دریاچه ارومیه
 | بخش آغازین این مقاله ممکن است نیازمند بازنویسی باشد. (مه ۲۰۲۳) |
| دریاچه ارومیه | |
|---|---|
 دریاچه ارومیه در سال ۲۰۲۲ | |
| موقعیت | ایران، آذربایجان غربی آذربایجان شرقی |
| مختصات | ۳۷°۴۲′ شمالی ۴۵°۱۹′ شرقی / ۳۷٫۷۰۰°شمالی ۴۵٫۳۱۷°شرقی |
| گونه | دریاچه شور |
| درون‌شارش‌های کلان | ۲۱ رودخانه دائمی و فصلی از جمله آجی چای، زرینه رود، سیمینه رود، کهریز چای و شهر چای و زولا چای ( سلماس ) به همراه ۴۹ رودخانه مقطعی |
| برون‌شارش‌های کلان | تبخیر |
| حوضهٔ آبریز | ۵۱٬۸۷۶ کیلومتر مربع |
| کشورهای حوضه | ایران |
| بیشترین درازا | ۱۴۰ کیلومتر |
| بیشترین پهنا | ۵۵ کیلومتر |
| مساحتِ رو | ۵۲۰۰ کیلومتر مربع |
| بیشترین ژرفا | ۱۶ متر (۵۲ فوت) |
| ارتفاع سطح | ۱۲۶۷ متر[۱] |
| جزیره‌ها | ۱۰۲ |
دریاچهٔ ارومیه یک دریاچه شور در شمال غربی کشور ایران است که طبق تقسیمات کشوری ایران، این دریاچه میان دو استان آذربایجان غربی و استان آذربایجان شرقی قرار گرفته‌است. بررسی نوسانات سطح آب دریاچه‌ها به لحاظ اهمیت، ماهیت و موقعیت این مجموعه‌های آبی در سالهای اخیر اهمیت ویژه ای پیدا کرده‌است. دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران می‌باشد.[۲] مساحت این دریاچه در سال ۱۳۷۷ در حدود شش هزار کیلومتر مربع بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار می‌گیرد. دریاچهٔ ارومیه، بزرگ‌ترین دریاچهٔ داخلی ایران، بزرگ‌ترین دریاچهٔ آب شور در خاور میانه، و ششمین دریاچهٔ بزرگ آب شور دنیا است.[۳] آب این دریاچه بسیار شور بوده و بیشتر از رودخانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه می‌شده. مهم‌ترین جزایر این دریاچه عبارت اند از جزیره کبودان (قویون داغی)، اشک داغی، آرزو و اسپیر. دریاچه ارومیه میلیون‌ها سال پیش بخشی از دریای پاراتتیس بود.[نیازمند منبع] امیر عباس جعفری، مدیرکل مدیریت بحران آذربایجان غربی گفت طی بیش از دو دهه گذشته، هرسال به‌طور متوسط ۴۰ سانتیمتر از ارتفاع دریاچه ارومیه کاسته شده و اکنون ۹۵ درصد این دریاچه خشک شده‌است.[۴]
در ۱۳ آذر ۱۴۰۱ محمدصادق معتمدیان دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه بیان کرد وضعیت دریاچه ارومیه روبه بهبود است.[۵]
شیمی[ویرایش]
یونهای اصلی موجود در آب دریاچه ارومیه شامل است بر Na+، K+، Ca2+، Li+، و Mg2+ می‌باشد که Cl−، SO42−، و HCO3− آنیون‌های اصلی می‌باشند. غلظت Na+ و Cl− به‌طور تقریبی چهار برابر آب دریاهای آزاد می‌باشد. غلظت سدیم در بخش جنوبی دریاچه اندکی بیشتر از غلظت آن در بخش شمالی دریاچه است.[نیازمند منبع]
حوضهٔ آبریز[ویرایش]
دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین آبگیر دایمی در آسیای غربی در شمال غرب فلات ایران قرار گرفته‌است. حوضهٔ آبریز دریاچه ارومیه، ۵۱٬۸۷۶ کیلومتر مربع است[۶] معادل بیش از ۳٪ مساحت کل کشور ایران می‌باشد. این حوضچه توسط مجموع ۶۰ رودخانه سیرآب می‌شود که ۲۱ رودخانه دایمی یا فصلی هستند و ۳۹تای آن‌ها دوره‌ای می‌باشند. از این میان زرینه رود، سیمینه رود و آجی چای (تلخه‌رود) ورودی‌های اصلی به دریاچه ارومیه می‌بودند.[۷]
این حوضه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت ارومیه، تبریز، آذرشهر، بوکان، بناب، ملکان، میاندوآب، مهاباد، نقده، سلماس، پیرانشهر و اشنویه، یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران به‌شمار می‌رود. سد بزرگ مخزنی بوکان نقش مهمی در حفظ این دریاچه تاکنون داشته‌است.
زیست‌بوم[ویرایش]
بر اساس لیست تنوع زیستی پارک ملی دریاچه ارومیه که در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ ارائه شده‌است پارک ملی دریاچه ارومیه مسکن ۶۲ گونه باکتری و آرکئوباکتر، ۴۲ گونه قارچ‌های میکروسکوپی، ۲۰ گونه جلبک، ۳۱۱ گونه گیاه، ۵ گونه نرم‌تنان دو کفه‌ای (رودخانه‌های جزایر)، ۲۲۶ گونه از پرندگان، ۲۷ گونه خزنده و دوزیست و ۲۴ گونه از پستانداران می‌باشد. همچنین دست کم ۴۷ گونه فسیل یافته شده‌است[۸][۹] این زیست‌بوم به صورت بین‌المللی توسط یونسکو به عنوان منطقه تحت حفاظت به ثبت رسیده‌است.[۱۰] سازمان محیط زیست ایران اکثر نقاط این دریاچه را به عنوان پارک ملی شناسایی نموده‌است.[۱۱]
این دریاچه با داشتن بیش از یکصد جزیره کوچک صخره‌ای محل توقف پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، کفچه‌نوک، اکراس، لک‌لک، اردک پیسه، نوک‌خنجری٬ چوب‌پا، و مرغ نوروزی می‌باشد.
به خاطر شوری بیش از حد دریاچه هیچ نوع ماهی در این دریاچه زندگی نمی‌کند. با این‌حال دریاچه ارومیه یکی از زیستگاههای مهم سخت‌پوست آرتمیا شناخته می‌شود. این سخت پوست یکی از منابع اصلی تغذیه پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو به‌شمار می‌آید. در اوایل سال ۲۰۱۳ از رئیس وقت مرکز مطالعات آرتمیای ارومیه نقل شد که آرتمیا در این دریاچه منقرض شده‌است. این نظر توسط برخی کارشناسان دیگر رد شده‌است.[۱۲]
در بهمن ۱۳۹۴ رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور عنوان داشت که بر پایه بررسی‌ها آرتمیای زنده در دریاچه ارومیه وجود ندارد. یوسفعلی اسدپور افزود: در سه ماه اول سال جاری به علت وجود آب و ورود کافی آن به دریاچه ارومیه در مصب رودخانه‌های آن آرتمیا شروع به زندگی کرد که متأسفانه با خشکسالی تابستانه این موجودات نابود شدند.[۱۳]
پارک ملی دریاچه ارومیه[ویرایش]
دریاچه ارومیه در سال ۱۳۵۲ در فهرست پارک‌های ملی ایران به ثبت رسید.[۱۴] پارک ملی دریاچه ارومیه، از زیستگاههای طبیعی جانوران در ایران می‌باشد. این پارک ملی با وسعت ۴۶۲۶۰۰ هکتار همچنین یکی از ۹ ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است.[۱۵]
خشک شدن دریاچه[ویرایش]
دلایل خشک شدن[ویرایش]
این دریاچه از اواسط دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد و امروزه در خطر خشک شدن کامل قرار دارد. بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۵ دریاچه ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده (گزارش‌های قبلی تنها به از دست رفتن ۲۵ تا ۵۰ درصد مساحت دریاچه اشاره کرده بودند). دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شده‌است از جمله سد سازی بی‌رویه، احداث بزرگراه بر روی دریاچه، و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه و همچنین بارش کم برف و باران در سالهای اخیر می‌باشد. تحقیق جدیدی توسط چند تن از محققان در آمریکای شمالی نشان می‌دهد که خشکسالی تنها باعث کاهش ۵ درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژه‌های جاه‌طلبانه توسعه اقتصادی-آبی به همراه ساخت بزرگراه ۱۵ کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک ۱/۲ کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانیده‌است که برای ساخت آن از کوه مجاورت دریاچه استفاده کردند.[۱۶] تا سال ۲۰۱۲ بیش از دویست سد بر روی رودخانه‌های حوزه آبریز این دریاچه در مرحله آماده بهره‌برداری، یا پایان مراحل طراحی بودند.
در اولین هفته از آبان ۱۳۹۴ خورشیدی، تراز آب دریاچه ارومیه ۱۲۷۰٫۰۴ متر اعلام شد که نسبت به آبان سال ۱۳۹۳ خورشیدی، ۴۰ سانتیمتر کاهش نشان می‌داد.[۱۷]
روزنامه اقتصاد پویا در سرمقاله‌ای مقصر خشکیدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی معرفی کرد که برای تأمین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان، بارها خواستار انتقال آب رودخانه‌هایی که به دریاچه ارومیه می‌ریزند به نقاط دیگر شده‌اند و از مقامات حکومتی درخواست داشتند تا آب این رودخانه‌ها برای تأمین نیاز باغ‌های مراغه و دیگر شهرهای استان استفاده شود یا با فشار بسیار بر مسئولین، طرح پل میانگذر دریاچه ارومیه را اجرایی کردند. البته قابل ذکر است که بیش از ۷۰ درصد مردم ارومیه از طریق کشاورزی هزینه‌های زندگی خود را تأمین می‌کنند و باید فکری اساسی شود تا هیچ طرف متضرر نشود. برخی کارشناسان معتقدند: برای نجات دریاچه ارومیه به جای خشکاندن ارس و از بین بردن زمین‌های بارور نقاط دیگر، باید از مصرف آب کاسته شود و به وزارت نیرو اجازه داده شود تا آب رودخانه‌هایی را که به‌طور طبیعی به دریاچه ارومیه می‌ریخته‌اند دوباره به دریاچه ارومیه بریزند.[۱۸]
مخاطرات خشک شدن دریاچه[ویرایش]
برخی کارشناسان محیط زیست پیش‌بینی می‌کنند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیست‌محیط منطقه تغییر خواهد کرد.[۱۹][۲۰] علاوه بر نمک بسیاری از آلودگی‌های شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آب‌های سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کرده‌اند و در صورت خشک شدن دریاچه بسیاری از از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماری‌های تنفسی برای زیست‌بوم و مردم منطقه به وجود خواهد آورد.[۲۱] با این حال هنوز اقدام جدی برای نجات دریاچه صورت نگرفته[۲۲] کارشناسان و فعالان محیط زیست اعتقاد دارند خطر خشک شدن دریاچه ارومیه تا شعاع ۵۰۰ کیلومتری این دریاچه را تهدید می‌کند.[۲۳] پیش‌بینی شده در صورت خشک شدن احتمالی این دریاچه، شاهد بارش باران نمک در بسیاری از استان‌های همجوار باشیم که این امر به به آواره شدن ۱۳ میلیون نفر منجر خواهد شد.[۲۴]
در اعتراض به خشک شدن دریاچه در فروردین سال ۱۳۹۰ اعتراض‌های متعددی در شهرهای تبریز و ارومیه صورت گرفت.[۲۲] البته این دریاچه در سال ۱۳۹۸ به علت باران‌های متوالی و خوب دوباره احیا و بیش از ۹۰ سانتیمتر بر ارتفاع آن افزوده شده‌است.[نیازمند منبع]
طرح‌های نجات دریاچه[ویرایش]
طرح نجات دریاچه ارومیه، گران‌ترین و پرمخاطب‌ترین پروژهٔ زیست‌محیطی ایران است.[۲۵] این طرح تا سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان هزینه داشته‌است.[۲۶] یکی از طرح‌هایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده انتقال آب از حوضه‌های آبریز دیگر از جمله رود ارس بود که انتقال آن می‌توانست به پر شدن دریاچه ارومیه کمک شایانی کند. به گفتهٔ نادر قاضی‌پور، تنها راه نجات دریاچه ارومیه، استفاده از آب‌های رود ارس و شهرستان پیرانشهر است. اما این نظریه با مخالفت‌هایی روبروست. در مرداد ۱۳۹۰ خورشیدی مجلس شورای اسلامی با دو فوریّت طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه موافقت نکرد.[۲۷]
اما چندی بعد در جریان تلاش‌ها برای احیای دریاچه ارومیه، آب سد کانی سیب به این دریاچه انتقال یافت. برای این انتقال سد کانی سیب در دی ماه ۱۳۹۹ و تونل ۴۳ کیلومتری انتقال آب از پیرانشهر به دریاچه ارومیه در خرداد ۱۴۰۰ نصف و نیمه افتتاح گردید. که هنوز هم ۶۰۰ متر از عملیات کندن تونل باقی است.[۲۸][۲۹]
برنامه نجات دریاچه ارومیه در دولت یازدهم[ویرایش]
با انتخاب حسن روحانی به سمت ریاست‌جمهور و شکل‌گیری دولت یازدهم، برنامه نجات دریاچه ارومیه مورد تأکید قرار گرفت و کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به مدیریت معاون اول رئیس‌جمهور تشکیل شد. موضوعاتی همچون مقابله با ریزگردها، وضعیت کشاورزی و الگوی کشت در منطقه[۳۰] و تعداد زیاد چاه‌های آب مورد بررسی قرار گرفت.[۳۱]
برخی کارشناسان اعتقاد دارند فعالیت‌های ترمیمی انجام شده در این دوره در کنار حمایت‌های مردمی،[۳۲] موجب کاهش روند تخریب دریاچه ارومیه و در برخی بخش‌ها باعث بهبود شرایط شده‌است.[۳۳]
به رغم برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، وضعیت دریاچه ارومیه وخیم‌تر شد. در ۲۹ مهر ۱۳۹۶ خورشیدی، تراز سطح آب این دریاچه ۱۲۷۰٫۲۵ متر اعلام شد. این تراز نسبت به روز مشابه در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، ۲۳ سانتیمتر و نسبت به میانگین دراز مدت ۴٫۵ متر کاهش نشان می‌داد. مساحت این دریاچه نیز در ۲۹ مهر ۱۳۹۶ خورشیدی، ۱۶۹۸٫۶۴ کیلومتر مربع اعلام شد که نسبت به روز مشابه در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، ۲۷۸٫۷۴ کیلومتر مربع و نسبت به میانگین دراز مدت، ۲۸۲۸٫۰۹ کیلومتر مربع کاهش یافته‌بود. حجم آب موجود در این دریاچه نیز در ۲۹ مهر ۱۳۹۶ خورشیدی، ۱٫۰۱ میلیارد متر مکعب اعلام شد که نسبت به روز مشابه در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، ۰٫۴۳ میلیارد متر مکعب کاهش را نشان می‌داد.[۳۴] در نیمه اول آبان ۱۳۹۶ خورشیدی نیز اعلام شد که سطح تراز آب دریاچه ارومیه به ۱۲۷۰٫۱۹ متر رسیده‌است. همچنین اعلام شد که وسعت این دریاچه به ۱۵۹۴ کیلومتر مربع رسیده‌است.[۳۵] با توجه به بارندگی‌های بهار سال ۱۳۹۸ این دریاچه نیز از آب‌های سر ریز سدها و سیلاب‌ها تغذیه شده‌است به طوری که طبق گفته مدیر ستاد احیای دریاچه (فرهاد سرخوش) میزان تراز دریاچه بیش از ۱۱۸ سانتیمتر افزایش داشته و به ۱۲۷۱/۱۹ رسیده‌است. [نیازمند منبع]
کشتیرانی در دریاچه ارومیه[ویرایش]
کشتیرانی در دریاچه ارومیه سابقه دیرینه دارد و رونق آن به پیش از حمله مغول بازمی‌گردد. نخستین گزارش‌هایی که از قرن نوزدهم در باب کشتیرانی در دریاچه در دست است، نشان می‌دهد که شناورهایی هرچند تکامل نیافته و با خدمه‌های فاقد مهارت‌های دریانوردی در دریاچه وجود داشت. به گفته اگوست بن تان، افسر فرانسوی که به دربار عباس میرزا در تبریز اعزام شده بود، کشتیرانی در دریاچه ارومیه به علت طوفان‌های ناگهانی با مخاطره همراه بود. ملک قاسم میرزا، پسر فتحعلی‌شاه که در دوران عباس میرزا و محمد شاه حاکم ارومیه بود امتیاز انحصار کشتیرانی در این دریاچه ارومیه را از محمدشاه گرفت و برای بهره‌برداری از این حق، تعدادی از قایق‌های ابتدایی روستاییان سواحل دریاچه را نابود کرد و به صنعتگران روسی که از بنادر دریای مازندران به شیشوان آورده بود، سفارش ساخت کشتی کوچکی را داد که در دریاچه به آب انداخته شد. سپس با استخدام یک استاد کشتی ساز از باکو و تعدادی نجار، کشتی بزرگی با ظرفیت یکصد تن در شیشوان ساخت تا برای حمل کالا به کار رود. ملک قاسم میرزا یک کشتی بادی اختصاصی با کابینی مجلل داشت که فاصله شیشوان تا ارومیه را در سه روز می‌پیمود.[۳۶]
پس از ملک قاسم میرزا، امتیاز کشتیرانی در دریاچه ارومیه به پسرش امامقلی میرزا رسید که ناوگان تجاری اش شامل سه کشتی بادی با کف مسطح بود که هر یک با یک دوجین خدمه ظرفیت حمل بیست تن بار داشتند. از آنجا که تردد این شناورها به وزش باد موافق بستگی داشت، حرکتاش نامنظم و با تأخیر همراه بود. تفاوت عمده حق کشتیرانی امامقلی میرزا با ملک قاسم میرزا این بود که او سالانه هزار تومان به دولت می‌پرداخت. امامقلی میرزا از سال ۱۳۰۸ قمری (۱۲۷۰ خورشیدی) کشتی‌های خود را در ازای سالی ۲۷۲۰ تومان هشتصد لیره) به فردی به نام اصلان خان سرهنگ اجاره داد. به گفته اوژن اوبن، وزیر مختار فرانسه، ناوگان امامقلی‌میرزا در سال ۱۳۲۴ قمری (۱۲۸۵ خورشیدی) شامل سه قایق بزرگ بادی، هر یک با نه خدمه، بود که آهن‌آلات و منسوجات روسی را که از اردبیل به مراغه وارد می‌شد، به ارومیه انتقال می‌دادند و در بازگشت، تولیدات کشاورزی ارومیه را حمل می‌کردند. در صورت وزش باد موافق، سفر بین دو کرانه برای این شناورها هشت تا نه ساعت به طول می‌انجامید.[۳۶]
امامقلی میرزا درصدد به آب انداختن کشتی بخار برآمد اما ورود قطعات این کشتی که از اروپا (احتمالاً آلمان) خریداری شده بود، با کارشکنی روسیه روبرو شد تا اینکه با مداخله دولت ایران و صدور فرمانی که امامقلی میرزا و فرزندانش را از انتقال حق امتیاز خود به اتباع خارجه منع می‌کرد، دولت روسیه خیالش از بابت بازشدن پای کشور ثالث به دریاچه ارومیه راحت شد و با عبور قطعات کشتی موافقت کرد. قطعات کشتی را مهندسی آلمانی در کنار دریاچه ارومیه مونتاژ کرد و کشتی را در ربیع‌الاول ۱۳۲۵ قمری (اردیبهشت ۱۲۸۶ خورشیدی) به آب انداخت.[۳۶]
با درگذشت امامقلی‌میرزا، فرزندان او امتیاز کشتیرانی در دریاچه ارومیه را در حدود سال ۱۲۹۳ خورشیدی به یک ارمنی به نام بداغیانس دادند که با شرکت یک انگلیسی به نام استیونز کشتیرانی دریاچه ارومیه را اداره می‌کرد تا اینکه در سال ۱۳۰۳ خورشیدی، دولت رضاخان سردارسپه از مجلس شورای ملی اجازه خواست که همه کشتیها و تأسیسات متعلق به بداغیانس و استیونز را به مبلغ ۳۲۰ هزار تومان خریداری کند.[۳۷] با تصویب این درخواست. از آن پس کشتیرانی در دریاچه ارومیه به مالکیت و انحصار دولت درآمد. در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۰۴ به درخواست دولت، مجلس شورای ملی بودجه یکصد و هفتاد هزار تومانی به تصویب رساند که بخشی از آن صرف کشتیرانی در دریاچه ارومیه شود.[۳۸]
پیشینه[ویرایش]
از نخستین اشارات به دریاچه ارومیه کتیبه سدهٔ نهم پیش از میلاد مسیح در شلمنسر سوم (سلطنت بین ۸۵۸–۸۲۴ قبل از میلاد) است که به دو نام در محل دریاچهٔ ارومیه اشاره شده: پرسواه و ماتای (یا میتانی‌ها). هنوز روشن نیست که این نام‌ها به منطقه یا قبیله یا پادشاهی اشاره دارد.
پادشاهی منائیان در تپه حسنلو در جنوب دریاچه بوده‌است. منائیان به دست متیان مغلوب شدند: مردمان ایرانی مختلفی که سکاها، سرمتی‌ها، یا کیمری شناخته می‌شدند. به درستی معلوم نیست که مردمان نامشان را از دریاچه گرفته‌اند یا دریاچه نامش را از اقوام اطراف گرفته‌است؛ ولی کشور باستانی متیان نامیده می‌شد که نام لاتین دریاچه از آن گرفته شده‌است.
در حال حاضر اطراف دریاچه محل سکونت مردمان ایرانی شامل مردم تورک و مردم کرد است.
نامهای تاریخی دریاچه[ویرایش]
نام کهن این دریاچه چیچَست بوده‌است. این واژه، واژه‌ای است از زبان اوستایی و پارسی باستان و تلفظ آن چَئِچَستَ بوده‌است.
دریاچهٔ چیچست در اسطوره‌های ایرانی نقشی بنیادین دارد. عرصهٔ بسیاری از رویدادهای مهم زندگی کیخسرو، کرانهٔ این دریاچه بوده‌است.
دژ بهمن که کیخسرو در نبردی غول‌آسا و سهمگین آن را می‌گشاید و از چنگ دیوان به درمی‌آورد، در نزدیکی همین دریاچه بوده و بسیاری از اسطوره‌های دیگر.
در دوران پهلوی به مناسبت پادشاهی رضاشاه پهلوی، به این دریاچه نام رضائیه داده شد.
نام دریاچه در نقشه ایران در دوره افشاریه، دریاچه شاهی (L. of Shahi) ذکر شده‌است.[۳۹]
وجه تسمیه[ویرایش]
این دریاچه را در زبان سریانی ارمیا، در عربی ارومیه، در فارسی و ترکی عهد عثمانی ارومیه URMU GÖLÜ نوشته‌اند.
نویسندگان دربارهٔ نام این دریاچه به گونه‌های مختلف داوری کرده‌اند:
پورداود نام اورمیه را ترکیبی از دو واژه آرامی «اور» به معنای شهر و «میاه» به معنای آب نوشته‌است. در هزوارش پهلوی، نوشته آرامی «میاه» آب خوانده می‌شود، ولی در شهر نامیدن «اور» جای تردید است. «اور» در زبان عبری به معنای نور آمده‌است…
مینورسکی با تکیه به متنی سریانی که در آن اسم مکانی به نام ارمیت در کنار دریاچه مزبور آمده‌است، نام اورمیه را «ارومیه» (ارمیا) و به ظاهر سریانی خوانده‌است.
این نام در متون اسلامی به صورت ارومیه و اُرمی آمده‌است. مردم محلی دریاچه مزبور را اورمی می‌نامند.
برخی نویسندگان ترک این دریاچه را ارومیه یا رومیه نوشته، و چنین پنداشته‌اند که منسوب به روم شرقی است.
این دیدگاه در همة موارد قاطع نیست، زیرا در نوشته‌های برخی نویسندگان معاصر ترک نیز نام دریاچه به صورت اورمیه آمده‌است (در متون کهن ایرانی نام این دریاچه به صورت چیچست با یاء مجهول آمده‌است) واژه اوستایی چیچست به معنای درخشنده و شفاف است گمان می‌رود شوری و ذرات نمک فراوان موجب درخشندگی آن شده باشد. مؤلفان عهد اسلامی اغلب از شوری آب این دریاچه یاد کرده‌اند.[۴۰]
در شاهنامه فردوسی و در نسخه‌ای از نزهة القلوب نام چیچست به صورت خنجست آمده‌است (بارتولد، که آن را تصحیف همین اسم دانسته‌اند). از دیگر نامهای کهن این دریاچه، کبودان است.
استرابن که در حدود سده ۱م می‌زیسته، این دریاچه را کپوتا نوشته‌است. پورداود معتقد است نام دو هزار ساله کپوتا باید از واژه کپوت (کبود) در زبان پارسی باستان باشد. در منابع اسلامی نیز این نام به صورت دریای کبوذان و کبودان آمده‌است.[۴۱]
دریاچه اورمیه را در نوشته‌ها به نام جزیره‌های درون آن نیز خوانده‌اند. یکی از این جزیره‌ها کبودان است. شاید نام جزیره از نام دریاچه یا به عکس گرفته شده باشد.
پورداود نام جزیره را برگرفته از نام دریاچه دانسته‌است.
بطلمیوس نام دریاچه را مارگیانه (مانتیانه، به احتمال مراغه) نوشته‌است.
هرودت از قومی با نام ماتینوی یاد کرده که به نام مانتیانه نزدیک است مینورسکی نام مانتیانه را با نام مانّاها که در حوالی این دریاچه می‌زیسته‌اند، نزدیک دانسته‌است ابوالفدا دریاچه مزبور را «بحیرة تلا» ضبط کرده، دژی را نیز بر کوهی در این دریاچه به همان نام نامیده، و مدعی شده‌است که هلاکو اموال خود را در آن دژ نهاده بود.
طبری از دژ نام برده، و نوشته‌است که محمد بن بعیث در ۲۲۰ق به دژی در میان این دریاچه که شاهی نامیده می‌شد، رفت.
پورداود می‌نویسد که این دریاچه را گاه به نام یکی از جزیره‌های بزرگ کوهستانی آن که «شاهی» نام دارد، دریاچه شاهی خوانند.
حمدالله مستوفی آن را به نامهای بحیرة چیچست، دریای شورِ طسوج (طروج) نامیده‌است.
این دریاچه را اصطخری «بحیرة الشراة» نیز نامیده که به معنای دریاچه خوارج است. این نام به احتمال از آنجا ناشی شده که به نوشته یاقوت در کوه جزیره وسط دریاچه، دژی استوار وجود داشته که ساکنانش بر والیان آذربایجان عاصی بوده‌اند. محتمل است این همان جزیره شاهی یا شاهو باشد که طبری (همان‌جا) از آن یاد کرده، و رشیدالدین آن را «شاهوتله» نوشته‌است[۴۲]-->
نام دریاچه[ویرایش]
نام این دریاچه امروزه دریاچه ارومیه است که از نام شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجان‌غربی گرفته شده‌است. در گذشته نامهای شور دریا و دریای شاهی نیز برای این دریاچه استفاده می‌شد.[۴۳] در دهه ۱۹۳۰ میلادی به هنگام سلطنت رضاشاه این دریاچه به افتخار وی دریاچه رضائیه نامگذاری شد. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ نام دریاچه به نام پیشین خود، دریاچه ارومیه بازگردانده شد که در زبان کردی به آن گولا اورمیه (gola Ûrmiyê) و در ترکی اۇرمۇ گؤلۆ گفته می‌شود.[۴۴] در زبان پارسی کهن، این دریاچه چیچست به معنای درخشنده نامیده شده‌است.[۴۵] در دوران میانه این دریاچه «کبودا» (کبودان) نیز نامیده‌شده[۴۶] که از لغت آزور "azure" در فارسی یا կապույտ یا "Kapuyt/Gabuyd" در زبان ارمنی عاریه گفته شده‌است. در لاتین این دریاچه لاکوس ماتینوس Lacus Matianus نامیده شده‌است. در زبان ارمنی کپوتان (Կապուտան ծով) نام این دریاچه است.[نیازمند منبع]
نام این دریاچه در زند اوستا «چیچستا» ذکر شده‌است و تا زمان حمدالله مستوفی نیز معمول بوده‌است. مسعودی و ابن حوقل در قرن چهارم آن را کبودان که از لغت ارمنی به معنی «دریاچه آبی» مأخوذ است نامیده‌اند. اصطخری آن را دریاچه ارومیه نوشته و در جای دیگر آنرا دریاچه «شراة» یعنی دریاچه مخالفان نامیده زیرا در سواحل آن فرقه‌ای از خوارج به این نام اقامت داشته‌اند. ابوالفدا آن را دریاچه «تلا» که معنای آن معلوم نیست نامیده‌است. مستوفی اغلب آن را چیچست نامیده و «دریا شور» هم به آن گفته و به مناسبت شهر مهمی که در ساحل شمالی آن بوده دریاچه طروج یا طسوج هم نامیده‌است.[۴۷]
نگارخانه[ویرایش]
- پیش از آغاز روند خشکیدن دریاچه
پل میانگذر دریاچهٔ ارومیه در زمان احداث، ژوئن ۲۰۰۷. برخی احداث بزرگراه با تنها دهنه ۱/۲ کیلومتری از عوامل تشدید خشکیدن دریاچه می‌دانند.
منطقه کاظم‌داشی، ساحل غربی دریاچه ارومیه.
- پس از آغاز روند خشکیدن دریاچه
دریاچه ارومیه سال ۱۳۸۹.
غرب دریاچه ارومیه (مهر ۱۳۹۱).
غرب دریاچه ارومیه (مهر ۱۳۹۱).
غرب دریاچه ارومیه (مهر ۱۳۹۱).
قایق به نمک نشسته بر کف دریاچه، غرب دریاچه ارومیه (مهر ۱۳۹۱).
غروب در ساحل شرقی دریاچه ارومیه، بندر شرفخانه، شهرستان شبستر.
- سُرخ‌شدن بخشی از دریاچه ارومیه[۴۸]
برای مطالعه بیشتر[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ «آبی از ارمنستان و گرجستان به دریاچه ارومیه منتقل نخواهد شد»، دویچه وله فارسی
- ↑ "پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی". مدل‌سازی تأثیرات پسروی دریاچه ارومیه بر روستاهای ساحل شرقی دریاچه ارومیه با پردازش شیءگرای تصاویر ماهواره ای.
- ↑ شماره ۹۲۰ روزنامهٔ شرق؛ صفحهٔ ۲۲
- ↑ «عیسی کلانتری: دریاچه ارومیه خشک شود، هیچ حکومتی نمی‌تواند در کشور دوام بیاورد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۹.
- ↑ https://www.irna.ir/news/84960738/وضعیت-دریاچه-ارومیه-روبه-بهبود-است
- ↑ شماره ۹۲۰ روزنامه شرق/صفحهٔ ۲۲
- ↑ http://link.springer.com/article/10.1007/BF02442134
- ↑ Asem A. , Eimanifar A. , Djamal M. , De los Rios P. and Wink M. (2014) Biodiversity of the Hypersaline Urmia Lake National Park (NW Iran), Diversity, 6: 102-132. [۱]
- ↑ Asem A. , Eimanifar A. and Wink M. (2016) Update of "Biodiversity of the Hypersaline Urmia Lake National Park (NW Iran)". Diversity, 8: 6, doi:10.3390/d8010006 [۲]
- ↑ Ramsar Sites Information Service
- ↑ «ProtectedPlanet - Urumieh lake». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۳ اوت ۲۰۱۵.
- ↑ «Critical condition of Artemia Urmiana and possibility of extinction». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۱۵.
- ↑ توقف زیست آرتمیا در دریاچه ارومیه . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
- ↑ هفتصد کیلومتر مربع از بستر جنوب دریاچه ارومیه «دوباره زیر آب رفت»، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ ذخیره گاه زیست کره چیست؟ سایت تورهای طبیعت گردی البرز
- ↑ http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0380133014002688
- ↑ «کاهش 40 سانتیمتری سطح آب دریاچه ارومیه». خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا). ۴ آبان ۱۳۹۴.
- ↑ Iran: Political row over drying of Lake Oroumiyeh Radio Zamaneh
- ↑ کاهش آب دریاچه ارومیه
- ↑ روزنامه جام جم، چهارشنبه ۳۰ تیر ۱۳۸۹ صفحهٔ ۱۵
- ↑ http://link.springer.com/article/10.1007/s11269-011-9909-8
- ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ رادیو فردا
- ↑ تهدید خطر خشکی دریاچه ارومیه تاشعاع500کیلومتری . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
- ↑ همشهری آنلاین
- ↑ Stone، Richard (۲۰۱۵). «Fragile ecosystems under pressure:». Science. ۳۴۹ (۶۲۵۲): ۱۰۴۶. doi:10.1126/science.349.6252.1046.
- ↑ «سرمایه‌گذاری بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومانی برای احیای دریاچه ارومیه». ایرنا.
- ↑ همشهری آنلاین
- ↑ https://www.khabaronline.ir/news/1471557/سد-کانی-سیب-پیرانشهر-افتتاح-شد
- ↑ https://www.isna.ir/news/99120301899/۱۰۰-میلیارد-تومان-اعتبار-برای-اتمام-طرح-تونل-انتقال-آب-به-دریاچه
- ↑ احیای دریاچه ارومیه از نگاه کارشناسان در مناظره بایگانی‌شده در ۱۹ مه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine.[خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) http://www.irna.ir]
- ↑ 44 هزار چاه غیرمجاز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه.[خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
- ↑ 53 هزار کشاورز حوضه ارومیه به دریاچه تشنه آب اهدا کردند
- ↑ سطح تراز آبی دریاچه ارومیه به 1270.62 متر رسید
- ↑ ««تراز سطح آب»، «وسعت» و «حجم آب موجود» در دریاچه ارومیه کاهش یافته‌است». وبگاه دیده‌بان محیط‌زیست و حیات وحش ایران. ۳۰ مهر ۱۳۹۶.
- ↑ «دریاچه ارومیه در آستانه بحرانی‌ترین وضعیت در یک قرن اخیر». وبگاه شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا. ۱۰ آبان ۱۳۹۶.
- ↑ ۳۶٫۰ ۳۶٫۱ ۳۶٫۲ خلیل‌زاده، مجید (۸ دی ۱۳۹۲). «کشتیرانی در دریاچه ارومیه». روزنامه دنیای اقتصاد (۳۱۰۰).
- ↑ «مذاکرات جلسه ۶۵ دوره پنجم مجلس شورای ملی سیزدهم میزان ۱۳۰۳». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۰.
- ↑ «مذاکرات جلسه ۱۶۵ دوره پنجم مجلس شورای ملی ۲۴ اردیبهشت ۱۳۰۴».[پیوند مرده]
- ↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Empire 1747.jpg پرونده:Persian(IRAN) Empire ۱۷۴۷.jpg». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای فارسی، بازبینی‌شده در ۱۲ آذر ۱۳۹۰.
- ↑ (رضا ۱۳۸۰، ص. ۴۲۲–۴۲۴)
- ↑ (رضا ۱۳۸۰، ص. ۴۲۲–۴۲۴)
- ↑ (رضا ۱۳۸۰، ص. ۴۲۲–۴۲۴)
- ↑ https://collections.lib.uwm.edu/digital/collection/agdm/id/26699/rec/1
- ↑ دریاچه ارومیه
- ↑ نفیسی، سعید (۱۳۸۳). تاریخ تمدن ایران ساسانی. تهران: اساطیر، مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها. صص. ۱۵۱.
- ↑ رجوع کنید به شاهنامه
- ↑ لسترینج، گای (۱۳۹۳). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. تهران: علمی و فرهنگی. صص. ۱۷۱ و ۱۷۲. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۰۵-۸.
- ↑ آب دریاچه ارومیه سرخ شد، بی‌بی‌سی فارسی
- رضا، عنایت الله (۱۳۸۰). «دریاچه اورمیه». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج. ۱۰. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ص. ۴۲۲–۴۲۴. شابک ۹۶۴-۷۰۲۵-۰۵-X. دریافت‌شده در ۲۰۱۲-۰۵-۱۳.
- فرهنگ جغرافیایی شهرستان‌های کشور (شهرستان ارومیه)، سال ۱۳۷۹
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ دریاچه ارومیه موجود است. |
| مرکز |    | |
|---|---|---|
| شهرستان‌ها | ||
| شهرها |
| |
| جاذبه‌های گردشگری |
| |
| موضوعات مرتبط |
| |
| عوامل و شرایط |  | |
|---|---|---|
| پیامدها | ||
| منابع در معرض خطر | ||
| طرح‌های انتقال آب | ||
| حرکت‌های فرهنگی و اجتماعی | ||
- آشور
- استان آذربایجان شرقی
- استان آذربایجان غربی
- جغرافیای آشوریان
- دریاچههای آب شور آسیا
- دریاچههای آب شور
- دریاچههای استان آذربایجان شرقی
- دریاچههای استان آذربایجان غربی
- دریاچههای ایران
- دریاچههای خشکشده
- دریاچههای درونریز آسیا
- دریاچههای درونریز
- دریاچههای کوچکشده
- ذخیرهگاههای زیست‌کره ایران
- زمینچهرهای استان آذربایجان شرقی
- زمینچهرهای استان آذربایجان غربی
- فاجعههای زیست‌محیطی در ایران
- مناطق کنوانسیون رامسر در ایران