نشان می‌دهد که در این ناحیه، در هزارهٔ دوّم پیش از میلاد، مردمی متمدّن زندگی می کرده‌اند.

تهران در قدیم روستایی نسبتاً بزرگ بود که بین شهر بزرگ و معروف آن زمان، شهر ری و کوهپایه‌های البرز قرار داشت. نخستین بار نام آن در ذکر زندگینامهٔ ابوعبدالله حافظ تهرانی متولد ۱۸۴ خ. آمده‌است. پس از حملهٔ مغولان به ری و تخریب این شهر، تهران بیش از پیش رشد یافت و عدّه‌ای از اهالی آوارهٔ ری را نیز در خود جای داد و مساحتش در این دوران به ۱۰۶ هکتار رسیده بود. این منطقه در زمان سلسله صفوی به علّت این‌که بقعه سید حمزه جدّ اعلای صفویه در نزدیکی حرم شاهزاده عبدالعظیم قرار داشت و تهران نیز دارای باغ‌های خوش آب و هوا بود، مورد توجّه قرار گرفت. نخستین بار، شاه طهماسب اول صفوی در ۹۱۶ خ. هنگام گذر از تهران باغ و بوستان فراوان این شهر را پسندید و دستور داد تا بارو و خندقی به دورش بکشند، این بارو که ۱۱۴ برج به عدد سوره‌های قرآن و چهار دروازه رو به چهار سوی دنیای پیرامون داشت، از شمال به میدان توپ‌خانه و خیابان سپه، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی (شاپور) محدود می‌شد، مساحت تهران در این دوران به ۴۴۰ هکتار رسید. در دورهٔ شاه عبّاس اول (۹۶۶ تا ۱۰۰۷ خ.) پل، کاخ و کاروانسراهای زیادی بنا شد، در بخش شمالی برج و باروی شاه تهماسبی، چهارباغ و چنارستانی ساخته شد که بعدها دورش را دیواری کشیدند و به صورت کاخ (کاخ گلستان) و مقرّ حکومتی درآوردند. کریم‌خان در نبردهای خود بر ضد محمد حسن خان قاجار در سال ۱۱۷۲ قمری تهران را مرکز اردوکشی خود قرار داد و پس از پیروزی در این جنگ در دیوانخانه قدیم تهران که در زمان شاه سلیمان ساخته شده بود بارِ عام داد و با عنوان وکیل الرعایا حکومت ایران را در دست گرفت.

نام تهران

در بارهٔ وجه تسمیهٔ تهران اختلاف نظر زیادی وجود دارد که تعدادی از آن نظرات در اینجا آمده است:

• پاره‌ای از پژوهشگران «ران» را پسوندی به معنای دامنه گرفته‌اند و شمیران و تهران را بالادست و پایین‌دست خوانده‌اند.
• برخی دیگر تهران را تغییر شکل یافتهٔ «تهرام» به معنای منطقهٔ گرمسیر دانسته‌اند، در مقابل شمیرام یا شمیران که منطقه سردسیر است.
• و همچنین عدّه‌ای بر این باورند که سراسر دشت پهناوری که امروز تهران بزرگ خوانده می‌شود در میان کوه‌های اطراف، گود به نظر می‌رسید و بدین سبب «ته ران» نام گرفت.
  
• البته با توجه به توسعهٔ تهران در سال‌های متمادی پس از شهر "ری" مشهور، و اینکه تهران محلی بوده است نزدیک به ری و در "ته" یا آخر آن، ممکن است واژهٔ تهران تغییر یافتهٔ عبارت "ته ری ان" باشد. (یعنی محلی که در ته ری قرار دارد) و الف و نون مرسوم در نام بسیاری از شهرهای ایران کم‌کم به این نام هم چسبیده و به مرور اصلاح شده و به صورت "تهران" در آمده است.
• روستایی که پیش‌درآمد شهر تهران بوده‌است، پیش از اسلام نیز وجود داشته، امّا پس از اسلام به‌تدریج نام آن معرّب گردیده و از تهران به طهران تبدیل شده‌است. امّا جغرافیدانان معروف آن روزگار نیز به املای تهران اشاره نموده‌اند. همزمان با جنبش مشروطه، که تغییرات زیادی در ادبیّات و نگارش زبان فارسی به وجود آمد، رفته‌رفته املای تهران رواج یافت و پس از تأسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و تأکید آن بر املای تهران، املای دیگر (طهران) کاملاً منسوخ شد.
  
• اعتماد السلطنه در مرآت البلدان درباره وجه تسمیه تهران چنین آورده‌است: " چون اهل آنجا (تهران) در وقتی که دشمن برای آنها به هم می‌رسید در زیر زمین پنهان می‌شدند، از این جهت به این اسم موسوم شده‌است که به " ته ران" یعنی زیر زمین می رفته‌اند".

• بر پایه گمانه‌ای دیگر، ریشه نام تهران به زبانهای ایرانی باستان همچون زبان مادی و زبان اوستایی برمی گردد. از آنجا که شهر ری و منطقه تهران در دوران پیش از اسلام بزرگترین شهر سرزمین ماد بوده بنا بر این اسم تهران از دو بخش (ته) به معنی درخت درخت تاقوک تاقوک (ته گوک) یکی از درخت‌های مقدس در ادیان کهن ایرانی است و (ران) به معنی دامنه تشکیل شده‌است. ته یک واژه گرفته شده از زبان مادی است (ته گوک) و معنی درخت داغداغان می‌دهد که در مناطق شمال تهران امروزی می روییده‌است. در لغتنامه دهخدا نیز بدان اشاره شده‌است و دهخدا ان را چنین توضیح می‌دهد: ته نامی است که در شمیرانات و اطراف طهران به درخت داغداغان دهند.

• بنابراین، این حدس غیرعلمی می‌گوید که تهران یعنی جا و مکانی که در ان درخت داغداغان روید. همچنین پسوند ران در اسامی بسیاری از محلات و روستاهای شمال تهران دیده می‌شود که باهم ارتباط دارند. مثلا شمیران، جماران، شهران، نیاوران. مادها که زرتشتی بودند به بزرگترین و مقدسترین شهرشان ری، راگا، راگان یا راگ گفتند، یعنی جا و مکانی که در دامنه کوه واقع شده‌است. بنابراین ری و ران در زبان اوستائی و مادی یعنی دامنه و علت این نامگذاری واقع شدن این شهرها در دامنه کوههای البرز و دماوند بوده‌است.

نام برخی کوی‌ها و محلات تهران منسوب به خانوارهای رؤسای ایل‌هایی است که در زمان آقامحمدخان و فتحعلی شاه در پایتخت جدید اسکان داده شدند؛ مانند کوچه شیرازیها و کوچه افشارها در قلب محله چال میدان، کوچه دیگری منسوب به افشارها در شمال محله سنگلج؛ دیگر محله عرب‌ها در گوشه شمال غربی محله عودلاجان؛ و نیز کوچه و حمام قراقانیها در محله چال میدان؛ کوچه شام بیاتی‌ها در شمال عودلاجان؛ کوچه خدابنده‌لو در غرب عودلاجان؛ محله باجمانلوها در شمال غرب محله سنگلج؛ تکیه و محله قمی‌ها در محله سنگلج که همگی در محله‌های خوب و به اصطلاح سرآب اسکان یافته‌اند.

جغرافیا

نوشتار اصلی: جغرافیای تهران

نوشتار اصلی: اقلیم تهران

نمای تهران از برج میلاد

نقشه توپوگرافیک تهران و استان تهران

شهر تهران در ۵۱ درجه و ۲ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۶ دقیقهٔ طول شرقی و ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقهٔ عرض شمالی قرار گرفته‌است و ارتفاع آن از ۲۰۰۰ متر در مرتفع‌ترین نقاط شمال تا ۱۲۰۰ متر در مرکز و ۱۰۵۰ متر در جنوب متغیّر است. تهران در بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز گسترده شده‌است. از جنوب به کوه‌های ری و بی‌بی‌شهربانو و دشت‌های هموار شهریار و ورامین و از شمال توسط کوهستان محصور شده‌است. ارتفاع چند نقطه شهر تهران از سطح دریا: شهر تهران از نظر زمین‌لرزه جزء مناطق پرزیان (۸ تا ۱۰ درجه مرکالی) به شمار می‌آید. گسل‌هایی که در تهران و حومه تا شعاع ۱۵۰ کیلومتری مرکز شهر قرار دارند، عبارتند از گسل مشاء، گسل شمال تهران، گسل ری، گسل طالقان، گسل ایوانکی و گسل ایپک که بررسی رفتار آن‌ها حایز اهمیت است.

در علم زلزله‌شناسی گسل‌هایی برای بشر خطرناک شناخته می‌شوند که حدّاقل ۱۰ کیلومتر طول داشته و جوان (فعّال) هم باشند (گسل فعّال گسلی‌است که در ده هزار سال گذشته حدّاقل سبب یک زلزله شده باشد).

گسل شمال تهران بزرگ‌ترین گسل شهر است که در جنوب دامنهٔ رشته‌کوه البرز و در شمال شهر تهران قرار دارد. گسل مهمّ دیگر گسل ری‌است که با توجه به مقاوم نبودن ساختمان‌های جنوب تهران در صورت فعّال شدن بسیار پرتلفات خواهد بود.

شهر تهران، به طور پیوسته در معرض خطر سیل قرار دارد. از دلایل اصلی این موضوع، می‌توان اختلاف ارتفاع زیاد، شرایط اقلیمی خاص، وجود رودخانه‌های فراوان مانند رود کرج، رود دربند، رود چیتگر و مسیل‌های متعدد و قرارگرفتن شهر تهران در پای کوه را نام برد. همچنین در شهر تهران، ۱۲ حوزه آبریز بالادست مسلط بر آب و ۱۴ کیلومتر نوار مولد سیل از دارآباد تا غرب دره فرحزاد وجود دارد.

آب و هوای شهر تهران تاثیرگرفته از کوهستان در شمال (نسیم توچال) و دشت در جنوب است. جز منطقه‌های شمالی تهران که تحت تأثیر کوهستان، تا اندازه‌ای معتدل و مرطوب هستند، آب و هوای دیگر منطقه‌های شهر کمابیش گرم و خشک و در زمستان‌ها اندکی سرد است. مهم‌ترین منبع بارش در این شهر بادهای مرطوب مدیترانه‌ای و اطلسی هستند که از سوی غرب می‌وزند. رشته کوه البرز همچون سدی از نفوذ بسیاری از توده‌های هوا جلوگیری می‌کند، از همین روی سبب گردیده که هوای تهران از یک سو خشک‌تر و از سوی دیگر از آرامش نسبی برخوردار باشد.

آب و هوای تهران
	ژانویه	فوریه	مارس	آوریل	مـــــه	ژوئـن	ژوئیـه	اوت	سپتامبر	اکتبـر	نوامبر	دسامبر	سـال
گرم‌ترین C°	۱۹٫۶	۲۳٫۰	۲۸٫۰	۳۲٫۴	۳۷٫۰	۴۱٫۰	۴۳٫۰	۴۲٫۰	۳۸٫۰	۳۳٫۴	۲۶٫۰	۲۱٫۰	۴۳٫۰
میانگین گرم‌ترین‌ها C°	۷٫۹	۱۰٫۴	۱۵٫۴	۲۲٫۱	۲۷٫۹	۳۳٫۹	۳۶٫۶	۳۵٫۶	۳۱٫۶	۲۴٫۴	۱۶٫۲	۱۰٫۰	۲۲٫۷
میانگین سردترین‌ها C°	-۰٫۴	۱٫۲	۵٫۴	۱۱٫۲	۱۶٫۱	۲۰٫۹	۲۳٫۹	۲۳٫۳	۱۹٫۳	۱۳٫۳	۶٫۷	۱٫۷	۱۱٫۹
سردترین C°	-۱۵٫۰	-۱۳٫۰	-۸٫۰	-۴٫۰	۲٫۴	۵٫۰	۱۴٫۰	۱۳٫۰	۹٫۰	۲٫۸	-۷٫۰	-۱۳٫۰	-۱۵٫۰
بارش mm	۳۴٫۶	۳۲٫۲	۴۰٫۸	۳۰٫۷	۱۵٫۴	۳٫۰	۲٫۳	۱٫۸	۱٫۱	۱۰٫۹	۲۶٫۰	۳۴٫۰	۲۳۲٫۸
منبع: سازمان هواشناسی کشور

نمای شهر

نمای شهر در نقاط گوناگون بر پایهٔ عوامل جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی متفاوت است. در شمال شهر که به کوه‌ها نزدیک‌تر است معمولاً خیابان‌ها و کوچه‌ها شیبدارتر و در جنوب شهر هموارترند. همچنین در جنوب شهر ساختمان‌های بلندمرتبه کمتر و در شمال شهر بیشترند. ساختمان‌های اداری و دولتی نیز عمدتاً در مرکز شهر قرار دارند. از طرف دیگر در مناطقی که تاریخ ساخت آن‌ها جدیدتر است مانند منطقه ۲، منطقه ۵ و منطقه ۲۲ که همگی در غرب و شمال غرب شهر جای دارند، با توجه به پیروی از آیین‌نامه‌های جدیدتر، اصول شهرسازی در آن‌ها بیشتر رعایت شده‌است. در این منطقه‌ها معمولاً عرض خیابان‌ها و کوچه‌ها، سرانه پارکینگ و سرانه فضای سبز از دیگر مناطق شهر بیشتر است. وارون بر آن در مناطق کهن‌تر که ساخت آن‌ها زودتر انجام گرفته‌است مانند منطقه ۱۲ (تهران قدیم) و منطقه ۲۰ (ری) معمولاً بناهای تاریخی و سنتی بیشتری وجود دارد.

چشم‌انداز تهران در روز

چشم‌انداز تهران در شب.

معماری و شهرسازی

تهران به‌دلیل جایگاه آن به عنوان پایتخت زودتر از شهرهای دیگر با نمودهای مدرنیسم، و از آن میان معماری مدرن، آشنا شد. دگردیسی معماری تهران از سنتی به مدرن از دوران ناصرالدین شاه آغاز شد و به‌ویژه این روند در دوران پهلوی که زندگی مدرن از حصار دربار و ارگ سلطنتی خارج شد، چهرهٔ شهر را دگرگون نمود.

در دوران رضا شاه نیاز به راه‌اندازی نهادهای مدرن مانند بانک‌ها، ساختمان‌های دولتی و مانند آن‌ها به گونهٔ روزافزونی احساس می‌شد؛ اما طراحی و اجرای ساختمان این‌گونه نهادها با روش‌های سنتی عملاً ممکن نبود زیرا این‌گونه نهادها نیازمند معماری و فضاهای خاص خود بودند. معمارانی که در این دوره از پیشروان آوردن معماری اروپایی به تهران بودند، یا خود شهروندان اروپایی بودند یا دانش‌آموختگان دانشگاه‌های اروپا. از میان این معماران می‌توان از نیکلای مارکف معمار گرجستانی‌تبار دانش‌آموختهٔ دانشکدهٔ هنرهای زیبای سن پترزبورگ، ماکسیم سیرو، آندره گدار معمار فرانسوی، محسن فروغی معمار ایرانی، گابریل گورکیان معمار ایرانی-ارمنی که در اروپا هم معمار شناخته‌شده‌ای بود و معماران ایرانی-ارمنی دیگر چون وارطان هوانسیان، پل آبکار، اوژن آفتاندلیانس و قلیچ باقلیان نام برد. در این دوره معماری‌ای در تهران بروز کرد که در کالبد مدرن بود اما در تزئینات و نماسازی‌هایش از معماری سنتی یا باستانی ایران الهام گرفته بود. از شاخص‌ترین نمونه‌های این معماری می‌شود به ساختمان کاخ شهربانی در محوطهٔ میدان مشق یا باغ ملی اشاره کرد. معماران در آن دوره می‌کوشیدند "شکوه از دست رفته" ایران را الگو گرفتن از معماری باستان در بازسازی کنند.

در سال‌های بعد دورهٔ پهلوی نیز، ویکتور گروئن آمریکایی طراحی پلان شهری نواحی شمال تهران بین سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۷ را بر عهده داشت. از طرح وی با نام «طرح جامع تهران» نام برده شده‌است.

در تهران کاخ‌های زیادی تاکنون بر پا شده‌است که بیشتر آنها مربوط به دوران پهلوی و قاجار هستند. از جمله کاخ‌های معروف تهران می‌توان کاخ نیاوران، کوشک احمدشاهی، کاخ صاحبقرانیه، عمارت عثمانی و پل رومی، عمارت دارالفنون، حوض خانه باغ قدیم نگارستان، کاخ گلستان، کاخ مرمر و شمس العماره را نام برد.

• 

  منظره شمس‌العماره از درون محوطه کاخ گلستان

• 

  نمای جنوب شهر تهران

• 

  شهرک غرب

• 

  تئاتر شهر

• 

  برج‌های تهران در ۱۳۸۴ خ.

• 

  شهرک امید، شمال شرق تهران

• 

  مجتمع تجاری گلدیس، غرب تهران

• 

  ساختمان وزارت خارجه الهام گرفته از معماری تخت جمشید

• TehranIranSkyline.jpg

  نمایی از برج‌های شمال تهران در شب

فضای سبز

نوشتار اصلی: فضای سبز تهران

بر پایه آمار رسمی نزدیک به ۷۳۹ بوستان فعال در تهران وجود دارد که بیش از ۱۲٫۵۳۴٫۲۸۳ مترمربع از سطح تهران را به خود اختصاص داده‌اند.

کاخ سبز در سعد آباد

پارک‌های جنگلی مهم

نام پارک	مساحت (متر مربع)	منطقه
آزادگان	۳۰۰٬۰۰۰	۴
پردیسان	۳٬۰۰۰٬۰۰۰	۲
توسکا	۳٬۰۰۰٬۰۰۰	۱۵
چیتگر	۱٬۴۵۰٬۰۰۰	۲۲
سرخه حصار	۸٬۵۰۰٬۰۰۰	۱۳
فرحزاد	۶۰۰٬۰۰۰	۲
لویزان	۱۱٬۰۰۰٬۰۰۰	۴
کوهسار	۱٬۰۰۰٬۰۰۰	۵
پارک پلیس	۸۱۰٬۰۰۰	۴

تقسیمات شهری

میدان مادر (محسنی)، بلوار میرداماد

در زمان دودمان پهلوی و پس از انقلاب ۱۳۵۷ شمار زیادی محله و شهرک در محدوده کلانشهر تهران ساخته شد. برخی از این محله‌ها همان روستاهای پیشین‌اند که گسترش داده شده‌اند.

مناطق شهری

نوشتار اصلی: مناطق شهری تهران

مناطق بیست‌ودوگانه شهرداری تهران

این شهر در حدود ۷۳۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. شهرداری تهران برای تأمین نیازمندی‌ها و اداره بهتر سطح شهر را به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۲۳ ناحیه بخش کرده که شهر ری و تجریش را نیز شامل شده‌است.

از سوی دیگر وزارت کشور هم برای انجام انتخابات‌های مختلف و کارهای مدیریتی دیگر، تفسیر خاص خود را از شهرستان تهران دارد که بر ۲۲ منطقه شهرداری منطبق نیست و شمیران و ری را نیز شهرستان‌هایی جداگانه در نظر گرفته‌است. این شهر به واسطهٔ داشتن شبکه مخابراتی گسترده نیز دارای نواحی هفت‌گانه مخابراتی می‌باشد.

در تقسیم‌بندی وزارت کشور شهرستان تهران در مرکز استان تهران قرار دارد. از شمال به شهرستان‌های کرج و شمیرانات، از شرق به شهرستان دماوند، از جنوب به شهرستان‌های قرچک و ورامین و ری و اسلامشهر و از غرب به شهرستان‌های قدس، شهریار و استان البرز محدود می‌شود. مرکز آن بخش مرکزی است.

محله‌های شهر

منطقه قیطریه تهران

نوشتار اصلی: محله‌های تهران

کلانشهر تهران دارای محله‌ها و شهرک‌های گوناگونی است.

• محله‌های قدیمی تهران

تهران قدیم از چهار محله تشکیل شده بود به نام‌های سنگلج، اودلاجان (عودلاجان)، بازار و چاله‌میدان. در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار چندین محله تازه در تهران ساخته شد به نام‌های ارگ، چاله حصار، خانی‌آباد، قنات‌آباد، پاچنار، پامنار، گار ماشین، گود زنبورک‌خانه، صابون‌پزخانه، گود عرب‌ها و دروازه قزوین.

خیابان ولیعصر بلندترین خیابان ایران و همچنین بلندترین خیابان در خاور میانه است که در سال‌های نخست پادشاهی رضاشاه ساخته شده‌است. درازای آن ۱۸٫۶ کیلومتر، که از میدان راه‌آهن تهران آغاز و به میدان تجریش در منطقهٔ شمیرانات پایان می‌یابد. این خیابان یازده هزار چنار در دو سوی خود دارد.

اقتصاد

بازار تهران یکی از مراکز اصلی توزیع کالا در کشور

مرکز خرید علاءالدین در خیابان جمهوری تهران که بزرگترین مرکز خرید و فروش گوشی تلفن همراه در تهران است.

تهران علاوه بر این‌که مرکز سیاسی کشور است، مهم‌ترین قطب اقتصادی آن نیز است. با این‌که تنها ۱۱ درصد جمعیت کشور در تهران زندگی می‌کنند، حدود ۲۵ درصد تولید ناخالص داخلی ایران مربوط به این شهر است. البته توزیع این حجم عظیم تولید در بین مردم یکنواخت نیست، به طوری‌که بیش از ۸۰ درصد این فعالیت اقتصادی تنها در اختیار ۱۰ درصد جمعیت این شهر قرار گرفته‌است که عمدتاً در نواحی ثروتمند شمال شهر ساکن هستند.

قیمت زمین در برخی نقاط شهر تهران جزء گران‌ترین‌ها در کل جهان می‌باشد. بیش از ۱۵۰۰ سازمان دولتی هم‌اکنون در تهران فعالیت می‌کنند و گران‌ترین ساختمان‌های تهران نیز در اختیار این سازمان‌های دولتی‌است.

تهران با جمعیتی حدود ۸ میلیون و مساحتی حدود ۷۰۰ کیلومترمربع، تولید ناخالص داخلی برابر ۸۸ میلیارد دلار دارد که این شهر را در رده پنجاه و ششمین شهر ثروتمند جهان و بالاتر از شهرهایی چون ریاض، لیسبون، برلین، بیرمنگام، لیون و هامبورگ قرار داده‌است، هرچند که همچنان با شهرهایی با جمعیت مشابه خود مانند لس آنجلس (با جمعیت حدود ۱۱٫۸ میلیون تن) که تولید ناخالص داخلی آن ۶۳۹ میلیارد دلار است یا لندن (با جمعیت ۸٫۳ میلیون تن) با تولید ناخالص داخلی ۴۵۰ میلیارد دلار فاصله دارد.

بخش خدمات سهمی ۷۸ درصدی در تولید ناخالص داخلی تهران دارد و پس از آن به ترتیب بخش‌های صنعت (۱۴ درصد) و کشاورزی (۸ درصد) قرار دارند. در بخش خدمات در استان تهران، رشته فعالیت‌های عمده‌فروشی و خرده‌فروشی با ۲۸ درصد و مستغلات و کسب و کار با ۲۵ درصد بیشترین سهم را در جی‌دی‌پی دارند.

فعالیت‌های خدماتی تهران در داخل شهر و فعالیت‌های صنعتی (زمین‌بر) در حومه آن متمرکز هستند. در دههٔ گذشته تراکم بالای جمعیت و گران بودن مسکن در این شهر هجوم تازه‌واردان به درون شهر را محدود کرده و در نتیجه درصد رشد جمعیت آن کاهش یافته‌است اما این امر سبب استقرار آن‌ها در حومه شهر به عنوان مناطق خوابگاهی شده، به طوری‌که درحالی‌که سایر مناطق روستایی کشور با کاهش نسبی جمعیت و مهاجرت به شهرها مواجهند، روستاهای تهران برعکس مهاجرپذیرند و رشد جمعیت آن‌ها از ۵٫۶ درصد به ۶٫۷ درصد رسیده‌است. به همین دلیل سهم جمعیتی شهر تهران نسبت به استان تهران در چند ده گذشته به سرعت کاهش یافته و از ۹۱ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۷۲ درصد در سال ۱۳۷۵ و ۵۸ درصد در سال ۱۳۸۵ رسیده‌است. بنابراین درکل هرچند که مجموعه شهری تهران همچنان مهاجرپذیرترین مجموعه شهری در کشور است اما این مهاجران به جای خود شهر رفته‌رفته حومهٔ آن را به عنوان مقصد خود انتخاب کرده‌اند.

جمعیت‌شناسی

تهران تا پیش از بنیان‌گذاری سلسلهٔ قاجار و برگزیده‌شدن به عنوان پایتخت ایران، شهری کوچک بود. اما از آن زمان به بعد، جمعیت آن رو به رشد نهاد و در اواسط دورهٔ قاجار به بزرگ‌ترین شهر ایران تبدیل شد. بر اساس نخستین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر با ۱٬۵۶۰٬۹۳۴ تن جمعیت، پرجمعیت‌ترین شهر ایران بوده‌است. همچنین بر پایه آخرین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۹۰ انجام گرفت، جمعیت تهران، ۱۲٬۲۲۳٬۵۹۸ تن بوده‌است. توزیع جمعیت در مناطق دارای پراکندگی بسیاری است. غرب تهران با وجود پهناوری بیشتر دارای جمعیت کمتری است. این می‌تواند به علت وجود فرودگاه مهرﺁباد در غرب شهر تهران باشد. همچنین میزاد زادآوری در جنوب شهر تهران بیشتر است. خوابگاههای دانشجویی در منطقه ۶ تهران، بافت جمعیتی و اجتماعی این منطقه را کاملا تحت تاثیر قرار داده است.

زبان اصلی مردم تهران و استان تهران، فارسی‌است. اما در بعضی نقاط زبان‌های محلی نیز دیده می‌شود که در مجموع از لهجه‌های فارسی به شمار می‌آیند. به طور کلی زبان و گویش‌های دیگری مانند ترکی آذری، کردی، گیلکی، لری، مازندرانی و.... نیز به دلیل مهاجرت‌ها به آن افزوده شده‌است. جمعیتی از مردم عرب زبان نیز که عمدتاً لبنانی و عراقی هستند در شهر تهران زندگی می‌کنند. بر اساس سر شماری ۱۳۶۵ در حدود ۹۸٫۱ درصد از جمعیت استان به زبان فارسی تکلّم می‌کردند که این نسبت در نقاط شهری ۹۸٫۳ و در نقاط روستایی ۹۶٫۸ درصد بود.

بر پایه بررسی‌های نمونه‌برداری جمعیتی از مردم تهران، بیش از نیمی از ساکنان استان تهران در دو نسل اخیر به این استان مهاجرت کرده‌اند. بیشترین علت مهاجرت به تهران به دلیل پیروی از خانوار و سپس جستجوی کار بوده است. بیشتر مهاجران از شهرهای شهرستان‌های دیگر در استانهای دیگر به تهران ﺁمده‌اند که بیشتر ﺁن مربوط به شهر تهران است.آذربایجانی‌های تهران که عموما ترک‌های تهران و آذری‌های تهران نامیده می‌شوند، دومین گروه بزرگ قومی تهران پس از اقوام فارسی‌زبان هستند که جمعیت آذری‌ها در حدود ۲۵٪–۱/۳ تهران می‌باشد، که در سراسر کلان‌شهر تهران پراکنده هستند.

• 

  گسترش فضای شهری تهران از ۱۳۶۴ تا ۱۳۸۸
  

• 

  تغییرات جمعیت تهران بین سال‌های ۱۹۵۶ تا ۲۰۰۶

هرم جمعیتی تهران در سال ۱۳۸۵

مردان	سن	زنان
۲۴۲٬۳۵۲	۶۵+	۲۲۷٬۰۴۰
۱۱۲٬۸۴۳	۶۰-۶۴	۱۰۴٬۱۹۶
۱۴۷٬۷۸۰	۵۵-۵۹	۱۳۹٬۶۳۸
۲۰۴٬۴۴۹	۵۰-۵۴	۱۹۵٬۵۲۷
۲۴۶٬۷۸۸	۴۵-۴۹	۲۴۶٬۴۲۵
۲۹۰٬۰۱۱	۴۰-۴۴	۲۸۳٬۵۸۸
۳۳۰٬۲۶۹	۳۵-۳۹	۳۱۴٬۵۲۵
۳۴۸٬۶۵۳	۳۰-۳۴	۳۳۰٬۰۳۰
۴۵۵٬۳۰۳	۲۵-۲۹	۴۴۲٬۲۰۰
۵۲۹٬۵۴۵	۲۰-۲۴	۵۰۷٬۰۰۱
۳۹۸٬۶۶۳	۱۵-۱۹	۳۷۲٬۹۰۴
۲۷۵٬۳۵۶	۱۰-۱۴	۲۶۱٬۷۳۷
۲۵۴٬۰۹۲	۵-۹	۲۴۳٬۲۴۵
۲۴۱٬۶۱۵	۰-۴	۲۲۹٬۹۰۴

در یک سرشماری رسمی مخصوص شهر تهران که در سال ۱۳۸۹ در ۳۷۴ محله شهر تهران به مرحله اجرا درآمد، ۶۳٪ از پایتخت‌نشینان در تهران متولد شده‌اند، ۹۸٪ آن‌ها قادر به تکلم زبان فارسی هستند، ۱۳٪ یکی از زبان‌های لاتین را می‌فهمند، ۱۰٪ قادرند به یکی از زبان‌های دنیا صحبت کنند و ۶۷٪ تهرانی‌ها فارس و فارسی زبان هستند. در اوایل دهه ۱۹۸۰ به ویژه پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، ترکیب قومی-اجتماعی جمعیت ایران دچار تغییر قابل توجهی شد. نتایج اجتماعی، سیاسی و اقتصادی انقلاب باعث شد بسیاری از شهروندان ایرانی به خصوص اهالی تهران، ایران را به مقصد کشورهایی نظیر کانادا، آمریکا، فرانسه، سوئد و دیگر کشورهای اروپایی ترک کنند. با آغاز جنگ ایران و عراق و به خصوص حملات هوایی عراق به تهران، موج دوم مهاجرت از تهران به شهرها و کشورهای دیگر آغاز گردید، برعکس این قضیه نیز جمعیت زیادی از جنگ‌زدگان غرب و جنوب‌غرب ایران، به تهران مهاجرت کردند.
شرایط سخت جنگ در کشورهای همسایه ایران یعنی افغانستان و عراق موجی دیگر از مهاجران را وارد شهر تهران کرد. با وجود اینکه بسیاری از مهاجران افغانی و عراقی بعد از بهتر شدن وضعیت کشورشان و با همکاری آژانس کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان، ایران را ترک کردند با این حال هنوز جمعیت قابل توجهی از این مهاجران در تهران زندگی می‌کنند و بخشی از مردم تهران شده ند.مردم تهران شیعه دوازده امامی هستند و ادیان و مذاهب مسلمان (سنی)، تصوف، زرتشتی، بهایی، یهودی، مسیحی (شامل: آشوریان نسطوری، ارمنی، کاتولیک، ایرانیان پروتستان، کلیسای خانگی ایرانیان، جماعت مسیحی ربانی، مسیحیان ارتودوکس روس) و خداناباوران نیز در اقلیت هستند.

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و بر پایه یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در تهران به قرار زیر بود:

اقوام کلانشهر تهران
قومیت			درصد
فارس			۶۶٫۴٪
ترک			۲۵٫۲٪
شمالی			۶٫۲٪
کرد			۰٫۵٪
لر			۰٫۸٪
دیگر			۰٫۴٪

جرایم و معضلات اجتماعی

ه استعمال مواد مخدر توسط ایرانیها زمینهٔ افزایش جرایم را در آن فراهم کرده‌است، به طوری‌که جرم ۶۰ درصد زندانی‌های کشور در رابطه با مسائل مواد مخدر است. در استان تهران نیز حدود ۱۰۰۰ زندانی زن وجود دارد که بیشترین جرم آن‌ها در رابطه با مواد مخدر است. بعد از مواد مخدر بیشترین جرم زندانیان زن مربوط به سرقت و جرایم اخلاقی‌است. میانگین سنی زندانیان زن در استان تهران بین ۲۳ تا ۳۲ سال است. در سطح زندان‌های استان تهران در ازای ۲۵۰ تن زندانی مرد یک مددکار وجود دارد که این رقم برای زندانیان زن هر ۱۰۰ تن است. هم‌اکنون در ۴۰۰ نقطه جرم‌خیز و معابر پایتخت به منظور کنترل بهتر تردد و نظارت بر نقاط جرم‌خیز، دوربین‌های مداربسته نصب شده‌است. برای پیشگیری از جرم علاوه بر فعالیت‌های انتظامی، آموزش همگانی و جلب مشارکت مردم در راستای اطلاع‌رسانی و افزایش سطح آگاهی عموم نیز مد نظر ناجا است و در همین راستا وقوع جرایم در سال ۱۳۸۷ نسبت به سال پیش از آن ۷ درصد کاهش یافت.

موزه‌ها

موزه هنرهای معاصر تهران که مهم‌ترین و جامع‌ترین مجموعه از هنر معاصر غرب در قارهٔ آسیا را دارا می‌باشد.

نمایی از ساختمان موزه آبگینه و سفالینه

بیش از ۳۰ موزه در سطح شهر تهران به فعالیت مشغولند که همه روزه تعداد زیادی بازدید کننده به‌سوی خود جلب می‌کنند.

از جمله:

• موزه مردم‌شناسی تهران،
• موزه ملی ایران،
• موزه فرش ایران،
• موزه هنرهای معاصر تهران،
• موزه صنایع دستی مجموعه سعدآباد،
• آبگینه و سفالینه،
• موزه جواهرات ملی
• موزه رضا عباسی
• کتابخانه و موزه ملک،
• ایران باستان،
• موزه آثار طبیعی و حیات وحش ایران

و کاخ موزه‌های:

• سعدآباد،
• نیاوران،
• گلستان

و بسیاری از موزه‌های دیگر تهران از جذابیت‌های آن به شمار می‌آیند. از تماشاگه‌های تاریخ، پول، و زمان نیز می‌توان به عنوان دیدنی‌های تهران یاد کرد.

قنات‌های تهران

قناتهای تهران و ری که دشت ورامین را آبیاری می‌کردند تا سال ۱۳۴۰ جزء پرآب‌ترین کاریزهای دنیا بودند ولی در توسعه شهری و به دلیل تخریب مادر چاه‌ها و نبود لایروبی از رونق افتاده‌اند. حفر کاریزهای تهران به دوره صفوی و قاجاری باز می‌گردد. در تهران نزدیک به ۳۰۰ قنات وجود دارد که برخی از آنها یکدیگر را بصورت ضربدری قطع می‌کنند و طی نشست‌ها تخریب و در حال حاضر در جنوب شهر به صورت روباز مسیر خود را تا ورامین و یا اطراف شهر ری ادامه می‌دهند. دو عدد از این قناتها در محمودآباد خاوران تهران بدلیل خاکبرداری در سال ۱۳۵۵ به هم وصل شدند و حجم زیاد آب تخریبهای زیادی را بوجود آورد تا اینکه با وسایل مکانیکی این دوقنات مجدداً از هم جدا و به مسیر اصلی اولیه هدایت شدند در حال حاضر در ایران حدود ۴۰۰۰۰ قنات به طول ۲۷۲۰۰۰ کیلومتر وجود دارد. تهران تا سال ۱۳۲۰ بیشترین شمار قنات را دارا بود به گونه‌ای که هر محله‌ای قنات خاص خودش را داشت. سرچشمه‌های بعضی از قنات‌ها در توسعه شهری از میان رفته و این باعث شده است که زه‌کشی آب تهران در جنوب شهر با مشکل روبرو شود.

مکان‌های مذهبی

نوشتار اصلی: مکان‌های مذهبی تهران

مسجدها، حسینیه‌ها و امامزاده‌ها از جمله مکان‌های مذهبی پایتخت هستند که در مجموع ۲٬۰۷۲ مرکز (۱۳۸۷ خ.) را شامل می‌شوند. تهران ۱۵۴۶ مسجد، ۴۸۷ حسینیه، و ۳۹ امامزاده دارد. در واقع برای هر ۳٬۵۱۶ تهرانی یک مرکز مذهبی وجود دارد. بیشترین امامزاده‌های پایتخت در منطقه ۲۰ متمرکز شده و بعد از آن منطقه ۲ و ۱ دارای بیشترین امامزاده‌ها هستند. در ۱۲ منطقه هم هیچ امامزاده‌ای وجود ندارد.

سینما و تئاتر

نوشتار اصلی: فهرست سینماهای تهران

بیش از صد سالن سینما در شهر تهران وجود دارد که اکثراً فیلم‌های تولید داخل و تعدادی نیز فیلم‌های خارجی را اکران می‌کنند. بیش از چهل آمفی‌تئاتر نیز در این شهر فعال هستند که نمایش‌های گوناگونی را به روی صحنه می‌برند. در سال ۱۳۸۹ مسابقات جام جهانی ۲۰۱۰ نیز از بعضی از سینماهای تهران پخش شد.

ورزش

پیست اسکی دیزین

فوتبال ورزش اول شهر است و بیشترین طرفداران را نیز دارد. در کنار آن کشتی نیز به طور سنتی بسیار مورد توجه بوده‌است و به عنوان ورزش ملی مورد توجه قرار گرفته‌است. چندین پیست اسکی بسیار زیبا و منحصربه‌فرد از جمله پیست‌های اسکی توچال، دیزین و شمشک در نزدیکی شهر قرار دارند که پیست اسکی دیزین جزء معدود پیست‌های اسکی جهان است که در آن امکان اسکی برروی چمن علاوه بر اسکی برروی برف مهیاست. پیست اسکی توچال هم با ارتفاع ۳۷۳۰ متر از سطح دریاهای آزاد پنجمین پیست اسکی مرتفع جهان است و تا تهران تنها پانزده دقیقه فاصله دارد. کوهنوردی و تاحدی صخره‌نوردی هم از ورزش‌های دیگر شهر است که مخصوصاً در روزهای تعطیل به طور همگانی مورد توجه قرار می‌گیرد.

ورزشگاه آزادی تهران

فوتبال که پرطرفدارترین ورزش شهر است، هر هفته عدهٔ زیادی را برای تماشای لیگ برتر به ورزشگاه آزادی می‌کشاند. دو تیم اصلی تهران استقلال و پرسپولیس هستند که شهرآورد بین این دو تیم هر بار تماشاگران زیادی را جذب می‌کند.

ورزشگاهای فوتبال زیادی در سطح شهر برای برگزاری مسابقات فوتبال وجود دارند. به‌جز ورزشگاه یکصد هزار نفری آزادی در غرب، می‌توان به ورزشگاه تختی در شرق، شیرودی در مرکز و دستگردی و ورزشگاه راه‌آهن در شهرک اکباتان اشاره نمود.

از دیگر مراکز ورزشی قهرمانی و یا همگانی شهر تهران می‌توان از مجموعه ورزشی انقلاب، مجموعه ورزشی-تفریحی توچال، مجموعه ورزشی چمران (بولینگ عبده)، ورزشگاه آرارات و ورزشگاه شهید کشوری (داودیه) نام برد.

نماد بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴

بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ بزرگترین رویداد بین‌المللی ورزشی تاریخ این شهر از ۱۰ تا ۲۵ شهریور ۱۳۵۳ (۱ تا ۱۶ سپتامبر ۱۹۷۴) در تهران برگزار شد. مجموعه ورزشی آزادی تهران و مجموعه ورزشی تختی تهران برای این بازی‌ها ساخته شدند. این هفتمین دوره بازی‌های آسیایی بود و برای نخستین بار بازی‌های آسیایی در خاورمیانه برگزار می​شد. ۳۰۱۰ ورزشکار از ۲۵ کشور در این رویدادچندورزشی شرکت داشتند که رکوردی در زمان خود محسوب می‌شد.

فرهنگ‌سراها

نوشتار اصلی: فهرست فرهنگسراهای تهران

در تهران مراکزی به نام فرهنگ‌سرا توسط شهرداری تهران ساخته شده‌است که وظیفهٔ آنان ارائهٔ خدمات فرهنگی به مردم است. این مراکز مجهّز به سالن‌های سینما، تئاتر، مجموعه‌های ورزشی، کتابخانه، نگارخانه، کلاس‌های آموزش رایانه و غیره هستند و نقش مهمی در پرکردن اوقات فراغت جوانان و ارتقای سطح فرهنگ و آموزش آنان داشته‌اند. بیش از ۷۱ فرهنگسرا و خانهٔ فرهنگ در تهران وجود دارد. فرهنگ‌سرای بهمن که با وسعت ۴۰٬۰۰۰ متر مربع در جنوب تهران قرار دارد، فرهنگ‌سرای خاوران در جنوب شرقی، فرهنگ‌سرای شفق و فرهنگ‌سرای نیاوران در شمال تهران نمونه‌هایی از این مراکز هستند.

نشریات

بیش از هزار عنوان نشریّه در ایران منتشر می‌شود که مرکز تعداد زیادی از آن‌ها تهران است. تقریباً مرکز همهٔ روزنامه‌های مهم ایران در تهران است.

آموزش و پژوهش

دانشگاه‌ها

نوشتار اصلی: دانشگاه‌های تهران

آموزش عالی مدرن ایران با تأسیس دارالفنون (۱۲۳۰ خ.) توسّط امیرکبیر در تهران آغاز شد. پس از آن در سال ۱۳۱۳ خ. در دورهٔ رضاشاه به همّت افرادی چون محمود حسابی و علی‌اصغر حکمت، دانشگاه تهران ایجاد شد. هم‌اکنون در فهرست ده دانشگاه برتر وزارت علوم شش دانشگاه تربیت مدرس، تهران، شهید بهشتی، صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف و علم و صنعت ایران در شهر تهران قرار دارند.

دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی موجود در تهران عبارتند از: تهران، شهید بهشتی, ایران، بقیةالله و دانشگاه علوم پزشکی ارتش.

دانشگاه علامه طباطبایی نیز از جمله دانشگاه‌های زیر نظر وزارت علوم است که در این شهر قرار دارد. همچنین دانشگاه آزاد اسلامی نخستین بار در مرداد ۱۳۶۱ خ. با ایجاد واحد تهران مرکز شروع به کار کرد. سپس به‌تدریج واحدهای تهران جنوب، تهران شمال، تهران شرق، تهران غرب و علوم و تحقیقات تهران تأسیس شدند. پس از دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام نور در مهر ۱۳۶۷ خ. با هدف آموزش عالی از راه دور تأسیس شد. دانشگاه سوره (نام پیشین: موسسه آموزش عالی سوره) در بهمن ماه سال ۱۳۷۲ توسط حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی تاسیس شد. پس از دو سال پذیرش آزاد، از سال ۷۴ از طریق سازمان سنجش آموزش کشور پذیرش دانشجوی را در ۱۱ رشته آغاز کرد.

مدرسه‌ها

نوشتار اصلی: فهرست مدرسه‌های تهران‎

دانش‌آموزان و آموزگاران کالج آمریکایی تهران در مقابل سالن مک‌کورمک، ۱۳۰۹ خ.

نخستین مدرسه به شیوهٔ مدرن در ایران دبیرستان البرز بود که در آغاز به عنوان یک دبستان در حوالی دروازه قزوین در سال ۱۲۵۱ خ. یعنی ۲۱ سال پس از دارالفنون و ۱۷ سال پیش از دبستان رشدیه توسط جیمز باست، میسیونر پرسبیتری آمریکایی-کانادایی ساخته شد. پس از آن به تدریج مدرسه‌های بسیار دیگری در شهر ساخته شدند.

هم‌اکنون در شهر تهران ۳٬۰۴۱ مدرسهٔ دولتی با ۳۱٬۹۶۶ کلاس و ۹۳۳٬۹۷۶ دانش‌آموز و ۲٬۱۲۹ مدرسهٔ غیرانتفاعی با ۹٬۸۵۶ کلاس و ۱۷۲٬۳۸۵ دانش‌آموز وجود دارد. مدرسه‌های غیرانتفاعی عموماً در مناطق ۱، ۲ و ۳ شهرداری تهران متمرکز هستند. ۶۰ درصد مدارس غیرانتفاعی تهران استیجاری هستند. تعداد کمی از مدارس تهران دوشیفته هستند و این مدارس نیز در یک برنامه ۴ ساله (تا ۱۳۹۱ خ.) تک‌شیفته خواهند شد. دانش‌آموزان در دوره‌های ابتدایی، راهنمایی، و متوسطه شامل متوسطهٔ نظری، هنرستان فنی، هنرستان حرفه‌ای، هنرستان کاردانش و پیش‌دانشگاهی مشغول تحصیل هستند.

کودکستان‌ها

۳۷٬۳۰۰ نوآموز دختر و پسر شامل ۶۳۴ شیرخوار، ۱٬۳۲۳ نوپا و ۳۵٬۳۴۳ کودک در کودکستان‌های شهر تهران آموزش می‌بینند (۱۳۸۸). درصد مهدهای کودک تهران استیجاری هستند. کیفیت مهدهای کودک با توجه به مربّیان و نوع آموزشی که به کودکان داده می‌شود متفاوت است. برخی از مهدهای کودک آموزش‌های خود را در دو زبان به کودکان ارائه می‌دهند. با اجرای طرح ارزیابی و ارتقای کیفیت مهدهای کودک که بر اساس عملکرد آن‌ها صورت می‌گیرد، مهدهای کودک به مهدهای یک، دو و سه ستاره تقسیم خواهند شد. به‌دلیل این‌که بیش از ۹۰ درصد مهدهای کودک خصوصی هستند، هدف اصلی این طرح، ایجاد رقابت در ارتقای سطح کیفیت خدمات است. همچنین در راستای اجرای اصل ۴۴ مراکز پیش‌دبستانی و مهدهای کودک دولتی به بخش خصوصی واگذار خواهند شد.

حمل‌ونقل

ماشین دودی نخستین وسیله نقلیه حمل و نقل عمومی که وارد تهران شد.

نوشتار اصلی: حمل‌ونقل تهران

زیرساخت‌های میان‌شهری:

• دو فرودگاه بین‌المللی مهرآباد و امام خمینی
• چهار پایانه مسافربری شرق، غرب، میدان آرژانتین و جنوب
• تهران حجم بالایی از ترافیک خطوط راه‌آهن کشور را به خود اختصاص داده‌است.
• خطوط راه‌آهن تهران-اروپا هم بسیار فعّال است.

زیرساخت‌های درون‌شهری:

• سهم اتوبوسرانی از حمل‌ونقل همگانی شهر تهران با ۶٬۰۵۰ اتوبوس و سامانه اتوبوس تندرو تهران و اتوبوسرانی برقی تنها ۱۷درصد است که در افق سال ۱۴۰۴، باید به ۲۵ درصد و ۱۱٬۰۰۰ دستگاه (با توجه به افزایش جمعیت) برسد.
• ۹۰ کیلومتر متروی تهران در سه خط اصلی و دو خط در حال احداث که یکی بین‌شهری ست. باید در افق ۱۴۰۴ باید به ۸ خط به طول ۲۵۰ کیلومتر برسد.

• احداث گذرگاه‌ها و بزرگراه‌های کمربندی تازه‌ساز در سال‌های اخیر رشدی چشمگیر داشته.
• وجود ۱۸۰ پل که مهم‌ترین آن‌ها سواره‌رو بوده و ۶۰ پل در حال ساخت. از این ۱۸۰ پل ۱۱۰ پل نیاز به بازسازی و مقاوم‌سازی دارند.

تدابیر:

• طرح‌های سرعت‌بخش به حمل‌ونقل درون شهری
• طرح ترافیک

شبکهٔ متروی تهران

نوشتار اصلی: متروی تهران

سابقهٔ بحث و گفتگو دربارهٔ احداث قطار شهری در تهران به ۱۱۰ سال قبل بازمی‌گردد. تأسیس تراموای شهری از جمله نکات پیش بینی شده در امتیاز نامه‌ای بود که بارون ژولیوس دو رویتر در عهد ناصرالدین شاه روی کاغذ آمد. در همین سال‌ها یک خط آهن روزمینی بین دروازه شهری ری (حضرت عبدالعظیم) و میدان باغ شاه، با نام معروف ماشین دودی، ساخته شد.

متروی تهران در نه خط طراحی شده‌است اما در حال حاضر، چهار خط آن فعال می‌باشد که عبارتند از: خط یک، که از ایستگاه تجریش تا ایستگاه حرم مطهر امتداد دارد، این ایستگاه دارای بیشترین مسافر خطوط مترو تهران است. خط دو، از ایستگاه فرهنگسرا آغاز و تا ایستگاه تهران (صادقیه) ادامه دارد. خط پنج، از ایستگاه تهران (صادقیه) آغاز و تا ایستگاه گلشهر (کرج) امتداد پیدا می‌کند. خط چهار نیز از ایستگاه اکباتان (ارم سبز) تا ایستگاه شهید کلاهدوز ممتد شده‌است.

بزرگراه‌ها

نوشتار اصلی: بزرگراه‌های تهران

نمایی از چند بزرگراه در تهران که از روی برج میلاد عکسبرداری شده است.

تهران دارای یک شبکهٔ وسیع و پیچیدهٔ جاده‌ای و خیابانی است، این شهر از آنجا که سال‌هاست با مشکل ترافیک مواجه‌است لذا مدیران این شهر در طول سالهای گذشته به ویژه پس از انقلاب اسلامی ایران مجبور به طراحی و ساختن بزرگراه‌های مختلف شده‌اند تا بتوانند معضل ترافیک را حل نمایند. بزرگراه‌های زیادی در تهران وجود دارند که مهمترین آن‌ها عبارتند از: آزادراه تهران کرج، بزرگراه آزادگان، بزرگراه نواب بزرگراه اشرفی اصفهانی،، بزرگراه آفریقا، بزرگراه آیت‌الله کاشانی، بزرگراه آیت‌الله مدرس، بزرگراه بسیج، بزرگراه تندگویان، بزرگراه جلال آل احمد، بزرگراه رسالت،بزرگراه امام علی، بزرگراه شهید بابایی،بزرگراه شهید یاسینی بزرگراه شهید چمران (پارک‌وی)، بزرگراه شهید حکیم، بزرگراه شهید همت، بزرگراه شیخ فضل‌الله نوری، بزرگراه صدر، بزرگراه کردستان، بزرگراه محمدعلی جناح، بزرگراه مخصوص کرج، بزرگراه نیایش، بزرگراه یادگار امام.

ترافیک

اطلاعات بیشتر: ترافیک و آلودگی آب و هوای تهران

جمعیت زیاد تهران و رفت‌وآمد انبوه خودروها منجر به تبدیل‌شدن خیابان‌ها به پارکینگ و ایجاد راه‌بندان‌های متعدد و شدید در این شهر شده که به‌دلیل آلایش شدید هوا، اتلاف وقت و فشار اقتصادی بر شهروندان بحران تلقّی می‌شود. در پاییز ۱۳۸۶ «طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک تهران» تهیه و تصویب شد. این طرح، که اهداف کلی آن بر اهداف طرح‌های فرادست – مانند «طرح جامع تهران» و همچنین برنامه چهارم توسعه اقتصادی ایران – استوار شده‌اند، چشم انداز تحولات مطلوب این شهر در ۲۰ ساله آینده را ترسیم می‌کند. در طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران شاخص‌های حمل‌ونقلی تهران در سال ۱۳۸۶ و سال ۱۴۰۴ در مقایسه با متوسط شهرهای اروپایی در قالب ارقام و آمار ارائه شده‌اند.

آلودگی‌های زیست‌محیطی

نوشتارهای وابسته: ترافیک و آلودگی آب و هوای تهران

آلودگی هوا

 

نمای شهر تهران از بام تهران در شمال این شهر در یکی از روزهای آلوده مرداد ماه ۱۳۸۸

آلودگی هوا در شهر تهران عمدتاً مصنوعی و ناشی از فعّالیّت وسایل نقلیه‌است که سهمی ۸۰ درصدی در آلودگی هوای شهر دارند و تولیدکنندهٔ گازهای سمی دی اکسید نیتروژن و مونو اکسید کربن هستند. این وسایل نقلیّه گاز دی اکسید کربن نیز تولید می‌کنند که هرچند سمّی نیست اما سبب گرم شدن زمین می‌شود. ارائهٔ یارانهٔ سوخت -و در نتیجه ارزان بودن آن- و تعرفهٔ بالای گمرکی بر خودروهای وارداتی -و در نتیجه افت کیفیت تولیدات خودرو- و ورود سالانهٔ انبوهی از خودروهای تازه‌ساز از یک سو و محصور بودن در بین کوه‌ها از ۳ طرف -که مانع خروج آلودگی‌ها از شهر می‌شود- عوامل اصلی آلودگی هوا در تهران هستند. سالانه بیش از ۵۰۰ گرم ذرّات آلاینده معلّق وارد بدن هر تهرانی می‌شود در حالی که بدن تنها توانایی پالایش ۲۳۰ گرم آلاینده را در سال دارد. آلودگی هوا به تنهایی در شهر تهران روزانه حدود ۳۰ تن را به کام مرگ می‌فرستد. همچنین کیفیت پایین بنزین عرضه شده در ایران که خود ناشی از تحریم‌های علیه ایران و استفاده از مواد آلاینده به جای کاتالیست در فرایند تولید بنزین است نیز جزو دلایل آلودگی هوای شهرهای بزرگ نظیر تهران دانسته می‌شود.

گسترش وسایل نقلیه عمومی به ویژه مترو و فرهنگسازی برای استفاده از این وسایل و الزام خودروسازها به پیروی از استانداردهای روز و رساندن قیمت سوخت مصرفی به سطح قیمت‌های جهانی از مهمترین راهکارهای مبارزه با آلودگی هوا شناخته می‌شوند.

آلودگی صوتی

تهران آلوده‌ترین شهر جهان از نظر آلودگی صوتی است. یکی از منابع اصلی آلودگی صوتی در تهران صدای اگزوز موتورسیکلت‌ها است که ۲۵٪ آلودگی صوتی شهر را تشکیل می‌دهد. تعداد موتورها در نقاط مرکزی شهر به مراتب بیشتر است.

منبع دیگر آلودگی صوتی در شهر خودروهای سواری هستند که حدود نیمی از وسایل نقلیهٔ آن را تشکیل می‌دهند.

آلودگی صوتی نیمی از خودروهای سواری و موتورسیکلت‌های تهران بیش از حدّ استاندارد است. این استاندارد برای مناطق مسکونی در روز حدود ۵۵ و در شب حدود ۴۵ دسیبل بوده و میزان مجاز انحراف از آن نزدیک ۱۵ دسیبل است.

کشورهای پیشرفتهٔ دنیا جهت اجرا و ساخت اتوبان‌ها و مناطق حسّاس به سر و صدا مانند مدارس و بیمارستان‌ها از نقشه‌های صوتی استفاده می‌کنند. در تهران نیز منطقهٔ ۷ اولین منطقه‌ای بوده‌است که این نقشه‌ها برای آن تهیه شده و به ترتیب مناطق ۶، ۱۲، ۱۱، ۹ و ۱۰ خواستار تهیه این نقشه‌ها توسط واحد صوت سازمان کنترل کیفیت هوای تهران بوده‌اند. ده منطقه پر سر و صدای تهران به ترتیب مناطق ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۷، ۱۳، ۳، ۱۹، ۱۸ و ۲ هستند. این رده‌بندی با توجه به تعداد و سرعت خودروها در این مناطق، مقدار کیلومتر پیمایش خودروها و توزیع نوع آن‌ها در هر منطقه و تعداد اتوبان‌های موجود انجام شده‌است.

آلودگی آب‌های زیرزمینی

آلودگی آب‌های زیرزمینی تهران یکی از بزرگ‌ترین معضلات زیست‌محیطی این شهر است. تهران از نظر سیستم فاضلاب در بین شهرهای جهان در بین ۱۰ شهر آخر قرار دارد. نبود سامانهٔ دفع فاضلاب در شهر تهران جزء اصلی‌ترین مشکلات زیست‌محیطی این شهر قلمداد می‌شود. درحالی‌که مهم‌ترین لازمهٔ طرّاحی و جانمایی یک شهر تأمین فاضلاب آن است، سیستم تصفیه فاضلاب در تهران وجود ندارد و آب فاضلاب مستقیماً وارد قنات‌ها و آب‌های زیرزمینی می‌شود و این در حالیست که کمبود بارش در این شهر سبب روی آوردن مسئولان به استفاده از آب‌های زیرزمینی برای تأمین آب مصرفی ساکنان شده‌است. آب‌های زیرزمینی تهران هم آلودگی شیمیایی و هم میکروبی دارند که دلیل آن نبود شبکه فاضلاب و وجود صنایع در داخل شهر است.

معضل موش‌ها و حیوانات موذی تهران

۳۰ میلیون موش در تهران زندگی می‌کنند. عدم رفتار مناسب شهروندی از سوی مردم و ریختن زباله‌ها به جوی‌ها و خیابان‌ها باعث رشد تعداد موش‌ها در ۲۲ منطقه شهر تهران شده است.

سیاست

ساختمان مجلس سنا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و مجلس خبرگان رهبری کنونی

مجلس شورای ملی

شهر تهران علاوه بر این‌که مرکز سیاسی کشور ایران است، مرکز استان تهران و شهرستان تهران نیز به شمار می‌رود. مهمترین نهادهای دولتی و قضایی شامل وزارتخانه‌ها، مجلس شورای اسلامی و... در آن واقع شده‌است و تاثیرگذارترین مقام‌های کشور ایران شامل رهبر، رئیس جمهور، رئیس مجلس، رئیس دستگاه قضایی، رئیس و بعضی از اعضای مجلس خبرگان رهبری، رئیس و اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، اعضای شورای نگهبان، وزرای کابینه و اعضای شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در آن زندگی می‌کنند.

مردم این شهر در ۲۰۰ سال گذشته همیشه از تاثیرگذارترین‌ها در سیاست کشور ایران بوده‌اند. این تاثیرگذاری شامل حضور آن‌ها در ساختار سیاسی کشور، جریان‌های تغییردهنده سیاست کشور شامل انقلاب‌ها (انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی) و جنگ‌ها (جنگ تحمیلی) می‌شود به طوری‌که درصد شهدا در برخی محله‌های تهران از این درصد در همه نقاط دیگر کشور بیشتر است.

این شهر ۳۰ نماینده در مجلس شورای اسلامی دارد. ادارهٔ شهر توسط شهرداری تهران انجام می‌شود. شهردار تهران توسط شورای شهر تهران انتخاب شده و این شورا بر عملکرد شهرداری نظارت و برای اداره شهر قانونگذاری می‌کند. شهر تهران به لحاظ اداری به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۱۲ ناحیه تقسیم شده و شهرهای تجریش و ری را نیز دربرگرفته‌است.

شورای شهر تهران

شورای اسلامی شهر تهران

نوشتار اصلی: شورای اسلامی شهر تهران

شورای اسلامی شهر تهران شورایی‌است متشکل از ۱۵ نماینده که بر طبق قانون شوراها مسئول ادارهٔ شهر تهران است. مهم‌ترین وظایف شورا انتخاب شهردار به مدت چهار سال، نظارت بر عملکرد شهرداری و در صورت لزوم برکناری شهردار، تصویب طرح‌های لازم برای رفاه بیشتر شهروندان و نظارت بر اجرای آن‌ها، تصویب بودجه سالانه شهرداری، تصویب اساسنامه مؤسسات و شرکت‌های وابسته به شهرداری هستند. .

پیشینه شورای شهر تهران، یا به تعبیر آغازین خود بلدیه، به تشکیل نخستین نهاد قانون‌گذاری (مجلس شورای ملی) بازمی‌گردد. در حقیقت یکی از نخستین قوانین مصوب مجلس شورای ملی، «قانون بلدیه» است که در سال ۱۲۸۶ خ. به تصویب رسید و به این ترتیب یکی از آرمان‌های بزرگ انقلاب مشروطه جامه عمل پوشید. در طول ۹۵ سال پس از آن تاریخ تشکیل و دوام شورای شهرها با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده‌است. به طور خلاصه در طی سال‌های ۱۲۸۴ تا ۱۳۰۴ در پی انقلاب مشروطه نخستین قانون شوراها تصویب شده و به اجرا گذاشته می‌شود. پس از آن از ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ و پس از کودتای سال ۱۲۹۹ رضا خان و پس از آن به قدرت رسیدن وی، قانون بلدیه لغو شد و با تصویب قانونی جایگزین، انتخاب شهردار از وظایف «وزیر داخله» شمرده شد. پس از سقوط رضا شاه و در حالی‌که محمد رضا تسلط چندانی بر امور کشور نداشت، در ۱۳۲۸ سومین قانون شوراها به تصویب رسید. دوباره بعد از کودتای ۱۳۳۲ و سرنگونی دولت مصدق و تسلط محمد رضا بر امور کشور این قانون لغو شد. پس از پیروزی انقلاب تشکیل شوراها به یکی از خواست‌های مردم و روح‌الله خمینی تبدیل می‌شود. اما ایجاد شوراها تا زمان روی کار آمدن دولت سید محمد خاتمی به تأخیر می‌افتد و بالاخره در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۷۸ شورای شهرها بر اساس قانون شوراها مصوب سال ۱۳۷۵ مجلس شورای اسلامی تشکیل می‌شوند.

شهرداری تهران

نوشتار اصلی: شهرداری تهران

شهرداری تهران سازمانی غیردولتی‌است که در ۱۲ خرداد ۱۲۸۶ خ تأسیس شد و ادارهٔ شهر تهران را به عهده دارد. مسئولیت ادارهٔ این سازمان با شهردار تهران است که پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب می‌گردید ولی اکنون با حکم شورای شهر تهران انتخاب می‌شود. شهرداری تهران شامل ۲۲ منطقه است که اداره هر منطقه به عهده شهردار آن منطقه‌است. طرح جامع شهر تهران در زمان شهرداری غلامرضا نیک‌پی تدوین شد. بعد از انقلاب نیز غلامحسین کرباسچی توانست به عنوان اولین شهردار پس از جنگ با بازسازی شهر تهران که در پی سیاست‌های انقباضی دوران جنگ با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کرد، از طرح انتقال پایتخت که هزینه آن در سال ۱۳۶۹ مبلغ ۱٬۲۰۰ میلیارد تومان تخمین زده شده بود جلوگیری کند. در بین دیگر شهرداران اخیر تهران محمود احمدی‌نژاد قرار دارد که توانست پس از شهرداری تهران، به مقام رئیس جمهوری برسد. شهردار تهران هم‌اکنون محمدباقر قالیباف است که از شهریور ۱۳۸۴ در این پست قرار گرفته‌است.

رخدادهای سیاسی

کنفرانس تهران، از راست به چپ چرچیل، روزولت، استالین

• آغا محمد خان قاجار در سال ۱۱۷۴ خورشیدی برای نخستین بار شهر تهران را به پایتختی برگزید، و در همین شهر تاج‌گذاری کرد.
• انقلاب مشروطه که در دوران حکومت دو پادشاه قاجار یعنی مظفّرالدّین شاه و محمّدعلی شاه رخ داد از پیشامدهای مهم سیاسی شهر تهران محسوب می‌گردد. فتح تهران از پیامدهای این انقلاب به شمار می‌رود.
• کنفرانس تهران با حضور چرچیل، روزولت و استالین از ۶ تا ۹ آذرماه ۱۳۲۲ به‌صورت محرمانه در سفارت شوروی در شهر تهران برگزار شد.
• نهضت ملّی‌شدن صنعت نفت ایران که کانون رویدادهای آن در تهران بود مجموعه رخدادهایی بود که با کوشش دکتر محمد مصدق منجر به ملّی‌شدن صنعت نفت ایران گردید. در جریان این جنبش، تظاهرات‌های پرشماری در تهران به وقوع پیوست.
• کودتای ۲۸ مرداد، کودتایی‌است که با طرح و پشتیبانی مالی و اجرایی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، سیا علیه دولت محمد مصدق در مرداد ۱۳۳۲ در تهران به انجام رسید.
• انقلاب ۱۳۵۷ ایران، کانون رخدادهایش شهر تهران بود که از آن میان می‌توان به رویدادهای ۱۷ شهریور، خروج محمدرضا شاه از ایران در ۲۶ دی ماه، ورود روح‌الله خمینی رهبر انقلاب در ۱۲ بهمن، پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن و اعلان تشکیل دولت جدید در بهشت زهرا، که همگی در شهر تهران رخ دادند، اشاره کرد.
• در پی انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸ و نتایج بحث‌برانگیز آن شمار بسیاری از ایرانیان به ویژه در تهران به خیابان‌ها آمدند و به نتایج اعتراض کردند. این اعتراضات در تهران با دخالت نیروهای امنیّتی و لباس شخصی به خشونت کشیده شد و شماری از تظاهرکنندگان کشته شدند.

غذا و رستوران

انواع خوراکی‌های ترش در منطقهٔ تفریحی فرحزاد تهران

در تهران رستوران‌های مجلّل و نوین متعدّدی وجود دارد، این رستوران‌ها شامل رستوران‌های سنّتی ایرانی و بین‌المللی هستند. با وجود این که محبوب‌ترین غذا در تهران چلوکباب است، غذاهای فوری غربی نیز طرفداران زیادی مخصوصاً در میان جوانان و کودکان دارند. مغازه‌های ساندویچ و پیتزافروشی و همچنین رستوران‌های سنتی که کباب و جوجه‌کباب تهیه می‌کنند، بیشترین رستوران‌های تهران را تشکیل می‌دهند. طی سال‌های اخیر اماکنی با نام قهوه خانه‌های سنّتی نیز در تهران دایر شده‌اند، در این مناطق علاوه بر ارائهٔ غذاهای سنّتی ایرانی نظیر کشک بادمجان، آب گوشت، چلوکباب، میرزا قاسمی و غیره، چای و قلیان نیز عرضه می‌شوند. همچنین اخیراً مغازه‌های کوچکی با پخت غذای مکزیکی با نام ذرت مکزیکی هواخواهانی برای خود پیدا کرده‌اند. استفاده از غذاهای سنتی دررستوران‌ها بسیار مفید است.

دیوارنگاری در تهران

نوشتار اصلی: دیوارنگاری در تهران

دیوارنگاری در تهران شامل انواع و اقسام متنوّعی‌است. تعدادی از آن‌ها شعارنویسی‌ها و نگاره‌های دولتی است و برخی دیگر به وسیلهٔ شهرداری و به منظور زیبایی شهر ترسیم شده‌است. برخی دیگر از دیوار نگاره‌ها به وسیلهٔ جوانان نقّاش انجام شده‌است.

دو نمونه سمت راست به وسیله جوانان ترسیم شده و دو نمونه سمت چپ گرافیتی دولتی‌است.

مجسمهٔ آزادی و پرچم آمریکا

گرافیکی ضد اسرائیلی

نوشتهٔ متالیکا

مردان عصبانی

شهرهای خواهرخوانده

شهر تهران نُه خواهرخوانده دارد.

تاریخ		شهر خواهرخوانده
۱۹۶۳		سئول، کره جنوبی
۱۹۷۲		لس آنجلس، ایالات متحده
۱۹۹۳		لندن، پادشاهی متحده
۲۰۰۱		هاوانا، کوبا
۲۰۰۲		پرتوریا، آفریقای جنوبی
۲۰۰۴		مسکو، روسیه
۲۰۰۵		کاراکاس، ونزوئلا
۲۰۰۶		مینسک، بلاروس
۲۰۰۶		پکن، چین
۲۰۱۳		آنکارا، ترکیه

جستارهای وابسته

جاذبه‌های استان تهران فهرست شهرداران تهران فهرست فروشگاه‌ها و رستوران‌های زنجیره‌ای ایران فهرست پارک‌های تهران فهرست شهرهای ایران بر پایه جمعیت شرق تهران بهشت زهرا

فهرست فرهنگسراهای تهران فهرست کاخ‌ها و عمارت‌های تهران فهرست گورستان‌های تهران فهرست معابر تهران محله‌های تهران مناطق شهری تهران پایتخت‌های ایران در طی تاریخ

پیوند به بیرون

تهران در پروژه‌های خواهر

واژهٔ «تهران» در ویکی‌واژه
گفتاوردهای مرتبط در ویکی‌گفتاورد
پرونده‌های مرتبط در ویکی‌انبار

• نقشه آنلاین ترافیک تهران
• شهرداری تهران
• فرمانداری تهران
• نقشهٔ تهران با امکان جستجو کتاب اول
• متروی تهران
• سامانهٔ آدرس‌یاب شهر تهران