تهران

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به: ناوبری، جستجو
برای دیگر کاربردها، تهران (ابهام‌زدایی) را ببینید.
تهران
Tehran Panorama (01).jpg
Ferdosi Square.JPG Tehran Old Bazaar.jpg
[[File:||149px]] Ahmad Shah pavilion.JPG
TehranUniversityEntrancePanorama.jpg
عکس‌ها به صورت ساعتگرد:
سراسرنمای تهران (برج میلاد در راست عکس) -
مجسمه فردوسی در میدان فردوسی - نورپردازی در میدان آزادی -
سر در اصلی دانشگاه تهران - کوشک احمدشاهی - بازار تهران
کشور  ایران
استان تهران
شهرستان تهران
بخش مرکزی
مردم
جمعیت شهر: ۸٬۶۹۳٬۷۰۶[۱]
استان تهران: ۱۳٬۲۶۷٬۶۳۷[۱]
رشد جمعیت ۱/۲درصد
تراکم جمعیت ۱۰٬۵۵۵[۲] نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت ۷۳۰ کیلومتر مربع[۲]
ارتفاع از سطح دریا میانگین: ۱۱۹۰ متر[۷]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه

بیشینه: +۲۲/۷ درجه[۸]

کمینه: +۱۱/۹ درجه
میانگین بارش سالانه ۲۳۳ میلیمتر[۸]
روزهای یخبندان سالانه ۴۷ روز[۸]
اطلاعات شهری
شهردار محمد علی نجفی
ره‌آورد کتاب، کالا
پیش‌شماره تلفنی ۰۲۱
وبگاه tehran.ir
شناسهٔ ملی خودرو  ایران۱۱
 ایران۲۲
 ایران۳۳
 ایران۴۴
 ایران۵۵
 ایران۶۶
 ایران۷۷
 ایران۸۸
 ایران۹۹
 ایران۱۰
تابلوی خوش‌آمد به شهر
تهران بر ایران واقع شده‌است
تهران

تِهْران (دربارهٔ این پرونده آوا راهنما·اطلاعات) بزرگ‌ترین شهر و پایتخت ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. جمعیّت شهرتهران طبق سرشماری سال (۱۳۹۵) بالغ بر ۸٬۶۹۳٬۷۰۶ نفر و مساحت ۷۳۰ کیلومتر مربّع است؛[۹] بیست و پنجمین شهر پرجمعیّت و بیست و هفتمین شهر بزرگ جهان به‌شمار می‌آید.[۲][۱۰][۱۱]

در جنوب دامنهٔ رشته‌کوه البرز در ۱۱۲ کیلومتری جنوب دریای خزر واقع شده است. این شهر دارای یک شبکهٔ متراکم بزرگ‌راهی و خطّ فعّال مترو و چهار خط در حال احداث است که در بهار سال ۱۳۹۰، ۱۲۹ میلیون مسافر را جابه‌جا کرده‌اند.[۱۲]

تاریخ شکوفایی تهران به سال ۱۷۸۸م هنگامی که آقامحمدخان قاجار آن را به پایتختی برگزید، برمی‌گردد. سپس در روزگار رضاشاه پهلوی باشتاب بیشتری گسترش یافت و مردم بسیاری از استان‌های پیراموش را جذب نمود.[۱۳] از دههٔ ۱۹۶۰م، مرکز جذب مهاجران زیادی از سراسر ایران بوده‌است.[۱۴]

ساکنان اصلی تهران اقوام فارسی‌زبان بودند، هم اکنون مردم از اقوام مختلفی در این شهر زندگی می‌کنند. در تهران مردم به زبان فارسی با یکدیگر گفتگو می‌کنند. بیشتر مردم در این شهر زبان فارسی با لهجهٔ تهرانی دارند. دیگر اقوام ساکن تهران عبارتند از کُرد ،آذربایجانی، گیلک، مازندرانی، ارمنی، عرب ،لر.[۷] تراکم جمعیّت در تهران بین ده هزار و هفتصد تا بیش از یازده هزار تن در هر کیلومتر مربّع برآورد می‌شود که بنابر آمار بیستمین شهر پرتراکم جهان است.[۱۵][۱۶] شهر تهران در شمال ایران، در کوهپایه‌های جنوبی رشته‌کوه البرز در حدّ فاصل طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۲ دقیقهٔ شرقی تا ۵۱ درجه و ۳۶ دقیقهٔ شرقی، به طول تقریبی ۵۰ کیلومتر و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقهٔ شمالی تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقهٔ شمالی به عرض تقریبی ۳۰ کیلومتر گسترده شده‌است. ارتفاع شهر در بلندترین نقاط شمال به حدود ۲۰۰۰ متر و در جنوبی‌ترین نقاط به ۱۰۵۰ متر از سطح دریا می‌رسد. تهران از شمال به نواحی کوهستانی، و از جنوب به نواحی کویری منتهی شده، در نتیجه در جنوب و شمال دارای آب و هوایی متفاوت است. نواحی شمالی آب و هوای سرد و خشک و نواحی جنوبی آب و هوای گرم و خشک دارند.[۱۷]

ساختار اداری ایران در تهران متمرکز شده‌است.[۱۸] تهران به ۲۲ منطقه، ۱۳۴ ناحیه (شامل ری و تجریش) و ۳۷۰ محلّه تقسیم شده‌است.[۱۹] نماد شهر تهران برج آزادی است. برج میلاد نیز نماد دیگر آن به حساب می‌آید.[۲۰][۲۱] تهران میزبان نزدیک به نیمی از فعّالیّت‌های صنعتی ایران است، کارخانجاتی در زمینهٔ تجهیزات خودرو، برق و الکترونیک، منسوجات، شکر، سیمان و مواد شیمیایی در این شهر واقع شده‌اند، تهران همچنین بازار بزرگ فرش و محصولات مبلمان در سراسر ایران است. در جنوب حومهٔ تهران یک پالایشگاه نفت به نام پالایشگاه نفت تهران وجود دارد. در تهران و حومه، اماکن تاریخی مذهبی نظیر مساجد، کلیساها، کنیسه‌ها، و آتشکده‌های زرتشتیان قرار گرفته‌است.[۷] در فهرست گران‌ترین پایتخت‌های دنیا در سال ۲۰۰۸ میلادی، تهران در پلّهٔ آخر قرار داشت. تهران همچنین در فهرست گران‌ترین شهرهای دنیا و بر مبنای شاخص هزینه‌های زندگی، در پلّهٔ یکی مانده به آخر جای دارد.[۲۲][۲۳][۲۴][۲۵] تهران از جهت تولید ناخالص داخلی رتبهٔ پنجاه و ششم و با لحاظ کردن جمعیّت منطقه شهری، رتبهٔ بیست و نهم را در بین شهرهای دنیا دارد.[۲۵] مردم تهران ۳۳٪ از مالیات کشور را پرداخت می‌کنند.[۲۶]

تصویر ماهواره‌ای تهران
در این ویدیو گسترش تهران و وضعیت دروازه‌های آن در سه زمان بارو شاه طهماسبی (ساخته شده در زمان شاه طهماسب صفوی)، باروی ناصری (در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار) و وضعیت امروزی شهر به نمایش درآمده است.

محتویات

تاریخ تهران[ویرایش]

نوشتار اصلی: تاریخ تهران
گذری در تهران اوایل دوره قاجار

سابقه زندگی در تهران به ۵٫۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. در دی ماه ۱۳۹۳ اسکلت یک انسان در منطقه مولوی تهران متعلق به حدود ۷٫۰۰۰ سال پیش کشف گردید. پیش از این گمان می‌رفت سابقه زندگی در منطقه تهران امروزی به کشفیات قیطریه که متعلق به ۳٫۰۰۰ سال پیش بود، برمی‌گردد.[۲۷][۲۸][۲۹]

تهران برای نخستین بار توسّط ایل قاجار پایتخت ایران شد. تصویر کتیبهٔ فتحعلی شاه، روی تپّهٔ سنگی چشمه علی واقع در شمال شهر ری منطقه ۲۰ تهران

یاقوت حَمَوی مورخ یونانی الاصل عرب زبان در مُعجَم‌البُلدان تعریفی از طهران کرده و وضع این آبادی را در قرن ششم و هفتم قمری نشان داده است که به شرح زیر است: طِهران به کسر طاء و سکون‌ها و را و نون در آخر، لفظی است عجمی و ایشان «تهران» تلفظ می‌کنند، چون در زبان ایشان طاء وجود ندارد. این آبادی از دیه‌های ری است و میان آن دو قرب سنگ فاصله است. مردی راستگو از مردم ری مرا خبر داد که این آبادی دیهی بزرگ است که بناهای آن در زیر زمین بنیان یافته است و هیچ‌کس جز به اراده مردم بدانجا راه نمی‌یابد و در بیشتر اوقات ایشان نسبت به سلطان وقت راه خلاف و سرپیچی می‌پیمایند و وی را جز مدارا با ایشان چاره‌ای نیست. آنجا را دوازده محله است که هرکدام را با دیگری نزاع است و مردم محله‌ای به محله دیگر درنمی آیند. آن را باغ و بوستان فراوان است که همچون شبکه‌ای بناها را در میان دارد و خود حائلی در برابر تهاجم به حساب می‌آید. وی گفت مردم آنجا با وجود محفوظ بودن با گاو کشت نمی‌کنند و این کار را با بیل انجام می‌دهند از آن روی که ایشان را دشمن فراوان است و می‌ترسند که گاوشان به غارت برود. [۳۰]

تهران در گذشته از روستاهای ری بوده و ری که در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه واقع شده به سبب مرکزیّت مهم سیاسی، بازرگانی، اداری و مذهبی از قدیم مورد نظر بوده و مدّعیان همواره این مرکز راهبردی را مورد تهاجم و حمله قرار می‌داده‌اند. روستای تهران به‌واسطهٔ برخورداری از مغاک‌ها و حفره‌های زیرزمینی و مواضع طبیعی فراوان و دشواری نفوذ در آن‌ها پناهگاه خوبی برای دولتمردان و دیگر اشخاصی بوده که احتمالاً مورد تعقیب مدّعیان قرار داشته‌اند.

از سوی دیگر، کاروان‌های بزرگی که از محورهای مورد بحث عبور می‌کردند شکارهای سودمندی بودند و اغلب مورد حمله و چپاول مردم بومی واقع می‌شدند. روستای تهران در واقع کانون چپاولگران و نهانگاه کالاهای دزدیده‌شده بود و این وضع تا زمان شاه تهماسب صفوی که قزوین را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمود ادامه داشت. تهران در برابر حملهٔ افغان‌ها (پشتون‌ها) ایستادگی زیادی کرد و به همین خاطر آن‌ها پس از تصرّف تهران این شهر را ویران کردند و باغ‌ها و تاکستان‌های آن را از میان بردند.[۳۱] در زمان نادرشاه تهران دوباره نام و نشانی یافت و در همین شهر بود که نادرشاه رهبران بزرگ شیعه و سنّی را گرد هم آورد و پیشنهاد اتّحاد اسلامی و رفع اختلاف‌ها را به آن‌ها داد.[۳۲]

تا پیش از کشف تمدّن قیطریّه و همچنین کشف آثاری در تپّه‌های عبّاس‌آباد، گمان می‌رفت پیشینهٔ تاریخی این شهر به همان آثار یافت‌شده در حوالی شهر ری محدود می‌شود، ولی اکتشافات باستان‌شناسی در تپّه‌های عبّاس‌آباد، بوستان پنجم خیابان پاسداران و درّوس، نشان داد تمام آبادی‌های ناحیهٔ تاریخی قصران، دوره‌ای درخشان از استقرار اقوام کهن و خلّاقیّت‌های فرهنگی را پشت سر گذارده‌اند.[۳۳] در فارسنامهٔ ابن بلخی نیز که مربوط به سال‌های ۵۰۰ تا ۵۱۰ هجری قمری است، از شهر تهران به دلیل انارهای مرغوبش یاد شده‌است. اگرچه در آثار مکتوب کهن از تهران پیش از اسلام نام برده نشده‌است، اما حفّاری‌های باستان‌شناسی ۱۳۲۱ خورشیدی در روستا‍ی درّوس ‍ شمیران نشان می‌دهد که در این ناحیه، در هزارهٔ دوّم پیش از میلاد، مردمی متمدّن زندگی می‌کرده‌اند.[۳۴]

تهران در آغاز روستایی نسبتاً بزرگ بود که میان شهر بزرگ و نام‌آور آن زمان، شهر ری و کوهپایه‌های البرز جای گرفته بود. نخستین بار نام آن در یادکرد زندگینامهٔ ابوعبدالله حافظ تهرانی (زاده ۱۸۴ خ) آمده‌است. پس از یورش مغولان به ری و ویرانی این شهر، تهران بیش از پیش رشد یافت و شماری از اهالی آوارهٔ ری را نیز در خود جای داد و مساحتش در این دوران به ۱۰۶ هکتار رسیده بود.[۳۳] این منطقه در دوره سلسله صفوی به علّت این‌که بقعه سید حمزه جدّ اعلای صفویه در نزدیکی حرم شاهزاده عبدالعظیم جای داشت و تهران نیز دارای باغ‌های خوش آب و هوا بود، مورد توجّه قرار گرفت. نخستین بار، شاه طهماسب اول صفوی در سال ۹۱۶ خ. هنگام گذر از تهران باغ و بوستان فراوان این شهر را پسندید و دستور داد تا بارو و خندقی به دور آن بکشند. این بارو که ۱۱۴ برج به عدد سوره‌های قرآن و چهار دروازه رو به چهار سوی دنیای پیرامون داشت، از شمال به میدان توپ‌خانه و خیابان سپه، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی (شاپور) امروزی محدود می‌شد، مساحت تهران در این دوران به ۴۴۰ هکتار رسید.[۳۳] در دورهٔ شاه عباس یکم (۹۶۶ تا ۱۰۰۷ خ) پل، کاخ و کاروانسراهای زیادی بر پا شد، در بخش شمالی برج و باروی شاه تهماسبی، چهارباغ و چنارستانی ساخته شد که بعدها دورش را دیواری کشیدند و به صورت کاخ (کاخ گلستان) و پایگاه فرمانروایی درآوردند. کریم‌خان در نبردهای خود برابر محمدحسن‌خان قاجار در سال ۱۱۷۲ قمری تهران را مرکز اردوکشی خود برگزید و پس از پیروزی در این جنگ در دیوانخانه دیرین تهران که در زمان شاه سلیمان ساخته شده بود بارِ عام داد و با عنوان وکیل الرعایا، زمامداری ایران را در دست گرفت.[۳۵]

نام تهران[ویرایش]

در بارهٔ ریشه‌شناسی نام تهران اختلاف نظر زیادی وجود دارد که تعدادی از آن نظرات در اینجا آمده است:

  • پاره‌ای از پژوهشگران «ران» را پسوندی به معنای دامنه گرفته‌اند و شمیران و تهران را بالادست و پایین‌دست خوانده‌اند.
  • برخی دیگر تهران را تغییر شکل یافتهٔ «تهرام» به معنای منطقهٔ گرمسیر دانسته‌اند، در مقابل شمیرام یا شمیران که منطقه سردسیر است.
  • و همچنین عدّه‌ای بر این باورند که سراسر دشت پهناوری که امروز تهران بزرگ خوانده می‌شود در میان کوه‌های اطراف، گود به نظر می‌رسید و بدین سبب «ته ران» نام گرفت.[۳۳]
  • البته با توجه به توسعهٔ تهران در سال‌های متمادی پس از شهر «ری» مشهور، و اینکه تهران محلی بوده است نزدیک به ری و در «ته» یا آخر آن، ممکن است واژهٔ تهران تغییر یافتهٔ عبارت «ته ری ان» باشد. (یعنی محلی که در ته ری قرار دارد) و الف و نون مرسوم در نام بسیاری از شهرهای ایران کم‌کم به این نام هم چسبیده و به مرور اصلاح شده و به صورت «تهران» درآمده است.
  • روستایی که پیش‌درآمد شهر تهران بوده‌است، پیش از اسلام نیز وجود داشته، امّا پس از اسلام کم‌کم نام آن معرّب گردیده و از تهران به طهران تبدیل شده‌است. امّا جغرافیدانان معروف آن روزگار نیز به املای تهران اشاره نموده‌اند. همزمان با جنبش مشروطه، که تغییرات زیادی در ادبیّات و نگارش زبان فارسی به وجود آمد، رفته‌رفته املای تهران رواج یافت و پس از تأسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و تأکید آن بر املای تهران، املای دیگر (طهران) کاملاً منسوخ شد.[۱۷]
  • اعتماد السلطنه در مرآت البلدان دربارهٔ وجه تسمیه تهران چنین آورده‌است: " چون اهل آنجا (تهران) در وقتی که دشمن برای آنها به هم می‌رسید در زیر زمین پنهان می‌شدند، از این جهت به این اسم موسوم شده‌است که به " ته ران" یعنی زیر زمین می‌رفته‌اند".[۳۰]

نام برخی کوی‌ها و محلات تهران منسوب به خانوارهای رؤسای ایل‌هایی است که در زمان آقامحمدخان و فتحعلی شاه در پایتخت جدید اسکان داده شدند؛ مانند کوچه شیرازیها و کوچه افشارها در قلب محله چال میدان، کوچه دیگری منسوب به افشارها در شمال محله سنگلج؛ دیگر محله عرب‌ها در گوشه شمال غربی محله عودلاجان؛ و نیز کوچه و حمام قراقانیها در محله چال میدان؛ کوچه شام بیاتی‌ها در شمال عودلاجان؛ کوچه خدابنده‌لو در غرب عودلاجان؛ محله باجمانلوها در شمال غرب محله سنگلج؛ تکیه و محله قمی‌ها در محله سنگلج که همگی در محله‌های خوب و به اصطلاح سرآب اسکان یافته‌اند.[۳۶]

جغرافیا[ویرایش]

نوشتار‌های اصلی: جغرافیای تهران و اقلیم تهران
نمای تهران از فراز برج میلاد
نقشه توپوگرافیک تهران و استان تهران

شهر تهران در ۵۱ درجه و ۲ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۶ دقیقهٔ طول شرقی و ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقهٔ عرض شمالی قرار گرفته‌است و ارتفاع آن از ۲۰۰۰ متر در مرتفع‌ترین نقاط شمال[۳۷] تا ۱۲۰۰ متر در مرکز و ۱۰۵۰ متر در جنوب متغیّر است. تهران در بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز گسترده شده‌است. از جنوب به کوه‌های ری و بی‌بی‌شهربانو و دشت‌های هموار شهریار و ورامین و از شمال توسط کوهستان محصور شده‌است.[۱۷] ارتفاع چند نقطه شهر تهران از سطح دریا: شهر تهران از نظر زمین‌لرزه جزء مناطق پرزیان (۸ تا ۱۰ درجه مرکالی) به شمار می‌آید.[۳۸] گسلهایی که در تهران و حومه تا شعاع ۱۵۰ کیلومتری مرکز شهر قرار دارند، عبارتند از گسل مشاء، گسل شمال تهران، گسل ری، گسل طالقان، گسل ایوانکی و گسل ایپک که بررسی رفتار آن‌ها حایز اهمیت است.[۳۹]

شهر تهران، به طور پیوسته در معرض خطر سیل قرار دارد. از دلایل اصلی این موضوع، می‌توان اختلاف ارتفاع زیاد، شرایط اقلیمی خاص، وجود رودخانه‌های فراوان مانند رود کرج، رود دربند، رود چیتگر و مسیل‌های متعدد و قرارگرفتن شهر تهران در پای کوه را نام برد.[۴۰] همچنین در شهر تهران، ۱۲ حوزه آبریز بالادست مسلط بر آب و ۱۴ کیلومتر نوار مولد سیل از دارآباد تا غرب دره فرحزاد وجود دارد.[۴۱]

زلزله و گسل‌های تهران[ویرایش]

تهران در هزار سال اخیر شاهد چهار زمین‌لرزه بزرگ بوده‌است. تهران آخرین زلزله شدید خود را در سال ۱۸۳۰ میلادی، شاهد بوده‌است.[۴۲]

تهران از لحاظ موقعیت زمین‌شناختی بر روی گُسل‌های فعالی قرار گرفته که باعث رانش زمین و زمین‌لرزه می‌شوند.[۴۳] از میان بسیاری از گسل‌های فعال تهران، احتمال فعال شدن سه گُسل به نام‌های، «گسل مشا، گسل شمال تهران و گسل جنوب ری» بیش از بقیه وجود دارد.[۴۴]

بسیاری از ساختمان‌ها و آپارتمان‌های تهران کیفیت ساخت‌وساز پائینی دارند و از این روی به گفته بسیاری از کارشناسان، در صورت وقوع زلزله در تهران، بسیار پرتلفات خواهد بود.[۴۵][۴۶]

طی تحقیق مؤسسه علمی آلفرد وگنر آلمان تهران وارد لیست ده نفری خطرناک‌ترین شهرهای دنیا برای وقوع بلایای طبیعی شد. عامل اصلی ورود این شهر به لیست قرار گرفتن روی گسل زلزله در عین وجود سازه‌های غیراستاندارد فراوان در سطح شهر و همین‌طور تراکم جمعیت بالا می‌باشد.[۴۷]

آب و هوا[ویرایش]

آب و هوا ی شهر تهران تأثیر گرفته از کوهستان در شمال (نسیم توچال) و دشت در جنوب است. جز منطقه‌های شمالی تهران که تحت تأثیر کوهستان، تا اندازه‌ای معتدل و مرطوب هستند، آب و هوای دیگر منطقه‌های شهر کمابیش گرم و خشک و در زمستان‌ها اندکی سرد است. مهم‌ترین منبع بارش در این شهر بادهای مرطوب مدیترانه‌ای و اطلسی هستند که از سوی غرب می‌وزند. رشته کوه البرز همچون سدی از نفوذ بسیاری از توده‌های هوا جلوگیری می‌کند، از همین روی سبب گردیده که هوای تهران از یک سو خشک‌تر و از سوی دیگر از آرامش نسبی برخوردار باشد.[۴۸]

یکی از شدیدترین بارندگی‌های تهران در ۱ اردیبهشت ۱۳۴۱ روی داد. این بارش ۱۰ ساعت طول کشید. اداره هواشناسی اعلام کرد میزان باران یک روز تهران معادل شش سال بوده است.[۴۹]

Weather-rain-thunderstorm.svgآب و هوای تهرانNuvola apps kweather.svg
ژانویه فوریه مارس آوریل مـــــه ژوئـن ژوئیـه اوت سپتامبر اکتبـر نوامبر دسامبر سـال
گرم‌ترین
C°		 ۱۹٫۶ ۲۳٫۰ ۲۸٫۰ ۳۲٫۴ ۳۷٫۰ ۴۱٫۰ ۴۳٫۰ ۴۲٫۰ ۳۸٫۰ ۳۳٫۴ ۲۶٫۰ ۲۱٫۰ ۴۳٫۰
میانگین گرم‌ترین‌ها
C°		 ۷٫۹ ۱۰٫۴ ۱۵٫۴ ۲۲٫۱ ۲۷٫۹ ۳۳٫۹ ۳۶٫۶ ۳۵٫۶ ۳۱٫۶ ۲۴٫۴ ۱۶٫۲ ۱۰٫۰ ۲۲٫۷
میانگین سردترین‌ها
C°		 -۰٫۴ ۱٫۲ ۵٫۴ ۱۱٫۲ ۱۶٫۱ ۲۰٫۹ ۲۳٫۹ ۲۳٫۳ ۱۹٫۳ ۱۳٫۳ ۶٫۷ ۱٫۷ ۱۱٫۹
سردترین
C°		 -۱۵٫۰ -۱۳٫۰ -۸٫۰ -۴٫۰ ۲٫۴ ۵٫۰ ۱۴٫۰ ۱۳٫۰ ۹٫۰ ۲٫۸ -۷٫۰ -۱۳٫۰ -۱۵٫۰
بارش
mm		 ۳۴٫۶ ۳۲٫۲ ۴۰٫۸ ۳۰٫۷ ۱۵٫۴ ۳٫۰ ۲٫۳ ۱٫۸ ۱٫۱ ۱۰٫۹ ۲۶٫۰ ۳۴٫۰ ۲۳۲٫۸


منبع: سازمان هواشناسی کشور[۵۰]

نمای شهر[ویرایش]

نمای شهر در نقاط گوناگون بر پایهٔ عوامل جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی متفاوت است. در شمال شهر که به کوه‌ها نزدیک‌تر است معمولاً خیابان‌ها و کوچه‌ها شیبدارتر و در جنوب شهر هموارتر هستند. همچنین در جنوب شهر ساختمان‌های بلندمرتبه کمتر و در شمال شهر بیشترند. ساختمان‌های اداری و دولتی نیز عمدتاً در مرکز شهر قرار دارند. از طرف دیگر در مناطقی که تاریخ ساخت آن‌ها جدیدتر است مانند منطقه ۲، منطقه ۵ و منطقه ۲۲ که همگی در غرب و شمال غرب شهر جای دارند، با توجه به پیروی از آیین‌نامه‌های جدیدتر، اصول شهرسازی در آن‌ها بیشتر رعایت شده‌است. در این منطقه‌ها معمولاً عرض خیابان‌ها و کوچه‌ها، سرانه پارکینگ و سرانه فضای سبز از دیگر مناطق شهر بیشتر است. وارون بر آن در مناطق کهن‌تر که ساخت آن‌ها زودتر انجام گرفته‌است مانند منطقه ۱۲ (تهران قدیم) و منطقه ۲۰ (ری) معمولاً بناهای تاریخی و سنتی بیشتری وجود دارد.

در تحقیقی تحت عنوان «ارزیابی ترجیحات بصری زنان از فضاهای شهری در تهران»، مکان‌های فاقد جذابیت بصری بیشتری در شهر مشخص شده و بطور کلی محیط و فضاهای تهران از جهت بصری «نامناسب» دانسته شده است.[۵۱]

چشم‌انداز تهران در روز
چشم‌انداز تهران در شب.

معماری و شهرسازی[ویرایش]

تهران به‌دلیل جایگاه آن به عنوان پایتخت زودتر از شهرهای دیگر با نمودهای مدرنیسم، و از آن میان معماری مدرن، آشنا شد. دگردیسی معماری تهران از سنتی به مدرن از دوران ناصرالدین شاه آغاز شد و به‌ویژه این روند در دوران پهلوی که زندگی مدرن از حصار دربار و ارگ سلطنتی خارج شد، چهرهٔ شهر را دگرگون نمود.[۵۲]

در دوران رضا شاه نیاز به راه‌اندازی نهادهای مدرن مانند بانک‌ها، ساختمان‌های دولتی و مانند آن‌ها به گونهٔ روزافزونی احساس می‌شد؛ اما طراحی و اجرای ساختمان این‌گونه نهادها با روش‌های سنتی عملاً ممکن نبود زیرا این‌گونه نهادها نیازمند معماری و فضاهای خاص خود بودند. معمارانی که در این دوره از پیشروان آوردن معماری اروپایی به تهران بودند، یا خود شهروندان اروپایی بودند یا دانش‌آموختگان دانشگاه‌های اروپا. از میان این معماران می‌توان از نیکلای مارکف معمار گرجستانی تبار دانش‌آموختهٔ دانشکدهٔ هنرهای زیبای سن پترزبورگ، ماکسیم سیرو، آندره گدار معمار فرانسوی، محسن فروغی معمار ایرانی، گابریل گورکیان معمار ایرانی-ارمنی که در اروپا هم معمار شناخته‌شده‌ای بود و معماران ایرانی-ارمنی دیگر چون وارطان هوانسیان، پل آبکار، اوژن آفتاندلیانس و قلیچ باقلیان نام برد.[۵۲][۵۳] در این دوره معماری‌ای در تهران بروز کرد که در کالبد مدرن بود اما در تزئینات و نماسازی‌هایش از معماری سنتی یا باستانی ایران الهام گرفته بود. از شاخص‌ترین نمونه‌های این معماری می‌شود به ساختمان کاخ شهربانی در محوطهٔ میدان مشق یا باغ ملی اشاره کرد. معماران در آن دوره می‌کوشیدند «شکوه از دست رفته» ایران را الگو گرفتن از معماری باستان در بازسازی کنند.[۵۲]

در سال‌های بعد دورهٔ پهلوی نیز، ویکتور گروئن آمریکایی طراحی پلان شهری نواحی شمال تهران بین سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۷ را بر عهده داشت.[۵۴][۵۵] از طرح وی با نام «طرح جامع تهران» نام برده شده‌است.[۵۶][۵۷]

در تهران کاخ‌های زیادی تاکنون بر پا شده‌است که بیشتر آنها مربوط به دوران پهلوی و قاجار هستند. از جمله کاخ‌های معروف تهران می‌توان کاخ نیاوران، کوشک احمدشاهی، کاخ صاحبقرانیه، عمارت عثمانی و پل رومی، عمارت دارالفنون، حوض خانه باغ قدیم نگارستان، کاخ گلستان، کاخ مرمر و شمس‌العماره را نام برد.

  • منظره شمس‌العماره از درون محوطه کاخ گلستان

  • نمای جنوب شهر تهران

  • برج‌های تهران در ۱۳۸۴ خ.

  • شهرک امید، شمال شرق تهران

  • ساختمان وزارت خارجه الهام گرفته از معماری تخت جمشید

  • نمایی از برج‌های شمال تهران

فضای سبز[ویرایش]

نوشتار اصلی: فضای سبز تهران

بر پایه آمار رسمی نزدیک به ۷۳۹ بوستان فعال در تهران وجود دارد که بیش از ۱۲٫۵۳۴٫۲۸۳ مترمربع از سطح تهران را به خود اختصاص داده‌اند.[نیازمند منبع]

کاخ سبز در سعدآباد
نمایی از بوستان فدائیان اسلام در حاشیه بزرگراه خاوران

پارک‌های جنگلی مهم تهران[ویرایش]

نام پارک مساحت (متر مربع) منطقه
لویزان ۱۱٬۰۰۰٬۰۰۰ ۴
وردآورد ۱۰٬۴۵۸٬۰۰۰[۵۸] ۲۲
چیتگر ۹٬۵۰۰٬۰۰۰[۵۹] ۲۲
سرخه حصار ۸٬۵۰۰٬۰۰۰ ۱۳
پردیسان ۳٬۰۰۰٬۰۰۰[۶۰] ۲
توسکا ۳٬۰۰۰٬۰۰۰ ۱۵
کوهسار ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ ۵
طالقانی ۳۱۰٬۰۰۰[۶۱] ۳

تقسیمات شهری[ویرایش]

میدان فردوسی، در مرکز شهر تهران

تهران به‌عنوان پایتخت ایران در زمان شکل گیری مساحتی حدود ۳ کیلومتر مربع داشت. با تغییرات سیاسی و افزایش جمعیت در زمان دودمان پهلوی و پس از انقلاب ۱۳۵۷ شهر دستخوش دگرگونی منطقه‌ای و افزایش مساحت شد و شمار زیادی محله و شهرک در محدوده کلانشهر تهران ساخته شد به طوری که در سال ۱۳۴۷، نخستین طرح جامع شهر تهران ابلاغ شد که در آن مساحت شهر با افزایشی خیره‌کننده به ۱۸۱کیلومتر مربع رسید. برخی از این محله‌ها همان روستاهای پیشین بود که گسترش داده شده بود. این مساحت به ۱۲ناحیه تقسیم شده بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تعداد مناطق تهران به ۲۰ منطقه افزایش یافت. بعد از این در ابتدای دهه ۷۰ و پس بررسی‌های مجدد غرب شهر تهران، چهار منطقه جدید ۹، ۵، ۲۰ و ۲۱ ایجاد شد و تعداد مناطق تهران بر اثر تغییراتی به ۲۲ منطقه افزایش یافت.[۶۲]

مناطق شهری[ویرایش]

نوشتار اصلی: مناطق شهری تهران
شهرستانها و مناطق

این شهر در حدود ۷۳۰ کیلومتر مربع مساحت دارد.[۲] شهرداری تهران برای تأمین نیازمندی‌ها و اداره بهتر سطح شهر را به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۲۳ ناحیه بخش کرده که شهر ری و تجریش را نیز شامل شده‌است.

از سوی دیگر وزارت کشور هم برای انجام انتخابات‌های مختلف و کارهای مدیریتی دیگر، تفسیر خاص خود را از شهرستان تهران دارد که بر ۲۲ منطقه شهرداری منطبق نیست و شمیران و ری را نیز شهرستان‌هایی جداگانه در نظر گرفته‌است. این شهر به واسطهٔ داشتن شبکه مخابراتی گسترده نیز دارای نواحی هفت‌گانه مخابراتی می‌باشد.[نیازمند منبع]

در تقسیم‌بندی وزارت کشور شهرستان تهران در مرکز استان تهران قرار دارد. از شمال به شهرستان‌های کرج و شمیرانات، از شرق به شهرستان دماوند، از جنوب به شهرستان‌های پاکدشت ،قرچک و ورامین و ری و اسلامشهر و از غرب به شهرستان‌های قدس، شهریار و استان البرز محدود می‌شود. مرکز آن بخش مرکزی است.[نیازمند منبع]

محله‌های شهر[ویرایش]

منطقه قیطریه تهران
نوشتار اصلی: محله‌های تهران

کلانشهر تهران دارای محله‌ها و شهرک‌های گوناگونی است.

  • محله‌های قدیمی تهران

تهران قدیم از چهار محله تشکیل شده بود به نام‌های سنگلج، اودلاجان (عودلاجان)، بازار و چاله‌میدان. در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار چندین محله تازه در تهران ساخته شد به نام‌های ارگ، چاله حصار، خانی‌آباد، قنات‌آباد، پاچنار، پامنار، گار ماشین، گود زنبورک‌خانه، صابون‌پزخانه، گود عرب‌ها و دروازه قزوین.

خیابان ولیعصر بلندترین خیابان ایران و همچنین بلندترین خیابان در خاور میانه است[۶۳] که در سال‌های نخست پادشاهی رضاشاه ساخته شده‌است. درازای آن ۱۸٫۶ کیلومتر، که از میدان راه‌آهن تهران آغاز و به میدان تجریش در منطقهٔ شمیرانات پایان می‌یابد. این خیابان یازده هزار چنار در دو سوی خود دارد.[نیازمند منبع]

اقتصاد[ویرایش]

تهران علاوه بر این‌که مرکز سیاسی کشور است، مهم‌ترین قطب اقتصادی آن نیز است. با این‌که تنها ۱۱ درصد جمعیت کشور در تهران زندگی می‌کنند، حدود ۲۵ درصد تولید ناخالص داخلی ایران مربوط به این شهر است.[۶۴][۶۵] البته توزیع این حجم عظیم تولید در بین مردم یکنواخت نیست، به طوری‌که بیش از ۸۰ درصد این فعالیت اقتصادی تنها در اختیار ۱۰ درصد جمعیت این شهر قرار گرفته‌است که عمدتاً در نواحی ثروتمند شمال شهر ساکن هستند.[۶۶]

قیمت زمین در برخی نقاط شهر تهران جزء گران‌ترین‌ها در کل جهان می‌باشد. بیش از ۱۵۰۰ سازمان دولتی هم‌اکنون در تهران فعالیت می‌کنند و گران‌ترین ساختمان‌های تهران نیز در اختیار این سازمان‌های دولتی‌است.[۶۶]

تهران با جمعیتی حدود ۸ میلیون و مساحتی حدود ۷۰۰ کیلومترمربع، تولید ناخالص داخلی برابر ۸۸ میلیارد دلار دارد که این شهر را در رده پنجاه و ششمین شهر ثروتمند جهان و بالاتر از شهرهایی چون ریاض، لیسبون، برلین، بیرمنگام، لیون و هامبورگ قرار داده‌است، هرچند که همچنان با شهرهایی با جمعیت مشابه خود مانند لس‌آنجلس (با جمعیت حدود ۱۱٫۸ میلیون تن) که تولید ناخالص داخلی آن ۶۳۹ میلیارد دلار است یا لندن (با جمعیت ۸٫۳ میلیون تن) با تولید ناخالص داخلی ۴۵۰ میلیارد دلار فاصله دارد.[۶۵]

بخش خدمات سهمی ۷۸ درصدی در تولید ناخالص داخلی تهران دارد و پس از آن به ترتیب بخش‌های صنعت (۱۴ درصد) و کشاورزی (۸ درصد) قرار دارند. در بخش خدمات در استان تهران، رشته فعالیت‌های عمده‌فروشی و خرده‌فروشی با ۲۸ درصد و مستغلات و کسب و کار با ۲۵ درصد بیشترین سهم را در تولید ناخالص داخلی دارند.[۶۴]

فعالیت‌های خدماتی تهران در داخل شهر و فعالیت‌های صنعتی (زمین‌بر) در حومه آن متمرکز هستند. در دههٔ گذشته تراکم بالای جمعیت و گران بودن مسکن در این شهر هجوم تازه‌واردان به درون شهر را محدود کرده و در نتیجه درصد رشد جمعیت آن کاهش یافته‌است اما این امر سبب استقرار آن‌ها در حومه شهر به عنوان مناطق خوابگاهی شده، به طوری‌که درحالی‌که سایر مناطق روستایی کشور با کاهش نسبی جمعیت و مهاجرت به شهرها مواجهند، روستاهای تهران برعکس مهاجرپذیرند و رشد جمعیت آن‌ها از ۵٫۶ درصد به ۶٫۷ درصد رسیده‌است. به همین دلیل سهم جمعیتی شهر تهران نسبت به استان تهران در چند ده گذشته به سرعت کاهش یافته و از ۹۱ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۷۲ درصد در سال ۱۳۷۵ و ۵۸ درصد در سال ۱۳۸۵ رسیده‌است؛ بنابراین درکل هرچند که مجموعه شهری تهران همچنان مهاجرپذیرترین مجموعه شهری در کشور است اما این مهاجران به جای خود شهر رفته‌رفته حومهٔ آن را به عنوان مقصد خود انتخاب کرده‌اند.[۶۷]

جمعیت‌شناسی[ویرایش]

تهران تا پیش از بنیان‌گذاری سلسلهٔ قاجار و برگزیده شدن به عنوان پایتخت ایران، شهری کوچک با ۱۵٬۰۰۰ تن جمعیت در سال ۱۱۶۴ بود.[۱۷] اما از آن زمان به بعد، جمعیت آن رو به رشد نهاد و در اواسط دورهٔ قاجار به بزرگ‌ترین شهر ایران تبدیل شد. در سرشماری سال ۱۲۶۴ جمعیت تهران ۱۴۷٬۲۰۶ نفر اعلام شد. ۱۰۱٬۸۹۳ نفر از تهرانی‌ها در آن زمان مالک و ۴۵٬۳۶۳ نفر مستأجر بودند.[۶۸] بر اساس نخستین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر با ۱٬۵۶۰٬۹۳۴ تن جمعیت، پرجمعیت‌ترین شهر ایران بوده‌است.[۶۹] همچنین بر پایه آخرین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۹۰ انجام گرفت، جمعیت تهران، ۱۲٬۲۲۳٬۵۹۸ تن بوده‌است. توزیع جمعیت در مناطق دارای پراکندگی بسیاری است. غرب تهران با وجود پهناوری بیشتر دارای جمعیت کمتری است. این می‌تواند به علت وجود فرودگاه مهرآباد در غرب شهر تهران باشد. همچنین میزان زادآوری در جنوب شهر تهران بیشتر است. خوابگاه‌های دانشجویی در منطقه ۶ تهران، بافت جمعیتی و اجتماعی این منطقه را کاملاً تحت تأثیر قرار داده است.[۷۰]

زبان اصلی مردم تهران و استان تهران، فارسی‌است. اما در بعضی نقاط زبان‌های محلی نیز دیده می‌شود که در مجموع از لهجه‌های فارسی به شمار می‌آیند. به طور کلی زبان و گویش‌های دیگری مانند ترکی آذری، کردی، گیلکی، لری، مازندرانی و… نیز به دلیل مهاجرت‌ها به آن افزوده شده‌است. جمعیتی از مردم عرب زبان نیز که عمدتاً لبنانی و عراقی هستند در شهر تهران زندگی می‌کنند.[۷۱] بر اساس سر شماری ۱۳۶۵ در حدود ۹۸٫۱ درصد از جمعیت استان به زبان فارسی تکلّم می‌کردند که این نسبت در نقاط شهری ۹۸٫۳ و در نقاط روستایی ۹۶٫۸ درصد بود.[۷۲][۷۳][۷۴]

بر پایه بررسی‌های نمونه‌برداری جمعیتی از مردم تهران، بیش از نیمی از ساکنان استان تهران در دو نسل اخیر به این استان مهاجرت کرده‌اند.[۷۵] بیشترین علت مهاجرت به تهران به دلیل پیروی از خانوار و سپس جستجوی کار بوده است. بیشتر مهاجران از شهرهای شهرستان‌های دیگر در استانهای دیگر به تهران آمده‌اند که بیشتر آن مربوط به شهر تهران است.[۷۰]آذربایجانی‌های تهران که عموماً ترک‌های تهران و آذری‌های تهران نامیده می‌شوند، دومین گروه بزرگ قومی تهران پس از اقوام فارسی‌زبان هستند[۷۶] که جمعیت آذری‌ها در حدود ۲۵٪[۷۷]–۱/۳[۷۸][۷۹] تهران می‌باشد، که در سراسر کلان‌شهر تهران پراکنده هستند.[۸۰] مازندرانی‌ها با دو میلیون جمعیت سومین قوم بزرگ تهران هستند.[۸۱][۸۲][۸۳][۸۴]

  • گسترش فضای شهری تهران از ۱۳۶۴ تا ۱۳۸۸

  • تغییرات جمعیت تهران بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵

هرم جمعیتی تهران در سال ۱۳۸۵[۸۵]
مردان سن زنان
۲۴۲٬۳۵۲  ۶۵+  ۲۲۷٬۰۴۰
۱۱۲٬۸۴۳  ۶۰–۶۴  ۱۰۴٬۱۹۶
۱۴۷٬۷۸۰  ۵۵–۵۹  ۱۳۹٬۶۳۸
۲۰۴٬۴۴۹  ۵۰–۵۴  ۱۹۵٬۵۲۷
۲۴۶٬۷۸۸  ۴۵–۴۹  ۲۴۶٬۴۲۵
۲۹۰٬۰۱۱  ۴۰–۴۴  ۲۸۳٬۵۸۸
۳۳۰٬۲۶۹  ۳۵–۳۹  ۳۱۴٬۵۲۵
۳۴۸٬۶۵۳  ۳۰–۳۴  ۳۳۰٬۰۳۰
۴۵۵٬۳۰۳  ۲۵–۲۹  ۴۴۲٬۲۰۰
۵۲۹٬۵۴۵  ۲۰–۲۴  ۵۰۷٬۰۰۱
۳۹۸٬۶۶۳  ۱۵–۱۹  ۳۷۲٬۹۰۴
۲۷۵٬۳۵۶  ۱۰–۱۴  ۲۶۱٬۷۳۷
۲۵۴٬۰۹۲  ۵–۹  ۲۴۳٬۲۴۵
۲۴۱٬۶۱۵  ۰–۴  ۲۲۹٬۹۰۴

در یک سرشماری رسمی مخصوص شهر تهران که در سال ۱۳۸۹ در ۳۷۴ محله شهر تهران به مرحله اجرا درآمد، ۶۳٪ از پایتخت‌نشینان در تهران متولد شده‌اند، ۹۸٪ آن‌ها قادر به تکلم زبان فارسی هستند، ۱۳٪ یکی از زبان‌های لاتین را می‌فهمند، ۱۰٪ قادرند به یکی از زبان‌های دنیا صحبت کنند و ۶۷٪ تهرانی‌ها فارسی زبان هستند.[۸۶][۸۷][۸۸][۸۹] در اوایل دهه ۱۹۸۰ به ویژه پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، ترکیب قومی-اجتماعی جمعیت ایران دچار تغییر قابل توجهی شد. نتایج اجتماعی، سیاسی و اقتصادی انقلاب باعث شد بسیاری از شهروندان ایرانی به خصوص اهالی تهران، ایران را به مقصد کشورهایی نظیر کانادا، آمریکا، فرانسه، سوئد و دیگر کشورهای اروپایی ترک کنند. با آغاز جنگ ایران و عراق و به خصوص حملات هوایی عراق به تهران، موج دوم مهاجرت از تهران به شهرها و کشورهای دیگر آغاز گردید، برعکس این قضیه نیز جمعیت زیادی از جنگ‌زدگان غرب و جنوب‌غرب ایران، به تهران مهاجرت کردند.
شرایط سخت جنگ در کشورهای همسایه ایران یعنی افغانستان و عراق موجی دیگر از مهاجران را وارد شهر تهران کرد. با وجود اینکه بسیاری از مهاجران افغانی و عراقی بعد از بهتر شدن وضعیت کشورشان و با همکاری آژانس کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان، ایران را ترک کردند با این حال هنوز جمعیت قابل توجهی از این مهاجران در تهران زندگی می‌کنند و بخشی از مردم تهران شده ند. مردم تهران شیعه دوازده امامی هستند و ادیان و مذاهب مسلمان (سنی)، تصوف، زرتشتی، بهایی، یهودی، مسیحی (شامل: آشوریان نسطوری، ارمنی، کاتولیک، ایرانیان پروتستان، کلیسای خانگی ایرانیان، جماعت مسیحی ربانی، مسیحیان ارتدکس روس) و خداناباوران نیز در اقلیت هستند.[۷۱]

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و بر پایه یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در تهران به قرار زیر بود:[۹۰][۹۱][۹۲]

اقوام کلانشهر تهران
قومیت درصد
فارس
  
 ۶۶٫۴٪
ترک
  
 ۲۵٫۲٪
گیلک
  
 ۶٫۲٪
لر
  
 ۰٫۸٪
کرد
  
 ۰٫۵٪
دیگر
  
 ۰٫۴٪

گویش[ویرایش]

نوشتار اصلی: گویش تهرانی

تهران در تقسیمات کشوری قدیم و پیش از این که پایتخت ایران شود از ملحقات شهر تاریخی ری بوده است؛ بنابراین گویش مردم این شهر نیز از شعب گویش راجی یا رازی، همان زبانی که از زبان پهلوی منشعب و در شمال و شمال غربی و مغرب و جنوب ایران رواج داشته، بوده است. به تصریح شمس قیس رازی زبان مردم شهر ری و از جمله تهران، حد فاصل زبان دری مشرق و زبان پهلوی مغرب و جنوب ایران محسوب می‌گردیده است. امروزه از این گویش اثری بر جای نمانده است. این گویش در زبان چند نسل پیش مردم روستائیان مناطق دولاب و شمیران و کن و سولقان شنیده می‌شد.[۹۳]

جرایم و معضلات اجتماعی[ویرایش]

استعمال مواد مخدر توسط ایرانیها زمینهٔ افزایش جرایم را در آن فراهم کرده‌است، به طوری‌که جرم ۶۰ درصد زندانی‌های کشور در رابطه با مسائل مواد مخدر است.[۹۴] در استان تهران نیز حدود ۱۰۰۰ زندانی زن وجود دارد که بیشترین جرم آن‌ها در رابطه با مواد مخدر است. بعد از مواد مخدر بیشترین جرم زندانیان زن مربوط به سرقت و جرایم اخلاقی‌است. میانگین سنی زندانیان زن در استان تهران بین ۲۳ تا ۳۲ سال است. در سطح زندان‌های استان تهران در ازای ۲۵۰ تن زندانی مرد یک مددکار وجود دارد که این رقم برای زندانیان زن هر ۱۰۰ تن است.[۹۵] هم‌اکنون در ۴۰۰ نقطه جرم‌خیز و معابر پایتخت به منظور کنترل بهتر تردد و نظارت بر نقاط جرم‌خیز، دوربین‌های مداربسته نصب شده‌است.[۹۶] برای پیشگیری از جرم علاوه بر فعالیت‌های انتظامی، آموزش همگانی و جلب مشارکت مردم در راستای اطلاع‌رسانی و افزایش سطح آگاهی عموم نیز مد نظر ناجا است و در همین راستا وقوع جرایم در سال ۱۳۸۷ نسبت به سال پیش از آن ۷ درصد کاهش یافت.[۹۷]

موزه‌ها[ویرایش]

موزه هنرهای معاصر تهران که مهم‌ترین و جامع‌ترین مجموعه از هنر معاصر غرب در قارهٔ آسیا را دارا می‌باشد.[۹۸]
نمایی از ساختمان موزه آبگینه و سفالینه

بیش از ۳۰ موزه در سطح شهر تهران به فعالیت مشغولند که همه روزه تعداد زیادی بازدید کننده به‌سوی خود جلب می‌کنند.

از جمله:

و کاخ موزه‌های:

و بسیاری از موزه‌های دیگر تهران از جذابیت‌های آن به شمار می‌آیند. از تماشاگه‌های تاریخ، پول، و زمان نیز می‌توان به عنوان دیدنی‌های تهران یاد کرد.

قنات‌های تهران[ویرایش]

قناتهای تهران و ری که دشت ورامین را آبیاری می‌کردند تا سال ۱۳۴۰ جزء پرآب‌ترین کاریزهای دنیا بودند ولی در توسعه شهری و به دلیل تخریب مادر چاه‌ها و نبود لایروبی از رونق افتاده‌اند. حفر کاریزهای تهران به دوره صفوی و قاجاری بازمی‌گردد. در تهران نزدیک به ۳۰۰ قنات وجود دارد که برخی از آنها یکدیگر را بصورت ضربدری قطع می‌کنند و طی نشست‌ها تخریب و در حال حاضر در جنوب شهر به صورت روباز مسیر خود را تا ورامین و یا اطراف شهر ری ادامه می‌دهند. دو عدد از این قناتها در محمودآباد خاوران تهران به دلیل خاکبرداری در سال ۱۳۵۵ به هم وصل شدند و حجم زیاد آب تخریبهای زیادی را بوجود آورد تا اینکه با وسایل مکانیکی این دوقنات مجدداً از هم جدا و به مسیر اصلی اولیه هدایت شدند در حال حاضر در ایران حدود ۴۰۰۰۰ قنات به طول ۲۷۲۰۰۰ کیلومتر وجود دارد. تهران تا سال ۱۳۲۰ بیشترین شمار قنات را دارا بود به گونه‌ای که هر محله‌ای قنات خاص خودش را داشت. سرچشمه‌های بعضی از قنات‌ها در توسعه شهری از میان رفته و این باعث شده است که زه‌کشی آب تهران در جنوب شهر با مشکل روبرو شود.[۹۹]

مکان‌های مذهبی[ویرایش]

حسینیه ارشاد
نوشتار اصلی: مکان‌های مذهبی تهران

مسجدها، حسینیه‌ها و امامزاده‌ها از جمله مکان‌های مذهبی پایتخت هستند که در مجموع ۲٬۰۷۲ مرکز (۱۳۸۷ خ) را شامل می‌شوند. تهران ۱۵۴۶ مسجد، ۴۸۷ حسینیه، و ۳۹ امامزاده دارد. در واقع برای هر ۳٬۵۱۶ تهرانی یک مرکز مذهبی وجود دارد. بیشترین امامزاده‌های پایتخت در منطقه ۲۰ متمرکز شده و بعد از آن منطقه ۲ و ۱ دارای بیشترین امامزاده‌ها هستند. در ۱۲ منطقه هم هیچ امامزاده‌ای وجود ندارد.[۱۰۰]

سینما و تئاتر[ویرایش]

نوشتار اصلی: فهرست سینماهای تهران

بیش از صد سالن سینما در شهر تهران وجود دارد که اکثراً فیلم‌های تولید داخل و تعدادی نیز فیلم‌های خارجی را اکران می‌کنند. بیش از چهل آمفی‌تئاتر نیز در این شهر فعال هستند که نمایش‌های گوناگونی را به روی صحنه می‌برند. در سال ۱۳۸۹ مسابقات جام جهانی ۲۰۱۰ نیز از بعضی از سینماهای تهران به نمایش درآمد.

ورزش[ویرایش]

پیست اسکی دیزین

فوتبال ورزش اول شهر است و بیشترین طرفداران را نیز دارد. در کنار آن کشتی نیز به طور سنتی بسیار مورد توجه بوده‌است و به عنوان ورزش ملی مورد توجه قرار گرفته‌است. چندین پیست اسکی بسیار زیبا و منحصربه‌فرد[۱۰۱] از جمله پیست‌های اسکی توچال، دیزین و شمشک در نزدیکی شهر قرار دارند که پیست اسکی دیزین جزء معدود پیست‌های اسکی جهان است که در آن امکان اسکی برروی چمن علاوه بر اسکی برروی برف مهیاست. پیست اسکی توچال هم با ارتفاع ۳۷۳۰ متر از سطح دریاهای آزاد پنجمین پیست اسکی مرتفع جهان است و تا تهران تنها پانزده دقیقه فاصله دارد. کوهنوردی و تاحدی صخره‌نوردی[۱۰۲] هم از ورزش‌های دیگر شهر است که مخصوصاً در روزهای تعطیل به طور همگانی مورد توجه قرار می‌گیرد.

ورزشگاه آزادی تهران

فوتبال که پرطرفدارترین ورزش شهر است، هر هفته عدهٔ زیادی را برای تماشای لیگ برتر به ورزشگاه آزادی می‌کشاند. دو تیم اصلی تهران استقلال و پرسپولیس هستند که شهرآورد بین این دو تیم هر بار تماشاگران زیادی را جذب می‌کند. ورزشگاه‌های فوتبال زیادی در سطح شهر برای برگزاری مسابقات فوتبال وجود دارند. به‌جز ورزشگاه یکصد هزار نفری آزادی در غرب، می‌توان به ورزشگاه تختی در شرق، شیرودی در مرکز و دستگردی و ورزشگاه راه‌آهن در شهرک اکباتان اشاره نمود. از دیگر مراکز ورزشی قهرمانی و یا همگانی شهر تهران می‌توان از مجموعه ورزشی انقلاب، مجموعه ورزشی-تفریحی توچال، مجموعه ورزشی چمران (بولینگ عبده)، ورزشگاه آرارات و ورزشگاه شهید کشوری (داودیه) نام برد.

نماد بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴

بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ بزرگترین رویداد بین‌المللی ورزشی تاریخ این شهر از ۱۰ تا ۲۵ شهریور ۱۳۵۳ (۱ تا ۱۶ سپتامبر ۱۹۷۴) در تهران برگزار شد. مجموعه ورزشی آزادی تهران و مجموعه ورزشی تختی تهران برای این بازی‌ها ساخته شدند. این هفتمین دوره بازی‌های آسیایی بود و برای نخستین بار بازی‌های آسیایی در خاورمیانه برگزار می‌شد. ۳۰۱۰ ورزشکار از ۲۵ کشور در این رویداد چند ورزشی شرکت داشتند که رکوردی در زمان خود محسوب می‌شد.

فرهنگ‌سراها[ویرایش]

نوشتار اصلی: فهرست فرهنگسراهای تهران

در تهران مراکزی به نام فرهنگ‌سرا توسط شهرداری تهران ساخته شده‌است که وظیفهٔ آنان ارائهٔ خدمات فرهنگی به مردم است. این مراکز مجهّز به سالن‌های سینما، تئاتر، مجموعه‌های ورزشی، کتابخانه، نگارخانه، کلاس‌های آموزش رایانه و غیره هستند و نقش مهمی در پرکردن اوقات فراغت جوانان و ارتقای سطح فرهنگ و آموزش آنان داشته‌اند. بیش از ۷۱ فرهنگسرا و خانهٔ فرهنگ در تهران وجود دارد. فرهنگ‌سرای بهمن که با وسعت ۴۰٬۰۰۰ متر مربع در جنوب تهران قرار دارد، فرهنگ‌سرای خاوران در جنوب شرقی، فرهنگ‌سرای شفق و فرهنگ‌سرای نیاوران در شمال تهران نمونه‌هایی از این مراکز هستند.[۱۰۳]

نشریات[ویرایش]

بیش از هزار عنوان نشریّه در ایران منتشر می‌شود که مرکز تعداد زیادی از آن‌ها تهران است. تقریباً مرکز همهٔ روزنامه‌های مهم ایران در تهران است.[۱۰۳]

آموزش و پژوهش[ویرایش]

حوزه‌های علمیه[ویرایش]

نوشتار اصلی: حوزه‌های علمیه تهران

آموزش عالی علوم دینی در ایران سابقه فراوانی دارد و تهران نیز از این قاعده مستثنی نیست. از مهمترین حوزه‌های علمیه تهران قبل از انقلاب اسلامی دو حوزه علمیه مجتهدی و مروی بودند.

حوزه مروی که سابقه تاریخی بیشتری دارد در زمان فتحعلی شاه قاجار به همت خان مروی ساخته شده است و ملا علی کنی به مدیریت آن پرداخت،[۱۰۴] حوزه مجتهدی هم توسط احمد مجتهدی طهرانی در سال ۱۳۳۴ ایجاد شد و به همت وی از مهمترین و مشهورترین حوزه‌های تهران شد که حاصل آن مجتهدان پرشمار و مشهور است که اکنون هر کدام مشغول خدماتی هستند.[۱۰۵]

هم اکنون نیز مدارس علمیه بسیاری در تهران قرار دارد که مهمترین آنها عبارتند از: مدرسه علمیه آیت‌الله مجتهدی، مدرسه علمیه مروی، مدرسه علمیه فیلسوف الدوله (آیت‌الله حق‌شناس)، مدرسه علمیه امام خمینی، مدرسه علمیه جامعه امیرالمؤمنین.[۱۰۶]

دانشگاه‌ها[ویرایش]

نوشتار اصلی: دانشگاه‌های تهران

آموزش عالی مدرن ایران با تأسیس دارالفنون (۱۲۳۰ خ) توسّط امیرکبیر در تهران آغاز شد. پس از آن در سال ۱۳۱۳ خ. در دورهٔ رضاشاه به همّت افرادی چون محمود حسابی و علی‌اصغر حکمت، دانشگاه تهران ایجاد شد.[۱۰۷] هم‌اکنون در فهرست ده دانشگاه برتر وزارت علوم شش دانشگاه تربیت مدرس، تهران، صنعتی امیرکبیر، صنعتی خواجه نصیر، صنعتی شریف و علم و صنعت ایران در شهر تهران قرار دارند.[۱۰۸]

دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی موجود در تهران عبارتند از: تهران، شهید بهشتی، ایران، بقیةالله و دانشگاه علوم پزشکی ارتش.[نیازمند منبع]دانشگاه علامه طباطبایی نیز از جمله دانشگاه‌های زیر نظر وزارت علوم است که در این شهر قرار دارد. همچنین دانشگاه آزاد اسلامی نخستین بار در مرداد ۱۳۶۱ خ. با ایجاد واحد تهران مرکز شروع به کار کرد.[۱۰۹] سپس به‌تدریج واحدهای تهران جنوب، تهران شمال، تهران شرق، تهران غرب و علوم و تحقیقات تهران تأسیس شدند. پس از دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام نور در مهر ۱۳۶۷ خ. با هدف آموزش عالی از راه دور تأسیس شد.[۱۱۰] دانشگاه سوره (نام پیشین: مؤسسه آموزش عالی سوره) در بهمن ماه سال ۱۳۷۲ توسط حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی تأسیس شد. پس از دو سال پذیرش آزاد، از سال ۷۴ از طریق سازمان سنجش آموزش کشور پذیرش دانشجوی را در ۱۱ رشته آغاز کرد.[۱۱۱]

مدرسه‌ها[ویرایش]

نوشتار اصلی: فهرست مدرسه‌های تهران
دانش‌آموزان و آموزگاران کالج آمریکایی تهران در مقابل سالن مک‌کورمک، ۱۳۰۹ خ.

نخستین مدرسه به شیوهٔ مدرن در ایران دبیرستان البرز بود که در آغاز به عنوان یک دبستان در حوالی دروازه قزوین در سال ۱۲۵۱ خ. یعنی ۲۱ سال پس از دارالفنون و ۱۷ سال پیش از دبستان رشدیه توسط جیمز باست، میسیونر پرسبیتری آمریکایی-کانادایی ساخته شد. پس از آن به تدریج مدرسه‌های بسیار دیگری در شهر ساخته شدند.

هم‌اکنون در شهر تهران ۳٬۰۴۱ مدرسهٔ دولتی با ۳۱٬۹۶۶ کلاس و ۹۳۳٬۹۷۶ دانش‌آموز و ۲٬۱۲۹ مدرسهٔ غیرانتفاعی با ۹٬۸۵۶ کلاس و ۱۷۲٬۳۸۵ دانش‌آموز وجود دارد.[۱۱۲] مدرسه‌های غیرانتفاعی عموماً در مناطق ۱، ۲ و ۳ شهرداری تهران متمرکز هستند. ۶۰ درصد مدارس غیرانتفاعی تهران استیجاری هستند.[۱۱۳] تعداد کمی از مدارس تهران دوشیفته بودند و این مدارس نیز در یک برنامه ۴ ساله (تا ۱۳۹۱ خ) تک شیفته شد.[۱۱۴] دانش‌آموزان در دوره‌های ابتدایی، راهنمایی، و متوسطه شامل متوسطهٔ نظری، هنرستان فنی، هنرستان حرفه‌ای، هنرستان کاردانش و پیش‌دانشگاهی مشغول تحصیل هستند.[۱۱۵]

کودکستان‌ها[ویرایش]

۳۷٬۳۰۰ نوآموز دختر و پسر شامل ۶۳۴ شیرخوار، ۱٬۳۲۳ نوپا و ۳۵٬۳۴۳ کودک در کودکستان‌های شهر تهران آموزش می‌بینند (۱۳۸۸).[۱۱۵] درصد مهدهای کودک تهران استیجاری هستند. کیفیت مهدهای کودک با توجه به مربّیان و نوع آموزشی که به کودکان داده می‌شود متفاوت است. برخی از مهدهای کودک آموزش‌های خود را در دو زبان به کودکان ارائه می‌دهند.[۱۱۶] با اجرای طرح ارزیابی و ارتقای کیفیت مهدهای کودک که بر اساس عملکرد آن‌ها صورت می‌گیرد، مهدهای کودک به مهدهای یک، دو و سه ستاره تقسیم خواهند شد. به‌دلیل این‌که بیش از ۹۰ درصد مهدهای کودک خصوصی هستند، هدف اصلی این طرح، ایجاد رقابت در ارتقای سطح کیفیت خدمات است.[۱۱۷] همچنین در راستای اجرای اصل ۴۴ مراکز پیش‌دبستانی و مهدهای کودک دولتی به بخش خصوصی واگذار خواهند شد.[۱۱۸]

حمل‌ونقل[ویرایش]

فرودگاه بین‌المللی مهرآباد
ایستگاه راه‌آهن تهران
نوشتار اصلی: حمل‌ونقل تهران

زیرساخت‌های درون شهری:

زیرساخت‌های درون‌شهری:

اتوبوس درون‌شهری تهران
فضای درونی مترو تهران
  • ۱۵۲ کیلومتر متروی تهران در پنج خط اصلی و سه خط در حال احداث که یکی بین‌شهری ست. باید در افق ۱۴۰۴ باید به ۸ خط به طول ۲۵۰ کیلومتر برسد.[۱۲۱][۱۲۲]
  • احداث گذرگاه‌ها و بزرگراه‌های کمربندی تازه‌ساز در سال‌های اخیر رشدی چشمگیر داشته.
  • وجود ۱۸۰ پل که مهم‌ترین آن‌ها سواره‌رو بوده و ۶۰ پل در حال ساخت. از این ۱۸۰ پل ۱۱۰ پل نیاز به بازسازی و مقاوم‌سازی دارند.[۱۰۰]

تدابیر:

  • طرح‌های سرعت بخش به حمل‌ونقل درون شهری
  • طرح ترافیک

شبکهٔ متروی تهران[ویرایش]

نوشتار اصلی: متروی تهران

سابقهٔ بحث و گفتگو دربارهٔ احداث قطار شهری در تهران به ۱۱۰ سال قبل بازمی‌گردد. تأسیس تراموای شهری از جمله نکات پیش بینی شده در امتیاز نامه‌ای بود که بارون ژولیوس دو رویتر در عهد ناصرالدین شاه روی کاغذ آمد. در همین سال‌ها یک خط آهن روزمینی بین دروازه شهری ری (حضرت عبدالعظیم) و میدان باغ شاه، با نام معروف ماشین دودی، ساخته شد.[۱۲۳]

متروی تهران در نه خط طراحی شده‌است اما در حال حاضر، پنج خط آن فعال می‌باشد که عبارتند از: خط یک، که از ایستگاه متروی تجریش تا ایستگاه متروی کهریزک امتداد دارد، این ایستگاه دارای بیشترین مسافر خطوط مترو تهران است. خط دو، از ایستگاه متروی فرهنگسرا آغاز و تا ایستگاه متروی صادقیه ادامه دارد. خط سه، که از ایستگاه متروی آزادگان تا ایستگاه متروی قائم در حال حاضر فعال می‌باشد. خط پنج، از آغاز و تا ایستگاه متروی گلشهر (کرج) امتداد پیدا می‌کند. خط چهار نیز از ایستگاه متروی ارم سبز تا ایستگاه متروی شهید کلاهدوز ممتد شده‌است.[۱۲۳]

در اسفند ۱۳۹۴ با ساخت یک شاخه فرعی در خط ۴، متروی تهران به فرودگاه مهرآباد متصل شد، این انشعاب دارای دو ایستگاه در خود فرودگاه و ایستگاه متروی بیمه به عنوان ایستگاه مشترک با خط اصلی می‌باشد.[۱۲۴]

همچنین خط‌های ۶ و ۷ متروی تهران در حال ساخت می‌باشند.

بزرگراه‌ها[ویرایش]

نوشتار اصلی: بزرگراه‌های تهران
نمایی از بزرگراه‌های همت و شیخ فضل‌الله نوری در تهران

تهران دارای یک شبکهٔ وسیع و پیچیدهٔ جاده‌ای و خیابانی است، این شهر از آنجا که سال‌هاست با مشکل ترافیک مواجه‌است لذا مدیران این شهر در طول سالهای گذشته به ویژه پس از انقلاب اسلامی ایران مجبور به طراحی و ساختن بزرگراه‌های مختلف شده‌اند تا بتوانند معضل ترافیک را حل نمایند. بزرگراه‌های زیادی در تهران وجود دارند که مهمترین آن‌ها عبارتند از: آزادراه تهران کرج، بزرگراه آزادگان، بزرگراه نواب بزرگراه اشرفی اصفهانی، بزرگراه آفریقا، بزرگراه آیت‌الله کاشانی، بزرگراه آیت‌الله مدرس، بزرگراه بسیج، بزرگراه تندگویان، بزرگراه جلال آل احمد، بزرگراه رسالت، بزرگراه امام علی، بزرگراه شهید بابایی، بزرگراه شهید یاسینی بزرگراه شهید چمران (پارک‌وی)، بزرگراه شهید حکیم، بزرگراه شهید همت، بزرگراه شیخ فضل‌الله نوری، بزرگراه صدر، بزرگراه کردستان، بزرگراه محمدعلی جناح، بزرگراه مخصوص کرج، بزرگراه نیایش، بزرگراه یادگار امام.

ترافیک[ویرایش]

اطلاعات بیشتر: ترافیک و آلودگی آب و هوای تهران

جمعیت زیاد تهران و رفت‌وآمد انبوه خودروها منجر به تبدیل‌شدن خیابان‌ها به پارکینگ و ایجاد راه‌بندان‌های متعدد و شدید در این شهر شده که به‌دلیل آلایش شدید هوا، اتلاف وقت و فشار اقتصادی بر شهروندان بحران تلقّی می‌شود. در پاییز ۱۳۸۶ «طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک تهران» تهیه و تصویب شد. این طرح، که اهداف کلی آن بر اهداف طرح‌های فرادست – مانند «طرح جامع تهران»[۱۲۵] و همچنین برنامه چهارم توسعه اقتصادی ایران – استوار شده‌اند، چشم‌انداز تحولات مطلوب این شهر در ۲۰ ساله آینده را ترسیم می‌کند. در طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران[۱۲۶] شاخص‌های حمل‌ونقلی تهران در سال ۱۳۸۶ و سال ۱۴۰۴ در مقایسه با متوسط شهرهای اروپایی در قالب ارقام و آمار ارائه شده‌اند.

آلودگی‌های زیست‌محیطی[ویرایش]

نوشتار(های) وابسته: ترافیک و آلودگی آب و هوای تهران

آلودگی هوا[ویرایش]

نمای شهر تهران از بام تهران در شمال این شهر در یکی از روزهای آلوده مرداد ماه ۱۳۸۸

آلودگی هوا در شهر تهران عمدتاً مصنوعی و ناشی از فعّالیّت وسایل نقلیه‌است که سهمی ۸۰ درصدی[۱۲۷] در آلودگی هوای شهر دارند و تولیدکنندهٔ گازهای سمی دی اکسید نیتروژن و مونو اکسید کربن هستند. این وسایل نقلیّه گاز دی اکسید کربن نیز تولید می‌کنند که هرچند سمّی نیست اما سبب گرم شدن زمین می‌شود.[۱۲۸] ارائهٔ یارانهٔ سوخت -و در نتیجه ارزان بودن آن- و تعرفهٔ بالای گمرکی بر خودروهای وارداتی -و در نتیجه افت کیفیت تولیدات خودرو- و ورود سالانهٔ انبوهی از خودروهای تازه‌ساز از یک سو و محصور بودن در بین کوه‌ها از ۳ طرف -که مانع خروج آلودگی‌ها از شهر می‌شود- عوامل اصلی آلودگی هوا در تهران هستند. سالانه بیش از ۵۰۰ گرم ذرّات آلاینده معلّق وارد بدن هر تهرانی می‌شود در حالی که بدن تنها توانایی پالایش ۲۳۰ گرم آلاینده را در سال دارد. آلودگی هوا به تنهایی در شهر تهران روزانه حدود ۳۰ تن را به کام مرگ می‌فرستد.[۱۲۹][۱۳۰] همچنین کیفیت پایین بنزین عرضه شده در ایران که خود ناشی از تحریم‌های علیه ایران و استفاده از مواد آلاینده به جای کاتالیست در فرایند تولید بنزین است نیز جزو دلایل آلودگی هوای شهرهای بزرگ نظیر تهران دانسته می‌شود.[۱۳۱]

گسترش وسایل نقلیه عمومی به ویژه مترو و فرهنگسازی برای استفاده از این وسایل و الزام خودروسازها به پیروی از استانداردهای روز و رساندن قیمت سوخت مصرفی به سطح قیمت‌های جهانی از مهمترین راهکارهای مبارزه با آلودگی هوا شناخته می‌شوند.[۱۳۲]

آلودگی صوتی[ویرایش]

تهران آلوده‌ترین شهر جهان از نظر آلودگی صوتی است. یکی از منابع اصلی آلودگی صوتی در تهران صدای اگزوز موتورسیکلت‌ها است که ۲۵٪ آلودگی صوتی شهر را تشکیل می‌دهد. تعداد موتورها در نقاط مرکزی شهر به مراتب بیشتر است.[۱۳۳]

منبع دیگر آلودگی صوتی در شهر خودروهای سواری هستند که حدود نیمی از وسایل نقلیهٔ آن را تشکیل می‌دهند.[۱۳۳]

آلودگی صوتی نیمی از خودروهای سواری و موتورسیکلت‌های تهران بیش از حدّ استاندارد است. این استاندارد برای مناطق مسکونی در روز حدود ۵۵ و در شب حدود ۴۵ دسیبل بوده و میزان مجاز انحراف از آن نزدیک ۱۵ دسیبل است.[۱۳۳]

کشورهای پیشرفتهٔ دنیا جهت اجرا و ساخت اتوبان‌ها و مناطق حسّاس به سر و صدا مانند مدارس و بیمارستان‌ها از نقشه‌های صوتی استفاده می‌کنند. در تهران نیز منطقهٔ ۷ اولین منطقه‌ای بوده‌است که این نقشه‌ها برای آن تهیه شده و به ترتیب مناطق ۶، ۱۲، ۱۱، ۹ و ۱۰ خواستار تهیه این نقشه‌ها توسط واحد صوت سازمان کنترل کیفیت هوای تهران بوده‌اند. ده منطقه پر سر و صدای تهران به ترتیب مناطق ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۷، ۱۳، ۳، ۱۹، ۱۸ و ۲ هستند. این رده‌بندی با توجه به تعداد و سرعت خودروها در این مناطق، مقدار کیلومتر پیمایش خودروها و توزیع نوع آن‌ها در هر منطقه و تعداد اتوبان‌های موجود انجام شده‌است.[۱۳۴]

آلودگی آب‌های زیرزمینی[ویرایش]

آلودگی آب‌های زیرزمینی تهران یکی از بزرگ‌ترین معضلات زیست‌محیطی این شهر است. تهران از نظر سیستم فاضلاب در بین شهرهای جهان در بین ۱۰ شهر آخر قرار دارد. نبود سامانهٔ دفع فاضلاب در شهر تهران جزء اصلی‌ترین مشکلات زیست‌محیطی این شهر قلمداد می‌شود. درحالی‌که مهم‌ترین لازمهٔ طرّاحی و جانمایی یک شهر تأمین فاضلاب آن است، سیستم تصفیه فاضلاب در تهران وجود ندارد و آب فاضلاب مستقیماً وارد قنات‌ها و آب‌های زیرزمینی می‌شود و این در حالیست که کمبود بارش در این شهر سبب روی آوردن مسئولان به استفاده از آب‌های زیرزمینی برای تأمین آب مصرفی ساکنان شده‌است. آب‌های زیرزمینی تهران هم آلودگی شیمیایی و هم میکروبی دارند که دلیل آن نبود شبکه فاضلاب و وجود صنایع در داخل شهر است.[۱۰۰]

زباله تولیدی[ویرایش]

روزانه نزدیک به ۱۱هزار تن پسماند تر و خشک از سطح شهر تهران و شهرک‌های اطراف آن جمع‌آوری می‌شود؛ که میانگین تفکیک پسماند تر و خشک در پایتخت توسط شهروندان ۱۸٫۶درصد است. حدود ۹۵درصد زباله‌های تفکیک شده شهر تهران بازیافت می‌شود و ۵ درصد باقی، زباله‌هایی است که مردم به اشتباه تفکیک می‌کنند و قابل بازیافت نیستند. سرانه تولید زباله در تهران روزانه ۷۹۰ گرم است که نسبت به کشورهای توسعه‌یافته درحد متوسطی قرار دارد.[۱۳۵] هم اکنون دو کارخانه هاضم و زباله‌سوز هم‌اکنون در شهر تهران فعال هستند که ۹مگاوات ساعت برق تولید می‌کنند؛ که از این مقدار ۴ مگاوات برق تولیدی از بیوگاز لجن فاضلاب، ۱٫۹مگاوات برق از زباله‌سوز و ۳ مگاوات نیز از زباله سوز دوم خود انرژی تولید کرده است.[۱۳۶] همچنین روزانه بیش از ۵۰هزار تن نخاله ساختمانی در تهران تولید می‌شود. هر روز ۵هزار کامیون، خاک و نخاله ساختمانی را از گوشه و کنار شهر به مراکز دپوی تهران منتقل می‌کنند. این میزان پسماند، ۷ برابر پسماند خانگی شهر تهران است. هم‌اکنون سرانه پسماندهای ساختمانی در تهران ۵٫۵ کیلوگرم به ازای هر تهرانی برآورد می‌شود.[۱۳۷]

معضل موش‌ها و حیوانات موذی تهران[ویرایش]

بالغ بر ۳۰ میلیون موش در تهران زندگی می‌کنند.[۱۳۸] در مهر ۱۳۹۳ در خبری اعلام‌شد براساس آمارها از موش‌های تهران، به ازای هر نفر از جمعیت حدود ۱۲ میلیونی این کلانشهر چهار موش وجود دارد؛ محمد حقانی، رئیس کمیسیون محیط زیست شورای شهر نیز پیش از آن از آمار ۵۰ میلیون موش زنده خوار در پایتخت خبر داده‌بود،[۱۳۹][۱۴۰] عدم رفتار مناسب شهروندی از سوی مردم و ریختن زباله‌ها به جوی‌ها و خیابان‌ها باعث رشد تعداد موش‌ها در ۲۲ منطقه شهر تهران شده است.[۱۴۱]

سیاست[ویرایش]

ساختمان مجلس سنا (کاخ سنا) پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و مجلس خبرگان رهبری کنونی
مجلس شورای ملی

شهر تهران علاوه بر این‌که مرکز سیاسی کشور ایران است، مرکز استان تهران و شهرستان تهران نیز به شمار می‌رود. مهمترین نهادهای دولتی و قضایی شامل وزارتخانه‌ها، مجلس شورای اسلامی و… در آن واقع شده‌است و تاثیرگذارترین مقام‌های کشور ایران شامل رهبر، رئیس جمهور، رئیس مجلس، رئیس دستگاه قضایی، رئیس و بعضی از اعضای مجلس خبرگان رهبری، رئیس و اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، اعضای شورای نگهبان، وزرای کابینه و اعضای شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در آن زندگی می‌کنند.

مردم این شهر در ۲۰۰ سال گذشته همیشه از تاثیرگذارترین‌ها در سیاست کشور ایران بوده‌اند. این تأثیرگذاری شامل حضور آن‌ها در ساختار سیاسی کشور، جریان‌های تغییردهنده سیاست کشور شامل انقلاب‌ها (انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی) و جنگ‌ها (جنگ تحمیلی) می‌شود به طوری‌که درصد شهدا در برخی محله‌های تهران از این درصد در همه نقاط دیگر کشور بیشتر است.[۱۴۲]

این شهر ۳۰ نماینده در مجلس شورای اسلامی دارد. ادارهٔ شهر توسط شهرداری تهران انجام می‌شود. شهردار تهران توسط شورای شهر تهران انتخاب شده و این شورا بر عملکرد شهرداری نظارت و برای اداره شهر قانونگذاری می‌کند. شهر تهران به لحاظ اداری به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۱۲ ناحیه تقسیم شده و شهرهای تجریش و ری را نیز دربرگرفته‌است.[۱۷]

شورای شهر تهران[ویرایش]

شورای اسلامی شهر تهران
نوشتار اصلی: شورای اسلامی شهر تهران

شورای اسلامی شهر تهران شورایی‌است متشکل از ۳۱ نماینده که بر طبق قانون شوراها مسئول ادارهٔ شهر تهران است. مهم‌ترین وظایف شورا انتخاب شهردار به مدت چهار سال، نظارت بر عملکرد شهرداری و در صورت لزوم برکناری شهردار، تصویب طرح‌های لازم برای رفاه بیشتر شهروندان و نظارت بر اجرای آن‌ها، تصویب بودجه سالانه شهرداری، تصویب اساسنامه مؤسسات و شرکت‌های وابسته به شهرداری هستند. .[۱۷][۱۴۳]

پیشینه شورای شهر تهران، یا به تعبیر آغازین خود بلدیه، به تشکیل نخستین نهاد قانون‌گذاری (مجلس شورای ملی) بازمی‌گردد. در حقیقت یکی از نخستین قوانین مصوب مجلس شورای ملی، «قانون بلدیه» است که در سال ۱۲۸۶ خ. به تصویب رسید و به این ترتیب یکی از آرمان‌های بزرگ انقلاب مشروطه جامه عمل پوشید. در طول ۹۵ سال پس از آن تاریخ تشکیل و دوام شورای شهرها با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده‌است. به طور خلاصه در طی سال‌های ۱۲۸۴ تا ۱۳۰۴ در پی انقلاب مشروطه نخستین قانون شوراها تصویب شده و به اجرا گذاشته می‌شود. پس از آن از ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ و پس از کودتای سال ۱۲۹۹ رضا خان و پس از آن به قدرت رسیدن وی، قانون بلدیه لغو شد و با تصویب قانونی جایگزین، انتخاب شهردار از وظایف «وزیر داخله» شمرده شد. پس از سقوط رضا شاه و در حالی‌که محمد رضا تسلط چندانی بر امور کشور نداشت، در ۱۳۲۸ سومین قانون شوراها به تصویب رسید. دوباره بعد از کودتای ۱۳۳۲ و سرنگونی دولت مصدق و تسلط محمد رضا بر امور کشور این قانون لغو شد. پس از پیروزی انقلاب تشکیل شوراها به یکی از خواست‌های مردم و روح‌الله خمینی تبدیل می‌شود. اما ایجاد شوراها تا زمان روی کار آمدن دولت سید محمد خاتمی به تأخیر می‌افتد و بالاخره در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۷۸ شورای شهرها بر اساس قانون شوراها مصوب سال ۱۳۷۵ مجلس شورای اسلامی تشکیل می‌شوند.[۱۴۴]

شهرداری تهران[ویرایش]

نوشتار اصلی: شهرداری تهران

شهرداری تهران سازمانی غیردولتی‌است که در ۱۲ خرداد ۱۲۸۶ خ تأسیس شد و ادارهٔ شهر تهران را به عهده دارد. مسئولیت ادارهٔ این سازمان با شهردار تهران است که پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب می‌گردید ولی اکنون با حکم شورای شهر تهران انتخاب می‌شود. شهرداری تهران شامل ۲۲ منطقه است که اداره هر منطقه به عهده شهردار آن منطقه‌است. طرح جامع شهر تهران در زمان شهرداری غلامرضا نیک‌پی تدوین شد.[۱۴۵] بعد از انقلاب نیز غلامحسین کرباسچی توانست به عنوان اولین شهردار پس از جنگ با بازسازی شهر تهران که در پی سیاست‌های انقباضی دوران جنگ با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کرد، از طرح انتقال پایتخت که هزینه آن در سال ۱۳۶۹ مبلغ ۱٬۲۰۰ میلیارد تومان تخمین زده شده بود جلوگیری کند. در بین دیگر شهرداران اخیر تهران محمود احمدی‌نژاد قرار دارد که توانست پس از شهرداری تهران، به مقام رئیس جمهوری برسد. شهردار تهران هم‌اکنون محمدباقر قالیباف است که از شهریور ۱۳۸۴ در این پست قرار گرفته‌است.

رخدادهای سیاسی[ویرایش]

کنفرانس تهران، از راست به چپ چرچیل، روزولت، استالین
  • آقامحمدخان قاجار در سال ۱۱۷۴ خورشیدی برای نخستین بار شهر تهران را به پایتختی برگزید، و در همین شهر تاج‌گذاری کرد.
  • جنبش مشروطه که در دوران حکومت دو پادشاه قاجار یعنی مظفّرالدّین شاه و محمّدعلی شاه رخ داد از پیشامدهای مهم سیاسی شهر تهران محسوب می‌گردد. فتح تهران از پیامدهای این انقلاب به شمار می‌رود.
  • کنفرانس تهران با حضور چرچیل، روزولت و استالین از ۶ تا ۹ آذرماه ۱۳۲۲ به‌صورت محرمانه در سفارت شوروی در شهر تهران برگزار شد.
  • نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران که کانون رویدادهای آن در تهران بود مجموعه رخدادهایی بود که با کوشش دکتر محمد مصدق منجر به ملی شدن صنعت نفت ایران گردید. در جریان این جنبش، تظاهرات‌های پرشماری در تهران به وقوع پیوست.
  • کودتای ۲۸ مرداد، کودتایی‌است که با طرح و پشتیبانی مالی و اجرایی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، سیا علیه دولت محمد مصدق در مرداد ۱۳۳۲ در تهران به انجام رسید.
  • انقلاب ۱۳۵۷ ایران، کانون رخدادهایش شهر تهران بود که از آن میان می‌توان به رویدادهای ۱۷ شهریور، خروج محمدرضا شاه از ایران در ۲۶ دی ماه، ورود روح‌الله خمینی رهبر انقلاب در ۱۲ بهمن، پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن و اعلان تشکیل دولت جدید در بهشت زهرا، که همگی در شهر تهران رخ دادند، اشاره کرد.
  • در پی انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸ و نتایج بحث‌برانگیز آن شمار بسیاری از ایرانیان به ویژه در تهران به خیابان‌ها آمدند و به نتایج اعتراض کردند. این اعتراضات در تهران با دخالت نیروهای امنیّتی و لباس شخصی به خشونت کشیده شد و شماری از تظاهرکنندگان کشته شدند.

غذا و رستوران[ویرایش]

انواع خوراکی‌های ترش در منطقهٔ تفریحی فرحزاد تهران

در تهران رستوران‌های مجلّل و نوین متعدّدی وجود دارد، این رستوران‌ها شامل رستوران‌های سنّتی ایرانی و بین‌المللی هستند. با وجود این که محبوب‌ترین غذا در تهران چلوکباب است، غذاهای فوری غربی نیز طرفداران زیادی مخصوصاً در میان جوانان و کودکان دارند. مغازه‌های ساندویچ و پیتزافروشی و همچنین رستوران‌های سنتی که کباب و جوجه‌کباب تهیه می‌کنند، بیشترین رستوران‌های تهران را تشکیل می‌دهند.[۱۴۶] طی سال‌های اخیر اماکنی با نام قهوه‌خانه‌های سنّتی نیز در تهران دایر شده‌اند، در این مناطق علاوه بر ارائهٔ غذاهای سنّتی ایرانی نظیر کشک بادمجان، آب گوشت، چلوکباب، میرزا قاسمی و غیره، چای و قلیان نیز عرضه می‌شوند.

دیوارنگاری در تهران[ویرایش]

نوشتار اصلی: دیوارنگاری در تهران

دیوارنگاری در تهران شامل انواع و اقسام متنوّعی‌است. تعدادی از آن‌ها شعارنویسی‌ها و نگاره‌های دولتی است و برخی دیگر به وسیلهٔ شهرداری و به منظور زیبایی شهر ترسیم شده‌است. برخی دیگر از دیوار نگاره‌ها به وسیلهٔ جوانان نقاش انجام شده‌است.[۱۴۷]

  • مجسمهٔ آزادی و پرچم آمریکا (گرافیتی دولتی)

  • گرافیکی ضد اسرائیلی (گرافیتی دولتی)

  • نوشتهٔ متالیکا

  • مردان عصبانی

نخستین اثر مدرن شهری[ویرایش]

بزرگترین تابلوی آبستره جهان نخستین اثر مدرن شهری بود که در روز بیست ودو بهمن یکهزار و سیصد و نود ویک در میدان انقلاب تهران با هماهنگی جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران از این اثر رونمایی شد وبعد از آن توسط هلال احمر معدوم شد.[۱۴۸]

پیوستگی‌های فرا-مرزی[ویرایش]

خواهرشهرها[ویرایش]

تهران با ۲۲ شهر خواهرخوانده است:

تهران با شهرهای زیر پیمان‌نامهٔ همیاری (تفاهم‌نامهٔ همکاری) بسته است:

جستارهای وابسته[ویرایش]

نشان درگاه درگاه تهران

منابع[ویرایش]

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ نتایج سرشماری ۱۳۹۵ وبگاه مرکز آمار ایران
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ «مساحت حاشیه‌های پایتخت سه برابر مساحت شهر تهران است.». وبگاه همشهری آن‌لاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  3. ↑ «آداب و رسوم تهران-زبان» ‎(فارسی)‎. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری. بازبینی‌شده در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۱. : زبان اصلی مردم تهران و استان تهران، فارسی است. اما در بعضی نقاط زبان‌های محلی نیز دیده می‌شود که در مجموع از لهجه‌های فارسی محسوب می‌شوند. به طور کلی زبان و گویش‌های دیگری مانند آذری، گیلکی، لری، مازندرانی نیز به دلیل مهاجرت‌ها به آن افزوده شده‌است.
  4. ↑ «گونه شناسی زبان تعارف در میان عرب زبانان مقیم در تهران» ‎(فارسی)‎. انسان‌شناسی و فرهنگ. بازبینی‌شده در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۱. 
  5. ↑ «کوچه مروی؛ بازارچه‌ای که به آرامش رسید» ‎(فارسی)‎. خبرگزاری میراث فرهنگی. بازبینی‌شده در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۱. 
  6. ↑ «ارامنه تهران» ‎(فارسی)‎. خلیفه‌گری ارامنه تهران. بازبینی‌شده در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۱. 
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ «دربارهٔ تهران». شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱ اوت ۲۰۱۱. 
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ http://www.irimo.ir/farsi/drought/synopH/Tehranmehrabad.txt
  9. ↑ «آمار بزرگ‌ترین شهرهای جهان». بازبینی‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۲. 
  10. ↑ «The 2009 Revision Population Database». سازمان ملل متحد. بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱. 
  11. ↑ «نتایج تفضیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن - ۱۳۸۵». پایگاه اینترنتی استانداری تهران. بازبینی‌شده در ۷ اوت ۲۰۱۱. 
  12. ↑ «تعداد سفر انجام شده به تفکیک فصل». شرکت بهره‌برداری از راه آهن شهری تهران و حومه، ۲۶ ژوئن ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۷ اوت ۲۰۱۱. 
  13. ↑ "طهران". في الموسوعة العربیة المیسرة. الجزء ٤. بیروت و قاهره: المکتبة العصریة، ٢٠٠٩. ٢١٧١. ISBN ‎٩٧٨٦٦٥٣٥٢٥١٩٨. 
  14. ↑ «بازگشت مهاجرت به تهران». Aftabir.com، ۱۸ مهر ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۷ اوت ۲۰۱۱. 
  15. ↑ «توسعه دیوانه‌وار شهرها». همشهری آنلاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  16. ↑ «جشن تولد ۱۰ سالگی مترو دوشنبه شب برگزار می‌شود». خبرگزاری آنا. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  17. ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ ۱۷٫۳ ۱۷٫۴ ۱۷٫۵ تاریخچه تهران. ویرایش ویرایش دوم. تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۷. شابک ۹۷۸٬۹۶۴٬۳۴۲٬۲۵۳٬۰. 
  18. ↑ «احتمال وقوع زلزله در تهران». ۴ اردیبهشت ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۸ اوت ۲۰۱۱. 
  19. ↑ «آی-آر تاپ». شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۸ اوت ۲۰۱۱. 
  20. ↑ «دیدنی‌های تهران». هتل هما. بازبینی‌شده در ۸ اوت ۲۰۱۱. 
  21. ↑ «دانستنی‌های تهران». وبگاه رسمی دهمین نمایشگاه بین‌المللی تجهیزات پزشکی. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  22. ↑ «Top 10 Cheapest Cities In The World». هوسینگ نپال(www.housingnepal.com). بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱. 
  23. ↑ «World's most expensive cities». سی ان ان مانیCNN Money. بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱. 
  24. ↑ «world Economies اقتصاد دنیا». www.worldeconomies.co.uk. بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱. 
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ >«(Europe is home to the most expensive cities in the world)». www.citymayors.com شهرداریها. بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱. 
  26. ↑ «افزایش بودجه سال آینده تهران». تابناک، ۲ مهر ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۱۰ مهر ۱۳۹۲. 
  27. ↑ «Residence in Tehran dates back to 7,000 years ago». iranfrontpage.com، ۱۲ ژانویه ۲۰۱۵. بازبینی‌شده در ۹ فوریه ۲۰۱۵. 
  28. ↑ «7,000-year-old human skeleton recovered in south Tehran». presstv.ir، ۱۳ ژانویه ۲۰۱۵. بازبینی‌شده در ۹ فوریه ۲۰۱۵. 
  29. ↑ http://fararu.com/fa/news/219886/کشف-اسکلت-5هزار-سال-پیش-از-میلاد-در-مولوی-تهران فرارو ۲۳ دی ۱۳۹۳
  30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ http://www.tehran.ir/Default.aspx?tabid=117 دربارهٔ تهران]
  31. ↑ اطلس کامل شهر تهران، (چاپ چهارم بدون تغییرات)، تهران: گیتاشناسی، آذر ۱۳۷۱. صفحه سیزده
  32. ↑ همان.
  33. ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ ۳۳٫۲ ۳۳٫۳ «تهران چگونه پایتخت شد؟». بی‌بی‌سی فارسی. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  34. ↑ ">«‍تهران در گذشته‌های دور». شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱. 
  35. ↑ [۱] وبگاه موزه کاخ گلستان]
  36. ↑ http://lib.eshia.ir/23022/16/6217/قطب، الدین، سعید، بن، هبه، الله، راوندی
  37. ↑ http://www.shiaupload.ir/viewer.php?file=36510076661671889070.png نقشه توپوگرافی مرتفعترین نقطه مسکونی شهر تهران
  38. ↑ «دربارهٔ تهران». وبگاه شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  39. ↑ «گسل‌های تهران سکوت کرده‌اند». پایگاه اطلاع‌رسانی حوزهٔ شهری تهران (تهران ما). بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  40. ↑ «خطر سیل در کمین تهران». تابناک، ۴ خرداد ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در شهریور ۱۳۹۰. 
  41. ↑ «احتمال وقوع سیل در تهران جدی است». آفتاب، ۱۲ مهر ۱۳۸۵. بازبینی‌شده در شهریور ۱۳۹۰. 
  42. ↑ «تهران شاهد یک زمین لرزه مهیب دیگر خواهد بود»، ایران‌وایر
  43. ↑ برنامه دولت ایران برای تشویق مردم به خروج از تهران، بی‌بی‌سی فارسی
  44. ↑ خسارات زلزله احتمالی تهران- بخش اول، بی‌بی‌سی فارسی
  45. ↑ خسارات زلزله احتمالی تهران- بخش دوم، بی‌بی‌سی فارسی
  46. ↑ خسارات زلزله احتمالی تهران- بخش سوم، بی‌بی‌سی فارسی
  47. ↑ «تهران در جمع 10 شهر خطرناک دنیا». بهارنیوز. 
  48. ↑ «موقعیت جغرافیایی تهران». وبگاه سازمان صدا و سیمای ج.ا. ایران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  49. ↑ ۱۰ ساعت در تهران باران سیل‌آسا بارید. اداره هواشناسی اعلام کرد میزان باران یکروز تهران معادل شش سال بوده است. iichs.ir
  50. ↑ «آب و هوای تهران» ‎(انگلیسی)‎. سازمان هواشناسی کشور. بازبینی‌شده در ۱۵ مارس ۲۰۱۱. 
  51. ↑ «خیابان ولی‌عصر و میدان انقلاب، 'مطلوبترین و نامطلوب‌ترین' محیط‌های بصری تهران». 
  52. ↑ ۵۲٫۰ ۵۲٫۱ ۵۲٫۲ بیژن روحانی. «آغاز مدرنیسم در معماری تهران». رادیو زمانه، ۱ بهمن ۱۳۸۵. بازبینی‌شده در ۲۵ دی ۱۳۹۲. 
  53. ↑ «'یادگارهای معماران ارمنی در تهران». بی‌بی‌سی فارسی، ۸ آوریل ۲۰۰۵. بازبینی‌شده در ۲۵ دی ۱۳۹۲. 
  54. ↑ «Victor-Gruen». بریتانیکا. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۹. 
  55. ↑
    Mall Maker: Victor Gruen, Architect of an American Dream. M. Jeffrey Hardwick, Victor Gruen. University of Pennsylvania Press, 2004. ISBN 0-8122-3762-5 pp.220
  56. ↑ «Victor Gruen». کتابخانهٔ کنگره. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۹. 
  57. ↑ «Victor Gruen Papers». کتابخانهٔ کنگره. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۹. 
  58. ↑ «پارک‌های جنگلی». شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱ آوریل ۲۰۱۴. 
  59. ↑ «پارک جنگلی چیتگر». شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱ آوریل ۲۰۱۴. 
  60. ↑ «مساحت پارک جنگلی پردیسان». ویکی‌مپیا. بازبینی‌شده در ۲۸ اوت ۲۰۰۸. 
  61. ↑ «آشنایی با بوستان طالقانی - تهران». همشهری آنلاین. بازبینی‌شده در ۱ آوریل ۲۰۱۴. 
  62. ↑ «اجرای تغییرات در منطقه‌بندی پایتخت نیازمند بررسی‌های بیشتر». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2016-12-04. 
  63. ↑ «ولیعصر؛ از سنگ چین‌های رضاخان تا زیباترین خیابان قالیباف». البرز نیوز. بازبینی‌شده در ۲۳ تیر ۱۳۹۰. 
  64. ↑ ۶۴٫۰ ۶۴٫۱ «رشد اقتصادی ایران در سال 85». Fararu. ۲۱ اردیبهشت ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴-۰۹-۲۳. 
  65. ↑ ۶۵٫۰ ۶۵٫۱ «ثروتمندترین شهرهای جهان». همشهری آنلاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  66. ↑ ۶۶٫۰ ۶۶٫۱ «شهردار تهران: ۸۰ درصد فعالیت اقتصادی شهر…». وبگاه گویا. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  67. ↑ «ارزیابی و تحلیل روند توسعه مجموعه شهری تهران و بازتوزیع جمعیت و فعالیت در سطح منطقه از ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۳». مجله فرهنگ و پژوهش. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  68. ↑ مهدی امامی، «اولین سرشماری تهران»، علوم اجتماعی، جلد ۱، شمارهٔ ۳ (بهمن ۱۳۴۹) ص‌ص ۷۶–۹۴
  69. ↑ نشریه نتایج سرشماری‌های مرکز آمار ایران، ۱۳۸۶. 
  70. ↑ ۷۰٫۰ ۷۰٫۱ «مقایسه ویژگی‌های جمعیتی و اجتماعی مناطق ٢٢ گانه شهر تهران بر اساس داده‌های سرشماری ١٣٨٥». سازمان آمار. بازبینی‌شده در 8 دیماه 1392. 
  71. ↑ ۷۱٫۰ ۷۱٫۱ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Tehran». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۶ فوریه ۲۰۱۱.
  72. ↑ «اطلاعات کلی تهران». وبگاه تبیان. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  73. ↑ «گردشگری در تهران». وبگاه انجمن صنفی دفاتر سفر و گردشگری استان تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  74. ↑ «معرفی استان تهران». وبگاه شرکت خدمات هوایی و جهانگردی پرین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  75. ↑
    Maziar Ashrafian-Bonab, Lori Lawson Handley,* and François Balloux, Is urbanisation scrambling the genetic structure of human populations? A case study, in: Heredity. 2007 March; 98(3): 151–156. Published online 2006 November 15. Theoretical and Molecular Population Genetics Group, Department of Genetics, University of Cambridge.
  76. ↑ http://en.tehran.ir/Default.aspx?tabid=98
  77. ↑ "Tehran". Looklex Encyclopaedia. Retrieved 2013-07-04. 
  78. ↑ "Chapter 2 - The Society and Its Environment: People and Languages: Turkic-speaking Groups: Azarbaijanis" in A Country Study: Iran Library of Congress Country Studies, Table of Contents, last accessed 19 November 2008
  79. ↑ "Country Study Giude-Azerbaijanis". STRATEGIC INFORMATION AND DEVELOPMENTS-USA. Retrieved 13 August 2013. 
  80. ↑ "Azeris". World Directory of Minorities and Indigenous People. Retrieved 2013-07-05. 
  81. ↑ http://www.shomalnews.com/view/53771/سکونت%20بیش%20از%20%20یک%20میلیون%20مازندرانی%20در%20تهران%20!/
  82. ↑ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/01/16/1038966/یک-و-نیم-میلیون-مازندرانی-پایتخت-نشین-شدند
  83. ↑ http://www.irna.ir/fa/News/82021017/
  84. ↑ خبرگزاری ایرنا: رتبه دوم مهاجرت به تهران: یک و نیم میلیون مازندرانی پایتخت‌نشین شدند. تاریخ خبر: ۱۵/۰۱/۱۳۹۵.
  85. ↑ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران. بازبینی‌شده در ۲۳ ژانویه ۲۰۰۹. 
  86. ↑ مطالعه-میزان-مصرف-کالا و خدمات-فرهنگی-درشهر-تهران-نشان-داد-67درصد-تهرانی‌ها-فارسی-زبان-هستند هر تهرانی-روزانه-میانگین-حدود4-5-ساعت-اوقات-فراغت-دارد طرح«بررسی و مطالعه میزان مصرف کالا و خدمات فرهنگی درشهر تهران» نشان داد:۶۷درصد تهرانی‌ها فارسی زبان هستند هر تهرانی روزانه میانگین حدود۴/۵ ساعت اوقات فراغت دارد - اخبار اجتماعی
  87. ↑ چند درصد تهرانی‌ها در تهران به دنیا آمده‌اند؟
  88. ↑ آفتاب - ۲٪ تهرانی‌ها فارسی نمی‌فهمند ۱۳٪ انگلیسی می‌فهمند
  89. ↑ درصد-تهرانی‌ها-در-تهران-به-دنیا-آمده‌اند؟ چند درصد تهرانی‌ها در تهران به دنیا آمده‌اند؟
  90. ↑ فهرست نویسی پیش از انتشار کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران * شماره کتابشناسی ملّی:۲۸۹۰۶۹۰ *عنوان و نام پدیدآورنده:طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:گزارش‌های پیشرفت طرح‌ها وکلان شهرها/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس
  91. ↑ آفتاب نیوز
  92. ↑ تابناک
  93. ↑ دوبیتی‌های بومی سرایان ایران، محمد احمد پناهی سمنانی، ۱۳۷۹، انتشارات سروش، شابک: ۹۶۴۴۳۵۴۱۹۲، صفحه 141 و 142، بخش هشتم تهرانی
  94. ↑ «جرم ۶۰٪ زندانیان کشور مواد مخدر است». خبرگزاری ایسکانیوز. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  95. ↑ «جرم بیشتر زندانیان زن استان تهران در رابطه با مواد مخدر است». ستاد مبارزه با مواد مخدر. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  96. ↑ «نصب ۴۰۰ دوربین در مناطق جرم‌خیز پایتخت». تابناک. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  97. ↑ «کاهش چشمگیر جرم در تهران». آفتاب. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  98. ↑ گاردین: 2201065, 00.html?gusrc=rss&feed=40 The art no one sees: a basement that symbolises cultural isolation
  99. ↑ دکتر عجم. «قنات میراث فرهنگی علمی ایرانیان». تارنمای آفتاب (همایش ملی قنات ایران)، ۱۳۸۳. 
  100. ↑ ۱۰۰٫۰ ۱۰۰٫۱ ۱۰۰٫۲ حمید هیدارن. تهران، شهر دوطبقه. . همشهری مسافر، شماره مورخ ۲۶ شهریور ۱۳۸۷. 
  101. ↑ «آفتاب ایران…» ‎(انگلیسی)‎. بلومبرگ. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  102. ↑ «دربارهٔ صخره‌نوردی در ایران» ‎(انگلیسی)‎. وبگاه صخره‌نوردی. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  103. ↑ ۱۰۳٫۰ ۱۰۳٫۱ «اطلاعات گردشگری تهران». وبگاه هما. بازبینی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۰۸. 
  104. ↑ تاریخچه حوزه علمیه مروی
  105. ↑ میراث ماندگار آیت‌الله مجتهدی
  106. ↑ لیست مدارس استان تهران
  107. ↑ «تاریخچهٔ دانشگاه تهران». دانشگاه تهران. بازبینی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۰۹. 
  108. ↑ «معرفی ۱۰ دانشگاه برتر ایران». الف. بازبینی‌شده در ۲۹ مارس ۲۰۱۱. 
  109. ↑ «تاریخچهٔ دانشگاه آزاد تهران-مرکز». بازیاب. بازبینی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۰۹. 
  110. ↑ «تاریخچه و معرفی دانشگاه پیام نور». بازیاب. بازبینی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۰۹. 
  111. ↑ . http://www.soore.ac.ir/?Culture=fa-IR&page=aboutus. 
  112. ↑ «آمار کلی مدرسه‌های شهر تهران». سازمان آموزش و پرورش شهر تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  113. ↑ «پول، سنگ بنای مشارکت مردمی». جام‌جم‌آن‌لاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  114. ↑ «کاهش تعداد مدارس دوشیفته استان تهران». جام‌جم‌آن‌لاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  115. ↑ ۱۱۵٫۰ ۱۱۵٫۱ «آمار دانش‌آموزان و کارکنان آموزش و پرورش شهر تهران سال تحصیلی ۸۷–۸۸». سازمان آموزش و پرورش شهر تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  116. ↑ «شهریه مهدهای کودک به سال ۸۳ بازمی‌گردد». همشهری آن‌لاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  117. ↑ «طرحی به وسعت تمام مهدهای کودک ایران». سازمان بهزیستی کشور. بازبینی‌شده در ۱ آوریل ۲۰۱۰. 
  118. ↑ «مراکز پیش‌دبستانی و مهدهای کودک دولتی به بخش خصوصی واگذار می‌شوند». روزنامهٔ خراسان. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  119. ↑ «۴۵۰ اتوبوس چپ در دوکابین در خطوط تندرو». همشهری آنلاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  120. ↑ «چشم‌انداز حمل و نقل و ترافیک تهران در حوزه اتوبوسرانی تا سال ۱۴۰۴». شانا (شبکهٔ اطلاع‌رسانی نفت و انرژی). بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  121. ↑ «چشم‌انداز حمل‌ونقل و ترافیک تهران در حوزه قطار شهری تا سال ۱۴۰۴» ‎(انگلیسی)‎. انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی ایران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  122. ↑ «12km section of Tehran Metro inaugurated». Tehran Times. بازبینی‌شده در ۱ مارس ۲۰۱۵. 
  123. ↑ ۱۲۳٫۰ ۱۲۳٫۱ http://www.tehranmetro.com
  124. ↑ خط مترو فرودگاه مهرآباد افتتاح شد باشگاه خبرنگاران
  125. ↑ «طرح راهبردی-ساختاری توسعه و عمران (طرح جامع تهران)». سایت شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱۳۸۷/۱۱/۱۳. 
  126. ↑ «طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران، بخش ۵–۴- مقایسه شاخص‌های دستیابی به چشم‌انداز طرح جامع». سایت شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱۳۸۷/۱۱/۱۳. 
  127. ↑ «هشدار آلودگی هوا جدی‌است». همشهری آنلاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  128. ↑ «از آلودگی هوا چه می‌دانیم؟». وبگاه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی-درمانی تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  129. ↑ «آلودگی هوای تهران و فقدان راه حل اساسی». روزنامهٔ مردم‌سالاری. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  130. ↑ «هر ساعت یک شهروند تهرانی از آلودگی هوا می‌میرد». وبگاه جوانیم. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  131. ↑ «چرا هیچ آزمایشگاهی آنالیز بنزین را ارایه نمی‌کند؟». الف، ۱۹ دی ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۳. 
  132. ↑ «شهرداری تهران در بحث مقابله با آلودگی هوا تنها مانده‌است». سامانه اطلاع‌رسانی امید. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  133. ↑ ۱۳۳٫۰ ۱۳۳٫۱ ۱۳۳٫۲ «تهران شهر پر سر و صدا». وبگاه شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  134. ↑ «مناطق شهر تهران برحسب میزان آلودگی صوتی در آن‌ها». وبگاه شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  135. ↑ «790گرم؛ سرانه تولید روزانه زباله در تهران». ایسنا. ۱۸ مهر ۱۳۹۵. 
  136. ↑ «تأمین برق ۱۳۰۰ خانه در پایتخت از پسماندهای شهر». همشهری آنلاین. 28 آذر 1395. 
  137. ↑ «سرانه پسماند ساختمانی به ازای هر تهرانی ۵٫۵ کیلوگرم است». همشهری آنلاین. 19 مرداد 1395. 
  138. ↑ شهر موش‌ها، خبرگزاری فارس
  139. ↑ خوار-به «احتمال حمله 50میلیون «رات» زنده خوار به تهران». پایگاه خبری تحلیلی میدان ۷۲. ۲۰۱۴-۰۹-۲۳. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴-۰۹-۲۳. 
  140. ↑ «سهمیه هر تهرانی چهار موش!». پایگاه خبری تحلیلی خرداد. ۲۰۱۴-۰۹-۲۳. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴-۰۹-۲۳. 
  141. ↑ موش‌های تهرانی سبزی می‌خورند و سم موش را بی‌اثر می‌کنند، دویچه وله فارسی
  142. ↑ مصاحبه دکتر قالیباف. روزنامهٔ همشهری، ۲۷ تیر ۱۳۸۷، ۳. 
  143. ↑ «وظایف و اختیارات شورای اسلامی شهر». وبگاه شورای شهر تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  144. ↑ «تاریخچه درآمد شوراها و حقوق شهروندی». وبگاه شورای شهر تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  145. ↑ «شهرداران قبلی تهران». وبگاه شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 
  146. ↑ «Tehran» ‎(انگلیسی)‎. ویکی‌پدیا. بازبینی‌شده در اسفند۱۳۸۹. 
  147. ↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Graffiti in Tehran». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۳۰ مه ۲۰۱۱.
  148. ↑ «بزرگترین تابلوی آبستره جهان در هلال احمر از بین رفت». خبرگزاری فارس. 
  149. ↑ ۱۴۹٫۰۰ ۱۴۹٫۰۱ ۱۴۹٫۰۲ ۱۴۹٫۰۳ ۱۴۹٫۰۴ ۱۴۹٫۰۵ ۱۴۹٫۰۶ ۱۴۹٫۰۷ ۱۴۹٫۰۸ ۱۴۹٫۰۹ ۱۴۹٫۱۰ ۱۴۹٫۱۱ «جایگاه بین‌المللی کلان شهر تهران». اطلس کلانشهر تهران. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  150. ↑ «خواهرخواندگان لس‌آنجلس». وبگاه‌نوشته. sistercities.lacity.org، ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۴. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  151. ↑ «تهران و صنعا خواهر خوانده شدند». گزارش. ایسنا، ۲۶ اسفند ۱۳۸۰. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  152. ↑ «تهران و صنعا خواهر خوانده شدند». گزارش. خبرگزاری مهر، ۲۲ اردیبهشت ۱۳۸۳. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  153. ↑ «تهران و آنکارا خواهر خوانده شدند». گزارش. همشهری، ۱۶ آبان ۱۳۸۵. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  154. ↑ تهران و بغداد خواهر خوانده می‌شوند. روزنامه ایران، ۷/۱۲/۸۶. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  155. ↑ «تهران و هانوی خواهر خوانده شدند / توافق برای ساخت نماد یادبود دو پایتخت». گزارش. خبرگزاری فارس، ۱۱ آذر ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  156. ↑ «قالیباف: هانوی خواهرخوانده تهران است». گزارش. مشرق، ۱۱ آذر ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  157. ↑ «تهران و آنکارا خواهر خوانده شدند». گزارش. ایسنا، ۲۷ آذر ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  158. ↑ تهران و پکن خواهرخوانده شدند. کیهان، ۰۹ اسفند ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  159. ↑ «تهران و بوداپست خواهرخوانده شدند». گزارش. ایسنا، ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۴. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  160. ↑ «تهران و تفلیس خواهر خوانده شدند». گزارش. خبرگزاری مهر، ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۴. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  161. ↑ «تهران و کابل «خواهر شهر» شدند». گزارش. خبرگزاری فارس، ۱۳۹۴/۰۳/۰۵. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  162. ↑ «با سفر قالیباف تهران و مسکو خواهرخوانده می‌شوند». گزارش. فردانیوز، ۲۷ آبان ۱۳۹۴. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 
  163. ↑ «تهران با چه شهرهایی خواهرخوانده است؟». گزارش. ایسنا، ۱۴ بهمن ۱۳۹۳. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵. 

پیوند به بیرون[ویرایش]

تهران در پروژه‌های خواهر

در ویکی‌واژه واژهٔ «تهران» در ویکی‌واژه
در ویکی‌گفتاورد گفتاوردهای مرتبط در ویکی‌گفتاورد
در ویکی‌انبار پرونده‌های مرتبط در ویکی‌انبار
در ویکی‌سفر راهنمای سفر در ویکی‌سفر


شهرستان‌های استان تهران
ردیف شهرستان جمعیت شهرستان مرکز شهرستان

استان تهران
IranTehran-SVG.svg
۱ اسلامشهر ۴۸۵٫۶۸۸ اسلامشهر
۲ بهارستان ۵۲۳٬۶۳۶ گلستان
۳ پاکدشت ۲۹۱٫۳۹۷ پاکدشت
۴ پردیس ۹۰٬۷۰۸ پردیس
۵ پیشوا ۷۵٬۴۵۴ پیشوا
۶ شمیران ۴۴٬۰۶۱ تجریش
۷ تهران ۸٬۲۹۳۱۴۰ تهران
۸ دماوند ۱۰۰٫۶۹۰ دماوند
۹ رباط کریم ۱۹۵٬۹۱۷ رباط‌کریم
۱۰ ری ۳۱۹٬۳۰۵ شهر ری
۱۱ شهریار ۶۲۴٬۴۴۰ شهریار
۱۲ فیروزکوه ۳۸٬۷۱۲ فیروزکوه
۱۳ قدس ۲۹۰٬۶۶۳ شهرقدس
۱۴ ملارد ۳۷۳٬۹۹۴ ملارد
۱۵ ورامین ۵۲۶٬۲۹۴ ورامین
 
 
 
 
 
 
جزء شهر تهران
شهرهای پرتراکم و پرمهاجر
توابع
شهرهای جدید
شهرهای کم‌تراکم و کم‌مهاجر
شهرهای جدید در ایران
مرکز
موقعیت استان تهران در ایران.
شهرستان‌ها
شهرها
مکان‌های دیدنی

Shams-ol-Emareh 13860106.JPG
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=تهران&oldid=20420915»