این یک مقالهٔ خوب است. برای اطلاعات بیشتر اینجا را کلیک کنید.

تهران

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به ناوبری پرش به جستجو

برای دیگر کاربردها، تهران (ابهام‌زدایی) را ببینید.
تهران
Towers in Tehran City at night.jpg
Tochal from Modarres Expressway.jpgGolestan Palace, Tehran, Iran (1249288212).jpg
ChitgarLake.jpgAzadi Tower 01.jpg
Vista de Teherán desde la Torre Milad, Irán, 2016-09-17, DD 73.jpgVista de Teherán desde la Torre Milad, Irán, 2016-09-17, DD 76.jpg
پارک آب و آتش، تهران Water and Fire Park, Tehran - panoramio.jpgShahrtheater.jpg
جهت عقربه‌های ساعت از بالا:
نمایی از شهرک غرب و برج میلاد، کوه‌های توچال و بزرگراه مدرس، دریاچه چیتگر، محلهٔ گیشا از برج میلاد، تماشاخانهٔ بوستان آب و آتش، تئاتر شهر، شهر تهران و بزرگراه همت از برج میلاد، برج آزادی و شمس‌العماره
کشور  ایران
استان تهران
شهرستان تهران
بخش مرکزی
مردم
جمعیت
تراکم جمعیت
  • شهر: ۱۲٬۲۰۰[۲] نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت ۷۳۰ کیلومتر مربع[۳]
ارتفاع از سطح دریا
  • کمینه: ۹۰۰ متر
  • بیشینه: ۱۸۰۰ متر[۴]
آب‌وهوا
میانگین بارش سالانه ۲۲۰ میلی‌متر[۵]
روزهای یخبندان سالانه ۴۸ روز[۶]
اطلاعات شهری
شهردار پیروز حناچی
پیش‌شماره تلفنی ۰۲۱
وبگاه tehran.ir
تهران بر ایران واقع شده‌است
تهران

تِهْران (دربارهٔ این پرونده آوا راهنما·اطلاعات) پرجمعیت‌ترین شهر و پایتخت ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. با ۸٬۶۹۳٬۷۰۶ تن جمعیت، بیست و چهارمین شهر پرجمعیت جهان و پرجمعیت‌ترین شهر باختر آسیا به‌شمار می‌رود. کلان‌شهر تهران نیز سومین کلان‌شهر پرجمعیت خاورمیانه است.

از دید ناهمواری‌های طبیعی، تهران به دو ناحیهٔ دشتی و کوهپایه‌ای البرز تقسیم می‌شود و گسترهٔ کنونی آن از ارتفاع ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا امتداد یافته‌است. تهران دارای اقلیم نیمه‌خشک است. در بیشتر سال‌ها، فصل زمستان نیمی از کل بارش‌های سالانهٔ تهران را تأمین می‌کند و تابستان نیز کم‌باران‌ترین فصل در تهران است.

تهران شهری با گوناگونی گروه‌های قومی است اما جمعیت خارجی آن کم است. به عنوان بزرگ‌ترین شهر فارسی‌زبان جهان، اکثریت مردم تهران را پارسیان تشکیل می‌دهند و بیشتر مردم این شهر رسماً مسلمان و شیعهٔ دوازده‌امامی هستند. دیگر جوامع مذهبی در تهران شامل بهائیان، زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان می‌شود. جرائم ارتکابی و مسائلی همانند نقض حقوق کودکان و زنان، از مشکلات این شهر هستند.

پیشینهٔ زندگی در تهران به دوران نوسنگی برمی‌گردد و کاوش‌های باستان‌شناسی صورت گرفته در تهران، منجر به کشف اسکلت‌های ۷۰۰۰ سالهٔ انسان و ابزارهای سنگی شد. در اوایل قرن هفتم، با ویرانی شهر ری و مهاجرت مردم آن به تهران، دانش تجارت، ساخت‌وساز و شهروندی مردم ری به تهران انتقال یافت و باعث پیشرفت آن شد. در دوران صفوی بسیار بر اهمیت تهران افزوده شد اما سرچشمهٔ شکوفایی و پیشرفت این شهر، به پایتختی آن بر می‌گردد. آقا محمدخان قاجار، بنیان‌گذار دودمان قاجار که پس از بارها تلاش برای تصرف تهران، بالاخره موفق به انجام این کار شده بود، در نوروز سال ۱۱۶۵، پس از سال‌ها جنگ با خاندان زند و مدعیان پادشاهی، تهران را پایتخت خواند. تبدیل شدن تهران از شهری معمولی به یک پایتخت مدرن، از دوران پهلوی شروع شد. در دوران پهلوی، امور کشوری در پایتخت متمرکز شد و شمار کارکنان دولتی در شهر به سرعت افزایش یافت؛ در این دوران، شهر تهران علاوه بر دو وظیفهٔ سیاسی و تجاری، وظیفهٔ اداری را نیز پذیرفت. با انقلاب ۱۳۵۷ و آغاز جنگ ایران و عراق، برای نزدیک به یک دهه توسعه‌ای در تهران صورت نگرفت و پس از پایان این دوره، توسعهٔ پایتخت ایران ادامه یافت و تهران به کانون پذیرش جمعیت در ایران تبدیل شد.

تهران کانون اقتصادی ایران است و اولین منطقهٔ صنعتی این کشور محسوب می‌شود اما فعالیت‌های اقتصادی بین‌المللی نقش چندانی در شمار شاغل‌های آن ندارد. بر اساس آمار سال ۱۳۹۵، سهم تهران در کل تولید ناخالص داخلی ایران ۲۱ درصد است و با اختصاص نیمی از بخش صنعت کشور به خود، نقش مهمی در اقتصاد ایران دارد. این شهر یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری ایران به حساب می‌آید و دارای مجموعه‌ای از جاذبه‌های گردشگری است که شامل کاخ‌ها و موزه‌هایش می‌شود. برج آزادی نماد تهران است و از منشور کوروش بزرگ، برای نخستین‌بار در این مکان پرده‌برداری شد. برج میلاد نیز نماد دیگر تهران و بلندترین برج ایران است. تهران با میزبانی بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴، نخستین شهر در خاورمیانه بود که میزبان بازی‌های آسیایی می‌شود و مجموعه ورزشی آزادی به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین‌های آن دوران، هم‌زمان با این بازی‌ها در ۱۰ شهریور ۱۳۵۳ گشایش یافت.

از نظر اداری، تهران به ۲۲ منطقه و ۱۲۲ ناحیهٔ شهری تقسیم شده‌است و شهرهای تجریش و ری را دربر گرفته‌است. ادارهٔ شهر توسط شهرداری تهران انجام می‌شود. شهردار تهران توسط شورای شهر تهران انتخاب می‌شود و این شورا بر عملکرد شهرداری نظارت و برای ادارهٔ شهر، قانون‌گذاری می‌کند. در سال ۱۳۴۷، نخستین طرح جامع تهران، با افق ۲۵ ساله و با مسئولیت عبدالعزیز فرمانفرمائیان و ویکتور گروئن تهیه شد که تاکنون از مهم‌ترین مبنای قانونی توسعهٔ شهر تهران بوده‌است. به عنوان یک مرکز سیاسی و اداری، مهمترین نهادهای دولتی و قضایی ایران، همانند وزارتخانه‌ها و مجلس شورای اسلامی که تهران ۳۰ نماینده در آن دارد، در این شهر واقع شده‌است. این شهر دارای دو فرودگاه بین‌المللی امام خمینی و مهرآباد است که از پررفت‌وآمدترین فرودگاه‌ها در ایران هستند.

محتویات

نام[ویرایش]

منشأ نام تهران به صورت قطعی مشخص نیست و دربارهٔ ریشه‌شناسی آن، چند دیدگاه وجود دارد:

  1. ران پسوندی به معنای «دامنه» است و شمیران و تهران به بالادست و پایین‌دست بودن اشاره دارد.[۷]
  2. تهران تغییر شکل یافتهٔ تهرام به معنای «منطقهٔ گرمسیر» است و در مقابل آن شمیرام یا شمیران به معنای «منطقهٔ سردسیر» قرار دارد.[۸]
  3. سراسر دشت پهناوری که امروزه «تهران بزرگ» خوانده می‌شود، در میان کوه‌های اطراف خود، گود به نظر می‌رسید و بدین سبب ته ران نام گرفت.[۷]
  4. به دلیل اینکه مردم تهران هنگام حملهٔ دشمن زیر زمین پنهان می‌شدند، آن را ته ران به معنای «زیرزمین» نامیدند.[۸][۷]

نخستین اشاره به نام تهران در نوشته‌های تاریخی، در حدود سال ۴۵۰ توسط خطیب بغدادی و در پی ثبت مرگ حافظ تهرانی در تاریخ بغداد انجام شده‌است.[۹] پس از آن نیز نام تهران به خاطر انار خوبش در فارس‌نامهٔ ابن بلخی آمده‌است.[۹]

شیوهٔ نگارش[ویرایش]

روستایی که پیش‌درآمد شهر تهران بوده‌است، پیش از اسلام نیز وجود داشت و پس از اسلام نام آن معرب گردیده‌است و از تهران به طهران تبدیل شد. با این وجود، جغرافی‌دانان معروف آن روزگار نیز به املای تهران اشاره نموده‌اند. هم‌زمان با جنبش مشروطه که تغییرات زیادی در ادبیات و نگارش زبان فارسی به وجود آمد، بمرور املای تهران رواج یافت و پس از تأسیس فرهنگستان ایران و تأکید آن بر املای تهران، املای دیگر (طهران) کاملاً منسوخ شد.[۱۰]

پیشینه[ویرایش]

نوشتار اصلی: تاریخ تهران

تهران کهن[ویرایش]

تهران پیشینه‌ای طولانی دارد و باستان‌شناسان بر این باورند که زندگی در این منطقه به دوران نوسنگی برمی‌گردد.[۱۱] در سال ۱۳۹۳، اسکلت یک انسان در منطقهٔ مولوی تهران، متعلق به حدود ۷٬۰۰۰ سال پیش پیدا شد؛ در سال ۱۳۹۴ نیز یک اسکلت دیگر به همراه ابزارهای سنگی در نزدیکی همان محل یافت شد.[۱۲][۱۳]

در برخی نوشته‌های پارسیگ، ری به عنوان زادگاه زرتشت معرفی شده‌است.[۱۴][۱۵] همچنین در درگیری میان داریوش سوم و اسکندر مقدونی، اسکندر و سپاهیانش برای چند روز در این منطقه توقف داشتند.[۱۶]

در نوشته‌های تاریخی از تهران به عنوان منطقه‌ای خوش آب و هوا و پر از باغ‌های میوه یاد شده‌است.[۱۷] در اوایل قرن هفتم بر اثر حملهٔ چند بارهٔ مغول‌ها به ری و رخدادهایی همانند زلزله، ری که از شهرهای پرآوازهٔ آن دوران بود، ویران گشت، بسیاری از مردمش کشته شدند و گروه‌هایی از آن‌ها نیز به دیگر نقاط پناه بردند؛ تهران یکی از محل‌هایی بود که پناهگاه مردم ری شد که این در کنار انتقال دانش ساخت‌وساز، تجارت و شهروندی مردم ری به تهران، توانست آغاز فصل تازه‌ای برای پیشرفت تهران باشد.[۱۸]

نخستین زیرساخت‌های شهری[ویرایش]

در دوران صفوی بسیار بر اهمیت تهران افزوده شد. در سال ۹۳۳، شاه تهماسب صفوی فرمان ساخت حصاری با چهار دروازه و ۱۱۴ برج را برای تهران داد. این کار که برای پشتیبانی از پایتخت آن زمان کشور، قزوین صورت گرفت، بر اهمیت تهران افزود؛ پس از این نیز بناهایی شامل حمام، تکیه و مدرسهٔ خانم به دستور مهین‌بانو، خواهر شاه تهماسب، ساخته شدند. از دیگر رخدادهای مهم آن دوران، ساخت بازاری برای تهران بود که پس از ساخت حصار انجام شد. تعیین بیگلربیگی برای بلوک تهران توسط شاه عباس صفوی نیز بیش از پیش بر اهمیت تهران افزود.[۱۹][۲۰]

پس از سرنگونی صفویان، تهران به دست افغان‌ها افتاد و بار دیگر مرکز رخدادها و توجه‌ها شد. نادرشاه افشار تهران را از افغان‌ها گرفت و پسرش، رضاقلی میرزا را حکمران آن کرد که نشان از اهمیت این شهر در آن زمان داشت؛[۱۹][۲۰] پیشینهٔ محله‌هایی نظیر چاله‌میدان و عودلاجان نیز به این دوران برمی‌گردد.[۲۰]

تهران که پس از صفویان بارها محل اقامت افراد مهم حکومتی بود، در ۱۱۳۹ بیشتر هم مورد توجه قرار گرفت و کریم‌خان زند اقداماتی را برای پایتخت شدن تهران انجام داد؛[۲۱] او برای مدت کوتاهی تهران را به عنوان پایتخت برگزید اما در نهایت به دلایل اقلیمی و زیست‌محیطی، پایتخت را به شیراز منتقل کرد.[۲۲]

پایتخت شدن[ویرایش]

نگاره‌ای از آقا محمدخان، بنیان‌گذار قاجاریان، که تهران را پایتخت خواند.
نگاره‌ای تاریخی از دارالفنون؛ بنیان‌گذاری شده در سال ۱۲۳۰

آقا محمدخان، بنیان‌گذار دودمان قاجار که پس از بارها تلاش برای تصرف تهران، بالاخره موفق به انجام این کار شده بود، در نوروز سال ۱۱۶۵، پس از سال‌ها جنگ با خاندان زند و مدعیان پادشاهی، تهران را پایتخت خواند.[۱۹] در آن زمان جمعیت تهران از بیست هزار تن فراتر نمی‌رفت و نیمی از تهران باغ و بستان بود.[۱۹]

از دلایلی که آقا محمدخان، تهران را به عنوان پایتخت ایران برگزید، می‌توان به موقعیت راهبردی جنگی، خودکفایی تولیدی و اقتصادی تهران آن زمان، نزدیکی به گرگان (مرکز ایل قاجار) و نزدیکی به ری اشاره کرد.[۲۳][۲۴] پایتخت ایران در زمان قاجاریه پیشرفت قابل توجهی داشت. فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار اقدامات مهمی در راستای بهبود وضعیت پایتخت انجام دادند؛ با این حال تغییرات بنیادین شهر تهران در دوران ناصری انجام شد؛ این دوران که با اقداماتی همچون تأسیس ادارات، بیمارستان دولتی، دارالفنون، بهبود اساسی راه‌های اصلی و طرح نقشهٔ جدید شهر همراه بود، باعث شد تهران به بزرگ‌ترین شهر ایران با ۲۵۰٬۰۰۰ تن جمعیت تبدیل شود.[۲۵]

تغییرات بنیادین، پایتختی پیشرفته[ویرایش]

تبدیل شدن تهران از شهری معمولی به یک پایتخت مدرن، از دوران پهلوی شروع شد. در دوران پهلوی، امور کشوری در پایتخت متمرکز شد و تعداد کارکنان دولتی در شهر به سرعت افزایش یافت؛ در این دوران، شهر تهران علاوه بر دو وظیفهٔ سیاسی و تجاری، وظیفهٔ اداری را نیز پذیرفت.[۲۵]

در سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۸، ساخت مؤسسات آموزشی بزرگ همانند دانشگاه تهران و بیمارستان‌های امروزی آغاز گردید. ورزشگاه امجدیه، موزهٔ ایران باستان و کتابخانه ملی نیز در همین سال‌ها تأسیس شدند. همچنین در شهر تهران، ساخت سینما، کافه، هتل و رستوران انجام شد و به علت ورود اتومبیل و اتوبوس، خیابان‌ها سنگفرش یا آسفالت شدند و ساختمان‌هایی جدید با معماری نوین غربی چهرهٔ پایتخت را دگرگون کردند.[۲۶]

گام‌های مهم صنعتی شدن تهران نیز در این دوران برداشته شدند. کارخانه‌های سیمان، بلورسازی، چیت‌سازی، دخانیات و صنایع نظامی در پیرامون پایتخت ساخته شدند؛ ایستگاه راه‌آهن نیز در همین دوران گشایش یافت.[۲۶]

تهران در جنگ جهانی دوم[ویرایش]

از راست به چپ چرچیل، روزولت و استالین در کنفرانس تهران

در طول جنگ جهانی دوم، نیروهای شوروی و انگلیسی وارد شهر شدند. همچنین از ۶ تا ۹ آذر ۱۳۲۲، کنفرانس تهران با شرکت چرچیل، روزولت و استالین به صورت محرمانه در سفارت شوروی در تهران برگزار شد.[۲۷] رخدادهای مربوط به جنگ جهانی دوم در تهران، باعث توقف موقت و کندی بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای شد.[۲۸]

توسعهٔ گسترده و سریع[ویرایش]

نوگرایی، نیازهای تازه، گرد هم آمدن نخبگان اجتماعی و خواست هیئت حاکمه برای ایجاد آرمان‌شهری که همانند پایتخت‌های کشورهای پیشرفته باشد، ذهنیت تحول شهری را در تهران به وجود آورد.[۲۵]

روند توسعهٔ تهران با ایجاد شهرک‌های تهران‌پارس و نارمک در شرق و تهران‌ویلا، شهرآرا و گیشا در غرب ادامه یافت. همچنین صنایع تازه و فرودگاهی در غرب و تأسیسات ترابری در جنوب گسترش یافتند. احداث اتوبان‌های پارک وی، شاهنشاهی، افسریه، ایوبی و همچنین احداث شهرک‌های جدید اکباتان، لویزان، غرب، شوش و ده‌ها کوی مسکونی دیگر در این دوره انجام شد. در این دوره تهران به سرعت به یک کلان‌شهر بین‌المللی تبدیل شد.[۲۹] برنامه‌های توسعهٔ تهران بسیار گسترده بودند و این شهر یکی از شهرهای موفق آسیایی آن دوران بود.[۲۵]

مطالعات نخستین طرح جامع تهران در سال ۱۳۴۵ آغاز شد و در ۱۳۴۹ به تصویب رسید. در این برهه، تهران حدود ۱۸۰ کیلومتر مربع وسعت داشت و جمعیت آن به ۲٫۷ میلیون نفر می‌رسید. این طرح، گسترش شهر تهران را به دلیل وجود ارتفاعات در شمال و شرق و نامناسب بودن زمین‌های جنوبی، در منطقهٔ غرب تعیین کرد و سطح شهر را به ده منطقه با مراکز مجهز تقسیم و شبکه‌ای از آزادراه‌ها و بزرگراه‌ها را نیز پیشنهاد کرد. ویکتور گروئن و عبدالعزیز فرمانفرمائیان مسئولیت این طرح را برعهده داشتند.[۳۰]

در جریان تدارک جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران، طرح نماد تهران به مسابقه گذاشته شد. برندهٔ مسابقه، حسین امانت، در نهایت برج شهیاد (آزادی) را که هم‌اکنون از برج‌های معروف جهان است، طراحی کرد.[۳۱] همچنین از منشور کوروش بزرگ، نخستین نوشتار حقوق بشری جهان، برای نخستین‌بار در برج شهیاد پرده‌برداری شد.[۳۲]

تأسیس دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی متعدد در این دوران توانست اوضاع آموزشی تهران را بسیار بهتر کند.[۳۳][۳۴] برای دادن وجههٔ ورزشی بهتر به پایتخت نیز، مجموعه ورزشی آریامهر (آزادی) در ۱۰ شهریور ۱۳۵۳ و همزمان با بازی‌های آسیایی تهران افتتاح شد.[۳۵] بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران، به عنوان نخستین رویداد بین‌المللی مهم ورزشی در تهران برگزار شد؛ همچنین این برای نخستین‌بار بود که بازی‌های آسیایی در خاورمیانه برگزار می‌شد و ورزشگاه آریامهر (آزادی) به عنوان یکی از بزرگ‌ترین ورزشگاه‌های جهان، میزبان اصلی این بازی‌ها بود.[۳۵][۳۶]

تهران پس از انقلاب ۱۳۵۷[ویرایش]

مردم انقلابی در تهران

انقلاب ۱۳۵۷ به همراه درگیری نیروهای نظامی و مردم انقلابی در تهران، پایتخت ایران را محل راهپیمایی‌ها در زمان انقلاب و حتی پس از آن کرد.[۳۷][۳۸][۳۹] همچنین هنگام جنگ ایران و عراق، تهران به صورت مکرر تحت حملات هوایی میگ-۲۵ و موشکی اسکاد قرار گرفت که با تلفاتی نیز همراه بود.[۴۰][۴۱] دفاع از تهران در آن دوران برعهدهٔ سامانهٔ ضدهوایی بود.[۴۲]

پایتخت ایران دورانی دارای تنش را در دهه‌های اخیر گذراند که برای کل کشور پیامدهایی داشته‌است.[۴۳] گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا (۱۳۵۸)، انفجار در دفتر نخست‌وزیری جمهوری اسلامی ایران (۱۳۶۰)، حمله به کوی دانشگاه تهران (۱۳۷۸)، تظاهرات‌های ۱۷ اسفند ۱۳۵۷، ۲۲ خرداد ۱۳۸۵، ۱۳۸۸ و ۱۳۹۶ نمونه‌هایی از رخدادهای مهم سیاسی و اجتماعی دهه‌های گذشته در تهران هستند.

نمایی از برج میلاد در سال ۱۳۹۶

در دوران جمهوری اسلامی، به دلیل جنگ ایران و عراق، برای نزدیک به یک دهه توسعه‌ای در تهران صورت نگرفت. پس از جنگ، توسعهٔ پایتخت با ساخت راه‌ها و فضای سبز ادامه یافت.[۴۴] برج میلاد از مهم‌ترین نمادهای توسعهٔ تهران در دهه‌های گذشته‌است که با ۴۳۵ متر ارتفاع، به عنوان بلندترین برج ایران، در ۱۶ مهر ۱۳۸۷ با شعار «آسمان نزدیک است» گشایش یافت.[۴۵][۴۶]

بحث انتقال پایتخت نیز در دوران جمهوری اسلامی مطرح شده‌است. تمرکززدایی، حل مشکلات تهران و پیشگیری از مشکلات امنیتی و ناشی از زمین‌لرزه، از دلایل موافقان این کار هستند. انتقال پایتخت مخالفانی دارد که شامل دولت حسن روحانی نیز می‌شود؛ اجرایی نبودن، پابرجا بودن مشکلات تهران، هزینهٔ زیاد و وجود نداشتن زیرساخت در دیگر شهرها، از دلایل مخالفان این کار هستند.[۴۷][۴۸]

تهران پس از انقلاب ۱۳۵۷ به کانون پذیرش جمعیت در ایران تبدیل شد.[۴۹][۵۰] این موضوع توانست به شکل‌گیری کلان‌شهر تهران کمک کند و تهران را به یکی از بزرگ‌ترین کلان‌شهرهای خاورمیانه تبدیل کرد.[۵۱] افزایش جمعیت با وجود اینکه به شکل‌گیری کلان‌شهر تهران کمک کرد، در کنار ناکارآمدی مدیریت شهری بر مشکلات آن نیز افزود؛ آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ترافیک از این دسته مشکلات هستند.[۵۲][۵۳][۵۴]

جغرافیا[ویرایش]

نوشتار‌های اصلی: جغرافیای تهران و اقلیم تهران
تصویر ماهواره‌ای تهران در سال ۱۳۸۸؛ بخش‌های مشخص شده با رنگ سبز روشن، پوشش گیاهی هستند.

تهران در پهنه‌ای بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی البرز گسترده شده‌است و ۷۳۰ کیلومتر مربع مساحت دارد.[۵۵][۵۶] از نظر جغرافیایی نیز در ۵۱ درجه و ۱۷ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۳ دقیقهٔ طول خاوری و ۳۵ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۴ دقیقهٔ عرض شمالی قرار دارد.[۵۷] گسترهٔ کنونی تهران از ارتفاع ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا امتداد یافته‌است؛ این ارتفاع از شمال به جنوب کاهش می‌یابد. برای مثال، ارتفاع در میدان تجریش، در شمال شهر حدود ۱۳۰۰ متر و در میدان راه‌آهن که ۱۵ کیلومتر پایین‌تر است، ۱۱۰۰ متر است.[۵۸]

از دید ناهمواری‌های طبیعی، تهران به دو ناحیهٔ کوهپایه‌ای و دشتی تقسیم می‌شود. از کوهپایه‌های البرز تا جنوب شهر ری، تپه‌های کوچک و بزرگ پرشماری وجود دارند.[۵۸]

آب‌وهوا[ویرایش]

تهران دارای اقلیم نیمه‌خشک است.[۵۹] شمال شهر به دلیل ارتفاع بیشتر، خنک‌تر از دیگر مناطق شهر است. همچنین بافت نامتراکم، وجود باغ‌های کهن، بوستان‌ها، فضای سبز حاشیهٔ بزرگراه‌ها و کم بودن فعالیت‌های صنعتی در شمال شهر کمک کرده‌اند تا هوای مناطق شمالی به‌طور متوسط ۲ تا ۳ درجهٔ سانتی‌گراد خنک‌تر از مناطق جنوبی شهر باشد.[۵۸]

جریان‌های هوایی که در محدودهٔ شهر تهران می‌وزند:

  1. نسیم توچال: با سرد شدن سریع رشته کوه البرز در شب‌ها، کانون پرفشار محلی روی کوه توچال شکل گرفته و این جریان سرد به دلیل سنگینی و فشار زیاد به سمت پایین کوه روان می‌شود؛ بدین‌ترتیب، در شب نسیم ملایمی از سمت شمال به درون شهر می‌وزد.[۵۸]
  2. بادهای منطقه‌ای جنوبی و جنوب شرقی: این بادها در ماه‌های گرم سال از سمت دشت کویر و چاله‌های مرکزی ایران می‌وزند.[۵۸]
  3. بادهای غربی: این بادها از جمله بادهای سیاره‌ای هستند که در تمام طول سال، کمابیش شهر تهران را تحت تأثیر قرار می‌دهند و می‌توان آن‌ها را باد غالب خواند.[۵۸]

جریان‌های هوایی، اثرگذاری زیادی در آب‌وهوای تهران دارند. وزش باد غالب از سمت غرب سبب می‌شود که غرب شهر همواره در معرض هوای تازه قرار گیرد؛ با وجود اینکه این باد دود و آلودگی نواحی صنعتی غرب را به همراه می‌آورد، وزش شدید آن می‌تواند هوای آلوده را از شهر تهران بیرون ببرد.[۵۸]

داده‌های اقلیم تهران (شمال)، بلندی: ۱۵۴۸٫۲ متر، ۱۹۸۸–۲۰۰۵
ماه ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر سال
سابقهٔ بیش‌ترین °C (°F) ۱۶٫۴
(۶۲) 		۱۹٫۰
(۶۶) 		۲۳٫۸
(۷۵) 		۳۰٫۶
(۸۷) 		۳۳٫۶
(۹۲) 		۳۷٫۸
(۱۰۰) 		۳۹٫۸
(۱۰۴) 		۳۹٫۴
(۱۰۳) 		۳۵٫۶
(۹۶) 		۳۱٫۲
(۸۸) 		۲۳٫۰
(۷۳) 		۱۹٫۰
(۶۶) 		۳۹٫۸
(۱۰۴)
میانگین بیش‌ترین °C (°F) ۶٫۱
(۴۳) 		۸٫۱
(۴۷) 		۱۲٫۹
(۵۵) 		۱۹٫۸
(۶۸) 		۲۵٫۰
(۷۷) 		۳۱٫۲
(۸۸) 		۳۳٫۹
(۹۳) 		۳۳٫۵
(۹۲) 		۲۹٫۳
(۸۵) 		۲۲٫۴
(۷۲) 		۱۴٫۳
(۵۸) 		۸٫۶
(۴۷) 		۲۰٫۴۳
(۶۸٫۸)
میانگین کم‌ترین °C (°F) −۱٫۵
(۲۹) 		−۰٫۲
(۳۲) 		۴٫۰
(۳۹) 		۹٫۸
(۵۰) 		۱۴
(۵۷) 		۱۹٫۶
(۶۷) 		۲۲٫۶
(۷۳) 		۲۱٫۹
(۷۱) 		۱۷٫۵
(۶۴) 		۱۱٫۶
(۵۳) 		۵٫۴
(۴۲) 		۱٫۰
(۳۴) 		۱۰٫۴۸
(۵۰٫۹)
سابقهٔ کم‌ترین °C (°F) −۱۱٫۴
(۱۱) 		−۱۱٫۰
(۱۲) 		−۸٫۰
(۱۸) 		−۱٫۶
(۲۹) 		۳٫۰
(۳۷) 		۱۲٫۰
(۵۴) 		۱۵٫۴
(۶۰) 		۱۳٫۵
(۵۶) 		۸٫۸
(۴۸) 		۲٫۶
(۳۷) 		−۵٫۲
(۲۳) 		−۹٫۶
(۱۵) 		−۱۱٫۴
(۱۱)
بارندگی میلی‌متر (اینچ) ۶۳٫۱
(۲٫۴۸) 		۶۶٫۵
(۲٫۶۲) 		۸۳٫۳
(۳٫۲۸) 		۵۰٫۱
(۱٫۹۷) 		۲۷٫۱
(۱٫۰۷) 		۴٫۰
(۰٫۱۶) 		۴٫۲
(۰٫۱۷) 		۳٫۲
(۰٫۱۳) 		۳٫۴
(۰٫۱۳) 		۱۶٫۵
(۰٫۶۵) 		۴۱٫۳
(۱٫۶۳) 		۶۶٫۳
(۲٫۶۱) 		۴۲۹
(۱۶٫۹)
میانگین روزهای بارانی ۱۲٫۳ ۱۰٫۹ ۱۲٫۳ ۱۰٫۰ ۸٫۹ ۳٫۳ ۳٫۴ ۱٫۶ ۱٫۳ ۵٫۸ ۸٫۶ ۱۰٫۷ ۸۹٫۱
میانگین روزهای برفی ۸٫۹ ۶٫۶ ۲٫۵ ۰٫۱ ۰٫۱ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰٫۶ ۴٫۹ ۲۳٫۷
درصد رطوبت ۶۷ ۵۹ ۵۳ ۴۴ ۳۹ ۳۰ ۳۱ ۳۱ ۳۳ ۴۴ ۵۷ ۶۶ ۴۶٫۲
میانگین روزانه ساعت‌های تابش آفتاب ۱۳۷٫۲ ۱۵۱٫۱ ۱۸۶٫۰ ۲۱۹٫۱ ۲۷۹٫۸ ۳۲۸٫۷ ۳۳۶٫۶ ۳۳۶٫۸ ۳۰۰٫۵ ۲۴۶٫۸ ۱۶۹٫۴ ۱۳۴٫۱ ۲٬۸۲۶٫۱
منبع: پژوهشکدهٔ اقیلم‌شناسی[۶۰]

در بیشتر سال‌ها، فصل زمستان نیمی از کل بارش‌های سالانهٔ تهران را تأمین می‌کند. اسفند پرباران‌ترین ماه سال است و حدود یک‌پنجم از بارش سالانه در آن صورت می‌گیرد. تابستان نیز کم‌باران‌ترین فصل و شهریور خشک‌ترین ماه سال در تهران است. میانگین بارش سالانهٔ شهر در مناطق شمال و جنوب گاهی بسیار تفاوت دارد.[۵۸] در محدودهٔ تهران بین ۲۰۵ تا ۲۱۳ روز هوای صاف تا کمی ابری وجود دارد.[۶۱]

یکی از شدیدترین بارندگی‌های تهران در ۱ اردیبهشت ۱۳۴۱ روی داد و این بارش ۱۰ ساعت طول کشید؛ هواشناسی نیز اعلام کرد میزان بارش یک روز تهران معادل شش سال بوده‌است.[۶۲]

خطرات طبیعی[ویرایش]

تهران در برابر بسیاری از رخدادها و خطرات طبیعی از جمله زمین‌لرزه آسیب‌پذیر است.[۶۳] بررسی‌های زمین‌شناسی انجام شده بیانگر آن است که شهر تهران روی گسل‌های زیادی قرار دارد. با گسترش فضای شهر، ساخت‌وسازهایی نیز در حریم یا روی گسل‌های بزرگ و لرزه‌خیز انجام شده‌است. افزون بر آن، دشت تهران و شهر ری دارای شکستگی‌هایی است که ممکن است به هنگام لرزش گسل‌های بزرگ، دچار لغزش و جابه‌جایی شوند. با بررسی زمین‌لرزه‌های روی داده در گسترهٔ تهران و پیرامون آن، زمین‌لرزه‌هایی به بزرگی ۷٫۷ درجهٔ ریشتر را می‌توان یافت. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که گسل‌های مشا در ارتفاعات البرز و گسل گرمسار فعالیت بیشتری داشته‌اند.[۵۸]

کارشناسان بر این باورند که با توجه به اینکه از آخرین زمین‌لرزهٔ بزرگ تهران مدت زیادی می‌گذرد، خطر رخ دادن زمین‌لرزه‌ای بزرگ در تهران افزایش می‌یابد.[۶۴][۵۸] پیشبینی زلزله‌هایی تا ۸ ریشتر نیز در تهران شده‌است و تمام مناطق، حتی آن‌هایی که روی گسل نیستند نیز در برابر چنین رخدادهایی آسیب‌پذیرند. البته احتمال ویرانی تمام شهر با یک زمین‌لرزه، از سوی کارشناسان رد شده‌است.[۶۴]

وضعیت نامناسب مدیریت بحران شهر تهران و احتمال رفتار نامناسب شهروندان هنگام رخ دادن خطرات طبیعی، باعث نگرانی‌هایی شده‌است.[۶۵] «قفل شدن شهر» که بر اثر خروج مردم از محلهٔ خود و ایجاد ترافیک هنگام زمین‌لرزه رخ می‌دهد، نیز می‌تواند کار امداد و نجات را با مشکل روبرو سازد.[۶۴]

از سیل نیز توسط مقامات شهری تهران به عنوان خطری جدی یاد شده‌است.[۶۶] اختلاف ارتفاع زیاد، ساخت‌وساز در حریم یا بستر رودها و مسیل‌ها، شرایط اقلیمی ویژه، وجود رودخانه‌هایی نظیر رودخانهٔ کرج، مسیل‌های پرشمار دیگر و قرارگرفتن شهر در پای کوه از جمله دلایل اصلی تهدید تهران توسط سیلاب است.[۶۷][۶۸]

نمای شهر[ویرایش]

سراسرنمایی از تهران در طول شب (فروردین ۱۳۸۵)
یک سراسرنما از تهران در طول روز (خرداد ۱۳۹۵)
سراسرنمایی از تهران در طول روز (شهریور ۱۳۹۶)

تهران شهری برنامه‌ریزی شده‌است که توسعهٔ آن مهار و سعی در هدایتش می‌شود. همچنین ساخت‌وساز در تهران کنترل شده و برای ساختمان‌های بلند شرایط و قوانینی تهیه شده‌است.[۶۹]

نخستین طرح جامع تهران، در سال ۱۳۴۷ با افق ۲۵ ساله و با مسئولیت عبدالعزیز فرمانفرمائیان و ویکتور گرئون در پنج جلد تهیه شد. این طرح محدود کردن جمعیت تهران به میزان پنج میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۷۰ و پذیرش الگوی توسعهٔ خطی (شرقی-غربی) را پیشنهاد کرده بود که تاکنون از مهم‌ترین مبنای قانونی توسعهٔ شهر تهران بوده‌است. همچنین تأکید بر رعایت ضوابط حریم گسل‌های تهران برای ساخت‌وساز، از دیگر موارد مطرح شده در طرح جامع تهران است که بر این اساس، زمین‌های ساخته نشده‌ای که در محدودهٔ حریم گسل بزرگ شمالی هستند، باید به فضای سبز اختصاص یابند و ساخت‌وساز در این گونه زمین‌ها ممنوع شود؛ مگر ساخت بنا در ارتباط با تأسیسات و تجهیزات شهری که با رعایت اصول فنی مصوب، آزاد اعلام شد.[۷۰]

پس از انقلاب ۱۳۵۷، طرح جامع تهران تنها برای ۸ سال به‌طور مستقیم مبنای کنترل و هدایت توسعهٔ پایتخت ایران بود و در دهه‌های گذشته، تغییرات کالبدی و توسعهٔ کلانشهر تهران بیشتر بر مبنای مجموعه‌ای از ضوابط و بخشنامه‌ها صورت گرفته‌است.[۷۰]

شهر بافت فرسوده‌ای نیز دارد که در برابر زمین‌لرزه بسیار آسیب‌پذیر است.[۷۱] تسهیلات و طرح‌هایی برای نوسازی و بهبود وضعیت بافت‌های فرسوده ارائه شدند که در بسیاری از موارد، با عدم استقبال مالکان و سرمایه‌گذاران روبرو شده‌اند.[۷۲][۷۳]

معماری[ویرایش]

کاخ شهربانی، از نمونه‌های شاخص معماری ایران باستان در تهران

تهران به دلیل پایتخت بودن و تمرکز بنیادهای سیاسی و اقتصادی در آن، نسبت به دیگر شهرهای ایران، زودتر با مظاهر نوگرایی و به تبع آن با معماری نوین آشنا شد. این آشنایی در دوران قاجار و به خصوص دورهٔ ناصرالدین شاه آغاز شد اما در عمل، در دوران پهلوی بود که جنبه‌های زندگی مدرن از حصار دربار و ارگ سلطنتی خارج شد و چهرهٔ شهر را دگرگون ساخت.[۷۴]

در دوران رضاشاه، معماران و دانش‌آموختگان مطرح اروپایی نقش مهمی در دگرگونی چهرهٔ شهر داشتند. بعدتر سبک تازه‌ای از معماری ایران باستان وارد تهران شد. این سبک در برخی پروژه‌ها، در کالبد مدرن بود اما در تزئینات و نماسازی‌ها از معماری باستانی ایران الهام گرفته بود؛ این سبک در ساختمان‌های اداری و مهم آن زمان تهران استفاده شد.[۷۴]

چند چهرهٔ شاخص ارمنی، تعدادی از مهم‌ترین ساختمان‌های دولتی، عمومی و خانه‌های شخصی را در تهران طراحی کرده‌اند. وارطان هوانسیان، پل آبکار، گابریل گورکیان و اوژن آفتاندلیانس از جمله این معماران مشهور هستند. برای نمونه ساختمان اصلی بانک سپه و سینما متروپل از وارطان هوانسیان و کاخ دادگستری و کاخ شهربانی از آثار گابریل گورکیان هستند.[۷۵][۷۴]

هم‌اکنون نیز طرح گسترش معماری ایرانی و اسلامی در برنامه‌های پیش رو، برای هویت‌دهی به تهران قرار دارد.[۶۹]

جمعیت‌شناسی[ویرایش]

نوشتار اصلی: جمعیت‌شناسی تهران
تغییرات جمعیت تهران بین سال‌های ۱۳۳۵ و ۱۳۹۵

تهران شهری با گوناگونی گروه‌های قومی است اما جمعیت خارجی آن بسیار کم است.[۷۶] تهران هنگام پایتخت شدن جمعیتی کمتر از ۲۰ هزار تن داشت و اکنون به یکی از پرجمعیت‌ترین کلان‌شهرهای خاورمیانه تبدیل شده‌است.[۷۷][۵۱] بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵، شهر تهران ۸٬۶۹۳٬۷۰۶ تن جمعیت دارد.[۷۸] تهران بیست و چهارمین شهر پرجمعیت جهان و پرجمعیت‌ترین شهر باختر آسیا به‌شمار می‌رود.[۷۹] میزان رشد جمعیت در تهران، سالانه ۱/۷۹ درصد است.[۸۰] میزان باسوادی نیز در تهران بالاست.[۸۰]

شهر تهران جمعیت سال‌خورده‌تری نسبت به ایران و استان تهران را در خود جای داده‌است. پراکندگی گروه‌های سنی در تهران یکنواخت نیست و مناطق شمالی دارای جمعیتی با میانگین سنی بالاتری هستند. مناطق حاشیهٔ شهر نیز دارای جمعیت جوان‌تری هستند.[۸۱]

تحولات جمعیتی تهران به عنوان پایتخت، پس از سال ۱۳۰۰ شامل چهار دورهٔ برجسته می‌شود:[۸۲]

  1. دورهٔ اول از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ که خندق‌ها و دروازه‌ها از میان رفتند، راه‌های شهر اصلاح شدند و شهر شکل منظم هندسی به خود گرفت. جمعیت تهران در این سده افزایش چشمگیری پیدا کرد؛ به‌نحوی که در سرشماری سال ۱۳۱۹ جمعیت پایتخت به ۵۴۰ هزار تن رسید.[۸۲]
  2. دورهٔ دوم از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ که با بروز جنگ جهانی دوم همراه بود، دارای تغییرات زیادی نبود و شهر تنها از اطراف توسعه یافت. جمعیت تهران در این دوره مطابق آمار رسمی سال ۱۳۲۵، حدود ۸۸۰ هزار تن بود.[۸۲]
  3. دورهٔ سوم از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۷ که در این دوره به دلیل ساخت بزرگراه‌ها، خیابان‌ها، بلوارها، شهرک‌های تازه و ساختمان‌های بزرگ، تهران رشد چشمگیری داشت، از هر سو گسترش پیدا کرده بود و یکی از شهرهای بزرگ آسیا به حساب می‌آمد. جمعیت تهران در این سال‌ها به سرعت افزایش پیدا کرده بود و از یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن در ۱۳۳۵ به چهار میلیون و ۵۳۰ هزار تن در سال ۱۳۵۵ رسیده بود.[۸۲]
  4. دورهٔ چهارم از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۵ که سال‌های نخست پس از انقلاب ۱۳۵۷ بود، تهران از هر سو گسترش یافت. مهاجرت به تهران و دادن زمین به تعاونی‌ها برای خانه‌سازی و ایجاد خانه‌های ارزان‌قیمت، از دلایل گسترش شهر در این دوران است. براساس آمار سال ۱۳۶۵ جمعیت تهران ۶٬۰۵۸٬۲۰۷ تن بود.[۸۲][۸۳]

بر اساس آمار سال ۱۳۸۵، استان‌هایی که بیشترین مهاجر را به تهران فرستاده‌اند، شامل استان مرکزی با ۲۱/۹ درصد، استان تهران با ۱۵/۷ درصد، استان اصفهان با ۵/۷ درصد و استان آذربایجان شرقی با ۵/۴ درصد از کل مهاجران وارد شده به تهران می‌شود. فراگیرترین دلایل مهاجرت به تهران نیز پیروی از خانواده، جستجوی کار و تحصیل بوده‌است.[۸۴] مقایسهٔ نتایج آمار سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۹۵ نیز گویای این است که از میزان رشد مهاجرت به مناطق ۲۲ گانهٔ شهر کاسته شده‌است. در میان مناطق تهران، منطقهٔ ۵ بیشترین و منطقهٔ ۱۶ کمترین شمار مهاجران را جای داده‌است.[۸۵]

جمعیت خالص افزوده شده به تهران در دهه‌های گذشته، بیش از پنج میلیون نفر است، که پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی گسترده‌ای داشته‌است. براساس شش دوره سرشماری انجام شده، جمعیت تهران از سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ حدود پنج برابر شده‌است و این رشد در شهرهای اطراف، بیشتر از شهر تهران بوده‌است؛ در کل، رشد شهر تهران طی دهه‌های اخیر در حال کاهش بوده و بیشتر بر جمعیت پیرامون آن افزوده شده‌است.[۸۲]

آمار جمعیتی
سال جمعیت نرخ رشد حکومت
۹۳۳ ۱٬۰۰۰ شاه طهماسب صفوی
۱۰۰۵ ۳٬۰۰۰ ۱/۴ شاه عباس صفوی
۱۱۷۶ ۱۵٬۰۰۰ ۵/۲ آقامحمدخان قاجار
۱۱۸۶ ۵۰٬۰۰۰ ۱۲/۰۳ فتحعلی‌شاه قاجار
۱۱۹۱ ۶۰٬۰۰۰ ۳/۶ فتحعلی‌شاه قاجار
۱۲۱۳ ۸۰٬۰۰۰ ۲/۸ فتحعلی‌شاه قاجار
۱۲۴۶ ۱۴۷٬۲۵۶ ۲/۹ ناصرالدین‌شاه قاجار
۱۳۰۹ ۲۵۰٬۰۰۰ ۲/۴ پهلوی اول
۱۳۱۹ ۵۴۰٬۰۸۷ ۶/۶ پهلوی اول
۱۳۳۵ ۱٬۵۶۰٬۹۳۴ ۵/۵ پهلوی دوم
۱۳۴۵ ۲٬۷۱۹٬۷۳۰ ۵/۱ پهلوی دوم
۱۳۵۵ ۴٬۵۳۰٬۲۲۳ ۲/۹ پهلوی دوم
۱۳۶۵ ۶٬۰۵۸٬۲۰۷ ۱/۳ جمهوری اسلامی
۱۳۷۰ ۶٬۴۹۷٬۲۳۸ ۰/۷۸ جمهوری اسلامی
۱۳۷۵ ۶٬۷۵۸٬۸۴۵ ۱/۳ جمهوری اسلامی
۱۳۸۵ ۷٬۷۱۱٬۲۳۰ جمهوری اسلامی
۱۳۹۵ ۸٬۷۳۷٬۵۱۰ ۱/۷ جمهوری اسلامی
منابع: اطلس کلان‌شهر تهران[۸۳] - درگاه آمار ایران[۷۸]

گروه‌های قومی[ویرایش]

اکثریت مردم تهران را پارسیان تشکیل می‌دهند؛ پس از آن‌ها، به ترتیب، آذری‌های ایرانی و مازندرانی‌ها بزرگترین اقلیت‌های قومی موجود در تهران هستند. همچنین قومیت‌های کرد و گیلک نیز از دیگر اقوام پر جمعیت شهر هستند.[۸۶][۸۷] تهران میزبان جمعیت خارجی کمی است و بیشترین خارجی‌های ساکن آن را افغان‌ها و پس از آن، پاکستانی‌ها و عراقی‌ها تشکیل می‌دهند.[۸۸][۸۹][۹۰]

گویش[ویرایش]

نوشتار اصلی: گویش تهرانی

تهران بزرگ‌ترین شهر فارسی‌زبان جهان است.[۹۱] ۹۸ درصد تهرانی‌ها زبان فارسی را می‌فهمند و ۱۰ درصد از آن‌ها توان گفتگو به حداقل یکی از زبان‌های رایج جهان را دارند.[۹۲] لهجهٔ تهرانی، در گذشته گویش خاص مردم تهران بود که در طول زمان کمرنگ شد و تغییراتی یافت.[۹۳] لهجهٔ تهرانی تنها دارای واژگان متفاوت نبود و در برخی موارد، دارای قواعد، رسم و ساختار ادبی بوده‌است.[۹۴]

دین[ویرایش]

نوشتار(های) وابسته: مکان‌های مذهبی تهران
نمایی از آتشکده آدریان. از ری به عنوان زادگاه احتمالی زرتشت یاد شده‌است.[۹۵]
نمای درونی گنبد مسجد شاه

بر اساس اصل دوازدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دین رسمی کشور اسلام با مذهب دوازده‌امامی است؛ وضعیت دین مردم تهران نیز مجموعاً همانند شرایط کلی دین در ایران است و بیشتر مردم این شهر، رسماً مسلمان و شیعهٔ دوازده‌امامی هستند.[۹۶][۹۷] دیگر جوامع مذهبی در تهران شامل بهائیان، زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان می‌شود.[۹۸][۹۹]

افراد زرتشتی، مسیحی و یهودی تنها اقلیت‌های دینی تهران و ایران هستند که در حد قانون در انجام آیین دینی خود آزادند.[۱۰۰] همچنین برخی اقلیت‌های دینی، همانند زرتشتیان، دارای انجمن و مدارس اختصاصی خود در تهران هستند.[۱۰۱] مراکز مذهبی ساخته شده در شهر نیز شامل مسجد، کلیسا، کنیسه و نیایشگاه‌های زرتشتی می‌شود.[۱۰۲]

مشکلات اجتماعی[ویرایش]

حسین رحیمی، رئیس پلیس تهران، در سال ۱۳۹۷ اعلام کرد که بیشتر آمار جرم در تهران، به ترتیب، مربوط به دزدی، مواد مخدر و درگیری‌های خیابانی بوده‌است.[۱۰۳] بیشتر دزدی‌های ثبت شده در ایران، متعلق به تهران هستند.[۱۰۴][۱۰۵] از معتادان متجاهر نیز به عنوان یکی از مشکلات مردم و شهر تهران یاد می‌شود؛ به گزارش خبرگزاری تسنیم، این افراد عامل برخی دزدی‌ها و خرده‌فروشی مواد مخدر در سطح شهر هستند.[۱۰۶] خشونت و درگیری‌های خیابانی در پایتخت ایران، باعث نگرانی کارشناسان شده‌است که برخی دلایل آن را نابرابری اجتماعی، مشکلات اقتصادی، مشکلات شهری تهران و عدم اطمینان به آینده می‌دانند.[۱۰۷][۱۰۸]

حقوق کودکان[ویرایش]

کودکان کار تهران در سال ۱۳۹۲
نوشتار(های) وابسته: حقوق کودکان در ایران

مشکلات اجتماعی تهران و فقر باعث شده‌است که حقوق کودکان این شهر نادیده گرفته شود. مشکلات کودکان تهران شامل اجبار به ازدواج، اعتیاد پدر و مادر، بدسرپرستی، فرار از خانه، بی‌شناسنامگی، کار، سوءتغذیه و خشونت‌های جسمی، روحی و جنسی می‌شود.[۱۰۹]

کودکان کار در شهر تهران به سه دستهٔ ایرانی، افغانستانی و ایرانی کولی تقسیم می‌شوند. نتایج تحقیقاتی که در سال ۱۳۹۵ منتشر شد، نشان می‌دهد که بسیاری از این کودکان حاصل عدم پیروی از سیاست‌های جمعیتی هستند و در خانواده‌هایی پر جمعیت زندگی می‌کنند. همچنین بر اساس همین تحقیقات، مشخص شد که بیشترین تراکم کودکان برای کار در خیابان، به ترتیب، در منطقهٔ ۲، منطقهٔ ۱۲ و منطقهٔ ۱ است.[۱۰۹] بسیاری از کودکان کار تهران نیز مسیری طولانی را از محل زندگی خود تا محل کارشان طی می‌کنند.[۱۰۹]

حقوق زنان[ویرایش]

نوشتار(های) وابسته: حقوق زنان در ایران و حجاب اجباری در ایران

تجمعات فعالان حقوق زنان در تهران به شکلی خشونت‌آمیز سرکوب می‌شود و گزارش‌هایی از بازداشت حاضران در تجمعات منتشر شده‌است.[۱۱۰][۱۱۱] بانوان تهرانی در صورت نداشتن پوشش اسلامی، جریمه یا دستگیر می‌شوند. پلیس تهران سابقهٔ برخورد با رانندگان بدحجاب را نیز دارد. در سال ۱۳۹۷، ویدئویی از خشونت یک مأمور گشت ارشاد علیه یک دختر تهرانی به خاطر پوشاکی که بر تن کرده بود، در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و بازتابی جهانی داشت.[۱۱۲][۱۱۳][۱۱۴]

تلاش‌های شهروندان تهرانی در مقابله با حجاب اجباری، با خشونت از سوی نیروهای نظامی و شبه نظامی پاسخ داده می‌شود. در دی‌ماه ۱۳۹۶، اعتراضات علنی به حجاب اجباری در خیابان انقلاب تهران توسط ویدا موحد آغاز شد؛ پس از آن، دیگر دختران نیز در مناطق مختلف خیابان انقلاب و در دیگر خیابان‌ها و شهرهای ایران، با رفتن روی بلندی و برداشتن پوشش سر، نسبت به حجاب اجباری اعتراض کردند. گزارش‌هایی نیز از دستگیری و ضرب‌وشتم دختران خیابان انقلاب وجود دارد که با انتقاد سازمان‌های مدافع حقوق بشر، از جمله عفو بین‌الملل و دیدبان حقوق بشر روبه‌رو شده‌است.[۱۱۵][۱۱۶]

اقتصاد[ویرایش]

نوشتار اصلی: اقتصاد تهران
ساختمان بورس اوراق بهادار تهران در خیابان حافظ

تهران کانون اقتصادی ایران است.[۹۷] همچنین این شهر به عنوان پایتخت سیاسی ایران، مشاغل فراوانی در زمینه‌های گوناگون دارد و اولین منطقهٔ صنعتی کشور محسوب می‌شود. فعالیت‌های اقتصادی بین‌المللی با وجود پایتخت بودن، تاریخ و بزرگی تهران نقش چندانی در تعداد شاغل‌های آن ندارد.[۱۱۷]

بر اساس آمار سال ۱۳۹۵، سهم تهران در کل تولید ناخالص داخلی ایران ۲۱ درصد است و با اختصاص نیمی از بخش صنعت کشور به خود، نقش مهمی در اقتصاد ایران دارد.[۱۱۸] صنایع تهران شامل خودروسازی، الکترونیک و تجهیزات الکتریکی، تسلیحات نظامی، منسوجات، شکر، سیمان و محصولات شیمیایی است. همچنین تهران مرکزی پیشرو در فروش فرش و مبلمان در ایران است. در جنوب حومهٔ تهران نیز یک پالایشگاه نفت به نام پالایشگاه نفت تهران وجود دارد.[۱۱۹] مقر اصلی شرکت ملی نفت ایران، دومین شرکت بزرگ نفتی جهان در تهران قرار دارد.[۱۲۰] ایران خودرو نیز به عنوان بزرگ‌ترین خودروساز ایران، در تهران کارخانه دارد و مقر اصلی آن نیز در همین شهر است.[۱۲۱][۱۲۲]

جوانان تهران درگرفتن کار و فرصت‌های اقتصادی مشکلاتی دارند.[۹۷] طبق اعلام عیسی فرهادی، فرماندار وقت تهران در سال ۱۳۹۷، نرخ بیکاری تهران ۱۱/۵ درصد است و با توجه به میزان مهاجرت بیکاران به تهران، کاهش آن سخت است.[۱۲۳]

طبق آمار سال ۱۳۹۴، ردیف مسکن، آب، برق و گاز، با سهمی معادل ۴۹/۹ درصد، بیشترین سهم از متوسط هزینهٔ ناخالص یک خانوار ساکن تهران را به خود اختصاص داده‌است؛ پس از آن نیز ردیف خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها با سهم ۱۵/۷ درصدی قرار دارد.[۱۲۴]

بورس اوراق بهادار تهران به عنوان بزرگ‌ترین بازار بورس ایران، در سال ۱۳۴۶ و بر پایهٔ قانون مصوب اردیبهشت ۱۳۴۵ تأسیس شد.[۱۲۵] به عنوان یک رکورد، شاخص کلی آن در ۲۷ خرداد ۱۳۹۷ به بالای ۱۰۲ هزار و ۴۵۲ واحد رسیده بود.[۱۲۶] همچنین به عقیدهٔ بسیاری از کارشناس‌های بازارهای مالی ایران، سیاست‌های خارجی حکومت و بهای نفت و ارزهای خارجی از عوامل تأثیرگذار بر این بازار هستند.[۱۲۷]

خرید[ویرایش]

نمایی از درون بازار بزرگ تهران

با وجود مراکز خرید نوین در شهر، بازار تهران به عنوان بازاری قدیمی که در مرکز شهر و در منطقهٔ ۱۲ شهرداری تهران قرار دارد، همچنان دارای اهمیت بالای اقتصادی در تهران و کشور است.[۱۲۸][۱۲۹]

گردشگری[ویرایش]

نوشتار اصلی: گردشگری در تهران
نمایی از تالار اصلی عمارت بادگیر در کاخ گلستان

تهران یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری ایران به حساب می‌آید و این شهر دارای مجموعه‌ای از جاذبه‌های گردشگری است که شامل کاخ‌ها و موزه‌هایش می‌شود.[۱۳۰][۱۳۱] میدان و برج آزادی، برج میلاد، پل طبیعت و کاخ گلستان از جاذبه‌های گردشگری مهم شهر تهران هستند.[۱۳۲]

تهران در سال ۲۰۰۹ میلادی، میزبان ۶۴۶ هزار گردشگر خارجی بود و در سال ۲۰۱۲ این آمار به ۱/۱۱ میلیون تن تغییر یافت. افزایش پیوستهٔ ورود گردشگران خارجی به این شهر باعث شد آمار این گردشگران در سال ۲۰۱۵ به ۱/۵۱ میلیون تن برسد. عراقی‌ها بیشترین درصد مسافران خارجی تهران را از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ تشکیل می‌دادند. حدود ۳۰۵ هزار عراقی در سال ۲۰۱۲ در تهران اقامت شبانه داشتند که این میزان در سال ۲۰۱۶ به ۴۸۷ هزار تن رسید. پس از عراقی‌ها، آذربایجانی‌ها دومین گروه مسافران وارد شده به تهران بوده‌اند.[۱۳۳]

در سال ۲۰۱۲، ۱۹۶ هزار گردشگر آذربایجانی به تهران سفر کردند و این میزان در سال ۲۰۱۶ به ۳۲۰ هزار نفر رسید. افغانستان نیز در سال ۲۰۱۶ با فرستادن ۱۵۶ هزار گردشگر با اقامت شبانه به تهران، در ردهٔ سوم مبادی برتر تهران قرار گرفته بود که پس از آن، ترکیه و ترکمنستان قرار داشتند. در سال ۲۰۱۶، حدود ۱۴۳ هزار تن از شهروندان ترکیه و ۷۵ هزار تن از شهروندان ترکمنستان به تهران سفر کردند و دارای اقامت شبانه در این شهر بودند.[۱۳۳]

تهران با جذب ۱/۶۴ میلیون گردشگر در سال ۲۰۱۶ میلادی، یکی از مهم‌ترین شهرهای خاورمیانه در زمینهٔ گردشگری بوده‌است. همچنین تهران پس از شهرهای دبی، ژوهانسبورگ، ریاض و ابوظبی، در رتبهٔ پنجم از دیدگاه شمار ورود گردشگران خارجی در سال ۲۰۱۶ در مناطق آفریقا و خاورمیانه قرار داشت و گردشگران خارجی تهران در این سال، نیم میلیارد دلار هزینه‌کرد داشته‌اند.[۱۳۳]

زیرساخت[ویرایش]

ترابری[ویرایش]

نوشتار اصلی: ترابری در تهران

هواپیمایی[ویرایش]

نوشتار(های) وابسته: فهرست پررفت‌وآمدترین فرودگاه‌ها در ایران و فهرست شرکت‌های هواپیمایی ایران
فرودگاه امام خمینی؛ فرودگاه بین‌المللی اصلی تهران

تهران دارای دو فرودگاه بین‌المللی مهرآباد و امام خمینی است که از پررفت‌وآمدترین فرودگاه‌ها در ایران هستند.[۱۳۴] فرودگاه مهرآباد که در سال ۱۳۱۷ تأسیس شد، در بخش غربی تهران قرار دارد و نام آن از روستای مهرآباد که پیش‌تر در آن منطقه وجود داشت، گرفته شده‌است.[۱۳۵] بر اساس آمار اردیبهشت ۱۳۹۷، فرودگاه مهرآباد بیشترین عملکرد را میان فرودگاه‌های ایران داشت؛ همچنین تا همین زمان، این فرودگاه بیش از ۳۰ درصد از پروازهای ایران را به خود اختصاص داده بود.[۱۳۶]

فرودگاه امام خمینی نیز در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی تهران و در زمینی به وسعت ۱۳٫۵ هزار هکتار ساخته شده‌است.[۱۳۷] پیشنهاد ساخت این فرودگاه در سال ۱۳۴۶ از سوی ایکائو داده شد و گشایش اولیهٔ آن نیز در سال ۱۳۸۳ انجام شد.[۱۳۸] این فرودگاه بر اساس آمار آبان ۱۳۹۶، بیشترین سهم را از پروازهای خارجی در میان فرودگاه‌های ایران داشته‌است.[۱۳۹]

اتوبوس‌ها[ویرایش]

نوشتار(های) وابسته: اتوبوس برقی تهران، سامانه اتوبوس تندرو تهران و شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه
سامانه اتوبوس تندرو تهران در پایانه آزادی

تهران دارای چهار پایانهٔ مسافربری شرق، غرب، میدان آرژانتین و جنوب است. خدمت اتوبوس‌ها به شهروندان تهرانی دارای پیشینه‌ای طولانی است. در سال ۱۳۰۵، تعدادی اتوبوس از شوروی خریداری شد و در ۸ خط اتوبوسرانی خصوصی از آن‌ها استفاده شد؛ مسیر نخستین خط احداث شده نیز، از سبزه میدان تا کارماشین بود.[۱۴۰]

پس از گذشت سال‌ها از خدمت‌رسانی اتوبوس‌ها در شهر تهران، برای نخستین‌بار در سال ۱۳۲۰ بود که نظم قابل قبولی در استفاده از آن‌ها شکل گرفت و تا سال ۱۳۳۵ تعداد خطوط به ۳۸ رسیده بود. شرکت واحد اتوبوسرانی تهران، در سال ۱۳۳۵ به عنوان نخستین شرکت سهامی اتوبوسرانی عمومی ایران تأسیس شد.[۱۴۰]

اتوبوس برقی تهران، در سال ۱۹۹۲ میلادی به عنوان تنها نمونه از این سامانه در ایران، گشایش یافت.[۱۴۱] در سال ۲۰۰۵، اتوبوس برقی تهران شامل پنج خط می‌شد که همگی از میدان امام حسین آغاز می‌شدند.[۱۴۲]

ایجاد و گسترش سامانهٔ اتوبوس تندرو تهران، به عنوان یکی از ارکان نوسازی شرکت واحد اتوبوسرانی تهران، از سال ۱۳۸۵ در دستور کار مدیریت ترابری شهر و شرکت واحد قرار گرفته‌است.[۱۴۳]

بر اساس گزارشی در سال ۱۳۹۶، اتوبوسرانی تهران با مشکلاتی از قبیل فرسودگی و کمبود تعداد اتوبوس‌های فعال روبرو است که این موضوع می‌تواند باعث افزایش آلودگی هوا و کاهش کیفیت خدمات به شهروندان شود.[۱۴۴]

خودروها، راه‌ها و ترافیک[ویرایش]

نوشتار(های) وابسته: بزرگراه‌های تهران و ترافیک و آلودگی هوای تهران
پل فجر در بزرگ‌راه همت

تهران دارای شبکهٔ متراکم بزرگ‌راهی است و این شبکه توسط گروهی گسترده از خیابان‌ها و جاده‌ها همراهی می‌شود. بزرگ‌راه آزادگان طولانی‌ترین بزرگ‌راه تهران با داشتن ۳۶/۴ کیلومتر طول است.[۱۴۵]

سفر با خودروی شخصی در تهران رایج است و شهروندان تمایل زیادی به استفاده از خودروی شخصی دارند.[۱۴۶] ترافیک تهران نیز وضعیت مناسبی ندارد و گاهی بحرانی خوانده شده‌است. پس از ماه مهر نیز معمولاً وضعیت ترافیکی شهر به دلیل افزایش سفرهای محصلان بدتر می‌شود.[۱۴۷][۱۴۸]

شمار خودروها و وسایل نقلیهٔ شخصی در شهر تهران به صورت روزافزون در حال افزایش است و این موضوع به یکی از مشکلات مهم این کلان‌شهر تبدیل شده‌است.[۱۴۹] به گفتهٔ مازیار حسینی، معاون سابق حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، تعداد خودروهای این شهر حدود ۶ برابر ظرفیت خیابان‌های آن است.[۱۵۰]

پیدا کردن جای پارک در برخی مناطق تهران بسیار سخت است و به یک مشکل برای شهروندان تبدیل شده‌است.[۱۵۱][۱۵۲] به گفتهٔ احمد دنیامالی پیدا کردن پارکینگ یکی از مشکلات شهر تهران بوده و کمبود پارکینگ تأثیری مستقیم در افزایش ترافیک داشته‌است.[۱۵۲]

تاکسی‌ها[ویرایش]
تاکسی‌های هیبریدی تهران

در سال ۱۳۲۵، شرکتی با ۱۰ دستگاه خودروی ساختهٔ فیات، در تهران آغاز به ارائهٔ خدمت به مسافران کرد؛ تاکسی‌های این شرکت بیشتر در مرکزهای تفریحی شهر حاضر بودند و مانند آژانس‌های امروزی تهران، مسافران را بدون سوار کردن مسافری دیگر در بین راه، به مقصد می‌رساندند. با توجه به استقبال مردم، این شرکت شمار خودروهایش را تا ۵۰ دستگاه افزایش داد.[۱۵۳]

در برخی منابع تاریخی، از اشرف‌الملوک فخرالدوله به عنوان بنیان‌گذار نخستین سازمان تاکسی‌رانی تهران یاد شده‌است.[۱۵۳][۱۵۴]

اکنون تاکسی‌های تهران به چهار گروه بیسیم، خطی، ویژه و گردشی تقسیم شده‌اند.[۱۵۵][۱۵۶] همچنین سن فرسودگی تاکسی‌ها ۱۰ سال در نظر گرفته شده‌است و تاکسی‌های فرسوده باید در طرح نوسازی شرکت کنند.[۱۵۶]

راه‌آهن و مترو[ویرایش]

نوشتار‌های اصلی: راه‌آهن ایران و متروی تهران
درون یکی از واگن‌های متروی تهران

در سال ۱۲۶۱، یک خط آهن با تقریباً ۸ کیلومتر طول و عرض ۱۰۰۰ میلی‌متر، از تهران به شهر ری کشیده شد و مدتی بعد، امتیاز آن به یک شرکت بلژیکی واگذار شد.[۱۵۷] نخستین کلنگ ساختمان ایستگاه راه‌آهن تهران در ۲۳ مهر ۱۳۰۶، با اختصاص زمینی به مساحت ۱۷۴ هکتار، به زمین زده شد. بنای این ایستگاه را یک مهندس اوکراینی طراحی کرد و در سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.[۱۵۸]

نخستین مطالعات برای ایجاد متروی تهران، در سال ۱۳۵۰ توسط سوفرتو و سازمان حمل‌ونقل پاریس انجام شد و تا سال ۱۳۵۹، کارهای لازم برای توسعهٔ مترو انجام شد. از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۵، به دلیل جنگ ایران و عراق، طرح به صورت کامل متوقف شد. از سال ۱۳۷۴ به بعد، گسترش متروی تهران به صورت جدی دنبال شده‌است.[۱۵۹] در ۱۶ اسفند ۱۳۷۷ نیز نخستین گشایش رسمی مترو انجام شد و با استقبال خوبی از سوی مردم روبرو شد.[۱۶۰][۱۶۱]

بر اساس آمار سال ۱۳۹۵، متروی تهران روزانه ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار مسافر را جابه‌جا می‌کند.[۱۶۲] همچنین در پایان همین سال، شمار سفرهای انجام شده با متروی تهران از مرز هفت میلیارد گذشت.[۱۶۳] خط ۳ متروی تهران نیز طولانی‌ترین خط متروی این شهر است.[۱۶۲]

فضای سبز[ویرایش]

نوشتار اصلی: فضای سبز تهران
بوستان ملت در پاییز

تهران به دلیل داشتن آب‌وهوای مناسب و فراوانی آب، معمولاً منطقهٔ سرسبزی بوده و در منابع جغرافیایی قدیم از درختان انبوه و باغ‌های تهران یاد شده‌است. با وجود پیشینهٔ طولانی و تاریخی باغ‌داری در تهران، نخستین باغ‌های معروف تهران، در دوران صفوی و پس از آن در دوران قاجار، در دورهٔ فتحعلی‌شاه پدید آمدند. در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار نیز دگرگونی‌های مهمی در شیوهٔ باغ‌داری پایتخت ایجاد شد و باغ‌داری نوین، پس از روبرو شدن اشراف با سبک اروپایی آن و استخدام باغ‌بان‌های خارجی وارد تهران شد. همچنین تهران برای چنارهایش مشهور بوده‌است.[۱۶۴]

باغ و عمارت عین‌الدوله، باغ فردوس، باغ نگارستان و کاخ گلستان نمونه‌هایی از باغ‌های تهران هستند.

بر اساس آماری در سال ۱۳۹۵، سرانهٔ فضای سبز درون‌شهری تهران، فقط با احتساب فضاهای سبز همگانی، ۱۵٫۸ متر مربع بوده‌است.[۱۶۵] همچنین طبق گفتهٔ مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران در سال ۱۳۹۳، این شهر ۲٬۱۰۰ بوستان داشته‌است.[۱۶۶]

تلاش‌ها برای رسیدن سرانهٔ فضای سبز تهران به استانداردهای جهانی ادامه دارد و در برنامه‌های شهرداری به آن اشاره شده‌است.[۱۶۷] ایجاد بوستان‌های جدید، ایجاد فضای سبز در حاشیهٔ بزرگ‌راه‌ها، ایجاد و گسترش فضای سبز عمودی و گسترش کمربند سبز تهران از برنامه‌هایی هستند که توسط سازمان‌های مسئول دنبال می‌شوند.[۱۶۸]

بهداشت و سلامت[ویرایش]

مراقبت‌های بهداشتی در تهران عمدتاً توسط درمانگاه‌ها و بیمارستان‌های خصوصی ارائه می‌شود. اگر چه شبکهٔ بهداشتی دولتی که شامل آزمایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، داروخانه‌ها و مراکز توان‌بخشی می‌شود نیز در شهر وجود دارد. سیستم‌های بیمه‌ای، بخش قابل توجهی از هزینه‌ها که شامل بخش درمان خصوصی نیز می‌شود را پوشش نمی‌دهند.[۱۶۹]

در برخی منابع اعلام شده‌است که نخستین بیمارستان تهران، در سال ۱۲۳۱ تأسیس شده‌است؛ اما در منابع دیگر اعلام شده‌است که نخستین بیمارستان تهران، در سال ۱۲۵۵ با نام مریضخانهٔ دولتی تأسیس شده‌است که نام آن، در سال ۱۳۱۹ برای قدردانی از ابوعلی سینا، به بیمارستان سینا تغییر یافت.[۱۷۰]

تهران میزبان شماری از معتبرترین بیمارستان‌های ایران است.[۱۷۱] بیمارستان میلاد با ۱۰۰۰ تخت در سال ۱۳۸۰ تأسیس شد و دارای بخش‌های تخصصی قابل توجهی است.[۱۷۲]

بیمارستان‌های آراد، پارس و پارسیان نیز از بیمارستان‌های خصوصی تهران هستند.

در سال ۱۳۹۶، سخنگوی وزارت بهداشت ایران اعلام کرد که ۷۵ درصد از بیمارستان‌های دولتی تهران فرسوده بوده و در برابر رخدادهای طبیعی مقاوم نیستند.[۱۷۳]

فرهنگ و هنر[ویرایش]

نوشتار اصلی: فرهنگ تهران

تئاتر[ویرایش]

تئاتر شهر، از بزرگ‌ترین مجموعه‌های نمایش تئاتر ایران

پیشینهٔ تئاتر در تهران، از زمان ناصرالدین‌شاه قاجار آغاز می‌شود. ناصرالدین‌شاه در سفری که به اروپا داشت، با تئاتر آشنایی یافت و فرمان ساخت سالنی را برای اجرای تئاتر در تهران صادر کرد. در همین دوران بود که تکیه دولت ساخته شد.[۱۷۴]

با روی کار آمدن مشروطیت در ایران، تئاتر پیشرفت بیشتری کرد و تئاترهای تازه‌ای پدید آمد که از اولین آن‌ها تئاتر فرهنگ بود که در عمارت مسعودیه نمایش می‌داد.[۱۷۴] تئاتر دوم نیز تئاتر ملی بود که که ریاست آن را عبدالکریم‌خان محقق‌الدوله بر عهده داشت.[۱۷۴]

تالار رودکی نیز یکی از مجهزترین و بزرگ‌ترین تالارهای اپرا، موسیقی و تئاتر در ایران است که توسط اوژن آفتاندلیانس طراحی شده و با نام شاعر و نوازندهٔ ایرانی، رودکی، در ۳ آبان ۱۳۴۶ گشایش یافته‌است.[۱۷۵]

تئاتر شهر تهران در سال ۱۳۴۶ توسط علی سردارافخمی طراحی شد و ساخت آن پنج سال به طول انجامید.[۱۷۶] این مجموعه در روز شنبه، هفتم بهمن ۱۳۵۱ با روی صحنه رفتن نمایش باغ آلبالو نوشتهٔ آنتون چخوف و به کارگردانی آربی اوانسیان به عنوان مهم‌ترین سالن تئاتر ایران گشایش یافت.[۱۷۷][۱۷۸]

رویداد سالانهٔ جشنواره تئاتر فجر نیز در تهران برگزار می‌شود.

فیلم و سینما[ویرایش]

نوشتار(های) وابسته: سینمای ایران و فهرست سینماهای تهران

میرزا ابراهیم‌خان صحاف‌باشی نخستین سالن نمایش فیلم تهران را در سال ۱۲۸۳ ایجاد کرد.[۱۷۹] روسی‌خان نیز در سال ۱۲۸۶ تصمیم گرفت که در مغازه‌اش نمایش همگانی فیلم راه‌اندازی کند. او کارش را توسعه داد و با استقبال خوبی از سوی مردم مواجه شد؛ این موضوع به ایجاد رقابت و پیشرفت سینما در تهران کمک کرد.[۱۸۰]

پردیس سینمایی کورش، بزرگ‌ترین پردیس سینمایی در ایران[۱۸۱]

در دوران پهلوی اول، برای مدتی سینماهای تهران تعطیل شدند اما بالاخره مشروط بر این که از ساعت ۱۸ شروع و تا ساعت ۲۱:۳۰ کارشان پایان یابد، به فرمان سید ضیاء باز شدند. سینماهای این دوران، همان‌گونه که پیش از این نیز رسم بود، بر اساس مادهٔ ۹ نظامنامهٔ سینماها، فیلم‌هایی از انواع «فیلم اخبار»، «فیلم علمی» و «فیلم بزرگ نمایش» را نمایش می‌دادند.[۱۸۲]

نخستین سینمای مدرن ایرانی نیز گراند سینمای تهران بود که در سال ۱۳۰۵ تأسیس شد و ترجمهٔ میان‌نویس‌های خارجی نیز از آن شروع شد؛ پس از این اقدام گراند سینما، بر اساس دستور نظامنامه، سینماهای تهران باید خلاصه‌ای از داستان فیلم را چاپ می‌کردند. همچنین در اواخر دههٔ بیست، اغلب سینماهای تهران، دارای ارکستر بود.[۱۸۲][۱۸۳]

از دههٔ چهل تا ۱۳۵۷، از ۹۰ سینمای فعال شهر تهران، نام بیش از یک سوم آن‌ها خارجی بود. در این دوران شمار قابل توجهی از سینماهای نوین تهران دراختیار شرکت‌های خارجی بود. همچنین به گزارش دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی وزارت فرهنگ و هنر، از ۴۷۳ فیلم نمایش داده شده در سال ۱۳۵۳ در تهران، ۶۱ فیلم ایرانی، ۱۴۳ فیلم آمریکایی و دیگر فیلم‌ها نیز از کشورهای انگلستان، فرانسه، ایتالیا، هندوستان، ژاپن، هنگ کنگ و شوروی بوده‌اند.[۱۸۲]

از سال ۱۳۴۴ که سینمای ایران در اوج بود، فیلم‌هایی همانند قیصر، گنج قارون و گاو سینماهای تهران را درنوردیدند.[۱۸۳][۱۸۴]

با انقلاب ۱۳۵۷، شماری از سینماهای تهران در آتش سوختند و نام شمار قابل توجهی از سینماهای باقی‌مانده نیز تغییر یافت.[۱۸۲] فروشنده از موفق‌ترین فیلم‌هایی است که پس از انقلاب ۱۳۵۷ در تهران فیلم‌برداری شده‌است.[۱۸۴] جشنواره فیلم فجر نیز از سال ۱۳۶۱، هر سال در تهران برگزار می‌شود.[۱۸۵]

موسیقی[ویرایش]

اجرای گروه شیلر در تالار وزارت کشور

شمار قابل توجهی گروه موسیقی مطرح در تهران شکل گرفته‌اند. گروه بلک کتس در سال ۱۳۴۱ توسط شهبال شب‌پره که مغز متفکر گروه نامیده می‌شود، در تهران تأسیس شد.[۱۸۶]

تهران زادگاه بسیاری از خواننده‌های مطرح ایران نیز است. ابراهیم حامدی با نام هنری «ابی» که به «آقای صدای موسیقی ایرانی» معروف است، زادهٔ تهران است و تا پیش از انقلاب ۵۷ در ایران فعالیت می‌کرد.[۱۸۷] فائقه آتشین با نام هنری «گوگوش» که از پر هوادارترین خوانندگان تاریخ موسیقی ایران به‌شمار می‌رود زادهٔ تهران است و در کشورهای آسیای میانه و خاورمیانه هواداران بسیاری دارد.[۱۸۸][۱۸۹]

پس از انقلاب ۱۳۵۷، خوانندگان زن در سراسر ایران دچار مشکلاتی شدند. روحانیون خواندن زنان را به شهوت و مسائل جنسی ربط دادند و پخش ترانه‌های آنان در رادیو و تلویزیون ملی ممنوع شد.[۱۹۰][۱۹۱] در حال حاضر زنان می‌توانند با تهیهٔ مجوزی مخصوص، در تهران اجرا داشته باشند.[۱۹۲][۱۹۳]

تالار وحدت و تالار وزارت کشور میزبان کنسرت گروه‌های ایرانی و خارجی هستند. همچنین تالار وحدت محل اجرای ارکستر سمفونیک تهران، بزرگترین و قدیمی‌ترین ارکستر سمفونیک ایران است.[۱۹۴][۱۹۵][۱۹۶][۱۹۷]

جشنواره موسیقی فجر نیز از سال ۱۳۶۴، هر سال در تهران برگزار می‌شود.[۱۹۸][۱۹۹]

موزه‌ها[ویرایش]

نوشتار اصلی: فهرست موزه‌های تهران
نمایی از موزهٔ هنرهای معاصر تهران؛ گالری این موزه محل برگزاری نمایشگاه‌های هنری است، که در آن‌ها گنجینه‌هایی از هنرمندان بین‌المللی نیز نمایش داده می‌شود.[۲۰۰]

شماری موزهٔ بزرگ در تهران وجود دارد که در مجموع، به طیف گسترده‌ای از موضوعات می‌پردازند. برای نمونه، موزهٔ ملی ایران در باستان‌شناسی ایران متمایز است، موزهٔ فرش ایران هنر قالی‌بافی ایرانی را نمایش می‌دهد و موزهٔ هنرهای معاصر تهران نیز آثار هنرمندان سرشناس بین‌المللی را نگهداری می‌کند.[۲۰۱]

خوراک[ویرایش]

تهران پایتخت ایران است؛ کشوری که از مکتب‌های اصلی آشپزی در جهان به‌شمار می‌رود و ۲۵۰۰ نوع خوراک دارد.[۲۰۲] در تهران رستوران‌های آسیایی، اروپایی و شمار قابل توجهی پیتزا فروشی وجود دارد.[۲۰۲][۲۰۳][۲۰۴][۲۰۵] بر اساس گزارشی، رستوران‌های خارجی تهران بیشتر در مناطق شمالی شهر قرار دارند.[۲۰۳]

زندگی شبانه[ویرایش]

تهران از اندک پایتخت‌های جهان است که زندگی شبانه ندارد و از نیمه‌شب کاملاً تعطیل می‌شود.[۲۰۶] برای سال‌ها، زندگی شبانه در تهران تنها یک ماه در سال، در قالب یک طرح ویژه یا در ماه رمضان وجود دارد.[۲۰۷][۲۰۸] البته در برخی خیابان‌های تهران با عرضهٔ خوراک خیابانی، زندگی شبانهٔ تهران اندکی احیا شده‌است.[۲۰۹]

ورزش[ویرایش]

نمایی از ورزشگاه آزادی، میزبان بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴

تهران نخستین شهر در خاورمیانه بود که میزبانی بازی‌های آسیایی را بر عهده گرفت. تهران میزبان بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ بود و همزمان با آن، مجموعه ورزشی آریامهر (آزادی) به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین‌های آن زمان در ۱۰ شهریور ۱۳۵۳ افتتاح شد.[۳۵][۲۱۰]

فدراسیون هندبال آسیا، مهم‌ترین نهاد مسئول هندبال در آسیا، در سال ۱۳۵۳ رسماً در تهران تشکیل شد.[۲۱۱]

دیزین، مهم‌ترین پیست اسکی خاورمیانه

توچال و شمشک از مهم‌ترین پیست‌های اسکی تهران هستند. توچال شلوغ‌ترین و نزدیک‌ترین پیست اسکی تهران است که در پایان خیابان ولنجک، در ۳ کیلومتری میدان تجریش، در منطقهٔ شمیرانات قرار دارد. شمشک دومین پیست اسکی بزرگ در ایران پس از دیزین است و در ۵۷ کیلومتری شمال شرق تهران قرار دارد. دیزین، مهم‌ترین پیست اسکی ایران و معتبرترین پیست اسکی در خاورمیانه نیز برای مردم تهران در دسترس است.[۲۱۲][۲۱۳]

فوتبال[ویرایش]

فوتبال ورزش نخست تهران است و شهرآورد تهران میان دو تیم استقلال و پرسپولیس برگزار می‌شود.[۲۱۴] فوتبال در تهران توسط انگلیسی‌ها رواج یافت و نخستین زمین بازی آن‌ها نیز میدان مشق بود. آشنایی تهرانی‌ها با فوتبال نیز از همین طریق صورت پذیرفت.[۲۱۵]

نخستین تشکیلات فوتبالی تهران، در سال ۱۳۰۲ با نام «کلاب ایران» پدید آمد. در سال‌های میانی حکومت رضاشاه چندین باشگاه در تهران تأسیس شد و در سال ۱۳۱۶ مسابقاتی میان آن‌ها برگزار شد. کمی بعد عباس اکرامی باشگاه شاهین را تأسیس کرد که برای چند دهه از قوی‌ترین باشگاه‌های ایران بود. در سال ۱۳۱۷ نیز بزرگ‌ترین ورزشگاه فوتبال ایران تا به آن زمان گشایش یافت که امجدیه نامیده شد.[۲۱۵]

استقلال دو بار و پاس یک بار به عنوان قهرمانی جام قهرمانان آسیا دست یافتند. پرسپولیس هم یک عنوان قهرمانی در جام برندگان جام آسیا دارد. از دو تیم استقلال و پرسپولیس معمولاً به عنوان قطب‌های اصلی فوتبال ایران یاد می‌شود و این تیم‌ها در دیگر شهرهای ایران نیز هوادار دارند.[۲۱۶]

آموزش و پژوهش[ویرایش]

نوشتار اصلی: آموزش در تهران

آموزش در تهران دارای جداسازی جنسیتی از مقاطع ابتدایی است.[۲۱۷] آموزش ابتدایی و متوسطه در تهران عمدتاً توسط دولت ارائه شده‌است؛ اگر چه مدرسه‌های خصوصی نیز وجود دارد. ورود به دانشگاه‌ها نیز از طریق یک آزمون سراسری رقابتی اداره می‌شود.[۲۱۸]

دانشگاه‌ها[ویرایش]

نوشتار اصلی: دانشگاه‌های تهران
دانشگاه تهران، قدیمی‌ترین دانشگاه مدرن ایران

دارالفنون، نخستین دانشگاه تاریخ نوین ایران در سال ۱۲۳۰ گشایش یافت و رشته‌های تحصیلی آن شامل پزشکی، داروسازی، کانی‌شناسی و مهندسی بوده‌است.[۲۱۹]

دانشگاه‌های تهران از با کیفیت‌ترین‌های نوع خود در ایران هستند و شماری از آن‌ها در رتبه‌بندی‌های جهانی دانشگاه‌ها حضور دارند.[۲۲۰][۲۲۱][۲۲۲]

دانشگاه تهران در بهمن ۱۳۱۳ جهت ایجاد مرکزی برای آموزش عالی در ایران تأسیس شد. از این دانشگاه به عنوان مهم‌ترین و معتبرترین دانشگاه و نماد آموزش عالی ایران یاد می‌شود. سردر دانشگاه تهران نیز دارای شهرت است و در جهان به عنوان نمادی از این دانشگاه شناخته می‌شود.[۲۲۳]

دانشگاه صنعتی شریف نیز در سال ۱۳۴۴ تأسیس شد. این دانشگاه توانسته‌است به عنوان یک کانون علمی صنعتی، جایگاه و اعتبار قابل توجهی در ایران پیدا کند.[۲۲۴][۲۲۵] همچنین یکی از با سابقه‌ترین آموزشگاه‌های عالی ایران در زمینهٔ فنی و مهندسی، دانشگاه صنعتی امیرکبیر تهران است که در سال ۱۳۳۵ تأسیس شد.[۲۲۶]

قدیمی‌ترین مرکز آموزش عالی نوین و بزرگترین دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز دانشگاه علوم پزشکی تهران است که در سال ۱۳۱۳ تأسیس شد.[۲۲۷]

پژوهشگاه‌ها[ویرایش]

از مراکز پژوهشی تهران، پژوهشگاه صنعت نفت است که در سال ۱۳۳۸ با هدف اولیهٔ پژوهش پیرامون مواد نفتی و کاربردهای آن، تأسیس شد.[۲۲۸] پژوهشگاه دانش‌های بنیادی که در سال ۱۳۶۸ بنیان‌گذاری شد و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی که در در سال ۱۳۶۰ با ادغام ۱۲ مؤسسهٔ پژوهشی تأسیس شد نیز از دیگر مراکز پژوهشی تهران هستند.[۲۲۹][۲۳۰]

مدرسه‌ها[ویرایش]

حاجی‌بابایی در آیین هوشمندسازی مدرسه‌های تهران. با افزودن یک رایانه، فراتاب، پردهٔ نمایش و تختهٔ هوشمند به کلاس، آن کلاس هوشمند خوانده می‌شود.[۲۳۱]

ادارهٔ کل آموزش و پرورش تهران به ۱۹ منطقه تقسیم شده‌است و آموزگاران می‌توانند به صورت برخط، از طریق وبگاه متعلق به آموزش و پرورش تهران درخواست انتقال میان منطقه‌ای دهند.[۲۳۲]

در سال ۱۳۹۶ اعلام شد که ۱٬۱۰۰٬۰۰۰ دانش‌آموز در مدرسه‌های تهران درس می‌خوانند که از این شمار، ۹۰۰٬۰۰۰ دانش‌آموز در مدرسه‌های دولتی و بقیه در مدرسه‌های غیردولتی مشغول به تحصیل هستند. همچنین اعلام شد که ۸۲ درصد از مدرسه‌های تهران دولتی و ۱۸ درصد غیردولتی هستند.[۲۳۳]

بر اساس اعلام مدیر کل آموزش و پرورش شهر تهران در سال ۱۳۹۶، بابت استحکام مدارس دولتی تهران نگرانی‌هایی وجود دارد و شمار قابل توجهی از آن‌ها نیازمند توجه یا بازسازی هستند.[۲۳۴] همچنین با اعلام معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش شهر تهران در سال ۱۳۹۶، شمار دانش‌آموزان در برخی از کلاس‌های درس مقطع ابتدایی شهر تهران، بیش از ۳۶ نفر و به صورت میانگین، این تراکم برابر با ۳۰ تا ۳۳ دانش‌آموز بوده‌است.[۲۳۵]

کودکستان‌ها[ویرایش]

نخستین کودکستان ایران را برسابه هووسپیان از ایرانیان ارمنی، در دههٔ ۳۰ خورشیدی با نام «ایران» و در خیابان معتمدالدوله با مجوزی از وزارت فرهنگ تأسیس کرد.[۲۳۶]

کودکستان‌های تهران از یک تا چهار درجه تقسیم‌بندی شده‌اند و شهریهٔ آن‌ها نیز با نظارت سازمان بهزیستی ایران ابلاغ می‌شود.[۲۳۷] فوق برنامه‌های کودکستان‌ها نیز باید طبق قوانین اسلامی و ایرانی باشند و توسط کمیتهٔ تخصصی استان تأیید شوند.[۲۳۷] در سال ۱۳۹۵ یک کودکستان به دلیل برگزاری استخری که کودکان خردسال دختر و پسر از آن استفاده می‌کردند، تعطیل شد.[۲۳۸] پس از مدتی اعلام شد که کودکستان‌ها اجازهٔ برگزاری «استخر مختلط» را ندارند و این موضوع یک تخلف خوانده شد.[۲۳۹]

مشکلات زیست‌محیطی[ویرایش]

نوشتار اصلی: مسائل زیست‌محیطی در تهران

آلودگی‌های زیست‌محیطی مانند آلودگی آب، هوا، خاک و صوتی باعث شده‌است که تهران به یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان تبدیل شود.[۲۴۰] همچنین وجود جانوران موذی همانند موش از مشکلات تهران است.[۲۴۱]

آلودگی آب[ویرایش]

آب‌های زیرزمینی تهران دارای آلودگی هستند؛ از آن‌ها به صورت مستقیم در کشاورزی استفاده می‌شود و بخشی از آب آشامیدنی تهران را نیز تأمین می‌کنند.[۲۴۲] یکی از زیان‌آورترین عناصری که به دلیل نفوذ فاضلاب‌های انسانی و حیوانی در سفره‌های آب زیرزمینی تهران وجود دارد، نیترات است. فرسودگی زیرساخت آب آشامیدنی تهران نیز به آلودگی بیشتر آب کمک می‌کند.[۲۴۳]

آلودگی هوا[ویرایش]

نوشتار اصلی: ترافیک و آلودگی هوای تهران
مقایسهٔ ترافیک تهران در یک روز کاری (راست) با یک روز تعطیل نوروزی. وسایل نقلیه به عنوان یکی از عوامل اصلی آلودگی هوای تهران شناخته می‌شوند.[۲۴۴]

تهران از آلودگی هوا رنج می‌برد. عوامل آلودگی هوا در تهران شامل عوامل جغرافیایی همانند اثر محصورکنندهٔ کوه‌ها، وسایل نقلیه نظیر خودروها و موتور سیکلت‌ها، سوخت خانه‌ها و آلودگی حاصل از کارخانه‌ها می‌شود.[۲۴۴] همچنین کیفیت پایین بنزین عرضه شده در ایران نیز جزو دلایل آلودگی هوای تهران دانسته می‌شود.[۲۴۰][۲۴۴][۲۴۵] در سال ۱۳۹۶، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ایران اعلام کرد که حدود ۲۰ درصد از آلودگی هوای تهران حاصل تردد موتورسیکلت‌های کاربراتوری است.[۲۴۶]

آلاینده‌های اصلی هوای تهران نیز اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد، مونوکسید کربن، ترکیبات آلی فرار و ذرات معلق هستند. از ذرات معلق به عنوان عامل اصلی مرگ ناشی از آلودگی هوا در تهران یاد شده‌است. همچنین بخش بزرگی از ذرات معلق تهران را اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها، کامیون‌ها و موتورسیکلت‌ها تولید می‌کنند.[۲۴۴]

تعطیلی مدرسه‌ها و اجرای طرح زوج و فرد از طرح‌هایی هستند که در مقابله با آلودگی هوا در تهران اجرا شده‌اند.[۲۴۷]

جهت آگاه‌سازی شهروندان، نمایشگرهای آگاه‌ساز آلودگی هوا در نقاط مختلف شهر نصب شده‌اند و امکان بررسی وضعیت هوای تهران به صورت برخط نیز وجود دارد.[۲۴۸]

آلودگی صوتی[ویرایش]

حریم صوتی در بافت شهری تهران رعایت نشده‌است و آلودگی صوتی در تهران بحرانی خوانده شده‌است.[۲۴۹][۲۵۰] تهران همچنین رتبهٔ نخست را در میزان آلودگی صوتی در ایران دارد.[۲۵۱]

آلودگی صوتی در بزرگ‌راه‌های تهران بین ۱۵ تا ۲۰ دسیبل بیشتر از استاندارد آن است.[۲۴۹] بر اساس آمار سال ۱۳۹۲، موتورسیکلت‌ها به تنهایی عامل ۴۹ درصد از آلودگی صوتی که توسط وسایل نقلیه ایجاد می‌شود، هستند. همچنین ده منطقهٔ تهران با بیشترین آلودگی صوتی به ترتیب، ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۷، ۱۳، ۳، ۱۹، ۱۸ و ۲ بوده‌است.[۲۵۱]

بخش صوت شرکت کنترل کیفیت هوا، وابسته به شهرداری تهران در سال ۱۳۷۵ تأسیس شد. واحد صوت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، پروژهٔ تهیه و تدوین ترازها و نقشه‌های آلودگی صوتی را از سال ۱۳۷۹ آغاز نمود.[۲۵۲] برنامهٔ عملیاتی کاهش آلودگی صوتی در سال ۱۳۹۴ در شورای شهر تهران تصویب و سپس کمیتهٔ کنترل و پایش آلودگی صوتی شهر تهران تشکیل شد. ایجاد و به‌روزرسانی نقشه‌های صوتی، ایجاد دیوار صوتی، تدوین دستورالعمل‌ها و تعیین حریم صوتی بزرگ‌راه‌ها از اقداماتی بودند که در مقابله با آلودگی صوتی در تهران صورت پذیرفت.[۲۴۹]

جانوران موذی[ویرایش]

با توجه به اینکه در صورت رخ دادن بحرانی در تهران، موش‌های مهاجم می‌توانند خسارت‌ها را افزایش دهند و باعث شیوع بیماری شوند، از آن‌ها به عنوان یک معضل مهم یاد می‌شود.[۲۴۱][۲۵۳]

زباله‌ها مهمترین منبع غذایی موش‌ها در تهران اعلام شدند.[۲۵۴] دفع نادرست زباله‌ها به بقای موش‌ها و افزایش شمار آن‌ها در سطح شهر کمک کرده‌است.[۲۵۵] شهرداری تهران در مبارزه با موش‌ها طرح‌هایی همچون سم‌پاشی، طعمه‌گذاری، موش‌گیری با تفنگ بادی و مسدودسازی کلونی موش‌ها را اجرا کرده‌است.[۲۵۴]

سیاست[ویرایش]

تهران پایتخت ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. به عنوان یک مرکز سیاسی و اداری، مهمترین نهادهای دولتی و قضایی ایران همانند وزارتخانه‌ها و مجلس شورای اسلامی در تهران واقع شده‌است و این شهر محل زندگی تأثیرگذارترین مقام‌های کشور ایران، شامل رهبر، رئیس‌جمهور، برخی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، شماری از نمایندگان و رئیس مجلس شورای اسلامی است.[۲۵۶]

تهران ۳۰ نماینده در مجلس شورای اسلامی دارد.[۲۵۷] ادارهٔ شهر نیز توسط شهرداری تهران انجام می‌شود. شهردار تهران توسط شورای شهر تهران انتخاب شده و این شورا بر عملکرد شهرداری نظارت و برای اداره شهر قانون‌گذاری می‌کند. شهر تهران به لحاظ اداری به ۲۲ منطقهٔ شهرداری و ۱۲۲ ناحیه تقسیم شده و شهرهای تجریش و ری را دربرگرفته‌است.[۲۵۸][۲۵۹][۲۶۰][۱۰][۲۶۱]

شورای شهر تهران[ویرایش]

نوشتار اصلی: شورای اسلامی شهر تهران
نمایی از یک نشست علنی شورای شهر تهران در سال ۱۳۹۴

نخستین انتخابات شورای اسلامی شهر تهران در سال ۱۳۷۷ برگزار شد و این شورا در ۹ اردیبهشت ۱۳۷۸ شکل گرفت. مهم‌ترین وظایف آن نیز شامل انتخاب شهردار، برکناری شهردار، نظارت بر عملکرد شهرداری، تصویب بودجهٔ شهرداری و سازمان‌های وابسته به آن، تصویب آیین‌نامه‌ها و انجام امور نظارتی جهت بهبود کیفیت زندگی شهروندان است.[۲۶۲][۲۶۳][۲۶۰]

اکنون شورای اسلامی شهر تهران ۲۱ عضو اصلی و ۱۱ عضو جانشین دارد.[۲۶۴]

شهرداری تهران[ویرایش]

نوشتار اصلی: شهرداری تهران

ادارهٔ تهران بر عهدهٔ سازمان غیردولتی شهرداری تهران است که در سال ۱۲۸۶ تأسیس شد. مدیریت این سازمان را شهرداران تهران بر عهده داشته‌اند. اکنون شهردار تهران با حکم شورای شهر تهران انتخاب می‌شود اما پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب می‌گردید. شهرداری تهران ۲۲ منطقه را شامل می‌شود و مدیریت هر منطقه به عهدهٔ شهردار آن منطقه است.[۲۵۸] تصویب بودجهٔ شهرداری تهران نیز بر عهدهٔ شورای شهر است و بودجهٔ سال ۱۳۹۷ این سازمان، با سقفی در حدود ۱۷ هزار و ۴۳۰ میلیارد تومان توسط شورای شهر تصویب شده بود.[۲۶۵]

شهرداری تهران با مشکلات زیست‌محیطی تهران مواجه است. همچنین تراکم جمعیت بالای تهران توانایی شهرداری را برای ارائهٔ برخی خدمات کاهش داده‌است.[۲۶۶][۲۶۷]

تقسیمات اداری[ویرایش]

نوشتار اصلی: مناطق شهری تهران

کلان‌شهر تهران به ۲۲ منطقه و ۱۱۲ ناحیهٔ شهری تقسیم شده‌است.[۲۶۸] با وجود ادارهٔ جداگانه، ری و شمیران نیز جزئی از تهران خوانده می‌شوند.[۲۶۹]

پیشینه[ویرایش]

تهران به‌عنوان پایتخت ایران، هنگام شکل‌گیری مساحتی حدود ۳ کیلومتر مربع داشت. تغییرات سیاسی و افزایش جمعیت، شهر را دستخوش دگرگونی منطقه‌ای کرد و مساحت آن افزایش یافت؛ به طوری که در سال ۱۳۴۷، نخستین طرح جامع شهر تهران ابلاغ شد که در آن مساحت شهر با افزایشی خیره‌کننده به ۱۸۱ کیلومتر مربع رسید. تهران با این مساحت به ۱۲ منطقه تقسیم شده بود.[۲۷۰]

پس از انقلاب ۱۳۵۷، تعداد مناطق تهران به ۲۰ منطقه افزایش یافت. در ابتدای دههٔ ۷۰ و پس از بررسی‌های دوبارهٔ غرب شهر تهران، چهار منطقهٔ تازهٔ ۹، ۵، ۲۰ و ۲۱ ایجاد شدند و تعداد مناطق تهران به ۲۲ منطقه افزایش یافت.[۲۷۰]

محله‌ها[ویرایش]

نوشتار اصلی: محله‌های تهران

برخی از محله‌های تهران نیز دارای پیشینه‌ای تاریخی هستند. تهران قدیم از چهار محله به نام‌های سنگلج، عودلاجان، بازار و چاله‌میدان تشکیل شده بود.[۲۷۱]

در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار محله‌هایی از جمله ارگ، چاله‌حصار، خانی‌آباد، جوادیه، پامنار، یافت‌آباد، گار ماشین و گود زنبورک‌خانه ساخته شد.[۲۷۱]

از محله‌های دیگر تهران می‌توان به تهران‌پارس، تهران‌نو، نارمک، کَن، طرشت، بریانک اشاره کرد. محله‌های تهران در طول تاریخ آن، با گسترش شهر و افزایش جمعیت، تغییراتی یافتند و به تعداد آن‌ها افزوده شد.[۲۷۱]

نام‌گذاری معابر[ویرایش]

پس از انقلاب ۱۳۵۷ نام بسیاری از معابر شهر تهران تغییر کرد و به جای استفاده از نام‌های شخصیت‌های پیش از اسلام، خاندان پهلوی و نزدیکان آن‌ها، از نام‌های افراد مبارز با حکومت پهلوی، جان‌باختگان انقلاب اسلامی، مبارزان صدر اسلام و افراد شهید (با مفهوم اسلامی) استفاده می‌شود. برای نمونه نام خیابان کوروش کبیر به علی شریعتی، خیابان شاه به جمهوری اسلامی و میدان ژاله به شهدا تغییر یافت. تنها از اردیبهشت ۱۳۵۸ تا آبان ۱۳۵۹، نام ۵۰۰ گذرگاه شهر تهران تغییر یافت.[۲۷۲] مجتبی شاکری، رئیس سابق کمیسیون نام‌گذاری معابر شورای شهر تهران، دلیل عدم استفاده از سیستم عددی را برای نام‌گذاری معابر، عدم امکان انتقال هویت و فرهنگ‌سازی از این طریق اعلام کرد.[۲۷۳]

روابط جهانی[ویرایش]

شهرهای خواهرخوانده[ویرایش]

نوشتار(های) وابسته: فهرست خواهرخواندگان ایران

دیگر روابط جهانی[ویرایش]

تهران با شهرهای زیر پیمان‌نامهٔ همکاری بسته‌است:

جستارهای وابسته[ویرایش]

نشان درگاهدرگاه تهران
نشان درگاهدرگاه ایران
نشان درگاهدرگاه آسیا

یادداشت‌ها[ویرایش]

  1. ↑ آمار بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ است و بر همین اساس، جمعیت شهرستان تهران ۸٬۷۳۷٬۵۱۰ تن و استان تهران ۱۳٬۲۶۷٬۶۳۷ تن بوده‌است.

منابع[ویرایش]

  1. ↑ نتایج سرشماری ۱۳۹۵ وبگاه مرکز آمار ایران
  2. ↑ «۱۲ هزار و ۲۰۰ نفر؛ تراکم جمعیت تهران در ۱ کیلومتر مربع» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد آنلاین. بازبینی‌شده در 2018-09-11. 
  3. ↑ News, پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «وسعت تهران در ۶ دهه ۷ برابر شد». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بازبینی‌شده در 2018-09-11. 
  4. ↑ مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی. «مدخل برگزیده: تهران- جغرافیا/ شیوا جعفری». www.cgie.org.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۱۰-۱۱. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۱. 
  5. ↑ «آب و هوا: تهران - نمودار آب و هوا، نمودار دما، جدول آب و هوا - Climate-Data.org». fa.climate-data.org. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۱. 
  6. ↑ «Tehrān | national capital, Iran | Climate» ‎(en)‎. به کوشش Encyclopedia Britannica. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-11. 
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ بی‌بی‌سی. «تهران چگونه پایتخت شد؟». www.bbc.com. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۸. 
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «ریشه نام تهران» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری افکارنیوز. بازبینی‌شده در 2018-06-08. 
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۶. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ تاریخچه تهران. ویرایش ویرایش دوم. تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۷. شابک ۹۷۸٬۹۶۴٬۳۴۲٬۲۵۳٬۰. 
  11. ↑ “History of Tehran - Lonely Planet Travel Information”. www.lonelyplanet.com. Archived from the original on 2018-10-10. Retrieved 2018-05-28. 
  12. ↑ «خبرگزاری فارس - دومین اسکلت 7 هزار ساله تهران کشف شد» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2015-04-18. بازبینی‌شده در 2018-05-28. 
  13. ↑ «Residence in Tehran dates back to 7,000 years ago» ‎(en-US)‎. به کوشش IFP News. 2015-01-12. بازبینی‌شده در 2018-05-28. 
  14. ↑ ابراهیم پورداوود. صفحه ۲۳. 
  15. ↑ Sarkhosh Curtis, Vesta; Stewart, Sarah. (2005), Birth of the Persian Empire", I.B. Tauris, p. 37 
  16. ↑ شهبازی، داریوش. «اسکندر مقدونی در گستره تهران -. : Darioush Shahbazi :.». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۱۰-۱۰. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۲۸. 
  17. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۷، ۲۲۰، ۲۲۱ و ۲۲۲. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
  18. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۷، ۱۸ و ۳۰۹. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
  19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ ۱۹٫۳ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰، ۳۱۶ و ۳۱۷. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ «چرا تهران پایتخت شد؟» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-04-10. بازبینی‌شده در 2018-05-30. 
  21. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌های از تاریخ تهران. ثالث. ۳۱۴، ۳۱۵ و ۳۱۶. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
  22. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران. «طرح انتقال پایتخت از کجا آغاز شد/ مشکلات تهران حل خواهد شد؟». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران. بازبینی‌شده در 2018-10-02. 
  23. ↑ تاریخ ایرانی. «چرا تهران پایتخت شد؟». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۱۰-۱۰. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۳۰. 
  24. ↑ Behnegarsoft.com. «چرا تهران پایتخت شد». پایگاه خبری الف. بازبینی‌شده در 2018-05-30. 
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ ۲۵٫۲ ۲۵٫۳ «نگاهی به تاریخ تهران در دوران قاجار و پهلوی /از دارالخلافه ناصری تا تهران مدرن». www.cgie.org.ir. بازبینی‌شده در 2018-05-31. 
  26. ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ «تاریخچه شهر تهران». shahsavanseir.com. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2017-10-11. بازبینی‌شده در 2018-06-04. 
  27. ↑ تاریخ ایرانی. «کنفرانس تهران آغاز شد». 
  28. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۵۶. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. 
  29. ↑ سعید نیا، احمد. تهران پایتخت قاجاریان، پهلوی و جمهوری اسلامی - پهلوی. ۱۳۷۰. 
  30. ↑ «از تدوین "طرح جامع تهران" توسط معمار یهودی تا "تراکم فروشی" به سبک کرباسچی + تصاویر» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2013-03-03. بازبینی‌شده در 2018-06-01. 
  31. ↑ «از شهیاد تا آزادی». BBC Persian. بازبینی‌شده در 2018-05-31. 
  32. ↑ «'برج آزادی پس از۲۰ سال شسته می‌شود'». BBC Persian. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۳۱. 
  33. ↑ Hamshahrionline. «دانشگاه تهران». ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۷. 
  34. ↑ وبگاه دانشگاه شریف. «آشنایی با دانشگاه». 
  35. ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ ۳۵٫۲ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «تاریخچه ورزشگاه آزادی تهران». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-06-04. 
  36. ↑ ایران, عصر. «تهران میزبان المپیک آسیا - سال 1353 / افتتاحیه در استادیوم آزادی / مشعل در سعدآباد (عکس)». عصر ایران. بازبینی‌شده در 2018-06-04. 
  37. ↑ «17 شهریور 57 در تهران چه گذشت؟» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2016-09-07. بازبینی‌شده در 2018-06-02. 
  38. ↑ «مسیرهای 10گانه راهپیمایی 22 بهمن اعلام شد - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-02. 
  39. ↑ «PressTV-Iranians mark Islamic Revolution anniv.». بازبینی‌شده در 2018-06-02. 
  40. ↑ News, پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «خاموشی‌ها در زمان بمباران بیهوده بود». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بازبینی‌شده در 2018-06-01. 
  41. ↑ «تلافی ایران در مقطع دوم جنگ شهرها؛ تا زمانی که عراق دست از حمله کشید - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-01. 
  42. ↑ «آرامش روحی در بمباران تهران». www.imam-khomeini.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-01. 
  43. ↑ «اشغال سفارت آمریکا در ایران؛ ۳۸ سال بعد». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۲. 
  44. ↑ سعید نیا، احمد. تهران پایتخت قاجاریان، پهلوی و جمهوری اسلامی - ج. ا. ۱۳۷۰. 
  45. ↑ «برج میلاد تهران» ‎(fa-IR)‎. به کوشش BBC Persian. بازبینی‌شده در 2018-06-03. 
  46. ↑ «نگاهی به بلندترین آسمانخراش ایران؛ برج میلاد» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی. 2016-08-20. بازبینی‌شده در 2018-06-03. 
  47. ↑ «انتقال پایتخت؛ نجات پایتخت یا نجات تهران؟». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۳. 
  48. ↑ تهران‌پرس - کد خبر: ۳۲۵۹۶. «انتقال یا مدیریت پایتخت!/ دلایل مخالفان و موافقان برای انتقال پایتخت». ۱۸ دی ۱۳۹۲. 
  49. ↑ «تهران و البرز مهاجر پذیرترین استانها/ کمترین تغییر و مهاجرت در استان قم» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2014-06-16. بازبینی‌شده در 2018-06-06. 
  50. ↑ «مهاجرت در شهر تهران». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-06. 
  51. ↑ ۵۱٫۰ ۵۱٫۱ «Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps». www.citypopulation.de. بازبینی‌شده در 2018-06-06. 
  52. ↑ «آرامش شهری؛ گمشده امروز کلانشهرها/عملیات نجات پایتخت ادامه دارد» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2016-10-22. بازبینی‌شده در 2018-06-06. 
  53. ↑ «پیامدهای افزایش جمعیت در شهر تهران» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری افکارنیوز. بازبینی‌شده در 2018-06-06. 
  54. ↑ «ناکارآمدی مدیریت شهری؛ علت مشکلات شهر تهران» ‎(fa-IR)‎. به کوشش فراتاب. 2018-05-02. بازبینی‌شده در 2018-06-06. 
  55. ↑ «مجله تهران». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-10. 
  56. ↑ «تهران ایستاده تا فرونشست» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد آنلاین. 
  57. ↑ «دربارهٔ تهران - معرفی شهر تهران». www.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
  58. ↑ ۵۸٫۰ ۵۸٫۱ ۵۸٫۲ ۵۸٫۳ ۵۸٫۴ ۵۸٫۵ ۵۸٫۶ ۵۸٫۷ ۵۸٫۸ ۵۸٫۹ «مدخل برگزیده: تهران- جغرافیا/ شیوا جعفری». www.cgie.org.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-10. 
  59. ↑ «climate of iran - Iran Traveling Center» ‎(en-US)‎. به کوشش Iran Traveling Center. 2015-08-01. بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
  60. ↑ "cri.ac.ir/files/Data/Synoptic Data up to l2005/SHOMALTE". Climatological Research Institute. 
  61. ↑ «اقلیم و آلودگی هوا». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
  62. ↑ www.dsi.co.ir. «موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران | IICHS». بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
  63. ↑ «تهران دربرابر همه حوادث آسیب‌پذیر است/ پس‌گیری همه سوله‌های بحران» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2017-12-02. بازبینی‌شده در 2018-06-10. 
  64. ↑ ۶۴٫۰ ۶۴٫۱ ۶۴٫۲ «خبرگزاری فارس - ماجرای گسل‌های تهران چیست؟ / از بزرگترین زلزله تهران چند سال می‌گذرد؟» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2017-12-21. بازبینی‌شده در 2018-06-10. 
  65. ↑ فرارو، Fararu. «راه فرار از زلزله تهران». Fararu | فرارو. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۰. 
  66. ↑ «احتمال وقوع سیل در تهران جدی است». به کوشش Aftabir.com. بازبینی‌شده در 2018-06-12. 
  67. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «خطر سیل در کمین تهران». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بازبینی‌شده در 2018-06-12. 
  68. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «خطر سیل تهران جدی است». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بازبینی‌شده در 2018-06-12. 
  69. ↑ ۶۹٫۰ ۶۹٫۱ Tehran.ir. «پیوست شماره چهار: برنامه‌ها و طرحهای (موضعی و موضوعی) توسعه و عمران شهری تهران». http://www.tehran.ir. 
  70. ↑ ۷۰٫۰ ۷۰٫۱ «طرح جامع تهران و مدیریت شهری» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-06-13. 
  71. ↑ «تلنگر زلزله ملارد به تهران / وضعیت اورژانسی بافت فرسوده پایتخت» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-06-15. 
  72. ↑ ایسنا. «بافت فرسوده؛ از وعده طرح‌های متعدد تا امید به مسکن امید». www.isna.ir. بازبینی‌شده در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۸. 
  73. ↑ «احیای کُند بافت‌های فرسوده‎/فقدان شفافیت مالی در ساخت و ساز مشارکتی» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2017-09-03. بازبینی‌شده در 2018-06-15. 
  74. ↑ ۷۴٫۰ ۷۴٫۱ ۷۴٫۲ «رادیو زمانه | گزارش ویژه | میراث فرهنگی | آغاز مدرنیسم در معماری تهران». zamaaneh.com. بازبینی‌شده در 2018-06-13. 
  75. ↑ بی‌بی‌سی. «یادگارهای معماران ارمنی در تهران». www.bbc.com. ۸ آوریل ۲۰۰۵. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۳. 
  76. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۱۱۲ و ۱۱۳. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. 
  77. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۹. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
  78. ↑ ۷۸٫۰ ۷۸٫۱ درگاه ملی آمار. «نتایج سرشماری ۱۳۹۵/تهران». https://www.amar.org.ir. 
  79. ↑ «50 Largest Cities in the World» ‎(en)‎. به کوشش 247wallst.com. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-09-22. 
  80. ↑ ۸۰٫۰ ۸۰٫۱ سیما, IRIB NEWS AGENCY | خبرگزاری صدا و. «جمعیت تهران، 13 میلیون نفر». IRIB NEWS AGENCY | خبرگزاری صدا و سیما. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
  81. ↑ «توزیع نسبی جمعیت در گروه‌های عمده سنی». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-21. 
  82. ↑ ۸۲٫۰ ۸۲٫۱ ۸۲٫۲ ۸۲٫۳ ۸۲٫۴ ۸۲٫۵ «12قرن افزایش جمعیت تهران». www.hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-10. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
  83. ↑ ۸۳٫۰ ۸۳٫۱ «روند تحول جمعیت مناطق». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-06-19. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
  84. ↑ «مهاجرت در شهر تهران». Tehran. بازبینی‌شده در 2018-10-04. 
  85. ↑ «مناطق سکونت مهاجران تهران» ‎(fa)‎. به کوشش دنیای اقتصاد. 
  86. ↑ Kjeilen، Tore. «Teheran - LookLex Encyclopaedia». looklex.com. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
  87. ↑ «یک و نیم میلیون مازندرانی پایتخت‌نشین شدند» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-08-14. 
  88. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۱۱۲ و ۱۱۳. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. 
  89. ↑ Amar.org.ir. «مقایسه ویژگیهای جمعیتی و اجتماعی مناطق ٢٢ گانه شهر تهران». http://www.amar.org.ir. 
  90. ↑ «مهاجران در ایران؛ تعداد اتباع کدام کشورها بیشتر است؟» ‎(en-GB)‎. به کوشش BBC News فارسی. 2017-06-19. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
  91. ↑ «Tehran - Political Situation». en.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
  92. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «چنددرصد تهرانی‌ها در تهران به دنیا آمده‌اند؟». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
  93. ↑ «همشهری محله | لهجه تهرانی». mahaleh.hamshahrilinks.org. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
  94. ↑ «همشهری محله | در سوگ لهجه «ترونی»». mahaleh.hamshahrilinks.org. بازبینی‌شده در 2018-06-19. 
  95. ↑ «بزرگان ایران‌زمین؛ زرتشت». BBC. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۰۶. 
  96. ↑ درگاه ملی آمار. «نگاهی به وضعیت دین و جمعیت ایران در نیم‌قرن اخیر». بازبینی‌شده در 2018-10-17. 
  97. ↑ ۹۷٫۰ ۹۷٫۱ ۹۷٫۲ «Tehrān | national capital, Iran» ‎(en)‎. به کوشش Encyclopedia Britannica. بازبینی‌شده در 2018-07-01. 
  98. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. «دین و اقلیت‌های دینی». Atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-09. 
  99. ↑ «خانه ارزشمند تاریخی یا مرکز فساد بهائیت در تهران» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2014-11-30. بازبینی‌شده در 2018-06-09. 
  100. ↑ «حقوق و تکالیف اقلیت‌های دینی در قوانین ایران - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-09. 
  101. ↑ «اقلیت‌های مذهبی درایران / قسمت اول». hawzah.net. بازبینی‌شده در 2018-06-09. 
  102. ↑ «خیابانی برای گفتگوی ادیان در تهران». Farda News. بازبینی‌شده در 2018-10-17. 
  103. ↑ «سرقت در صدر جرایم پایتخت/ تأکید بر پاکسازی مناطق آلوده» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-07-08. بازبینی‌شده در 2018-09-19. 
  104. ↑ «رشد چشمگیر سرقت در کشور» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2016-08-01. بازبینی‌شده در 2018-06-07. 
  105. ↑ Seratnews.com, صراط نیوز |. «اعلام آمار جرایم مختلف در تهران». صراط نیوز | Seratnews.com. بازبینی‌شده در 2018-06-07. 
  106. ↑ «معضل مواد مخدر و اعتیاد؛ افزایش 2 برابری نگهداری معتادان متجاهر راهگشاست؟ - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-09-19. 
  107. ↑ «سهم بالای تهرانی‌ها در درگیری‌های خیابانی» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-06-07. 
  108. ↑ (www.dw.com)، Deutsche Welle. «ثبت رکورد "هر دقیقه یک نزاع" در پزشکی قانونی ایران | DW | 15.06.2015». DW.COM. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۷. 
  109. ↑ ۱۰۹٫۰ ۱۰۹٫۱ ۱۰۹٫۲ «کودکان خیابانی در کدام مناطق تهران زندگی و کار می‌کنند + نقشه - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-30. 
  110. ↑ «سرکوب خشونت‌آمیز تجمع روز جهانی زنان در تهران و بازداشت ده‌ها فعال مدنی» ‎(fa-IR)‎. به کوشش کمپین حقوق بشر در ایران. ۱۳۹۶-۱۲-۱۷T20:30:23+00:00. بازبینی‌شده در 2018-06-30. 
  111. ↑ «۸ مارس در تهران: زنان را کتک زدند و تعدادی از معترضان را بازداشت کردند | رادیو زمانه». به کوشش رادیو زمانه. 2018-03-08. بازبینی‌شده در 2018-06-30. 
  112. ↑ «پلیس تهران: در ۴۸ ساعت گذشته ۱۲۸ زن و دختر بدحجاب دستگیرشده‌اند» ‎(fa)‎. به کوشش صدای آمریکا. بازبینی‌شده در 2018-06-30. 
  113. ↑ «بازتاب کتک زدن دختر جوان توسط پلیس ایران در روزنامه دیلی میل» ‎(fa)‎. به کوشش صدای آمریکا. بازبینی‌شده در 2018-06-30. 
  114. ↑ «بازتاب برخورد خشن مأمورین گشت ارشاد با دختر جوان در رسانه‌های جهان + عکس» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد نیوز. بازبینی‌شده در 2018-06-30. 
  115. ↑ «شاپرک شجری‌زاده، از دختران خیابان انقلاب، بار دیگر بازداشت شد». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۳۰. 
  116. ↑ «یکی دیگر از «دختران خیابان انقلاب» ضرب‌وشتم و «بازداشت شد»». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۳۰. 
  117. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۱۲۸، ۱۲۹. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. 
  118. ↑ «سهم 21درصدی تهران در کل تولید ناخالص داخلی ایران/دولت باید زمین بازی را برای کسب و کارهای موجود و جدید هموار کند». http://shahrnevesht.tehran.ir. ۱۳۹۶/۷/۲۷. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۱۰-۱۳. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۴. 
  119. ↑ شهرداری تهران. “Tehran - Economy”. en.tehran.ir. Archived from the original on 2018-10-11. Retrieved 2018-07-08. 
  120. ↑ شرکت ملی نفت ایران. «شرکت ملی نفت ایران دومین شرکت بزرگ نفتی جهان شناخته شد». 
  121. ↑ «ایران خودرو در افغانستان خط تولید ایجاد می‌کند». BBC News فارسی. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲. 
  122. ↑ IKCO. «اطلاعات تماس شرکت ایران‌خودرو». https://www.ikco.ir. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲. 
  123. ↑ «نرخ بیکاری ۱۱٫۵ درصدی تهران/ احصای ۴۰ مشکل جدی پایتخت» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2018-04-30. بازبینی‌شده در 2018-07-02. 
  124. ↑ اتاق بازرگانی. «شاخص‌های اقتصادی». بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲. 
  125. ↑ «تاریخچه بورس اوراق بهادار تهران». http://tse.ir. 
  126. ↑ «ثبت رکورد تاریخی در بازار بورس تهران» ‎(en-GB)‎. به کوشش BBC News فارسی. 2018-06-17. بازبینی‌شده در 2018-07-07. 
  127. ↑ «نوسان در بازار بورس تهران». BBC News فارسی. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۷. 
  128. ↑ «کرکره‌ها همچنان پایین است؛ بازار تهران در سومین روز اعتصاب». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۱۳. 
  129. ↑ AFP. «Hopes for shopping revolution as malls sprout in Iran». به کوشش GulfNews. 2015-09-17. بازبینی‌شده در 2018-07-13. 
  130. ↑ Dehghan، Saeed Kamali. «Iran's top 10 tourist destinations – in pictures» ‎(en-GB)‎. به کوشش The Guardian. 2013-10-18. ISSN ۰۲۶۱-۳۰۷۷. بازبینی‌شده در 2018-07-10. 
  131. ↑ Fallahi، Pontia. «The Best Cities to Visit in Iran». به کوشش Culture Trip. بازبینی‌شده در 2018-07-10. 
  132. ↑ «Attractions in Tehran, Iran» ‎(en)‎. به کوشش Lonely Planet. 
  133. ↑ ۱۳۳٫۰ ۱۳۳٫۱ ۱۳۳٫۲ «تهران میزبان ۱٫۶ میلیون گردشگر خارجی» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد آنلاین. بازبینی‌شده در 2018-07-10. 
  134. ↑ airport.ir. «آمار شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران». 
  135. ↑ «آشنایی با فرودگاه مهرآباد - ایران». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-14. 
  136. ↑ «جدیدترین آمار از فرودگاه‌ها در اردیبهشت ۹۷/ مهرآباد صدرنشین است» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2018-06-19. بازبینی‌شده در 2018-07-14. 
  137. ↑ «آشنایی با فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) - ایران». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-14. 
  138. ↑ «آبروریزی حوادث افتتاح فرودگاه امام در سال83» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-07-14. 
  139. ↑ «جزئیات آمار پروازهای ایران در آبان ۹۶ / مهرآباد همچنان رکوردار» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-12-16. بازبینی‌شده در 2018-07-14. 
  140. ↑ ۱۴۰٫۰ ۱۴۰٫۱ Bus.tehran.ir - وبگاه رسمی شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه. «تاریخچه شرکت اتوبوسرانی تهران و حومه». http://bus.tehran.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۰۷-۱۴. 
  141. ↑ Murray, Alan (2000). World Trolleybus Encyclopaedia, pp. 57 and 99. Yateley, Hampshire, UK: Trolleybooks. شابک: ‎۰-۹۰۴۲۳۵-۱۸-۱.
  142. ↑ Trolleybus Magazine No. 265 (January–February 2006), pp. 16–17. National Trolleybus Association (UK). ISSN 0266-7452.
  143. ↑ سرویس‌های شهروندی - شهرداری تهران. «معرفی سامانة اتوبوسهای تندرو (BRT)». 
  144. ↑ «نیاز اورژانسی تهران به شش‌هزار اتوبوس» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-07-14. 
  145. ↑ «طولانی‌ترین بزرگراه تهران کدام است؟ - جدیدترین اخبار ایران و جهان ممتاز نیوز» ‎(fa-IR)‎. به کوشش جدیدترین اخبار ایران و جهان ممتاز نیوز. ۱۳۹۴-۰۵-۱۳T09:52:48+00:00. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
  146. ↑ «حوادث و سوانح رانندگی». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
  147. ↑ «۶۰ راهکار برای حل ترافیک بحرانی پایتخت» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2017-10-02. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
  148. ↑ «پلیس راهور: ترافیک پایتخت، بحرانی است». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
  149. ↑ «مالکیت اتومبیل». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-10. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
  150. ↑ «تعداد خودروهای تهران 6 برابر ظرفیت خیابان‌هاست» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-09-22. بازبینی‌شده در 2018-04-19. 
  151. ↑ «پیشنهادات تازه برای حل مشکل جای پارک در پایتخت / ترافیک تهران تا دو سال آینده قفل می‌شود» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2013-12-08. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
  152. ↑ ۱۵۲٫۰ ۱۵۲٫۱ «تهران پارکینگ خودروها/دغدغه ای به نام جای پارک - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
  153. ↑ ۱۵۳٫۰ ۱۵۳٫۱ «تاریخچه تاکسیرانی در تهران» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
  154. ↑ کسری، نیلوفر. «اشرف الملوک امینی (فخرالدوله)». گنجینه اسناد، ش. ۶۰ (۱۳۸۴): ۳۴–۵۱. 
  155. ↑ تهران, تاکسیرانی شهر. «انواع تاکسی». taxi.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
  156. ↑ ۱۵۶٫۰ ۱۵۶٫۱ «برلیانس در تهران تاکسی می‌شود» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-07-16. 
  157. ↑ «آشنایی با تاریخچه احداث راه‌آهن در ایران». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
  158. ↑ «ایستگاه راه‌آهن تهران در زادگاه خود می‌ماند» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
  159. ↑ «تاریخچه مترو - ادامه». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
  160. ↑ «تاریخچه 30 ساله متروی تهران» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
  161. ↑ «مترو تهران از نگاه آمار و ارقام». شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری تهران و حومه. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
  162. ↑ ۱۶۲٫۰ ۱۶۲٫۱ «جابجایی روزانه 3 میلیون و 800 هزار نفر با مترو تهران» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
  163. ↑ News, پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «رکورد سفر روزانه با مترو تهران از مرز ۷ میلیارد گذشت». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بازبینی‌شده در 2018-07-17. 
  164. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۲۱۷ تا ۲۳۳ (بخش تهران و باغ‌های گمشده‌اش). شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
  165. ↑ «افزایش سرانه فضای سبز درون‌شهری پایتخت به ۱۵٫۸ مترمربع» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2016-06-11. بازبینی‌شده در 2018-04-19. 
  166. ↑ nasimonline.ir. «مختاری: فضای سبز تهران در سال آتی50 هزار هکتار افزایش می‌یابد» ‎(fa-IR)‎. به کوشش نسیم آنلاین. بازبینی‌شده در 2018-04-19. 
  167. ↑ «کمربند سبز پیرامون تهران به ۴۱ هزار هکتار می‌رسد» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-06-09. 
  168. ↑ «اهداف، وظایف و ماموریت‌های سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران». parks.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-09. 
  169. ↑ «Tehrān | national capital, Iran | Health» ‎(en)‎. به کوشش Encyclopedia Britannica. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-11. 
  170. ↑ «آشنایی با نخستین بیمارستان تهران». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-14. 
  171. ↑ Entekhab.ir, پایگاه خبری تحلیلی انتخاب |. «تهران؛ میزبان معتبرترین بیمارستانهای کشور! +عکس». پایگاه خبری تحلیلی انتخاب | Entekhab.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-14. 
  172. ↑ «دربارهٔ ما - بیمارستان میلاد». بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی میلاد. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۴. 
  173. ↑ «۷۵ درصد بیمارستان‌های دولتی تهران فرسوده و غیر مقاوم هستند». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-14. 
  174. ↑ ۱۷۴٫۰ ۱۷۴٫۱ ۱۷۴٫۲ «آشنایی با تاریخچه تئاتر در ایران». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-29. 
  175. ↑ «آشنایی با تالارهای وحدت و رودکی». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-07-29. 
  176. ↑ «کاشی‌های تئاتر شهر به سرقت رفت». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۹. 
  177. ↑ هنر، فروزان جمشیدنژاد روزنامه‌نگار حوزه فرهنگ و. «سه خواهر و دیگران، نمایش‌نامه چخوف به روایت حمید امجد». BBC News فارسی. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۹. 
  178. ↑ «داستان 40 سالگی تماشاخانه شهر» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2016-01-18. بازبینی‌شده در 2018-07-29. 
  179. ↑ «Massoud Mehrabi - Articles». www.massoudmehrabi.com. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-10. بازبینی‌شده در 2018-07-31. 
  180. ↑ «سینما در عصر مشروطه» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-07-31. 
  181. ↑ «آشنایی با پردیس سینمایی کورش». HO. بازبینی‌شده در 2018-10-06. 
  182. ↑ ۱۸۲٫۰ ۱۸۲٫۱ ۱۸۲٫۲ ۱۸۲٫۳ بی‌بی‌سی فارسی. «BBCPersian.com-تالارهای نمایش فیلم در تهران». www.bbc.com. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۱۰-۱۱. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۳۱. 
  183. ↑ ۱۸۳٫۰ ۱۸۳٫۱ «نگاهی به تاریخچه سینمای ایران از ابتدا تا افتخارات+عکس» ‎(fa-IR)‎. به کوشش جامعه خبری تحلیلی الف. بازبینی‌شده در 2018-07-31. 
  184. ↑ ۱۸۴٫۰ ۱۸۴٫۱ کریمی، آزاده. «نیم قرن پس از گنج قارون؛ فیلم‌هایی که میلیاردی می‌فروشند» ‎(en-GB)‎. به کوشش BBC News فارسی. 2017-05-02. بازبینی‌شده در 2018-07-31. 
  185. ↑ «آشنایی با جشنواره بین‌المللی فیلم فجر». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-03. 
  186. ↑ «مصاحبه رادیو فردا با دو عضو قدیمی و خواننده جدید گروه بلک کتز». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۷. 
  187. ↑ بلور، بهزاد. «ابی، صحنه آخر» ‎(en-GB)‎. به کوشش BBC News فارسی. 2017-02-19. بازبینی‌شده در 2018-07-27. 
  188. ↑ «گوگوش» ‎(انگلیسی)‎. دانشنامه بریتانیکا، ۲۰۰۸. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 28 January 2013. بازبینی‌شده در ۱۶ مه ۲۰۰۸. 
  189. ↑ بی‌بی‌سی. “BBC News | MIDDLE EAST | Iran's pop diva to sing again”. news.bbc.co.uk. Archived from the original on 2018-10-11. Retrieved 2018-07-27. 
  190. ↑ بی‌بی‌سی، عنایت فانی. «سیما بینا: محدودیت‌های پس از انقلاب باعث شد جایگاه هنری خودم را پیدا کنم». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۱۰-۱۱. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۷. 
  191. ↑ «فقدان صدای زن در موسیقی ایران» ‎(en-GB)‎. به کوشش BBC News فارسی. 2016-12-07. بازبینی‌شده در 2018-07-27. 
  192. ↑ (www.dw.com)، Deutsche Welle. «اعتراض به محدودیت خوانندگی زنان در استان‌های ایران | DW | 17.07.2017». DW.COM. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۷. 
  193. ↑ FarhangNews.ir. «مجوز ارشاد برای زن آوازه خوان در تالار وحدت /نظر شما ؟» ‎(fa)‎. 2015-07-01. بازبینی‌شده در 2018-08-02. 
  194. ↑ «کنسرت محسن یگانه به روایت تصویر - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-08-02. 
  195. ↑ «ارکستر سمفونیک تهران یکصدا با تیم ملی ایران در روسیه» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-08-02. 
  196. ↑ «اولین کنسرت کلایدرمن در تهران برگزار شد/اجرای قطعه «ای ایران»» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-06-23. بازبینی‌شده در 2018-08-02. 
  197. ↑ «ارکستر سمفونیک تهران در تالار وحدت» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری ایلنا. بازبینی‌شده در 2018-08-02. 
  198. ↑ «معرفی جشنواره موسیقی فجر». جشنواره موسیقی فجر. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-10. بازبینی‌شده در 2018-08-03. 
  199. ↑ «آشنایی با جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-03. 
  200. ↑ «آشنایی با موزه هنرهای معاصر». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-09-24. 
  201. ↑ «Tehran Cultural life» ‎(en)‎. به کوشش Encyclopedia Britannica. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-09-24. 
  202. ↑ ۲۰۲٫۰ ۲۰۲٫۱ «حسرت گردشگر خارجی برای غذای ایرانی/ سبقت پیتزا فروشی‌های تهران از ایتالیا» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-08-01. 
  203. ↑ ۲۰۳٫۰ ۲۰۳٫۱ «گسترش حضور رستوران‌های خارجی در تهران پس از برجام - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-08-01. 
  204. ↑ «بررسی رضایت چینی‌ها از سفر به ایران/ غذای محبوب چینی‌ها چیست؟» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-02-03. بازبینی‌شده در 2018-08-01. 
  205. ↑ «در تهران غذاهای هفتاد و دو ملت را تجربه کنید» ‎(fa)‎. به کوشش دنیای سفر و گردشگری. 2015-11-26. بازبینی‌شده در 2018-08-01. 
  206. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «زندگی شبانه پایتخت ایران که رسماً زندگی شبانه ندارد!». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بازبینی‌شده در 2018-07-22. 
  207. ↑ «تجربه زندگی شبانه در تهران؛ سالی فقط یک‌ماه» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-06-24. بازبینی‌شده در 2018-07-22. 
  208. ↑ ایران, عصر. «زندگی شبانه در پایتخت جان می‌گیرد/اجرای طرح حیات شبانه شهر از 15 تیرماه». عصر ایران. بازبینی‌شده در 2018-07-22. 
  209. ↑ «احیای زندگی شبانه در مرکز تهران | رادیو زمانه». به کوشش رادیو زمانه. 2017-08-21. بازبینی‌شده در 2018-07-22. 
  210. ↑ «روزی که تهران میزبان المپیک شد (عکس) :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بازبینی‌شده در 2018-07-19. 
  211. ↑ «History». www.asianhandball.org. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-11. بازبینی‌شده در 2018-07-21. 
  212. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «بهترین پیست‌های اسکی ایران را بشناسید». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-08-03. 
  213. ↑ «بزرگترین پیست اسکی خاورمیانه جاذبه ای در ارتفاعات البرز» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-08-03. 
  214. ↑ «استقلال – پرسپولیس در بین 16 دربی بزرگ دنیا :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بازبینی‌شده در 2018-07-21. 
  215. ↑ ۲۱۵٫۰ ۲۱۵٫۱ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران/گام‌های نخست فوتبال تهران. ثالث. ۲۸۷–۲۹۲. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴. 
  216. ↑ «نگاهی به تاریخچه "فوتبال در ایران"». باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-13. بازبینی‌شده در 2018-08-03. 
  217. ↑ «تفکیک جنسیتی و آرزوی دولت ایران برای دانشگاه اسلامی». BBC News فارسی. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۰. 
  218. ↑ «Tehrān | national capital, Iran | Education» ‎(en)‎. به کوشش Encyclopedia Britannica. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-11. 
  219. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «دارالفنون نخستین دانشگاه تاریخ مدرن ایران». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
  220. ↑ «رتبه‌بندی دانشگاه‌های کشور/ با کیفیت‌ترین دانشگاه کدام است؟» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد نیوز. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
  221. ↑ «برترین دانشگاه‌های ایرانی در رتبه‌بندی جهانی وبومتریکس» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-01-27. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
  222. ↑ «خبرگزاری فارس - نتایج رتبه‌بندی دانشگاه‌های برتر دنیا اعلام شد/ ۲۳ دانشگاه ایرانی در جمع دانشگاه‌های برتر جهان» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2018-05-19. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
  223. ↑ «آشنایی با دانشگاه تهران». hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۰۸-۰۸. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۸. 
  224. ↑ «آشنایی با دانشگاه صنعتی شریف». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
  225. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «دانشگاه صنعتی شریف کجاست؟». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
  226. ↑ «آشنایی با دانشگاه صنعتی امیرکبیر». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
  227. ↑ «آشنایی با دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
  228. ↑ «تاریخچه پژوهشگاه نفت تهران - ripi.ir». www.ripi.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-11. بازبینی‌شده در 2018-08-14. 
  229. ↑ «دربارهٔ پژوهشگاه علوم انسانی - پژوهشگاه علوم انسانی». پژوهشگاه علوم انسانی. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۱۰-۱۱. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۴. 
  230. ↑ «آشنایی با پژوهشگاه دانش‌های بنیادی». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-14. 
  231. ↑ «کارشناس برنامه‌ریزی و توسعه مدارس هوشمند اداره کل آموزش و پرورش شهرستان‌های تهران، از شرایط حوزه فناوری اطلاعات و هوشمندسازی مدارس در شرایط پسابرجام سخن گفت». www.medu.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-15. 
  232. ↑ «اعلام ضوابط نقل‌وانتقال معلمان در مناطق تهران/ کدام گروه از معلمان نمی‌توانند تقاضا دهند؟» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2017-07-01. بازبینی‌شده در 2018-08-15. 
  233. ↑ «چه تعداد دانش‌آموز در مدارس تهران تحصیل می‌کنند؟» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2017-09-18. بازبینی‌شده در 2018-08-10. 
  234. ↑ «خبرگزاری فارس - نگرانی از عدم استحکام نیمی از مدارس دولتی تهران» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2018-01-30. بازبینی‌شده در 2018-08-13. 
  235. ↑ «تراکم کلاس‌های مدارس ابتدایی شهر تهران 30 تا 33 نفر است» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری جماران - امام خمینی - انقلاب اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-08-15. 
  236. ↑ FarhangNews.ir. «مهد کودک؛ گران‌تر از دوره دکترا» ‎(fa)‎. 2013-09-05. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-10. 
  237. ↑ ۲۳۷٫۰ ۲۳۷٫۱ «نرخ شهریه مهد کودک‌ها در سال 97 ابلاغ شد - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-11. 
  238. ↑ «تعطیلی مهدکودک برگزارکننده «استخر مختلط» / ارجاع پرونده به کمیسیون عالی بهزیستی - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-11. 
  239. ↑ «هیچ مهدکودکی حق برگزاری «استخر مختلط» ندارد/ پلمب مهدکودکهای متخلف - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-10-11. 
  240. ↑ ۲۴۰٫۰ ۲۴۰٫۱ مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی. «مدخل برگزیده: تهران- جغرافیا/ شیوا جعفری/جغرافیا». www.cgie.org.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰۱۸-۱۰-۱۱. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶. 
  241. ↑ ۲۴۱٫۰ ۲۴۱٫۱ «موش‌های آدم‌خوار در انتظار زلزله زدگان تهرانی/ بازگشت 70 میلیون موش بر روی زمین». خبرگزاری خانه ملت. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۶. 
  242. ↑ «آب‌های زیرزمینی تهران آلوده‌است/ افزایش 2 برابری شمار روزهای ناسالم تهران» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2015-07-05. بازبینی‌شده در 2018-08-17. 
  243. ↑ نیوز، سلامت. آب آلوده «تهران و چالش آب آلوده». سلامت نیوز. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۷. 
  244. ↑ ۲۴۴٫۰ ۲۴۴٫۱ ۲۴۴٫۲ ۲۴۴٫۳ «خبرگزاری فارس - عوامل اصلی آلودگی هوای تهران چیست؟» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2017-11-04. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
  245. ↑ «چرا هیچ آزمایشگاهی آنالیز بنزین را ارائه نمی‌کند؟». الف، ۱۹ دی ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۳. 
  246. ↑ «نقش پررنگ موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوای تهران» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری افکارنیوز. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
  247. ↑ «دلیل اصلی آلودگی بیش از حد هوای تهران چیست؟» ‎(fa)‎. به کوشش euronews. 2017-12-22. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
  248. ↑ «خبرگزاری فارس - تابلوهای اطلاع‌رسانی آلودگی هوای پایتخت آنلاین شدند» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2017-08-09. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
  249. ↑ ۲۴۹٫۰ ۲۴۹٫۱ ۲۴۹٫۲ «آلودگی صوتی در کدام مناطق تهران بیشتر است؟» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-12-26. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
  250. ↑ «نسخه‌های بی اثر کاهش آلودگی صوتی پایتخت/قاتل نامرئی روان تهرانیها» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2017-11-05. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
  251. ↑ ۲۵۱٫۰ ۲۵۱٫۱ «آلودگی صوتی پایتخت در آستانه بحران/ پر سر و صداترین مناطق تهران» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2013-12-04. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
  252. ↑ «آلودگی صدا». pollutionservices.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
  253. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «زلزله تهران زمینه‌ساز طغیان موش‌ها/ «موش‌ها» در همسایگی مردم زنده‌خواری می‌کنند». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-09-02. 
  254. ↑ ۲۵۴٫۰ ۲۵۴٫۱ «جولان موش‌های زنده‌خوار در تهران!» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-07-23. بازبینی‌شده در 2018-08-16. 
  255. ↑ موش‌های تهرانی سبزی می‌خورند و سم موش را بی‌اثر می‌کنند، دویچه وله فارسی
  256. ↑ «سیاستمداران ایرانی کجا زندگی می‌کنند +تصاویر» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد آنلاین. بازبینی‌شده در 2018-08-22. 
  257. ↑ «رزومه و سابقه 30 نماینده تهران در مجلس دهم - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-08-22. 
  258. ↑ ۲۵۸٫۰ ۲۵۸٫۱ «مجله شهرداری و مناطق تهران». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-20. 
  259. ↑ تهران, شورای اسلامی شهر. «دفتر هیئت رئیسه و مصوبات». shora.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-22. 
  260. ↑ ۲۶۰٫۰ ۲۶۰٫۱ «وظایف و اختیارات شورای اسلامی شهر». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-20. 
  261. ↑ شهرداری تهران. «اولین نقطه تماس مردم با شهرداری». بازبینی‌شده در 2018-10-03. 
  262. ↑ «آشنایی با شورای اسلامی شهر تهران، ری و تجریش». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-20. 
  263. ↑ فرارو, Fararu |. «تاریخچه مختصر انتخابات شوراها». Fararu | فرارو. بازبینی‌شده در 2018-08-20. 
  264. ↑ Entekhab.ir, پایگاه خبری تحلیلی انتخاب |. «تعداد اعضای شورای شهر تهران کاهش یافت+جزئیات». پایگاه خبری تحلیلی انتخاب | Entekhab.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-20. 
  265. ↑ «پرونده بودجه ۹۷ شهرداری تهران بسته شد» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2018-02-18. بازبینی‌شده در 2018-08-22. 
  266. ↑ آفتاب. «شهرداری: موش دیدید به ۱۳۷ زنگ بزنید/ آغاز مبارزه ضربتی با جوندگان موذی در تهران». آفتاب. بازبینی‌شده در 2018-08-22. 
  267. ↑ «Tehrān | national capital, Iran | Municipal services» ‎(en)‎. به کوشش Encyclopedia Britannica. 
  268. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۴۵. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶. 
  269. ↑ «دلایل مخالفت مرکزپژوهش‌های مجلس با جدایی ری از تهران - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
  270. ↑ ۲۷۰٫۰ ۲۷۰٫۱ «اجرای تغییرات در منطقه‌بندی پایتخت نیازمند بررسی‌های بیشتر». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
  271. ↑ ۲۷۱٫۰ ۲۷۱٫۱ ۲۷۱٫۲ «دلیل نامگذاری محله‌های شمال تهران قدیم» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری جماران - امام خمینی - انقلاب اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-06-11. 
  272. ↑ جم, Jamejam, جام. «خیابان‌هایی که انقلاب نام آن‌ها را عوض کرد». Jamejam Online. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-09-26. بازبینی‌شده در 2018-09-26. 
  273. ↑ «نام خیابان‌ها چرا و چگونه عوض می‌شود؟» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد آنلاین. بازبینی‌شده در 2018-09-26. 
  274. ↑ «جایگاه بین‌المللی کلان‌شهر تهران». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
  275. ↑ “Tehran, Iran”. sistercities.lacity.org. Archived from the original on 2018-08-31. Retrieved 2018-08-31. 
  276. ↑ ۲۷۶٫۰۰ ۲۷۶٫۰۱ ۲۷۶٫۰۲ ۲۷۶٫۰۳ ۲۷۶٫۰۴ ۲۷۶٫۰۵ ۲۷۶٫۰۶ ۲۷۶٫۰۷ ۲۷۶٫۰۸ ۲۷۶٫۰۹ ۲۷۶٫۱۰ ۲۷۶٫۱۱ ۲۷۶٫۱۲ ۲۷۶٫۱۳ ۲۷۶٫۱۴ «تهران با چه شهرهایی خواهرخوانده است؟» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2015-02-03. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-08-31. 
  277. ↑ «تهران و مینسک خواهرخوانده شدند». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
  278. ↑ «خبرگزاری فارس - قالیباف: شهرها باید هم جهت با دولت‌ها برای پیشرفت اقتصادی و فرهنگی تلاش کنند» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2012-12-01. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
  279. ↑ «تهران و آنکارا خواهر خوانده شدند» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2013-12-18. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
  280. ↑ «تهران و پکن خواهر خوانده شدند + متن» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری افکارنیوز. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
  281. ↑ News, پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «تهران خواهرخوانده بوداپست شد/تصاویر». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
  282. ↑ «تهران و تفلیس خواهر خوانده شدند» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2015-05-20. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 
  283. ↑ «تهران و میلان توافق‌نامه همکاری امضا کردند» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-08-31. 

پیوند به بیرون[ویرایش]

تهران در پروژه‌های خواهر

در ویکی‌واژه واژهٔ «تهران» در ویکی‌واژه
در ویکی‌گفتاورد گفتاوردهای مرتبط در ویکی‌گفتاورد
در ویکی‌انبار پرونده‌های مرتبط در ویکی‌انبار
در ویکی‌سفر راهنمای سفر در ویکی‌سفر
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=تهران&oldid=25030073»