گرگان

مختصات: ۳۶°۵۰′شمالی ۵۴°۲۹′شرقی / ۳۶٫۸۳°شمالی ۵۴٫۴۸°شرقی / 36.83; 54.48
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
با استرآباد، گرگان (شهر باستانی)، یا گرگان (سرزمین) اشتباه نشود.
گرگان
استرآباد
گرگان یحیی نعمتی 2.JPG
کشور ایران
استانگلستان
شهرستانگرگان
بخشمرکزی
نام(های) پیشیناسترآباد
مردم
جمعیت۳۵۰٬۶۷۶ نفر (۱۳۹۵)[۱]
رشد جمعیت۲٫۸خطای یادکرد: برچسب <ref> غیرمجاز؛ نام‌های غیرمجاز یا بیش از اندازه ().
تراکم جمعیت۲۷۲[۲] نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت۴۰ کیلومتر مربع
ارتفاع۱۷۶ متر[۶]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۱۷٫۸ درجهٔ سلسیوس
میانگین بارش سالانه۵۸۳٫۸ میلی‌متر[۷]
روزهای یخبندان سالانه۱۴٫۴ روز[۷]
اطلاعات شهری
شهردارسیدمحمدرضا سیدالنگی[۸]
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۱۷
وبگاه
گرگان بر ایران واقع شده‌است
گرگان
روی نقشه ایران
۳۶°۵۰′شمالی ۵۴°۲۹′شرقی / ۳۶٫۸۳°شمالی ۵۴٫۴۸°شرقی / 36.83; 54.48

گُرگان (دربارهٔ این پرونده تلفظ راهنما·اطلاعات) شهری در جانب شرقی شمال ایران و مرکز استان گلستان و شهرستان گرگان است. گرگان کنونی تا سال ۱۳۱۶ «اَستَرآباد» یا «اِستارباد» نام داشت.[۹] گرگان قدیمی که به عربی جرجان خوانده می‌شد شهری آباد و مهم بود که در نزدیکی گنبد کاووس امروزی قرار داشته و اینک ویرانه‌های آن در حوالی امام‌زاده یحیی بن زید قرار دارد. نام فعلی گرگان که جایگزین نام کهنش، استرآباد شده، در واقع، برگرفته از (جرجان) و گرگان قدیم از شهریور ۱۳۱۶ برای این شهر استفاده شد.

شهر گرگان و منطقه پیرامونش که از نیمه سال ۱۳۷۶ خورشیدی به صورت رسمی به استان گلستان موسوم شده، از یکم دی ماه ۱۳۱۱ خورشیدی تاکنون به نام «گرگان و دشت» شهرت داشته‌است.

نام‌گذاری[ویرایش]

صفحه دوم روزنامهٔ اطلاعات به تاریخ ۱ دی ۱۳۱۱ که در آن فرمان رضاشاه مبنی بر تغییر نام استرآباد به گرگان نوشته شده‌است.

شهر گرگان تا ۲۰ شهریور ۱۳۱۶ استرآباد نامیده می‌شد، نامی که پیشتر ناصرالدین‌شاه بر روی آن نهاده بود[۱۰][۱۱] و در دوران صفویه احتمالاً به‌دلیل تعداد زیاد سادات در آنجا به دارالمؤمنین شهرت داشت.[۱۲][۱۳] طبق سفرنامهٔ سپهبد فرج‌الله بهرامی رضاشاه در سال ۱۳۰۵ پس از بازدید از استرآباد این‌گونه می‌گوید: «چون گرگان نام تاریخی و اسم قدیم این ناحیه است، امر دادم به هیئت دولت ابلاغ نمایند که استرآباد را بعد از این، به‌نام قدیمی و تاریخی این ناحیه گرگان بنامند، زیرا مدت‌هاست که این اسم، از این دشت و ناحیه، منتزع و متروک مانده‌است.»[۱۱][۱۴] البته اولین بار در فرمانی به تاریخ ۱ دی ۱۳۱۱ نام منطقه استرآباد و صحرا به گرگان و دشت تغییر داده شد. از آن تاریخ به بعد کم‌کم نام استرآباد از میان رفت و عملاً از سال ۱۳۱۴ به بعد در نشریات و مطبوعات نام استرآباد دیده نشد. سرانجام در ۲۰ شهریور ۱۳۱۶ به تصویب فرهنگستان «استرآباد» به «گرگان» تغییر یافت.[۱۱][۱۵]

استرآباد[ویرایش]

گرگان کنونی تا سال ۱۳۱۶ «اَستَرآباد»[۱۶] یا «اِستارباد»[۱۰] یا «اِستِرآباد»[۱۳] نام داشت. در کتاب استرآباد در سفرنامه‌های عصر قاجار نوشتهٔ احسان گوهری‌راد آمده که مرکز حکومت استرآباد شهر استرآباد با نام قدیمی استرک بوده و کم‌کم به استرآباد تغییر نام یافته‌است. به باور اغلب پژوهشگران استرآباد مرکب از استر و آباد است که استر به معنای ستاره و آباد هم به معنای عمارت و آبادی است.[۱۷][۱۸] برخی معتقدند خشایارشا این شهر را به خاطر همسرش استر بنا نهاده و آن را استرآباد نامیده‌است.[۱۹][۱۷][۱۸] محققان همچنین استر در استرآباد را به معنی قاطر نیز می‌دانند.[۱۳]

گرگان[ویرایش]

گرگان یا جرجان نام شهری قدیمی در قسمت شرقی استان گلستان و شهر گنبد کاووس فعلی است که به‌دلیل حمله مغول ویران شد.[۱۷][۱۴] هم‌اکنون ویرانه‌های آن در حوالی امام‌زاده یحیی بن زید قرار دارد. در واقع نام فعلی گرگان برگرفته از گرگان قدیم یا جرجان است که در سال ۱۳۱۶ جایگزین استرآباد شد.[۲۰][۱۶] در کتاب استرآباد در سفرنامه‌های عصر قاجار آمده: «جرجان از آن جرجان نامیده شده‌است که جرجان بن لاوذ بن سام بن نوح آن را بنا نهاد».[۱۷] دانشنامه ایرانیکا معنی نام گرگان را «سرزمین گرگ‌ها»[۲۱] و جرجان را عربی‌شدهٔ آن می‌داند.[۲۲] در سنگ‌نبشته بیستون نام شهر وَرْکانَه ذکر شده و شکل لاتینی‌شدهٔ آن هیرکانیا است.[۲۱]ورگ و وهرگ در اوستایی به معنی گرگ و ورکان یا وهرگان به‌معنی «سرزمین گرگ‌ها» هستند.[۱۲] هیرکانیه، وارکانا و بارکانا اشکال دیگر نام «گرگان» هستند.[۲۳]

پیشینه[ویرایش]

استرآباد و گرگان دو شهر کاملاً مجزا بوده‌اند.[۲۴] شهر استرآباد بر جای گرگان امروزی و میان دو شهر جرجان و ساری قرار داشت.[۲۵] یاقوت حموی در کتاب معجم البلدان می‌نویسد: استرآباد شهر بزرگ مشهوریست از اعمال طبرستان در میانه ساری و گرگان از اقلیم پنجم.[۲۶]
ابوالفدا متوفی در سال ۷۳۲ قمری دربارهٔ استرآباد می‌نویسد: استرآباد میان ساری و جرجان است، تاریخی دربارهٔ آن نوشته‌اند، ابونعیم عبدالملک استرآبادی از سرشناسان آنجاست.
از قول مهلبی در تقویم البلدان نیز آمده‌است: استرآباد بر حد طبرستان است و از آن تا آمل که مرکز طبرستان است ۳۹ فرسنگ است.[۲۷] همچنین به گفته مهلبی استرآباد بلده‌ایست از بلاد مازندران.[۲۸]
ظهیرالدین مرعشی در کتاب تاریخ طبرستان و رویان و مازندران می‌نویسد: حد طبرستان از طرف شرقی دیناره‌جاری و از طرف غربی ملاط که آن قریه شهر هوسم که اکنون به فرضه روده‌سر اشتهارد دارد. حد مازندران از طرف شرقی بیشه انجدان می‌باشد و از طرف غربی ملاط می‌باشد. حد گرگان حالیا که به استرآباد مشهور است و اصلاً دهستان می‌گفتند شرقی دیناره جاری است که حد شرقی تمام طبرستان است و غربی انجدان که حد شرقی مازندران است. به گفتهٔ ظهیرالدین مرعشی مازندران بخشی از طبرستان است و سرزمین طبرستان، هر دو ولایت گرگان و مازندران را در بر می‌گرفت.[۲۹]

پیش از اسلام[ویرایش]

دیوار تاریخی گرگان

استرآباد، نام شهری تاریخی است که در منطقه‌ای که اینک شهر گرگان قرار دارد واقع بوده‌است. از این شهر امروزه تنها تپه‌ای تاریخی درون شهر گرگان، به نام قلعه خندان که احتمالاً ارگ استرآباد در حدود ۳۰۰۰ سال پیش بوده باقی‌مانده و باقی قسمت‌های شهر در اثر سیلاب‌های مکرر و توسعهٔ گرگان در طول تاریخ به کلی از میان رفته‌است.[۱۹] تاریخ استرآباد پیش از اسلام مبهم است و وجود این شهر در آن دوره قطعی نیست؛ گرچه ممکن است با نام باستانی زادراکارتا قابل شناسایی باشد.[۳۰][۱۳] ابن حوقل استرآباد را در کنار گرگان قدیم –واقع در محل تلاقی خرمارود و گرگان‌رود– بندر آبسکون و دهستان از چهار شهر بزرگ ایالت گرگان می‌داند.[۳۱] آثار به‌دست آمده از تورنگ‌تپه (۱۹ کیلومتری شرق گرگان فعلی) و شاه تپه (۱۶ کیلومتری غرب گرگان فعلی) نشان از حضور و توقف انسان در حدود ۵۰۰۰ سال قبل و در دوره نوسنگی دارد.[۱۹] در دورهٔ ساسانیان دیوار تدافعی بزرگی در این منطقه به نام دیوار بزرگ گرگان ساخته شد که توسط باستان‌شناسان انگلیسی به مار سرخ شهرت یافته‌است.[۳۲] این دیوار بزرگ در سدهٔ ۵ میلادی تکمیل شد و بیانگر صنعت پیشرفته تدافعی آن دوران است.[۳۳]

پس از اسلام[ویرایش]

به‌گفتهٔ طبری نخستین بار اعراب در زمان عمر بن خطاب در سال ۱۸ ه‍.ق در منطقهٔ گرگان حضور یافتند؛ چنان‌که سوید بن مقرن پس از فتح ری و قومس در طبس اردو زد، سپس برای حاکم گرگان –رزبان صول– نامه نوشت و به سمت گرگان حرکت کرد. رزبان صول صلح را پذیرفت و بین او و سوید پیمانی منعقد شد. در سال ۲۹ یا ۳۰ ه‍.ق سعید بن عاص که برای جلوگیری از نفوذ شورش خراسان به گرگان مأمور شده بود و از حاکم محلی ۲۰۰ هزار درهم گرفت و با او صلح کرد.[۳۴][۱۳] ابن اثیر در این باره می‌گوید:

یورش دیگری نیز در زمان معاویه توسط سعید بن عاص انجام شد؛ اما تسلط واقعی بر منطقه گرگان در زمان عمر دوم توسط یزید بن مهلب در سال ۹۸ ه‍.ق/۷۱۶–۱۷ م. به‌وقوع پیوست.[۱۳] وی با دریافت بیش از ۳۰۰ هزار درهم صلح کرد، اما هنگامی که برای تصرف طبرستان رفته بود، مردم گرگان شورش کرده و اعراب را کشتند. یزید با شنیدن این خبر در قبال ۷۰۰ هزار درهم با حاکم طبرستان صلح کرد و به گرگان بازگشت و عهد کرد اگر بر مردم گرگان پیروز شود، شمشیر از آن‌ها برندارد تا از خونشان گندم آسیاب کند، با آن نان بپزد و بخورد. وی در گرگان ۴۰ هزار نفر را کشت.[۳۴] طبق باوری عمومی بنا نهادن شهر استرآباد در کنار روستایی به نام استرک را به یزید نسبت می‌دهند.[۱۳]

با توجه به میل مردم سرزمین‌های کاسپینی به آیین زرتشت و سبک زندگی ایرانی و همچنین شورش‌های آن‌ها بر ضد سلطهٔ اعراب، اسلامی‌سازی در این شهر و منطقه آهسته بود. با این حال شیعه بعدها به‌شکل قدرتمندی در استرآباد ظاهر شد. از اینکه چگونه مسیحیت نسطوری در آنجا رو به زوال رفت، اطلاعی نیست. در گزارش‌های متون سال‌های ۴۳۰، ۴۹۹ و ۵۷۷ میلادی از گرگان به عنوان اسقف‌نشین یاد شده‌است.[۱۳]در اوایل دورهٔ اسلامی نام استرآباد به‌شکل پراکنده در کتب تاریخی ذکر شده‌است. آمده‌است که در ۲۷۵ ه‍.ق/۸۸۸–۸۹ م. رافع بن هرثمه که شورشی بود محمد بن زید علوی را دو سال در استرآباد در محاصره قرار داد تا اینکه مجبورش کرد کاملاً از طبرستان فرار کند (۲۷۷ ه‍.ق/۸۹۰ م)؛ وی همچنین حاکم محلی به نام رستم بن قارن را تسلیم خود کرد. ولایت گرگان در آن زمان تحت مشاجرهٔ صفاریان و چند حکومت دیگر بود. در اوایل سدهٔ چهارم هجری قمری (مصادف با سدهٔ دهم میلادی) نیز سامانیان و رهبران کاسپینی و دیلمی بر سر آن مشاجره داشتند. در ۳۱۰ ه‍.ق/۹۲۲–۲۳ م. ماکان بن کاکی دیلمی –که توسط ابوالحسین بن حسن بن اطروش علوی منصوب شده بود– حکومت استرآباد را برعهده داشت؛ در آن زمان دو سردار سامانی به نام‌های سیمجور و محمد بن عبیدالله بلعمی به شهر حمله کرده و آن را موقتاً اشغال کردند. بعدها استرآباد تحت سلطهٔ آل بویه درآمد. چنان‌که در ۳۷۱ ه‍.ق/۹۸۱ م. نیروهای امیر عضدالدوله دیلمی بویی به گرگان حمله کردند و برادر وی –مؤیدالدوله– حاکم محلی زیاری –قابوس بن وشمگیر– را به خراسان راند. پس از مؤیدالدوله ولایت به دست امیر ری –فخرالدوله– افتاد. در آن زمان بود که ژنرال سامانی ابوالعباس حاجب تاش پس از شکست از حزب مخالفش در بخارا پایتخت سامانیان، در ۳۷۳ ه‍.ق/۹۸۳–۸۴ م. به فخرالدوله پناهنده شد. فخرالدوله گرگان، استرآباد و دهستان را به او به عنوان اقطاعی برای او و لشکریانش اهداء کرد. تاش در سال ۳۷۷ ه‍.ق/۹۸۷–۸۸ م. بر اثر طاعون درگذشت.[۱۳]

جغرافی‌دانان قرن ۴ ه‍.ق/۱۰ م. اطلاعات زیادی دربارهٔ استرآباد ثبت نکرده‌اند. اصطخری استرآباد را مرکزی مهم برای تجارت ابریشم خام می‌دانست؛ و به‌نقل از حدود العالم منسوجات ابریشمی از انواع مبرم و زعفوری نیز در آن تولید می‌شده‌است. در همین منبع آمده‌است که مردم استرآباد به دو زبان سخن می‌گفتند، یکی زبان لوترای استرآباد و دیگری زبان فارسی مرسوم ولایت گرگان؛ مینورسکی اشاره کرده‌است که تا قرن ۹ ه‍.ق/۱۵ م. گویش استرآبادی توسط اعضای فرقهٔ حروفیه برای پروپاگاندای مذهبی کاربرد داشته‌است. مقدسی با ذکر مسجد جمعه که کمی پس از فتح اعراب ساخته شد، به شهر اشتیاق نشان می‌دهد؛ البته دژ استرآباد تا زمان وی (۳۷۰ ه‍.ق/۹۸۰ م) به‌دلیل جنگ‌های آل‌بویه و زیاریان مخروبه شده بود و خندق دفاعی شهر نیز پر شده بود. زمین‌لرزه شدیدی که تاریخ‌نگاران در ۳۴۵ ه‍.ق/۹۵۶–۵۷ م. ثبت کرده‌اند نیز می‌تواند یکی از دلایل احتمالی تخریب باشد.[۱۳]

از سلطهٔ سلجوقیان بر استرآباد زیاد شنیده نشده اما در قرن ۶ ه‍.ق/۱۲ م. تحت سلطهٔ حاکم باوندی، شاه غازی رستم بوده‌است. در ۵۴۴ ه‍.ق/۱۱۵۹ م. درگیری شدیدی در شهر پیش آمد که در نتیجهٔ آن علویان محلی و پارتیزان‌های شیعهٔ آن‌ها، سنی‌های شافعی را شکست داده و قاضی آن‌ها را کتک زدند. شاه غازی رستم در این درگیری میانجی‌گری کرد و با آن که شیعه بود، به علویان سخت‌گیری کرد و قاضی آزاردیده را به مقامش بازگرداند. در اواخر زمان هجوم مغول‌ها، چین تیمور –نایب اوگتای خان– اسپهبد محلی به نام نصرت الدین اهل کبودجامه را به عنوان حاکم تمام ولایت منصوب کرد. در اواسط قرن ۷ ه‍.ق/۱۳ م. از تاخت و تازهای اسماعیلیان از دژهای کوه‌های البرز به استرآباد و کبودجامه نیز سخن آمده‌است.[۱۳]

از این زمان به بعد استرآباد جای گرگان (جرجان) را به عنوان مهم‌ترین شهر ولایت گرفت و نفوذ عناصر مهم ترکمان در بخش شرقی ولایت نیز بیشتر شد. از این رو منطقه ناامنی بسیار زیادی متحمل شد که باعث تخریب لحظه به لحظهٔ آن شد؛ در سال ۹۱۶ ه‍.ق / ۱۵۱۰–۱۱ م. شاه اسماعیل صفوی لشکر خود را به خراسان حرکت داد و فرماندار ازبک را از استرآباد بیرون کرد. در اواخر سدهٔ ۱۱ ه‍.ق/۱۷ م. استرآباد مرکز اصلی تمرکز قبیلهٔ ترکمان قاجار شامل قویونلو (گوسفندبانان) و دِوِلو (شتربانان) بود. هنگامی که قبیله قاجار در دهه‌های مغشوش قرن ۱۲ ه‍.ق/۱۸ م. در نتیجهٔ سقوط صفویه، در حال یکپارچه‌سازی قدرتش بود، پایگاه آن در استرآباد قرار داشت. محمدحسن خان، پدر آقا محمد خان در سال ۱۱۶۳ ه‍.ق/۱۷۴۹ م. فرماندار استرآباد و جرجان بود و تقریباً خود را در آنجا مستقل کرده بود. نخستین پادشاه سلسله قاجار نیز در استرآباد به دنیا آمد. استرآباد در زمان قاجاریه به دلیل سکونت تعداد زیادی سادات در آن، دارالمؤمنین خوانده می‌شد.[۱۳]

دوران معاصر[ویرایش]

در سال‌های نخستین سدهٔ کنونی که رابینو به استرآباد سفر کرد، هنوز دیوارها و برج‌های خشتی حدود ۴ مایل به دور شهر کشیده شده بود و شهر دارای پنج دروازه بود اما آنها نیازمند تعمیر بودند و برای غارتگران ترکمان مانعی ایجاد نمی‌کردند. اهمیت استرآباد به عنوان یکی از مراکز شیعه از تعداد قابل‌توجه مساجد و تکیه‌ها (۴۰)، حرم‌ها (۱۱) و مدارس علوم دینی (۸) آن مشخص بود. در زمان رضاشاه نام شهر از استرآباد به گرگان تغییر داده شد که نام قدیم ولایت و مرکز قدیم آن بود.[۱۳] استان گلستان در خرداد ماه سال ۱۳۷۶ به مرکزیت شهر گرگان تأسیس شد.[۳۶]

جغرافیا[ویرایش]

موقعیت[ویرایش]

شهر گرگان در موقعیت جغرافیایی ۳۶ درجه و ۵۰ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی،[۳۷] در شمال رشته‌کوه‌های البرز و جنوب شرقی دریای کاسپین قرار دارد.[۲۱] ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۷۶ متر است.[۶] گرگان از غرب با شهر کردکوی، از شرق با شهرستان آق‌قلا و از جنوب با شهرهای شاهرود و سمنان همسایه است.[۳۸]

آب و هوا[ویرایش]

آب وهوای گرگان از نوع معتدل خزری بسیار مرطوب

شهر گرگان آب و هوای معتدل دارد، هر چند در تابستان نسبتاً گرم و شرجی است.[۳۹] میانگین بیشینه دمای سالانه در گرگان ۲۲٫۹ درجهٔ سلسیوس و کمینهٔ آن ۱۲٫۷ درجهٔ سلسیوس است.[۷] سردترین ماه سال ژانویه و گرمترین آن ژوئیه است.[۴۰] میانگین بارش سالانه در شهر گرگان ۵۸۳٫۸ میلی‌متر است.[۷] میانگین بیشینه رطوبت نسبی ۸۵٪ و کمینه رطوبت نسبی ۵۳٪ است.[۷] باد در گرگان غالباً از غرب و جنوب‌غرب می‌وزد[۴۰] و میانگین سرعت آن ۲٫۴ نات است.[۷] شهر گرگان سالانه به‌طور میانگین ۱۴٫۴ روز یخبندان دارد.[۷]

داده‌های اقلیم گرگان
ماه ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر سال
سابقهٔ بیش‌ترین °C (°F) ۲۹
(۸۴) 		۳۲٫۴
(۹۰) 		۳۵
(۹۵) 		۳۹
(۱۰۲) 		۴۳
(۱۰۹) 		۴۵
(۱۱۳) 		۴۴
(۱۱۱) 		۴۴
(۱۱۱) 		۴۱٫۶
(۱۰۷) 		۳۹
(۱۰۲) 		۳۶
(۹۷) 		۲۹٫۲
(۸۵) 		۴۵
(۱۱۳)
میانگین بیش‌ترین °C (°F) ۱۲٫۴
(۵۴) 		۱۳٫۱
(۵۶) 		۱۵٫۳
(۶۰) 		۲۱٫۲
(۷۰) 		۲۶٫۹
(۸۰) 		۳۰٫۹
(۸۸) 		۳۲٫۶
(۹۱) 		۳۲٫۷
(۹۱) 		۲۹٫۹
(۸۶) 		۲۴٫۸
(۷۷) 		۱۸٫۸
(۶۶) 		۱۴٫۳
(۵۸) 		۲۲٫۷۴
(۷۳٫۱)
میانگین روزانه °C (°F) ۷٫۹
(۴۶) 		۸٫۵
(۴۷) 		۱۰٫۷
(۵۱) 		۱۶٫۰
(۶۱) 		۲۱٫۲
(۷۰) 		۲۵٫۴
(۷۸) 		۲۷٫۷
(۸۲) 		۲۷٫۸
(۸۲) 		۲۴٫۸
(۷۷) 		۱۹٫۴
(۶۷) 		۱۳٫۹
(۵۷) 		۹٫۸
(۵۰) 		۱۷٫۷۶
(۶۴)
میانگین کم‌ترین °C (°F) ۳٫۴
(۳۸) 		۳٫۸
(۳۹) 		۶٫۱
(۴۳) 		۱۰٫۷
(۵۱) 		۱۵٫۵
(۶۰) 		۱۹٫۹
(۶۸) 		۲۲٫۸
(۷۳) 		۲۲٫۹
(۷۳) 		۱۹٫۶
(۶۷) 		۱۳٫۹
(۵۷) 		۸٫۹
(۴۸) 		۵٫۲
(۴۱) 		۱۲٫۷۳
(۵۴٫۸)
سابقهٔ کم‌ترین °C (°F) −۱۰
(۱۴) 		−۶
(۲۱) 		−۳٫۲
(۲۶) 		۰
(۳۲) 		۲٫۸
(۳۷) 		۱۰
(۵۰) 		۱۵
(۵۹) 		۱۳
(۵۵) 		۹
(۴۸) 		۳
(۳۷) 		−۲
(۲۸) 		−۷
(۱۹) 		−۱۰
(۱۴)
بارندگی میلی‌متر (اینچ) ۵۵٫۰
(۲٫۱۷) 		۵۵٫۸
(۲٫۲) 		۷۹٫۴
(۳٫۱۳) 		۵۲٫۸
(۲٫۰۸) 		۴۴٫۱
(۱٫۷۴) 		۳۳٫۴
(۱٫۳۱) 		۲۲٫۲
(۰٫۸۷) 		۲۷٫۳
(۱٫۰۷) 		۳۸٫۹
(۱٫۵۳) 		۶۶٫۱
(۲٫۶) 		۶۸٫۵
(۲٫۷) 		۵۷٫۵
(۲٫۲۶) 		۶۰۱
(۲۳٫۶۶)
میانگین روزهای بارندگی (≥ ۱.۰ mm) ۷٫۴ ۸٫۰ ۱۰٫۵ ۸٫۰ ۶٫۱ ۴٫۲ ۳٫۷ ۴٫۲ ۵٫۲ ۵٫۷ ۶٫۷ ۶٫۸ ۷۶٫۵
درصد رطوبت ۷۳ ۷۳ ۷۴ ۷۲ ۶۷ ۶۴ ۶۵ ۶۸ ۶۹ ۷۰ ۷۳ ۷۴ ۷۰٫۲
میانگین روزانه ساعت‌های تابش آفتاب ۱۳۵٫۳ ۱۲۸٫۱ ۱۳۲٫۳ ۱۶۴٫۶ ۲۰۷٫۶ ۲۲۰٫۴ ۲۲۱٫۹ ۲۲۰٫۵ ۱۹۶٫۳ ۱۹۶٫۴ ۱۵۱٫۱ ۱۳۲٫۸ ۲٬۱۰۷٫۳
منبع: Synoptic Stations Statistics

زمین‌لرزه[ویرایش]

گسلهای گرگان که اغلب در دامنه‌های جنوبی آن قرار دارند، ادامه گسل دریای خزر و بهشهر هستند. آخرین زلزلهٔ بزرگ گرگان در عصر صفویان بوده و ۵۲۰ سال است که زلزلهٔ بزرگی در گرگان رخ نداده‌است. اگر گسل گرگان تکان بخورد احتمال زلزلهٔ ۵ تا ۷ ریشتری وجود دارد که خسارات بسیاری در پی خواهد داشت.[۴۱][۴۲]

مردم[ویرایش]

قومیت[ویرایش]

زنان ترکمن با لباس سنتی در جشنوارهٔ اقوام گرگان

در شهر گرگان اقوام متعددی زندگی می‌کنند. گرگانی‌ها، سادات استرآبادی، طبری‌ها (مازنی‌ها و کتول‌ها)، بلوچ‌ها، سیستانی‌ها، ترک‌ها (آذربایجانی‌ها، قزلباش‌ها،ترکمن‌ها و قزاق‌ها)، و مهاجرانی از دیگر استان‌های کشور همچون سمنان و خراسان از ساکنان گرگان هستند.[۴۳] در فاصله سال‌های ۱۳۰۹ تا ۱۳۱۱ شماری از قزاق‌ها از شوروی به ایران مهاجرت کرده و در گنبد کاووس، بندر ترکمن و گرگان ساکن شدند و محل سکونتشان در هر سه شهر قزاق‌محله نام گرفت. برخی از قزاق‌ها در سال ۱۳۷۰ هنگام تشکیل کشور قزاقستان به آنجا برگشتند.[۴۴] بعضی ترکمن‌ها نیز در دهه‌های اخیر از شهرهای اطراف به گرگان مهاجرت کرده‌اند. در سال ۱۳۸۳ جمعیت ترکمن‌ها در گرگان ۲۵۱۹ نفر بود.[۱۶] مردم گرگان از نظر آداب و رسوم و سنن و به‌ویژه زبان[۴۵] در پیوند با استان همجوار مازندران هستند. اگر بخواهیم دربارهٔ فرهنگ عامه شهر گرگان کار و بررسی کنیم ناگزیریم آن را با فرهنگ عامه طبری (طبرستان یا استان مازندران) در نظر بگیریم که نسخه اصلی آن در طبرستان بوده و فرهنگ عامه گرگان یک برداشتی از فرهنگ طبرستان می‌باشد که در بخش‌هایی با فرهنگ خراسان آمیخته شده و اقوامی که به گرگان مهاجرت کرده‌اند مسلماً تأثیر و تأثراتی داشته‌اند، اما آن چیزی که غالب هست و در یک نگاه می‌شود دریافت اینست اکه زبان گرگان کاملاً تحت تأثیر زبان طبری می‌باشد[۴۶].

زبان[ویرایش]

مردم بومی شهرستان گرگان به چهار گویش طبری گرگانی، فارسی گرگانی، گویش زیارتی و گویش کتولی صحبت می‌کنند که سه گویش طبری گرگانی، گویش کتولی و گویش زیارتی زیرمجموعه زبان مازندرانی می‌باشد و گویش فارسی گرگانی زیر مجموعه گویش‌های فارسی-مازندرانی می‌باشد که تحت تأثیر زبان مازندرانی قرار دارد.

  1. طبری گرگانی: این گویش در نواحی غربی گرگان صحبت می‌شود.[۴۷]
  2. فارسی گرگانی: این گویش در نواحی شرقی گرگان صحبت می‌شود.[۴۸]
  3. گویش زیارتی: این گویش در نواحی جنوبی گرگان صحبت می‌شود.[۴۹]
  4. گویش کتولی: این گویش در نیمه شرقی گرگان به مرکزیت نوده ملک صحبت می‌شود.[۵۰]

دانشنامه ایرانیکا گویش گرگانی را همان زبان طبری می‌داند.[۵۱]زبان گرگانی با زبان طبری خویشاوندی نزدیک دارد.[۵۲] محمد بن احمد شمس‌الدین المقدسی جغرافی‌دان قرن چهارم هجری در کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم آورده‌است: لِسانٌ قومِس و جُرجان مُتَقارِبانِ یَستَمِعونَ اِلها یَقولونَ هاده و هاکِن و لهٌ حَلاوَةٌ و لِسانُ اَهلِ طبرستانَ مُقارِبٌ لَها الّی فی عَجَلِهِ یعنی زبان کومش و گرگان بهم نزدیک است و می‌گویند هاده و هاکِن [«بِده» و «بِکُن»] و آن را حلاوتیست و زبان مردم طبرستان بدانها نزدیک است تفاوت ندارد مگر در شتاب[۵۳][۵۴] لغت‌نامه دهخدا نیز گویش قدیم گرگانی را نزدیک به زبان مازندرانی و گویش‌های سمنانی دانسته و تصریح کرده‌است که هنوز هم در روستاهای اطراف گرگان گویشوران زبان مازندرانی زندگی می‌کنند.[۵۵] هرچند که زبان مازندرانی خود از دیدگاه تاریخی به همراه چند زبان دیگر، گویشی وابسته به زبان پارتی (زبان پهلوی اشکانی) می‌باشد.[۵۶] نمونه‌هایی از گویش قدیم گرگانی در نوشتارهای فرقهٔ حروفیه به‌جا مانده‌است. در سدهٔ دهم میلادی که منطقه‌ی گرگان از مراکز بازرگانی و فرهنگی منطقه شد نفوذ زبان فارسی به‌ویژه از سوی خراسان در گرگان افزایش یافت و در همین سده در شهر جرجان (نزدیک گنبد کاووس امروزی) زبان پارسی جای گویش گرگانی را گرفت.[۱۰] استرآباد (گرگان کنونی) زبان گرگانی را حفظ کرد تا این‌که در دورهٔ بین سده‌های ۱۵ تا پیش از آغاز سدهٔ ۱۹ میلادی این زبان در این منطقه به‌طور کل منقرض شد و جای خود را در استرآباد (گرگان کنونی) و پیرامون نیز به فارسی و در بخشی از گنبد کاووس و ترکمن‌صحرا به ترکمنی داد.[۵۷] گویش استرآبادی (گرگانی) در ۶ دی ۱۳۹۵ در فهرست آثار فرهنگی ناملموس کشور ثبت شد.[۵۸]

مذهب[ویرایش]

اکثریت شهر گرگان را شیعیان تشکیل می‌دهند.[۵۹] ترکمن‌ها و بلوچ‌ها غالباً پیرو مذهب سنی حنفی هستند.[۶۰] از اقلیت‌های مذهبی موجود در گرگان می‌توان به بهائیان اشاره کرد.[۶۱][۶۲]

جمعیت[ویرایش]

طبق سرشماری ۱۳۹۵ شهر گرگان با جمعیت 480,541 نفر شامل 241,700 مرد و 238,800 زن ۲۴امین شهر پرجمعیت ایران است.[۶۳][۶۴] رشد جمعیت گرگان در بین سال‌های ۷۵ تا ۸۵ ۲٫۲ و در بین سال‌های ۸۵ تا ۹۰ ۲٫۸ درصد بوده‌است؛ از این منظر گرگان در بین شهرهای «با نرخ رشد جمعیت زیاد» در ایران طبقه‌بندی می‌شود. مهاجرت‌های درون‌استانی و برون‌استانی از دلایل افزایش جمعیت گرگان هستند. تراکم جمعیت در شهرستان گرگان 297 نفر در هر کیلومترمربع است.[۲]

هرم جمعیتی گرگان در سال ۱۳۹۵[۶۵]
مردانسنزنان
۸٬۸۷۶ +۶۵ ۹٬۱۰۷
۵٬۵۹۷ ۶۰–۶۴ ۵٬۶۷۷
۸٬۰۸۷ ۵۵–۵۹ ۷٬۷۷۲
۱۰٬۰۵۳ ۵۰–۵۴ ۹٬۶۵۷
۱۲٬۰۸۱ ۴۵–۴۹ ۱۱٬۳۶۹
۱۳٬۴۶۵ ۴۰–۴۴ ۱۳٬۲۴۷
۱۶٬۵۲۴ ۳۵–۳۹ ۱۶٬۸۶۲
۱۹٬۸۴۲ ۳۰–۳۴ ۲۱٬۰۵۷
۱۷٬۰۹۲ ۲۵–۲۹ ۱۸٬۴۲۲
۱۲٬۷۴۰ ۲۰–۲۴ ۱۴٬۱۴۹
۱۱٬۶۱۹ ۱۵–۱۹ ۱۱٬۷۰۱
۱۲٬۱۶۸ ۱۰–۱۴ ۱۱٬۶۱۵
۱۳٬۰۶۶ ۵–۹ ۱۲٬۴۹۰
۱۳٬۵۸۷ ۰–۴ ۱۲٬۷۵۴

گردشگری[ویرایش]

ناهارخوران
آبشار مصنوعی جنگل ناهارخوران

جنگل ناهارخوران با مساحت ۳۰۰ هکتار در جنوب و فاصله ۱۰ کیلومتری از مرکز شهر گرگان قرار دارد. سرسبزی، هوای مطبوع و وجود امکانات رفاهی این منطقه باعث شده گردشگران بسیاری به آن جذب شوند. این جنگل ۴۰ میلیون سال قدمت دارد و جزو جنگل‌های هیرکانی است. ناهارخوران اقلیمی معتدل و نیمه‌مرطوب دارد. طبق دانشنامه گلستان منطقه جنگلی ناهارخوران با شیبی تند شروع می‌شود و پس از گذر کوتاهی از مسیر، یکنواخت می‌شود و تا پایان، ادامه می‌یابد.[۶۶][۶۷][۶۸][۶۹]

النگدره
النگدره

پارک جنگلی النگدره با مساحت ۱۸۵ هکتار در مسیر جاده ناهارخوران در ۵ کیلومتری جنوب غربی شهر واقع شده‌است. وجود امکانات رفاهی، تنوع پوشش گیاهی و هوای خنک‌تر این پارک نسبت به شهر سبب شده که پارک جنگلی شاخص شمال و یکی از ۷ منطقه نمونه گردشگری کشور محسوب شود.[۷۰][۷۱]

تپه هزارپیچ
نمایی از گرگان در شب از فراز هزارپیچ

تپه هزارپیچ یا هزارچم یکی از قدیمی‌ترین مکان‌های تفریحی گرگان با مساحت ۳۰۰ تا ۲۵۰ هکتار است. این تپه قبلاً جنگل بوده و در آن سرو بومی می‌روییده‌است؛ اما درختان آن در حال حاضر قطع شده و درختان جدیدی در آن کاشته شده‌اند. تپه هزارپیچ دارای سایت ورزشی است که از آن برای ورزش‌های سبک مانند چتربازی و پاراگلایدر استفاده می‌شود. این تپه بر منظره شهر گرگان اشراف دارد و آن را بام گرگان نیز می‌نامند. سوگله یا سروگله نام‌های قدیمی آن بوده‌اند.[۷۲]

تپه قلعه خندان

تپه قلعه خندان یکی از آثار بجا مانده از زمان ساسانیان است. این تپه در محدوده شهری و شمال غربی گرگان واقع شده و در سال ۱۳۶۴ ثبت ملی شده‌است. نقل است که یک بار یا چهار بار شتر گنج در قلعه‌خندان وجود دارد و این قلعه به دیوار بزرگ گرگان راه دارد. در پی کاوش‌ها در این تپه ساختار آجری و تکه سفالی با قدمت ۵۰۰ سال کشف شده‌است. قرار بود نخستین سایت موزه تخصصی زمین‌شناسی کشور در تپه قلعه خندان راه‌اندازی شود که به سرانجام نرسید.[۷۳][۷۴]

بناها[ویرایش]

بافت قدیم گرگان[ویرایش]

تصویر هوایی از بافت قدیم گرگان

بافت قدیم گرگان در سال ۱۳۱۰ به عنوان نخستین بافت تاریخی ایران و وسیع‌ترین بافت تاریخی در شمال کشور ثبت ملی شده‌است. این بافت ۱۶۲ هکتار مساحت دارد.[۷۵] این بافت شامل سه محله اصلی به نام‌های نعلبندان، سبزه‌مشهد و سبزه‌میدان است که هر محله دارای گذرهای فرعی‌تر از جمله محلات میخچه‌گران، سرچشمه، دوشنبه‌ای، شیرپشت، درب‌نو، شاهزاده قاسم و میرکریم و… است. این بافت دارای دو بخش اداری و مسکونی بوده که منازل موجود در بخش مسکونی عمدتاً متعلق به اواخر دوره قاجار و اوایل دوران پهلوی است. از خانه‌های تاریخی ارزشمند و موجود در این بافت می‌توان خانه باقری، خانه مفیدیان، خانه میرشهیدی، خانه خراسانی، خانه شفیعی، خانه شیرنگی و خانه امیرلطیفی را نام برد.[۷۶][۷۷][۷۸] مدرسه عمادیه که متعلق به دورهٔ صفویه است، در محله درب‌نو در همین بافت قرار دارد.[۷۹] خانه شفیعی و خانه رضاقلی نژاد که اکنون به عنوان بوتیک هتل و رستوران و در غالب «مجموعه تاریخی فرهنگی سرای خان» به شکل زیبایی بازسازی شده‌اند، از مقاصد اصلی گردشگران در قلب بافت قدیم گرگان هستند.

بازار نعلبندان
بازار نعلبندان

بازار نعلبندان که در بافت تاریخی گرگان قرار دارد، یکی از شلوغ‌ترین بازارهای شهر است و زمانی بزرگ‌ترین بازار شمال کشور محسوب می‌شد.[۸۰]این بازار به‌روایتی همزمان با دورهٔ سلجوقی قدمت دارد. بخشی از آن در سال ۱۳۱۰ هنگام خیابان‌کشی خیابان امام تخریب شده‌است.[۸۱]

مسجد جامع گرگان
حیاط مسجد جامع گرگان

مسجد جامع گرگان که بنای اولیهٔ آن متعلق به دروهٔ سلجوقی است، در کنار بازار اصلی شهر (بازار نعلبندان) قرار دارد. این مسجد چندین بار در دوره‌های مختلف تعمیر و بازسازی شده و بیشترین بازسازی‌های آن در دورهٔ تیموریان و صفویان و حال انجام شده‌است. درِ قدیمی منبت‌کاری شده، فرمان‌ها و سنگ‌نوشته‌های پادشاهان صفویه و افشاریه از آثار تاریخی موجود در مسجد جامع گرگان هستند.[۷۹]

موزه‌ها[ویرایش]

موزه باستان‌شناسی گرگان
موزه باستان‌شناسی گرگان

موزه باستان‌شناسی گرگان در سال ۱۳۵۵ به عنوان موزه سنگ قبر افتتاح شد. این موزه در بهمن ۱۳۶۷ با افزودن اشیاء باستانی تبدیل به موزه باستان‌شناسی شد و هم‌اکنون شامل سه بخش سنگ‌نوشته‌ها، باستان‌شناسی و مردم‌شناسی است. در موزه باستان‌شناسی گرگان آثار مربوط به دوره اشکانیان تا قاجار نگه‌داری می‌شود.[۸۲][۸۳]

کاخ‌موزه گرگان
استراحتگاه خانواده پهلوی در کاخ

کاخ‌موزه گرگان در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۸۸ افتتاح شد. بنای این کاخ در سال ۱۳۱۷ به دستور رضاشاه ساخته شده‌است و یکی از ۱۲ کاخ خانواده پهلوی در ایران است. بنای کاخ‌موزه گرگان در ۲۶ آذر ۱۳۳۶ ثبت ملی شده‌است. در طبقه همکف این موزه می‌توان از مجسمه‌های ۳۰ تن از مشاهیر استان گلستان از قرن سوم تاکنون بازدید کرد. در طبقه اول نیز ۱۰۰ قلم از لوازم و اشیای دوره پهلوی و استراحتگاه خانواده پهلوی قرار دارد. کاخ موزه گرگان اولین موزه شمال، چهارمین موزه تخصصی باستان‌شناسی و بیست و چهارمین موزه کشور به‌شمار می‌آید.[۸۴]

موزه صنایع دستی گرگان
خانه امیرلطیفی

موزه صنایع دستی گرگان واقع در خانه امیرلطیفی در بافت قدیم گرگان است. خانه امیرلطیفی متعلق به دورهٔ قاجار است و ثبت ملی نیز شده‌است؛ و هم‌اکنون در این موزه می‌توان از صنایع دستی روستای زیارت، رامیان، علی‌آباد کتول و شاهکوه، کارگاه‌های مسگری و کرسی خانه، خراطی و حصیربافی و بافندگی و صنایع دستی ترکمن‌ها و قزاق‌ها بازدید کرد.[۸۵][۸۶]

کاخ آقامحمدخان قاجار
نمای کلی کاخ آقامحمد خان قاجار

در ۲۲ بهمن ۱۳۹۱ کاخ آقا محمدخان قاجار تبدیل به «موزه زن در دفاع مقدس» شد. این کاخ تنها اثر بجا مانده از دارالحکومه آقا محمدخان است و در بهمن ۱۳۸۳ ثبت ملی شده‌است.[۸۷][۸۸]

هتل‌ها[ویرایش]

از جمله مراکز اقامتی شهر گرگان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:[۸۹]

نام درجه (تعداد ستاره) تعداد اتاق
پارتیا ۵ ۱۵۰
دلتا ۵ ۱۲۸
آذین ۴ ۳۲
شهاب ناهارخوران ۴ ۴۳
جهانگردی ناهارخوران ۳ ۶۷
کانیار ۳ ۲۷
جهانگردان شکیبا ۲ ۸
راه و ماه ۲ ۲۰
زیارت ۲ ۱۸
سرفراز ۲ ۱۳
هیرکان ۲ ۱۰
پارمیس ۲ ۲۶

غذاهای محلی[ویرایش]

از غذاهای محلی گرگان می‌توان خورش ساک، خورش ماش‌پتی، کدو ترشک، کوکوی اسفناج و نخودپلو را نام برد.[۹۰][۹۱]

شیرینی‌های سنتی[ویرایش]

نان زنجبیلی (لوزی)، حلوا اماج، نان سرغربیلی، نان پادرازی، قطاب و نان شیرمال از نان‌ها و شیرینی‌های سنتی شهر گرگان هستند.[۹۲][۹۳]

مراکز فرهنگی و هنری[ویرایش]

تئاتر[ویرایش]

گرگان از قدیم در حوزهٔ نمایش زبانزد بوده و نمایش‌ها تا پیش از ساخته شدن تئاتر شهر گرگان در تالار فخرالدین اسعد گرگانی اجرا می‌شد. تالار تئاتر شهر گرگان در ۵ شهریور ۱۳۹۲ با ظرفیت ۱۴۶ نفر در کنار تالار فخرالدین اسعد گرگانی افتتاح شد.[۹۴]

تالار فخرالدین اسعد گرگانی[ویرایش]

مقالهٔ اصلی: تالار فخرالدین اسعد گرگانی
کنسرت کیهان کلهر در تالار فخرالدین اسعد گرگانی

ساخت تالار فخرالدین اسعد گرگانی در سال ۱۳۵۱ آغاز شد و در ۸ اردیبهشت ۱۳۵۷ توسط فرح دیبا افتتاح شد. کار ساخت این تالار ۴۵۰ نفره ۶ سال طول کشید و طراحی آن به گونه‌ای انجام شد که دومین سن استاندارد تالار کشور بعد از تهران در گرگان باشد.[۹۵]

سینماها[ویرایش]

شهر گرگان پیش از انقلاب ۱۳۵۷ چهار سالن سینما داشت. اما پس از انقلاب چندین سال تنها دو سالن سینما وجود داشت و در حال حاضر ۶ سالن سینما دارد.[۹۶]

سینما عصر جدید

سینما عصر جدید در سال ۱۳۳۹ در خیابان مولن‌روژ (۵ آذر کنونی) ساخته شد. این سینما دو سالن با ظرفیت‌های ۳۹۵ و ۹۵ نفر دارد. نام پیشین این سینما مولن‌روژ بود. پس از مصادرهٔ اموال مالک سینما نام آن ابتدا به رسالت و سپس به عصر جدید تغییر داده شد. حوزه هنری مالک این سینما و محمدرضا کاشفی مدیر آن است.[۹۶][۹۷][۹۸][۹۹]

سینما بهمن

سینما بهمن در سال ۱۳۴۰ در میدان شهرداری ساخته شد. این سینما دارای دو سالن با ظرفیت‌های ۳۴۸ و ۱۴۴ نفر است. سینما بهمن متعلق به حوزه هنری است و مدیریت آن را مرتضی یوسفی بر عهده دارد.[۹۹][۱۰۰][۱۰۱]

سینما کاپری

سینما کاپری در سال ۱۳۴۶ در خیابان شالیکوبی (ولیعصر کنونی) افتتاح شد. این سینما در جریان انقلاب ۱۳۵۷ به آتش کشیده شد و به‌مدت ۳۰ سال مخروبه بود. در سال ۱۳۸۷ در مکان سینما کاپری مجتمع فرهنگی ساخته شد که در طبقهٔ چهارم آن پردیس سینمایی کاپری با دو سالن و مجموعاً ظرفیت ۴۲۱ نفر قرار دارد. مالک این سینما محمدرضا نجفی و صفایی مدیر آن است.[۹۶][۹۹]

سینما مهتاب

سینما مهتاب که در خیابان کاخ (پاسداران کنونی) قرار داشت، به دلیل مقاومت نکردن مالک آن (رئیس اسبق بنیاد شهید) در اواخر دهه ۶۰ تعطیل شد و ساختمانش در اختیار اداره کل زندان‌های استان گلستان قرار گرفت.[۹۶][۱۰۲]

مراکز آموزشی[ویرایش]

آموزش عالی[ویرایش]

سردر دانشگاه آزاد گرگان

گرگان دارای ۵ دانشگاه شامل دانشگاه‌های علوم پزشکی، علوم کشاورزی و منابع طبیعی، آزاد، پیام نور و گلستان است. مؤسسات آموزش عالی میرداماد، حکیم جرجانی، لامعی و بهاران نیز از دیگر مراکز آموزش عالی شهر گرگان هستند.[۱۰۳]

مدرسه‌ها[ویرایش]

مدرسهٔ ایرانشهر که در سال ۱۳۱۷ ه‍.خ تأسیس شده، از قدیمی‌ترین مدرسه‌های گرگان است.[۱۰۴] فعالیت این مدرسه در سال ۱۳۹۰ برای بازسازی متوقف شد و از مهر ۱۳۹۵ دوباره آغاز به‌کار کرد. افراد سرشناسی که در این مدرسه تحصیل کرده‌اند سید رضا سیدین (پدر ورزش گرگان) عبدالقیوم ابراهیمی (بنیانگذار دانشگاه آزاد اسلامی گرگان) و محمدرضا لطفی (نوازنده تار، نواساز و مدرس، محقق و مؤلف) هستند.[۱۰۵]

هم‌اکنون شهرستان گرگان دارای ۸۰ هزار دانش‌آموز است که ۲۵٫۸ آنها در مدارس غیردولتی درس می‌خوانند. گرگان از حیث دانش‌آموزان مدارس غیردولتی رتبهٔ نخست را در استان گلستان و ایران دارد.[۱۰۶] فضای آموزشی به ازای هر دانش‌آموز در گرگان ۰٫۷ مترمربع است.[۱۰۷]

حوزه‌های علمیه[ویرایش]

مدرسه عمادیه

مدرسه عمادیه که حوزهٔ علمیه‌ای متعلق به دورهٔ صفویه است، یکی از قدیمی‌ترین مدارس گرگان و ایران به‌شمار می‌آید. این مدرسه در سال ۹۵۲ ه‍.ق به‌دست روح‌الله حسینی استرآبادی ساخته شده‌است. مدرسه عمادیه تا دوران قاجار از سبک رایج آموزشی برای تعلیم و تربیت دانش‌پژوهان بهره می‌برد و هزینهٔ آن توسط متولی و موقوفات بسیار تأمین می‌شد.[۱۰۸][۱۰۹]

از حوزه‌های علمیه موجود در شهر گرگان می‌توان به حوزه‌های علمیهٔ امام خمینی، دارالشفاء، محسنیه، امام صادق و رضویه و جامعة المصطفی العالمیة (اهل تسنن) اشاره کرد.[۱۱۰][۱۱۱][۱۱۲]

کتابخانه‌ها[ویرایش]

نخستین کتابخانه در گرگان به عصر صفوی (قرن ۱۱ ه‍.ق) بازمی‌گردد که کتابخانه حسین اردبیلی‌نژاد استرآبادی نام داشت. نخستین کتابخانهٔ عمومی گرگان در سال ۴۶–۱۳۴۵ فعالیت خود را با ۹۵۲ جلد کتاب آغاز کرد. این کتابخانه در سال ۱۳۵۸ به محل فعلی آن در پارک شهر منتقل شد و کتابخانه عمومی شماره یک گرگان نام گرفت.[۱۱۳] کتابخانه عمومی شماره یک گرگان در سال ۱۳۸۴ به کتابخانه میرفندرسکی تغییر نام داد.[۱۱۴]

در شهرستان گرگان ۷ کتابخانه عمومی و ۱۱ کتابخانهٔ مشارکتی وجود دارد.[۱۱۵] کتابخانه‌های میرداماد، میرفندرسکی، حافظ و بشارت از کتابخانه‌های عمومی گرگان هستند.[۱۱۶][۱۱۷][۱۱۸]

بیمارستان‌ها[ویرایش]

نام نوع تأسیس
بیمارستان ۵ آذر دولتی ۱۳۱۰[۱۱۹]
بیمارستان فلسفی خصوصی ۱۳۴۲
بیمارستان دزیانی دولتی ۱۳۴۳[۱۲۰]
بیمارستان مسعود خصوصی ۱۳۴۶[۱۲۱]
بیمارستان کودکان طالقانی دولتی ۱۳۶۰[۱۲۲]
بیمارستان دکتر موسوی خصوصی ۱۳۷۴[۱۲۳]
بیمارستان شهید صیاد شیرازی دولتی ۱۳۹۰[۱۲۴]
بیمارستان حکیم جرجانی (تأمین اجتماعی) دولتی ۱۳۹۲[۱۲۵]
بیمارستان سوانح سوختگی دولتی ۱۳۹۴[۱۲۶]
بیمارستان قلب شفا خصوصی ۱۳۹۴[۱۲۷]
بیمارستان ۵ آذر

مرکز آموزشی درمانی ۵ آذر در سال ۱۳۱۰ تأسیس شد. این بیمارستان در حال حاضر ۴۰۰ تخت بستری داشته و بیش از ۸۰ پزشک متخصص و فوق تخصص در این مرکز مشغول به کارند.[۱۲۸]

بیمارستان دزیانی

بیمارستان دزیانی در سال ۱۳۴۳ با نام زایشگاه زنان و زایمان توسط محمود سیفی - وصی دزیانی - افتتاح شد و به جمعیت شیر و خورشید سرخ واگذار شد.[۱۲۰]

بیمارستان فلسفی

بیمارستان فلسفی در سال ۱۳۴۲ توسط محمود و ابوالقاسم فلسفی با ۲۵ تخت تأسیس شد. هم‌اکنون تعداد تخت مصوب بیمارستان ۱۲۸ عدد است که ۱۰۰تای آن‌ها فعال است.[۱۲۸]

بیمارستان طالقانی

بیمارستان تخصصی کودکان طالقانی در سال ۱۳۶۰ با ۱۲۰ تخت تأسیس شد. این بیمارستان اصلی‌ترین مرکز ارجاع بیماران در رشته‌های مختلف تخصصی و فوق تخصصی کودکان و نوزادان در استان گلستان است.[۱۲۲]

بیمارستان شهید صیاد شیرازی

این بیمارستان در سال ۱۳۹۱ با حضور رئیس‌جمهور با ۳۰۰ تخت افتتاح شد. هم‌اکنون بیمارستان شهید صیاد شیرازی دارای ۳۴۰ تخت فعال و بزرگترین مرکز آموزشی درمانی استان است.[۱۲۴]

سیاست[ویرایش]

شهرداری[ویرایش]

عمارت شهرداری گرگان در بهار ۱۳۲۱

شهرداری گرگان در سال ۱۳۰۴ تأسیس شد؛ اما پیش از آن بلدیه در نزدیکی عمارت آقامحمدخانی وجود داشت. پس از تشکیل شهرداری، بلدیه به محل جدیدش منتقل شد و از سال ۱۳۱۴ نام آن با عنوان شهرداری فراگیر شد.[۱۲۹]

گرگان دارای سه منطقهٔ شهرداری است.[۱۳۰] شهرداری مرکزی در مرکز شهر گرگان، شهرداری منطقهٔ یک در خیابان مصطفی خمینی (کوی علی‌محمدی)، منطقهٔ دو در در بلوار قدس (خیابان چاله‌باغ)[۱۳۱] و منطقهٔ سه در خیابان رجایی واقع شده‌اند.[۱۶]

شهرهای خواهرخوانده[ویرایش]

همچنین ببینید: فهرست شهرهای دارای خواهرخوانده در ایران
آق‌تاو، یکی از خواهرخوانده‌های گرگان
صامسون، یکی از خواهرخوانده‌های گرگان
گوانگ‌ژو، یکی از خواهرخوانده‌های گرگان

گرگان با سه شهر جهان دارای پیوند خواهرخواندگی است.

نام کشور شهر خواهرخوانده از سال
قزاقستان قزاقستان آق‌تاو ۲۰۰۷[۱۳۲]
ترکیه ترکیه صامسون ۲۰۱۱[۱۳۳]
چین چین گوانگ‌ژو ۲۰۱۹[۱۳۴]

کنسولگری‌ها[ویرایش]

همچنین ببینید: باغ کنسولگری روسیه در گرگان
کشور وضعیت
ترکمنستان ترکمنستان فعال[۱۳۵]
قزاقستان قزاقستان فعال[۱۳۶]
روسیه روسیه غیرفعال

معضلات شهری[ویرایش]

ترافیک[ویرایش]

ترافیک یکی از معضلات شهری در گرگان به حساب می‌آید و یکی از دلایل آن قرارگیری گرگان در مسیر مسافران است. جاده ناهارخوران از پرترددترین خیابان‌های گرگان است و به‌خصوص آخر هفته‌ها دچار ترافیک شدیدی می‌شود. ساختن تقاطع‌های غیرهمسطح، تعریض معابر، احداث راه جایگزین برای بعضی مسیرها، یک‌طرفه کردن خیابان‌ها و… از اقداماتی است که شهرداری برای کاهش ترافیک انجام داده یا قصد انجام آن را دارد. البته پروژه‌هایی مانند تقاطع‌های غیرهمسطح در دخانیات و گلشهر شکست خوردند و تأثیری در کاهش ترافیک نداشتند.[۱۳۷][۱۳۸][۱۳۹][۱۴۰][۱۴۱]

حاشیه‌نشینی[ویرایش]

جمعیت کشور از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۵ دو برابر شده اما جمعیت استان گلستان و گرگان چهار برابر شده‌است. مهاجرت از دلایل این رشد ناگهانی جمعیت است که باعث شده در استان گلستان دو برابر متوسط کشور حاشیه‌نشینی وجود داشته باشد.[۱۴۲][۱۴۳] مناطق اسلام‌آباد، قلعه حسن، کوی افسران و حد فاصل اوزینه و کاشانی از مناطق حاشیه‌نشین گرگان هستند.[۱۴۴] سازه‌های نامناسب و غیراستاندارد، بیکاری، افزایش کودکان کار خیابانی، اعتیاد، خرید و فروش مواد، افزایش زنان بی‌سرپرست، افراد و ازدواج‌های بی‌هویت مشکلاتی هستند که حاشیه‌نشینی در پی دارد.[۱۴۵]

ترابری[ویرایش]

فاصله گرگان تا برخی از مناطق شهری ایران:[۱۴۶]

شهر مقصد طول مسافرت
اردبیل ۷۶۴ کیلومتر
اصفهان ۸۳۶ کیلومتر
اهواز ۱۲۷۱ کیلومتر
ایلام ۱۱۰۷ کیلومتر
بندرعباس ۱۷۳۱ کیلومتر
تبریز ۹۹۶ کیلومتر
تهران ۳۹۷ کیلومتر
چابهار ۲۲۱۶ کیلومتر
رشت ۴۹۸ کیلومتر
زنجان ۷۱۶ کیلومتر
ساری ۱۳۰ کیلومتر
سمنان ۳۷۷ کیلومتر
سنندج ۸۹۸ کیلومتر
کرمانشاه ۹۲۳ کیلومتر
مشهد ۵۶۹ کیلومتر
همدان ۷۳۴ کیلومتر
اراک ۶۷۷ کیلومتر

فرودگاه[ویرایش]

مقالهٔ اصلی: فرودگاه گرگان
فرودگاه گرگان

پروازهای داخلی فرودگاه بین‌المللی گرگان تهران، مشهد، زاهدان، کیش، بندرعباس، رشت، تبریز، شیراز، چابهار، قشم و عسلویه هستند.[۱۴۷][۱۴۸] به‌صورت هفتگی پروازهای عتبات عالیات نیز دایر است.[۱۴۷] شرکت‌های هواپیمایی ایران ایر، آسمان، قشم ایر، کیش ایر، زاگرس و پویا ایر پروازهای این فرودگاه را برعهده دارند.[۱۴۹] به تازگی نیز پرواز گرگان-اکتائو جهت برقراری ارتباط ایران با قزاقستان برقرار شد.

راه‌آهن[ویرایش]

مقالهٔ اصلی: ایستگاه راه‌آهن گرگان
ایستگاه راه‌آهن گرگان

ایستگاه راه‌آهن گرگان در ۹ آبان ۱۳۳۹ در مسیر خط راه‌آهن بندرترکمن - گرگان افتتاح شد.[۱۵۰][۱۵۱] عملیات اجرایی راه‌آهن گرگان - اینچه‌برون - ترکمنستان در سال ۱۳۹۲ پایان یافت و در سال ۱۳۹۳ به شکل رسمی افتتاح شد.[۱۵۲] این مسیر بخشی از پروژه ریلی راه‌آهن گرگان – اینچه برون – اترک – برکت در سه کشور قزاقستان، ترکمنستان و ایران است. طول این خط آهن حدود ۹۰۸ کیلومتر است که ۱۲۰ کیلومتر آن در قزاقستان، ۷۰۰ کیلومتر در ترکمنستان و ۸۸ کیلومتر در ایران قرار دارد.[۱۵۳] این راه‌آهن بر اثر سیل فروردین ۱۳۹۸ دچار خرابی شده بود که بازسازی شد.[۱۵۴] قرار است راه‌آهن گرگان - مشهد در ۵ قطعه کارگاهی در مسیرهای گرگان، گنبد کاووس، کلاله، بجنورد، شیروان و مشهد به طول ۵۵۰ کیلومتر ساخته شود.[۱۵۵]

ترمینال[ویرایش]

ترمینال گرگان در میدان انقلاب، در حاشیهٔ شمال غربی شهر قرار دارد و بزرگترین ترمینال مسافرتی شمال ایران است.[۱۵۶][۱۵۷]

تاکسی[ویرایش]

طرح پرداخت الکترونیکی کرایه تاکسی در سال ۱۳۹۸ در گرگان اجرا شد. گرگان پس از تهران دومین شهر اجراکنندهٔ این طرح در کشور است.[۱۵۸] طبق آخرین آمار در فروردین ۱۴۰۰، ۲ هزار و ۹۲۲ دستگاه تاکسی در سطح شهر گرگان در حال فعالیت هستند.[۱۵۹]

مترو[ویرایش]

از سال ۱۳۹۳، بحث ایجاد مترو در گرگان مطرح بود. مترو گرگان شامل دو خط است که شبیه آن در تبریز در حال اجرا است. حتی نمایندگان شرکت چینی "سیتیک" برای بررسی احداث قطار شهری در گرگان حاضر شدند. ولی هنوز خبر جدیدی در مورد مترو یافت نشد.

مونوریل[ویرایش]

طرح مونوریل گرگان از سال ۱۳۹۳ موافقان و مخالفان زیادی دارد و در میان کارشناسان، بحث های گوناگونی درباره ممکن و یا غیرممکن بودن اجرای این طرح، مطرح است. طرحی که به گفته رییس وقت شورای اسلامی شهر گرگان زمان اجرای آن حداقل ۵ و حداکثر ۱۰ سال برآورد شده است ولی هنوز تاکنون برآورد نشده است.

تراموا[ویرایش]

ایجاد خط تراموا جهت کنترل ترافیک شهر گرگان از برنامه‌های حوزه ترافیک شهرداری بوده است. طرحی که از سال ۱۳۹۳ مطرح بود و اواخر سال ۱۳۹۷ در جلسه شورای ترافیک شهرستان پیگیری تراموا و ساخت آن در گرگان تصویب شد اما این امر نیازمند پیگیری های مسئولان استانی هم است. به منظور ساماندهی و مدیریت ترافیك شهری در نظر است برای دو مسیر پر تردد این شهر، اقدام به اجرای پروژه تراموا شهری شود.

رسانه‌ها[ویرایش]

صدا و سیما[ویرایش]

رادیو گرگان از سال ۱۳۳۲ فعالیت خود را با نام رادیو ارتش آغاز کرد. ساختمان اداری و مرکز تولید و پخش آن در ابتدا در اداره پست و تلگراف گرگان بود و فرستنده آن در پارک شهر کنونی قرار داشت. در سال ۱۳۳۸ تولید برنامه‌های رادیو گرگان از ۱ ساعت به ۲ ساعت (۱ ساعت فارسی و ۱ ساعت ترکمنی) افزایش یافت. رادیو گرگان و رادیو ساری از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ از زیرمجموعه‌های مرکز رشت حساب می‌شدند و پس از انقلاب ۱۳۵۷ به‌طور مستقل به فعالیت خود ادامه دادند. صدا و سیمای مرکز گلستان ساخت برنامه‌های تلویزیونی را از سال ۱۳۶۹ شروع کرد که آثار تولیدی محلی و همچنین به زبان ترکمنی آن از شبکه استانی مازندران پخش می‌شد. صدا و سیمای مرکز گلستان در نیمه دوم سال ۱۳۷۸ افتتاح شد که در هفته ۳۶۰۰ دقیقه برنامه داشت. شبکه استانی گلستان نیز در ۲۷ اسفند ۱۳۸۳ با ۲۶۰ دقیقه برنامه در روز راه‌اندازی شد. مجموعه ساختمانی و سیستم رادیویی کنونی این مرکز از ۱۶ اسفند ۱۳۶۹ مورد استفاده قرار گرفته و یکی از مدرن‌ترین و مجهزترین مراکز رادیویی ایران است.[۱۶۰][۱۶۱]

نشریه‌ها[ویرایش]

صفحه نخست شماره ۱۲ نامه قابوس. ۲۴ مهر ۱۳۱۴

از نخستین نشریهٔ گرگان اطلاعات موثقی در دست نیست اما به‌گفتهٔ سید محمدکاظم مداح، نخستین نشریه، بولتن یا خبرنامهٔ بدون عنوان چاپخانه گرگان است که در سالگرد تأسیس چاپخانه ریحانی و ۲۴امین سالگرد مشروطیت مصادف با ۱۴ مرداد ۱۳۰۹ چاپ و توزیع شد. این نشریه در بین مدعوین از طبقات مختلف، شامل معاریف، بزرگان، روحانیون، رؤسای ادارات، نظامی و انتظامی که در جشن شرکت داشتند، پخش شد. «نامهٔ قابوس» یکی از نخستین نشریه‌های گرگان است که در سال ۱۳۱۴ توسط میرزا محمدعلی خان عبهری منتشر شد. در فاصله سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ به‌علت پایان یافتن دولت رضاشاه و در نتیجه ایجاد فضای باز سیاسی مطبوعات مختلفی از جمله ندای گرگان (هفته‌نامهای به زبان فارسی و ترکمنی مربوط به حزب توده در گرگان)، آذر گرگان (هفته‌نامه‌ای با روش سیاسی، اجتماعی و خبری)، پیام گرگان (هفته‌نامه دیگری با روش سیاسی، اجتماعی و خبری) و… به چاپ می‌رسیدند. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ این فضای باز پایان یافت و مطبوعات رونق چندانی نداشتند. منوچهر نوازش یکی از فعال‌ترین چهره‌های مطبوعاتی در دوران پس از کودتا بود که هفته‌نامه «نهضت» را در ۱۳۲۶ در ساری و هفته‌نامه «شمال ایران» را در ۱۳۴۲ در گرگان منتشر کرد. شمال ایران در قطع روزنامه و در ۴ و گاه ۸ صفحه منتشر می‌شد. این نشریه بعدها به علت نوشتن مقاله‌ای دربارهٔ تصاحب زمین توسط تیمسار مزین توقیف شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ تا سال ۱۳۶۰ مطبوعاتی همچون ندای ترکمن، چکلش، ندای مستضعفین، فصل گرگان و… در گرگان فعالیت داشتند. از سال ۱۳۶۰ به علت ایجاد فضای جدید در کشور فعالیت فرهنگی رونقی نداشت و از این سال تا سال ۱۳۷۶ نشریات مستقلی برای گرگان و دشت منتشر نمی‌شد. البته «گرگان و دشت» ضمیمه‌ای از هفته‌نامه «اقتصاد خراسان» بود که نخستین شماره آن در ۴ صفحه در خرداد ۱۳۷۴ و آخرین شمارهٔ آن در بهمن همان سال منتشر شد. در سال ۱۳۷۶ با تصویب لایحهٔ تأسیس استان گلستان و روی کار آمدن دولت خاتمی فضای جدیدی ایجاد شد. در این سال‌ها نشریاتی همچون گلشن مهر، گرگان امروز، استرآباد، میرداماد و… منتشر شدند. از سال ۱۳۸۴ با روی کار آمدن دولت احمدی‌نژاد به علت تفاوت دیدگاه با دولت پیشین فعالیت‌های مطبوعاتی کمرنگ شد و دوران پرتحرک مطبوعاتی ۸۴–۱۳۷۶ از تب و تاب افتاد.[۳۴]

منابع[ویرایش]

  1. ↑ "جمعیت استان گلستان بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ از سوی ملاغلامعلی معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی گلستان اعلام شد". www.amar.org.ir. Retrieved 8 August 2019.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ToolAutoGenRef21 وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  3. ↑ استرآباد/Fa/ShowBmiStateInfo.aspx?tid=20&sid=42&AspxAutoDetectCookieSupport=1 بانک ملی ایران]: وضعیت اجتماعی گلستان، بازدید: اکتبر ۲۰۰۹.
  4. ↑ سایت شهرداری و شورای اسلامی شهر گرگان. بازدید: نوامبر ۲۰۰۹.
  5. ↑ همشهری. پنجشنبه ۵ شهریور ۱۳۸۳ - سال دوازدهم - شماره - ۳۴۷۸. بازدید: نوامبر ۲۰۰۹.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ «ارتفاع شهرهای ایران نسبت به دریا بر حسب متر – دی جی ام تکنو میکس». دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ ۷٫۵ ۷٫۶ https://www.amar.org.ir/Portals/0/PropertyAgent/461/Files/7294/Havashenasi_Marakez_Ostan_94.xlsx
  8. ↑ "شهردار گرگان معرفی شد- اخبار استانها - اخبار تسنیم - Tasnim". خبرگزاری تسنیم - Tasnim. Retrieved 8 August 2019.
  9. ↑ Borjian, H. ۲۰۰۸. «The Extinct Language of Gurgan: Its Sources and Origins". JOURNAL- AMERICAN ORIENTAL SOCIETY. ۱۲۸ (۴): ۶۸۱–۷۰۸.
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ Borjian, H. ۲۰۰۸. "The Extinct Language of Gurgan: Its Sources and Origins". JOURNAL- AMERICAN ORIENTAL SOCIETY. ۱۲۸ (۴): ۶۸۱–۷۰۸.
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ «تغییر نام «استراباد» به «گرگان» گسست تاریخی ایجاد کرد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۷-۱۰-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ «معرفی کلی». پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری گرگان. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  13. ↑ ۱۳٫۰۰ ۱۳٫۰۱ ۱۳٫۰۲ ۱۳٫۰۳ ۱۳٫۰۴ ۱۳٫۰۵ ۱۳٫۰۶ ۱۳٫۰۷ ۱۳٫۰۸ ۱۳٫۰۹ ۱۳٫۱۰ ۱۳٫۱۱ ۱۳٫۱۲ "ASTARĀBĀD – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. Retrieved 8 August 2019.
  14. ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ www.yjc.ir https://www.yjc.ir/fa/news/6303257/استرآباد-از-گذشته-تا-امروز-تصاویر. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  15. ↑ «استرآباد از گذشته تا امروز». www.yjc.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ ۱۶٫۳ «مشخصات-عمومی-شهر». پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری گرگان. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  17. ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ ۱۷٫۳ «استرآباد در سفرنامه‌های عصر قاجار». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ «تاریخ و مشاهیر گرگان تاریخ و مشاهیر گرگان». پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری گرگان. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ استرآباد و گرگان. اسدالله معطوفی. انتشارات درخشش. مشهد. ۱۳۷۴
  20. ↑ «گرگان‌شناسی – همه چیز دربارهٔ گرگان». پارس اینفوتک. ۲۰۱۹-۰۴-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  21. ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ ۲۱٫۲ «GORGAN v. Pre-Islamic history – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  22. ↑ «GORGAN vi. History From The Rise Of Islam – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  23. ↑ خواجه‌نژاد، احمد (زمستان ۱۳۹۴). «تشیع جرجان و استرآباد در عصر سلجوقیان». فصل‌نامه اختصاصی مطالعات فرهنگی (۲): ۱۳. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  24. ↑ صورت الارض. ابن حوقل. دکتر جعفر شعار. بنیاد فرهنگ. تهران ۱۳۴۵
  25. ↑ خزائلی، علیرضا. جغرافیای تاریخی سرزمین‌های اسلامی. ص. ۱۷۸.
  26. ↑ ستوده، منوچهر (۱۳۶۶). شهرهای ایران جلد دوم. انتشارات جهاد دانشگاهی. ص. ۳۰۹.
  27. ↑ ستوده، منوچهر (۱۳۶۶). شهرهای ایران جلد دوم. انتشارات جهاد دانشگاهی. ص. ۳۰۸.
  28. ↑ ذبیحی، مسیح. استرآباد نامه. تهران: انتشارات امیرکبیر. ص. ۷.
  29. ↑ کیا، صادق (۱۳۵۳). شاهنامه و مازندران. انتشارات وزارت فرهنگ و هنر. ص. ۲۹–۲۸.
  30. ↑ "Hyrcania | ancient region, Iran". Encyclopedia Britannica. Retrieved 8 August 2019.
  31. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ToolAutoGenRef22 وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  32. ↑ "نشریه باستان‌شناسی جهان امروز" (PDF). Retrieved 8 August 2019.
  33. ↑ University of Edinburgh (2008, February 18). Excavations In Iran Unravel Mystery Of 'Red Snake'. ScienceDaily. Retrieved February 19, 2008, from http://www.sciencedaily.com /releases/۲۰۰۸/۰۲/۰۸۰۲۱۸۱۵۵۵۳۴.htm
  34. ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ ۳۴٫۲ رجایی، رحمت‌الله (تابستان ۱۳۹۵). «مطبوعات سرزمین گرگان» (PDF). فصل نامه اختصاصی مطالعات فرهنگی (۴): ۶ الی ۱۱. دریافت‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۹.
  35. ↑ الکامل فی التاریخ. ج. ۳ صفحه=۱۰۹–۱۱۰.
  36. ↑ «گلستان ما - جرقه تفکیک گلستان از مازندران در سال 66 زده شد / برخی افراطی‌های شرق گلستان با نام استان گرگان مخالف بودند / وقتی استاندار شدم با احمدی‌نژاد مشورت کردم». golestanema.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۳۱.
  37. ↑ https://exceliran.com/download/3228/
  38. ↑ کریمی, امید. "شهر گرگان | دیدنی‌های گرگان".
  39. ↑ http://gorgan-b.golestantvto.ir/docs/markaz/city/gorgan-b.pdf
  40. ↑ ۴۰٫۰ ۴۰٫۱ http://pdfarchive.ir/pack-13/Do_25813890407.pdf
  41. ↑ «گرگان پتانسیل زلزله ۷ ریشتری را دارد / در هر دهه ۲». خبرگزاری علم و فناوری. ۱۳۹۶/۱۱/۱۱. دریافت‌شده در 2019-08-03. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  42. ↑ «هر هشت سال، احتمال وقوع یک زمین‌لرزه بیش از 5 ریشتر در گرگان». ایسنا | گلستان. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۳.
  43. ↑ اسلوب، نویسنده: (۲۰۱۵-۰۵-۲۳). «زبان و گویش مردم گلستان | سیری در ایران». جامع‌ترین پایگاه معرفی جاهای دیدنی ایران - سیری در ایران. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  44. ↑ «طی 10 سال گذشته 250 خانوار قزاق از ایران به قزاقستان کوچ کرده‌اند». iranpress.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  45. ↑ GORGĀNI DIALECT in Encyclopædia Iranica
  46. ↑ «مستند گلستانم آرزوست. بخش هفتم: معرفی شهر گرگان. گفتگوی مهدی خلیلی راوی مستند با محمود اخوان مهدوی پژوهشگر گرگانی: مردم گرگان از نظر آداب و رسوم و سنن و به‌ویژه زبان در پیوند با استان همجوار (مازندران) هستند. اگر بخواهیم دربارهٔ فرهنگ عامه شهر گرگان کار و بررسی کنیم ناگزیریم آن را با فرهنگ عامه طبری (طبرستان یا مازندران) در نظر بگیریم که نسخه اصلی آن در طبرستان بوده و فرهنگ عامه گرگان یک برداشتی از فرهنگ طبرستان می‌باشد که در بخش‌هایی با فرهنگ خراسان آمیخته شده و اقوامی که به گرگان مهاجرت کرده‌اند مسلماً تأثیر و تاثراتی داشته‌اند، اما آن چیزی که غالب هست و در یک نگاه می‌شود دریافت اینست اکه زبان گرگان کاملاً تحت تأثیر زبان طبری می‌باشد». وبگاه شبکه مستند صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
  47. ↑ تربتی نژاد، حسین (۱۳۹۱). «توصیف ساختمان فعل در گویش طبری غرب گرگان»: ۹۲.
  48. ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 199.
  49. ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 199.
  50. ↑ BORJIAN, HABIB (2004). "Mazandaran: Language and People (The State of Research)". Yerevan State University (به انگلیسی): 295. doi:10.1163/1573384043076045.
  51. ↑ GORGĀNI DIALECT see MĀZANDARĀNI,. , “GORGĀNI DIALECT,” Encyclopædia Iranica, online edition
  52. ↑ برجیان، جبیب؛ ایرانی، اکبر؛ کیانفر، جمشید؛ نورانی نژاد، ستایش (۱۳۸۸). «متون طبری». آینه میراث فصلنامه ویژه نقد کتاب، کتاب‌شناسی، واطلاع رسانی در حوزه متون. دوره جدید ضمیمه شماره ۱۵: صفحه ۱۶.
  53. ↑ برجیان، جبیب؛ ایرانی، اکبر؛ کیانفر، جمشید؛ نورانی نژاد، ستایش (۱۳۸۸). «متون طبری». آینه میراث فصلنامه ویژه نقد کتاب، کتاب‌شناسی، واطلاع رسانی در حوزه متون. دوره جدید ضمیمه شماره ۱۵: صفحه ۱۱.
  54. ↑ احسن التّقاسیم فی معرفة الاقالیم، ص ۳۶۸
  55. ↑ «حروفیان». لغت‌نامه دهخدا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۴.
  56. ↑ «DIMLĪ – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  57. ↑ همان. ص۶۸۸.
  58. ↑ "گویش استرابادی". golestan.irib.ir.
  59. ↑ اروجی، فاطمه؛ جودی سفیدان، قادر؛ معرفت سفیدان، عبادالله (پاییز ۱۳۹۵). «نگرشی بر وضعیت شیعیان طی سده‌های سوم و چهارم هجری» (۱۶): ۱۵. دریافت‌شده در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۹.
  60. ↑ http://ensani.ir/file/download/article/20160306144637-10029-117.pdf
  61. ↑ «مازندنومه :جغرافیای جمعیتی بهاییان ایران و مازندران». mazandnume.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  62. ↑ «۲۴ بهائی در استان گلستان به زندان محکوم شدند». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  63. ↑ «درگاه آمار ایران».
  64. ↑ "بزرگترین شهرهای ایران بر حسب جمعیت | 50 شهر اول | رتبه :: Rotbe3". Retrieved 8 August 2019.
  65. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۹.
  66. ↑ «نگاهی به رودخانه زیارت و وضعیت آبرسانی در شهر گرگان». پایگاه خبری گلستان نو. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۲.
  67. ↑ «جنگل ناهارخوران شهرت جهانی دارد». ana.ir. ۲۰۱۸-۱۲-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۲.
  68. ↑ «راهنمایی برای گشت وگذار در منطقه جنگلی ناهارخوران در استان گلستان». همشهری آنلاین. ۲۰۱۴-۱۰-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۲.
  69. ↑ «ناهارخوران گرگان | آدرس، تصاویر و هر آنچه باید بدانید». کارناوال − راهنمای سفر. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۲.
  70. ↑ اسلوب (۲۰۱۳-۰۷-۰۷). «پارک جنگلی النگدره بهشت پاییزی گرگان | سیری در ایران». جامع‌ترین پایگاه معرفی جاهای دیدنی ایران - سیری در ایران. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۲.
  71. ↑ «گرگان| پارک‌های جنگلی گرگان؛ جادوی رنگ‌ها تا حضور "مرال‌ها"+فیلم- اخبار استانها - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۲.
  72. ↑ «خبرگزاری فارس - جنگل هزارپیچ، زیباترین چشم‌انداز در ارتفاعات گرگان + تصاویر». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۸-۰۳-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۳.
  73. ↑ «قلعه خندان گرگان را به قطب توریسم تبدیل می‌کند». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۹-۰۳-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۳۱.
  74. ↑ «قلعه ای خندان با 1500 سال قدمت در وسط یک شهر موزه می‌شود- اخبار اجتماعی - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۳۱.
  75. ↑ کوچه به کوچه در بافت قدیم گرگان
  76. ↑ "گرگان|بافت قدیم گرگان، بهشتی برای گردشگران و دوستداران میراث فرهنگی+فیلم- اخبار استانها - اخبار تسنیم - Tasnim". خبرگزاری تسنیم - Tasnim.
  77. ↑ https://www.irna.ir/news/82739931/بافت-تاریخی-گرگان-پایگاه-ملی-شد
  78. ↑ "بافت قدیم گرگان، بهشتی برای گردشگران و دوستداران میراث فرهنگی". ایسنا | گلستان.
  79. ↑ ۷۹٫۰ ۷۹٫۱ "آثار تاریخی شهر گرگان". e-gorgan.com.
  80. ↑ "بازار نعلبندان". خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 15 اکتبر 2015.
  81. ↑ "قدیمی‌ترین بافت تاریخی ثبت‌شده کشور؛ گواه غنای فرهنگی «استرآباد»". خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 5 آوریل 2017.
  82. ↑ «موزه گرگان». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۹-۰۶-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۹.
  83. ↑ «میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان / موزه باستان‌شناسی گرگان». www.golestanchto.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اکتبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۹.
  84. ↑ «تماشای تاریخ و فرهنگ استراباد در کاخ موزه گرگان». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۷-۰۳-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۹.
  85. ↑ «گشتی در اولین موزه صنایع‌دستی گلستان/ این خانه هنوز زنده است». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۶-۰۲-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۹.
  86. ↑ «گرگان| 9 موزه تاریخی و طبیعی استان گلستان آماده پذیرایی از مسافران و گردشگران نوروزی- اخبار استانها - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۳۱.
  87. ↑ www.yjc.ir https://www.yjc.ir/fa/news/4063618/تبدیل-کاخ-آقا-محمدخانی-گرگان-به-موزه-زن. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۳۱. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  88. ↑ «درمانگاهی که کاخ آقا محمدخان قاجار را تهدید می‌کند». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۸-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۳۱.
  89. ↑ "لیست هتلهای ایران - طبقه‌بندی استانی - سایت هتلداری ایران". www.hoteldari.com.
  90. ↑ https://www.yjc.ir/fa/news/6466707/ثبت-ملی-غذاهای-محلی-گلستان
  91. ↑ https://www.yjc.ir/fa/news/6560254/لیست-غذاهای-ایرانی-۲-معرفی-۲۱۲-غذای-ایرانی-خوشمزه-دیگر-تصاویر
  92. ↑ "سوغات گرگان چیست ؟". www.gorgantamasha.ir.
  93. ↑ "معرفی سوغات شهر گرگان". میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان. 28 ژوئیهٔ 2019.
  94. ↑ «مجموعه تئاتر شهر گرگان افتتاح شد». snn.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  95. ↑ «تالار فخرالدین اسعد گرگانی». همگردی. دریافت‌شده در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۸.
  96. ↑ ۹۶٫۰ ۹۶٫۱ ۹۶٫۲ ۹۶٫۳ https://www.irna.ir/news/81654707/بليت-سينماهاي-گرگان-نيم-بهاء-شد
  97. ↑ «عصرجدید». www.bahmansabz.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  98. ↑ حیدری (۲۰۱۸-۰۲-۱۵). «سینما عصرجدید گرگان | سیری در ایران». جامع‌ترین پایگاه معرفی جاهای دیدنی ایران - سیری در ایران. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  99. ↑ ۹۹٫۰ ۹۹٫۱ ۹۹٫۲ «سینماهای استان گلستان - سامانه اطلاعات سینماها». www.cinemadaran.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  100. ↑ «سینما بهمن 1 - گرگان». ekran.sourehcinema.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  101. ↑ «سینما بهمن 2 - گرگان». ekran.sourehcinema.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  102. ↑ «پارسینا| چرا طراحی سایت گرگان ؟». parsina.co. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  103. ↑ "دانشگاه‌های استان گلستان". www.uniref.ir.
  104. ↑ "«ایرانشهر» گرگان دبیرستان باقی بماند/ گلایه خانواده‌ها از جابجایی". خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 10 سپتامبر 2018.
  105. ↑ "قدیمی‌ترین مدرسه گلستان فردا بازگشایی می‌شود+تصاویر". شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا.
  106. ↑ "رتبه اول گرگان در شمار دانش آموزان مدارس غیردولتی کشور". tizland.ir. 29 ژوئیهٔ 2019.
  107. ↑ https://www.irna.ir/news/83025070/30-درصد-مدارس-شهرستان-گرگان-تخريبي-است
  108. ↑ پارسینه, Parsine com | پایگاه خبری-تحلیلی (25 مهٔ 1397). "مدرسه عمادیه، قدیمی‌ترین مدرسهٔ ایران". fa.
  109. ↑ تبیان, موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی. "مدرسه عمادیه گرگان". article.tebyan.net.
  110. ↑ "لیست حوزه‌های علمیه سراسر کشور باآدرس و تلفن تماس". Retrieved 8 August 2019.
  111. ↑ http://howzeh-qom.ir/uploads/1.koll.pdf
  112. ↑ «آشنایی با جامعه المصطفی گرگان؛ مرکز آموزشی ویژه اهل سنت». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۶-۰۶-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۸.
  113. ↑ "دایرة المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی - گلستان، کتابخانه های". Retrieved 8 August 2019.
  114. ↑ "اولین کتاب خانهٔ گرگان در سال 1308بنا شده‌است". گلستان ۲۴.
  115. ↑ «18 کتابخانه عمومی و مشارکتی در شهر گرگان وجود دارد/ یک متر فضای مطالعاتی به ازای هر 100نفر!». شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  116. ↑ «10 کتابخانه برتر گلستان در سال 1396». پایگاه اطلاع‌رسانی|رویدادهای علمی. ۱۳۹۶-۰۳-۳۰T12:57:38+00:00. دریافت‌شده در 2019-07-27. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  117. ↑ «کتابخانه‌های گرگان-استان گلستان». مدرسه نیوز - مرجع نمونه سؤال مدرسه. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  118. ↑ https://www.yjc.ir/fa/news/5855596/برتر-شدن-کتابخانه-عمومی-میرفندرسکی-گرگان-در-کشور
  119. ↑ «معرفی بیمارستان پنج آذر». goums.ac.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  120. ↑ ۱۲۰٫۰ ۱۲۰٫۱ «آدرس و مشخصات بیمارستان دزیانی گرگان». کودک پرس. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  121. ↑ «آدرس و مشخصات بیمارستان مسعود گرگان». کودک پرس. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  122. ↑ ۱۲۲٫۰ ۱۲۲٫۱ «مرکز آموزشی درمانی تک تخصصی کودکان طالقانی». goums.ac.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  123. ↑ «بیمارستان دکتر موسوی گرگان | تاریخچه». www.drmousavihospital.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  124. ↑ ۱۲۴٫۰ ۱۲۴٫۱ «آدرس و مشخصات بیمارستان صیاد شیرازی گرگان». کودک پرس. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  125. ↑ «بیمارستان حکیم جرجانی گرگان». tamin.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  126. ↑ «افتتاح بیمارستان سوانح و سوختگی گرگان». ایسنا. ۲۰۱۵-۰۸-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  127. ↑ «بیمارستان فوق تخصصی قلب شفا - دانشگاه علوم پزشکی گلستان - معاونت درمان». goums.ac.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  128. ↑ ۱۲۸٫۰ ۱۲۸٫۱ «مراکز درمانی استان گلستان». پایگاه اطلاع‌رسانی استانداری گلستان. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  129. ↑ «تاریخچه تأسیس شهرداری گرگان (اِستِراباد)». پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری گرگان. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  130. ↑ «اخبار / حوزه شهرداری / راه‌اندازی شهرداری منطقه 3 گرگان در بهار 94». پایگاه اطلاع‌رسانی شهر گرگان. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۱۰-۲۸.
  131. ↑ «/ دربارهٔ گرگان». پایگاه اطلاع‌رسانی شهر گرگان. ۱۹۴۴-۰۴-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۱۰-۲۸.
  132. ↑ «Magiran». www.magiran.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  133. ↑ «گرگان و سامسون ترکیه خواهرخوانده شدند». خبرگزاری مهر. ۱۵ آبان ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۲۴ مرداد ۱۳۹۵.
  134. ↑ «گرگان و گوانجو خواهرخوانده شدند». ایسنا. ۲۰۱۸-۱۲-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  135. ↑ «کنسولگری ترکمنستان در گرگان راه‌اندازی می‌شود- اخبار استانها - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  136. ↑ «کنسولگری قزاقستان در گرگان رسماً مشغول به کار کرده‌است». ایسنا. ۲۰۰۸-۰۸-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  137. ↑ «ترافیک سنگین در تقاطع‌های غیرهمسطح/هزینه‌های میلیاردی جواب نداد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۷-۰۵-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  138. ↑ «تشدید بحران ترافیک در گرگان/ مطالبات کارگران هم پرداخت نشد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۳-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۳.
  139. ↑ «طرح جامع ترافیک گرگان به تصویب نرسید». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۷-۱۱-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۳.
  140. ↑ «جاده جایگزین محور ناهارخوران در دستور کار شهرداری گرگان». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۵-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۳.
  141. ↑ www.yjc.ir https://www.yjc.ir/fa/news/5657784/یک-طرفه-شدن-خیابان-ولیعصرعج-گرگان-بزودی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۳. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  142. ↑ https://www.irna.ir/news/83068551/حاشیه-نشینی-در-گلستان-4-برابر-شده-است
  143. ↑ «خبرگزاری فارس - باتلاق حاشیه‌نشینی در گلستان در حال گسترش است/ بیش از 62 نقطه سکونتگاه غیررسمی در گلستان شناسایی شد». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۸-۰۸-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۳.
  144. ↑ «ارزیابی و تحلیل نقش شهرداری در توانمندسازی مناطق حاشیه نشین شهر (مطالعه موردی: شهر گرگان)». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۳.
  145. ↑ «نابسامانی حاشیه نشینی درگلستان/اراده‌ای برای حل مشکلات وجود ندارد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۷-۱۱-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۰۳.
  146. ↑ «فاصله مسافت شهرهای مختلف ایران با یکدیگر». sahelabi.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۸.
  147. ↑ ۱۴۷٫۰ ۱۴۷٫۱ «گرگان - مسیرهای پروازی». gorgan.airport.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  148. ↑ «خطوط پروازی فرودگاه گرگان به رشت و تبریز برقرار شد- اخبار استانها - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  149. ↑ «گرگان - شناسنامه». gorgan.airport.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  150. ↑ تاریخچه راه‌آهن در ایران وبگاه تین نیوز
  151. ↑ تاریخچه راه‌آهن ایران وبگاه حمل و نقل ریلی
  152. ↑ «خبرگزاری فارس - راه‌آهن گرگان اینچه برون بهترین مسیر تشخیص داده شد/ پیش‌بینی پل با ۴ دهانه ۲۰ متری زیر خط آهن». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۹-۰۳-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  153. ↑ «راه‌آهن گرگان – ترکمنستان از پروژه‌های مهم سازمان بین‌المللی اکو است». اداره کل راه و شهرسازی استان گلستان. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  154. ↑ «خط ریلی گرگان ـ اینچه‌برون تا 10 روز دیگر بازگشایی می‌شود- اخبار استانها - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  155. ↑ https://www.irna.ir/news/82895142/پروژه-راه-آهن-گرگان-مشهد-عملیاتی-می-شود
  156. ↑ «ترمینال گرگان». پایانه ها. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  157. ↑ قرخلو، مهدی؛ احمدی فرد، نرگس؛ جهانگیری، ابراهیم (تابستان ۱۳۸۴). «مطالعات مکان‌یابی موزه منطقه‌ای در استان گلستان» (۹): ۶۳. دریافت‌شده در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۹.
  158. ↑ «پرداخت غیرنقدی کرایه تاکسی در گرگان اجرایی می‌شود». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۹-۰۵-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۷.
  159. ↑ 2161 (۲۰۲۱-۰۴-۰۸). «کرایه تاکسی شهری در گرگان افزایش یافت». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۲۵.
  160. ↑ «تاریخچه مرکز - صداو سیمای گلستان». golestan.irib.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۹.
  161. ↑ «رادیو گرگان همچنان محبوب مردم منطقه گرگان و دشت است - پایگاه خبری نیلکوه - NKWHIWL». nilkooh.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۹.

جستارهای وابسته[ویرایش]

پیوند به بیرون[ویرایش]

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=گرگان&oldid=36860866»