تهران

برای دیگر کاربردها، تهران (ابهام‌زدایی) را ببینید.

تهران
پرونده:Ferdosi Square.JPG عکس‌ها راست به چپ: سراسرنمای تهران (برج میلاد در راست عکس) - مجسمه فردوسی در میدان فردوسی - نمای داخلی بازار تهران میدان آزادی - کوشک احمدشاهی سر در اصلی دانشگاه تهران
کشور	ایران
استان	تهران
شهرستان	تهران
بخش	مرکزی
مردم
جمعیت	شهر: ۸٬۶۹۳٬۷۰۶ استان تهران: ۱۳٬۲۶۷٬۶۳۷
رشد جمعیت	۱/۲درصد
تراکم جمعیت	۱۰٬۵۵۵ نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت	۷۳۰ کیلومتر مربع
ارتفاع	میانگین: ۱۱۹۰ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	بیشینه: +۲۲/۷ درجه کمینه: +۱۱/۹ درجه
میانگین بارش سالانه	۲۳۳ میلیمتر
روزهای یخبندان سالانه	۴۷ روز
اطلاعات شهری
شهردار	محمد علی نجفی
ره‌آورد	کتاب، کالا
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۲۱
وبگاه	tehran.ir
شناسهٔ ملی خودرو	ایران۱۱ ایران۲۲ ایران۳۳ ایران۴۴ ایران۵۵ ایران۶۶ ایران۷۷ ایران۸۸ ایران۹۹ ایران۱۰
تهران روی نقشه ایران ۳۵٫۷°شمالی ۵۱٫۴°شرقی / 35.7; 51.4

تِهْران ( آوا ) بزرگ‌ترین شهر و پایتخت ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. جمعیّت شهر تهران طبق سرشماری سال (۱۳۹۵) بالغ بر ۸٬۶۹۳٬۷۰۶ نفر و مساحت ۷۳۰ کیلومتر مربّع است؛ بیست و پنجمین شهر پرجمعیّت و بیست و هفتمین شهر بزرگ جهان به‌شمار می‌آید.

در جنوب دامنهٔ رشته‌کوه البرز در ۱۱۲ کیلومتری جنوب دریای خزر واقع شده‌است. این شهر دارای یک شبکهٔ متراکم بزرگ‌راهی و ۷ خط فعال مترو و چهار خط در حال ساخت است که در بهار سال ۱۳۹۰، ۱۲۹ میلیون مسافر را جابه‌جا کرده‌اند.

پیشینه شکوفائی تهران به سال ۱۷۸۸م هنگامی که آقامحمدخان قاجار آن را به پایتختی برگزید، بر می‌گردد. سپس در روزگار رضاشاه پهلوی با شتاب بیشتری گسترش یافت و مردم بسیاری از استان‌ها پیرامونش را جذب نمود. از دهه ۱۹۶۰م، مرکز جذب مهاجران زیادی از سراسر ایران بوده‌است.

ساکنان اصلی تهران، گروه‌های فارسی‌زبان بودند، اکنون مردم از اقوام مختلفی در این شهر زندگی می‌کنند. در تهران مردم به زبان فارسی با هم گفتگو می‌کنند. بیشتر مردم در این شهر، زبان فارسی با لهجه تهرانی دارند. دیگر گروه‌ها ساکن تهران عبارتند از کرد ،آذربایجانی، گیلک، مازندرانی، ارمنی، عرب، لر. تراکم جمعیت در تهران بین ده‌هزار و هفتصد تا بیش از یازده هزار فرد در هر کیلومتر مربع برآورد می‌شود که بنابر آمار بیستمین شهر پرتراکم جهان است. شهر تهران در شمال ایران، در کوهپایه‌ها جنوبی رشته‌کوه البرز در حد فاصل طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۲ دقیقهٔ شرقی تا ۵۱ درجه و ۳۶ دقیقهٔ شرقی، به طول تقریبی ۵۰ کیلومتر و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقهٔ شمالی تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقهٔ شمالی به عرض تقریبی ۳۰ کیلومتر گسترده شده‌است. ارتفاع شهر در بلندترین نقاط شمال به حدود ۲۰۰۰ متر و در جنوبی‌ترین نقاط به ۱۰۵۰ متر از سطح دریا می‌رسد. تهران از شمال به نواحی کوهستانی، و از جنوب به نواحی کویری منتهی شده، در نتیجه در جنوب و شمال دارای آب و هوایی متفاوت است. نواحی شمالی آب و هوای سرد و خشک و نواحی جنوبی آب و هوای گرم و خشک دارند.

ساختار اداری ایران در تهران متمرکز شده‌است. تهران به ۲۲ منطقه، ۱۳۴ ناحیه (شامل ری و تجریش) و ۳۷۰ محلّه تقسیم شده‌است. نماد شهر تهران برج آزادی است. برج میلاد نیز نماد دیگر آن به حساب می‌آید. تهران میزبان نزدیک به نیمی از فعّالیّت‌های صنعتی ایران است، کارخانجاتی در زمینهٔ تجهیزات خودرو، برق و الکترونیک، منسوجات، شکر، سیمان و مواد شیمیایی در این شهر واقع شده‌اند، تهران همچنین بازار بزرگ فرش و محصولات مبلمان در سراسر ایران است. در جنوب حومهٔ تهران یک پالایشگاه نفت به نام پالایشگاه نفت تهران وجود دارد. در تهران و حومه، اماکن تاریخی مذهبی نظیر مساجد، کلیساها، کنیسه‌ها، و آتشکده‌های زرتشتیان قرار گرفته‌است. در فهرست گران‌ترین پایتخت‌های دنیا در سال ۲۰۰۸ میلادی، تهران در پلّهٔ آخر قرار داشت. تهران همچنین در فهرست گران‌ترین شهرهای دنیا و بر مبنای شاخص هزینه‌های زندگی، در پلّهٔ یکی مانده به آخر جای دارد. همچنین هزینه متوسط خانوار در تهران دو برابر دیگر استان‌های ایران است. تهران از جهت تولید ناخالص داخلی رتبهٔ پنجاه و ششم و با لحاظ کردن جمعیّت منطقه شهری، رتبهٔ بیست و نهم را در بین شهرهای دنیا دارد. مردم تهران ۳۳٪ از مالیات کشور را پرداخت می‌کنند.

تصویر ماهواره‌ای تهران

در این ویدئو گسترش تهران و وضعیت دروازه‌های آن در سه زمان بارو شاه طهماسبی (ساخته شده در زمان شاه طهماسب صفوی)، باروی ناصری (در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار) و وضعیت امروزی شهر به نمایش درآمده است.

پیشینه تهران

مقالهٔ اصلی: تاریخ تهران

گذری در تهران اوایل دوره قاجار

پیشینه زندگی در تهران به ۵٫۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. در دی ماه ۱۳۹۳خ اسکلت یک انسان در منطقه مولوی تهران متعلق به نزدیک ۷٫۰۰۰ سال پیش یافته شد. پیش از این گمان می‌رفت پیشینه زندگی در منطقه تهران امروزی به یافته‌ها قیطریه که متعلق به ۳٫۰۰۰ سال پیش بود، برمی‌گردد.

تهران برای نخستین بار توسّط ایل قاجار پایتخت ایران شد. تصویر کتیبهٔ فتحعلی شاه، روی تپّهٔ سنگی چشمه علی واقع در شمال شهر ری منطقه ۲۰ تهران

یاقوت حَمَوی مورخ یونانی الاصل عرب زبان در مُعجَم‌البُلدان تعریفی از طهران کرده و وضع این آبادی را در قرن ششم و هفتم قمری نشان داده‌است که به شرح زیر است: طِهران به کسر طاء و سکون‌ها و را و نون در آخر، لفظی است عجمی و ایشان «تهران» تلفظ می‌کنند، چون در زبان ایشان طاء وجود ندارد. این آبادی از دیه‌های ری است و میان آن دو قرب سنگ فاصله است. مردی راستگو از مردم ری مرا خبر داد که این آبادی دیهی بزرگ است که بناهای آن در زیر زمین بنیان یافته‌است و هیچ‌کس جز به اراده مردم بدانجا راه نمی‌یابد و در بیشتر اوقات ایشان نسبت به سلطان وقت راه خلاف و سرپیچی می‌پیمایند و وی را جز مدارا با ایشان چاره‌ای نیست. آنجا را دوازده محله است که هرکدام را با دیگری نزاع است و مردم محله‌ای به محله دیگر درنمی‌آیند. آن را باغ و بوستان فراوان است که همچون شبکه‌ای بناها را در میان دارد و خود حائلی در برابر تهاجم به حساب می‌آید. وی گفت مردم آن‌جا با وجود محفوظ بودن با گاو کشت نمی‌کنند و این کار را با بیل انجام می‌دهند از آن روی که ایشان را دشمن فراوان است و می‌ترسند که گاوشان به غارت برود.

تهران در گذشته از روستاهای ری بوده و ری که در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه واقع شده به سبب مرکزیّت مهم سیاسی، بازرگانی، اداری و مذهبی از قدیم مورد نظر بوده و مدّعیان همواره این مرکز راهبردی را مورد تهاجم و حمله قرار می‌داده‌اند. روستای تهران به‌واسطهٔ برخورداری از مغاک‌ها و حفره‌های زیرزمینی و مواضع طبیعی فراوان و دشواری نفوذ در آن‌ها پناهگاه خوبی برای دولتمردان و دیگر اشخاصی بوده که احتمالاً مورد تعقیب مدّعیان قرار داشته‌اند.

از سوی دیگر، کاروان‌های بزرگی که از محورهای مورد بحث عبور می‌کردند شکارهای سودمندی بودند و اغلب مورد حمله و چپاول مردم بومی واقع می‌شدند. روستای تهران در واقع کانون چپاولگران و نهانگاه کالاهای دزدیده‌شده بود و این وضع تا زمان شاه تهماسب صفوی که قزوین را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمود ادامه داشت. تهران در برابر حملهٔ افغان‌ها (پشتون‌ها) ایستادگی زیادی کرد و به همین خاطر آن‌ها پس از تصرّف تهران این شهر را ویران کردند و باغ‌ها و تاکستان‌های آن را از میان بردند. در زمان نادرشاه تهران دوباره نام و نشانی یافت و در همین شهر بود که نادرشاه رهبران بزرگ شیعه و سنّی را گرد هم آورد و پیشنهاد اتّحاد اسلامی و رفع اختلاف‌ها را به آن‌ها داد.

تا پیش از کشف تمدّن قیطریّه و همچنین کشف آثاری در تپّه‌های عبّاس‌آباد، گمان می‌رفت پیشینهٔ تاریخی این شهر به همان آثار یافت‌شده در حوالی شهر ری محدود می‌شود، ولی اکتشافات باستان‌شناسی در تپّه‌های عبّاس‌آباد، بوستان پنجم خیابان پاسداران و درّوس، نشان داد تمام آبادی‌های ناحیهٔ تاریخی قصران، دوره‌ای درخشان از استقرار اقوام کهن و خلّاقیّت‌های فرهنگی را پشت سر گذارده‌اند. در فارسنامهٔ ابن بلخی نیز که مربوط به سال‌های ۵۰۰ تا ۵۱۰ هجری قمری است، از شهر تهران به دلیل انارهای مرغوبش یاد شده‌است. اگرچه در آثار مکتوب کهن از تهران پیش از اسلام نام برده نشده‌است، اما حفّاری‌های باستان‌شناسی ۱۳۲۱ خورشیدی در روستای درّوس ‍شمیران نشان می‌دهد که در این ناحیه، در هزارهٔ دوّم پیش از میلاد، مردمی متمدّن زندگی می‌کرده‌اند.

تهران در آغاز روستایی نسبتاً بزرگ بود که میان شهر بزرگ و نام‌آور آن زمان، شهر ری و کوهپایه‌های البرز جای گرفته بود. نخستین بار نام آن در یادکرد زندگینامهٔ ابوعبدالله حافظ تهرانی (زاده ۱۸۴ خ) آمده‌است. پس از یورش مغولان به ری و ویرانی این شهر، تهران بیش از پیش رشد یافت و شماری از اهالی آوارهٔ ری را نیز در خود جای داد و مساحتش در این دوران به ۱۰۶ هکتار رسیده بود. این منطقه در دوره سلسله صفوی به علّت این‌که بقعه سید حمزه جدّ اعلای صفویه در نزدیکی حرم شاهزاده عبدالعظیم جای داشت و تهران نیز دارای باغ‌های خوش آب و هوا بود، مورد توجّه قرار گرفت. نخستین بار، شاه طهماسب اول صفوی در سال ۹۱۶ خ. هنگام گذر از تهران باغ و بوستان فراوان این شهر را پسندید و دستور داد تا بارو و خندقی به دور آن بکشند. این بارو که ۱۱۴ برج به عدد سوره‌های قرآن و چهار دروازه رو به چهار سوی دنیای پیرامون داشت، از شمال به میدان توپ‌خانه و خیابان سپه، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی (شاپور) امروزی محدود می‌شد، مساحت تهران در این دوران به ۴۴۰ هکتار رسید. در دورهٔ شاه عباس یکم (۹۶۶ تا ۱۰۰۷ خ) پل، کاخ و کاروانسراهای زیادی بر پا شد، در بخش شمالی برج و باروی شاه تهماسبی، چهارباغ و چنارستانی ساخته شد که بعدها دورش را دیواری کشیدند و به صورت کاخ (کاخ گلستان) و پایگاه فرمانروایی درآوردند. کریم‌خان در نبردهای خود برابر محمدحسن‌خان قاجار در سال ۱۱۷۲ قمری تهران را مرکز اردوکشی خود برگزید و پس از پیروزی در این جنگ در دیوانخانه دیرین تهران که در زمان شاه سلیمان ساخته شده بود بارِ عام داد و با عنوان وکیل الرعایا، زمامداری ایران را در دست گرفت.

نام تهران

در بارهٔ ریشه‌شناسی نام تهران اختلاف نظر زیادی وجود دارد که تعدادی از آن نظرات در اینجا آمده‌است:

• پاره‌ای از پژوهشگران «ران» را پسوندی به معنای دامنه گرفته‌اند و شمیران و تهران را بالادست و پایین‌دست خوانده‌اند.
• برخی دیگر تهران را تغییر شکل یافتهٔ «تهرام» به معنای منطقهٔ گرمسیر دانسته‌اند، در مقابل شمیرام یا شمیران که منطقه سردسیر است.
• و همچنین عدّه‌ای بر این باورند که سراسر دشت پهناوری که امروز تهران بزرگ خوانده می‌شود در میان کوه‌های اطراف، گود به نظر می‌رسید و بدین سبب «ته ران» نام گرفت.
• البته با توجه به توسعهٔ تهران در سال‌های متمادی پس از شهر «ری» مشهور، و اینکه تهران محلی بوده‌است نزدیک به ری و در «ته» یا آخر آن، ممکن است واژهٔ تهران تغییر یافتهٔ عبارت «ته ری ان» باشد. (یعنی محلی که در ته ری قرار دارد) و الف و نون مرسوم در نام بسیاری از شهرهای ایران کم‌کم به این نام هم چسبیده و به مرور اصلاح شده و به صورت «تهران» درآمده است.
• روستایی که پیش‌درآمد شهر تهران بوده‌است، پیش از اسلام نیز وجود داشته، امّا پس از اسلام کم‌کم نام آن معرّب گردیده و از تهران به طهران تبدیل شده‌است. امّا جغرافی‌دانان معروف آن روزگار نیز به املای تهران اشاره نموده‌اند. همزمان با جنبش مشروطه، که تغییرات زیادی در ادبیّات و نگارش زبان فارسی به وجود آمد، رفته‌رفته املای تهران رواج یافت و پس از تأسیس فرهنگستان ایران و تأکید آن بر املای تهران، املای دیگر (طهران) کاملاً منسوخ شد.
• اعتماد السلطنه در مرآت البلدان دربارهٔ وجه تسمیه تهران چنین آورده‌است: " چون اهل آنجا (تهران) در وقتی که دشمن برای آن‌ها به هم می‌رسید در زیر زمین پنهان می‌شدند، از این جهت به این اسم موسوم شده‌است که به "ته ران" یعنی زیر زمین می‌رفته‌اند".

نام برخی کوی‌ها و محلات تهران منسوب به خانوارهای رؤسای ایل‌هایی است که در زمان آقامحمدخان و فتحعلی شاه در پایتخت جدید اسکان داده شدند؛ مانند کوچه شیرازی‌ها و کوچه افشارها در قلب محله چال میدان، کوچه دیگری منسوب به افشارها در شمال محله سنگلج؛ دیگر محله عرب‌ها در گوشه شمال غربی محله عودلاجان؛ و نیز کوچه و حمام قراقانی‌ها در محله چال میدان؛ کوچه شام بیاتی‌ها در شمال عودلاجان؛ کوچه خدابنده‌لو در غرب عودلاجان؛ محله باجمانلوها در شمال غرب محله سنگلج؛ تکیه و محله قمی‌ها در محله سنگلج که همگی در محله‌های خوب و به اصطلاح سرآب اسکان یافته‌اند.

جغرافیا

مقاله‌های اصلی: جغرافیای تهران و اقلیم تهران

نمای تهران از فراز برج میلاد

نقشه توپوگرافیک تهران و استان تهران

شهر تهران در ۵۱ درجه و ۲ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۶ دقیقهٔ طول شرقی و ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقهٔ عرض شمالی قرار گرفته‌است و ارتفاع آن از ۲۰۰۰ متر در مرتفع‌ترین نقاط شمال تا ۱۲۰۰ متر در مرکز و ۱۰۵۰ متر در جنوب متغیّر است. تهران در بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز گسترده شده‌است. از جنوب به کوه‌های ری و بی‌بی‌شهربانو و دشت‌های هموار شهریار و ورامین و از شمال توسط کوهستان محصور شده‌است. ارتفاع چند نقطه شهر تهران از سطح دریا: شهر تهران از نظر زمین‌لرزه جزء مناطق پرزیان (۸ تا ۱۰ درجه مرکالی) به‌شمار می‌آید. گسلهایی که در تهران و حومه تا شعاع ۱۵۰ کیلومتری مرکز شهر قرار دارند، عبارتند از گسل مشاء، گسل شمال تهران، گسل ری، گسل طالقان، گسل ایوانکی و گسل ایپک که بررسی رفتار آن‌ها حایز اهمیت است.

شهر تهران، به‌طور پیوسته در معرض خطر سیل قرار دارد. از دلایل اصلی این موضوع، می‌توان اختلاف ارتفاع زیاد، شرایط اقلیمی خاص، وجود رودخانه‌های فراوان مانند رود کرج، رود دربند، رود چیتگر و مسیل‌های متعدد و قرارگرفتن شهر تهران در پای کوه را نام برد. همچنین در شهر تهران، ۱۲ حوزه آبریز بالادست مسلط بر آب و ۱۴ کیلومتر نوار مولد سیل از دارآباد تا غرب دره فرحزاد وجود دارد.

اولین عکس هوایی از شهر تهران در مقیاس ۱:۱۰٬۰۰۰ (یک ده هزارم) در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۳۵ گرفته شد.

زلزله و گسل‌های تهران

تهران در هزار سال اخیر شاهد چهار زمین‌لرزه بزرگ بوده‌است. تهران آخرین زلزله شدید خود را در سال ۱۸۳۰ میلادی، شاهد بوده‌است.

تهران از لحاظ موقعیت زمین‌شناختی بر روی گُسل‌های فعالی قرار گرفته که باعث رانش زمین و زمین‌لرزه می‌شوند. از میان بسیاری از گسل‌های فعال تهران، احتمال فعال شدن سه گُسل به نام‌های، «گسل مشا، گسل شمال تهران و گسل جنوب ری» بیش از بقیه وجود دارد.

بسیاری از ساختمان‌ها و آپارتمان‌های تهران کیفیت ساخت‌وساز پائینی دارند و از این روی به گفته بسیاری از کارشناسان، در صورت وقوع زلزله در تهران، بسیار پرتلفات خواهد بود.

طی تحقیق مؤسسه علمی آلفرد وگنر آلمان تهران وارد لیست ده نفری خطرناک‌ترین شهرهای دنیا برای وقوع بلایای طبیعی شد. عامل اصلی ورود این شهر به لیست قرار گرفتن روی گسل زلزله در عین وجود سازه‌های غیراستاندارد فراوان در سطح شهر و همین‌طور تراکم جمعیت بالا می‌باشد.

آب و هوا

آب و هوا ی شهر تهران تأثیر گرفته از کوهستان در شمال (نسیم توچال) و دشت در جنوب است. جز منطقه‌های شمالی تهران که تحت تأثیر کوهستان، تا اندازه‌ای معتدل و مرطوب هستند، آب و هوای دیگر منطقه‌های شهر کمابیش گرم و خشک و در زمستان‌ها اندکی سرد است. مهم‌ترین منبع بارش در این شهر بادهای مرطوب مدیترانه‌ای و اطلسی هستند که از سوی غرب می‌وزند. رشته کوه البرز همچون سدی از نفوذ بسیاری از توده‌های هوا جلوگیری می‌کند، از همین روی سبب گردیده که هوای تهران از یک سو خشک‌تر و از سوی دیگر از آرامش نسبی برخوردار باشد.

یکی از شدیدترین بارندگی‌های تهران در ۱ اردیبهشت ۱۳۴۱ روی داد. این بارش ۱۰ ساعت طول کشید. اداره هواشناسی اعلام کرد میزان باران یک روز تهران معادل شش سال بوده‌است.

آب و هوای تهران
	ژانویه	فوریه	مارس	آوریل	مـــــه	ژوئـن	ژوئیـه	اوت	سپتامبر	اکتبـر	نوامبر	دسامبر	سـال
گرم‌ترین C°	۱۹٫۶	۲۳٫۰	۲۸٫۰	۳۲٫۴	۳۷٫۰	۴۱٫۰	۴۳٫۰	۴۲٫۰	۳۸٫۰	۳۳٫۴	۲۶٫۰	۲۱٫۰	۴۳٫۰
میانگین گرم‌ترین‌ها C°	۷٫۹	۱۰٫۴	۱۵٫۴	۲۲٫۱	۲۷٫۹	۳۳٫۹	۳۶٫۶	۳۵٫۶	۳۱٫۶	۲۴٫۴	۱۶٫۲	۱۰٫۰	۲۲٫۷
میانگین سردترین‌ها C°	−۰٫۴	۱٫۲	۵٫۴	۱۱٫۲	۱۶٫۱	۲۰٫۹	۲۳٫۹	۲۳٫۳	۱۹٫۳	۱۳٫۳	۶٫۷	۱٫۷	۱۱٫۹
سردترین C°	-۱۵٫۰	-۱۳٫۰	-۸٫۰	-۴٫۰	۲٫۴	۵٫۰	۱۴٫۰	۱۳٫۰	۹٫۰	۲٫۸	-۷٫۰	-۱۳٫۰	-۱۵٫۰
بارش mm	۳۴٫۶	۳۲٫۲	۴۰٫۸	۳۰٫۷	۱۵٫۴	۳٫۰	۲٫۳	۱٫۸	۱٫۱	۱۰٫۹	۲۶٫۰	۳۴٫۰	۲۳۲٫۸
منبع: سازمان هواشناسی کشور

نمای شهر

نمای شهر در نقاط گوناگون بر پایهٔ عوامل جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی متفاوت است. در شمال شهر که به کوه‌ها نزدیک‌تر است معمولاً خیابان‌ها و کوچه‌ها شیب‌دارتر و در جنوب شهر هموارتر هستند. همچنین در جنوب شهر ساختمان‌های بلندمرتبه کمتر و در شمال شهر بیشترند. ساختمان‌های اداری و دولتی نیز عمدتاً در مرکز شهر قرار دارند. از طرف دیگر در مناطقی که تاریخ ساخت آن‌ها جدیدتر است مانند منطقه ۲، منطقه ۵ و منطقه ۲۲ که همگی در غرب و شمال غرب شهر جای دارند، با توجه به پیروی از آیین‌نامه‌های جدیدتر، اصول شهرسازی در آن‌ها بیشتر رعایت شده‌است. در این منطقه‌ها معمولاً عرض خیابان‌ها و کوچه‌ها، سرانه پارکینگ و سرانه فضای سبز از دیگر مناطق شهر بیشتر است. وارون بر آن در مناطق کهن‌تر که ساخت آن‌ها زودتر انجام گرفته‌است مانند منطقه ۱۲ (تهران قدیم) و منطقه ۲۰ (ری) معمولاً بناهای تاریخی و سنتی بیشتری وجود دارد.

در تحقیقی تحت عنوان «ارزیابی ترجیحات بصری زنان از فضاهای شهری در تهران»، مکان‌های فاقد جذابیت بصری بیشتری در شهر مشخص شده و بطور کلی محیط و فضاهای تهران از جهت بصری «نامناسب» دانسته شده‌است.

چشم‌انداز تهران در روز

چشم‌انداز تهران در شب.

معماری و شهرسازی

تهران به‌دلیل جایگاه آن به عنوان پایتخت زودتر از شهرهای دیگر با نمودهای مدرنیسم، و از آن میان معماری مدرن، آشنا شد. دگردیسی معماری تهران از سنتی به مدرن از دوران ناصرالدین شاه آغاز شد و به‌ویژه این روند در دوران پهلوی که زندگی مدرن از حصار دربار و ارگ سلطنتی خارج شد، چهرهٔ شهر را دگرگون نمود.

در دوران رضا شاه نیاز به راه‌اندازی نهادهای مدرن مانند بانک‌ها، ساختمان‌های دولتی و مانند آن‌ها به گونهٔ روزافزونی احساس می‌شد؛ اما طراحی و اجرای ساختمان این‌گونه نهادها با روش‌های سنتی عملاً ممکن نبود زیرا این‌گونه نهادها نیازمند معماری و فضاهای خاص خود بودند. معمارانی که در این دوره از پیشروان آوردن معماری اروپایی به تهران بودند، یا خود شهروندان اروپایی بودند یا دانش‌آموختگان دانشگاه‌های اروپا. از میان این معماران می‌توان از نیکلای مارکف معمار گرجستانی‌تبار دانش‌آموختهٔ دانشکدهٔ هنرهای زیبای سن پترزبورگ، ماکسیم سیرو، آندره گدار معمار فرانسوی، محسن فروغی معمار ایرانی، گابریل گورکیان معمار ایرانی-ارمنی که در اروپا هم معمار شناخته‌شده‌ای بود و معماران ایرانی-ارمنی دیگر چون وارطان هوانسیان، پل آبکار، اوژن آفتاندلیانس و قلیچ باقلیان نام برد. در این دوره معماری‌ای در تهران بروز کرد که در کالبد مدرن بود اما در تزئینات و نماسازی‌هایش از معماری سنتی یا باستانی ایران الهام گرفته بود. از شاخص‌ترین نمونه‌های این معماری می‌شود به ساختمان کاخ شهربانی در محوطهٔ میدان مشق یا باغ ملی اشاره کرد. معماران در آن دوره می‌کوشیدند «شکوه از دست رفته» ایران را با الگو گرفتن از معماری باستان بازسازی کنند.

در سال‌های بعد دورهٔ پهلوی نیز، ویکتور گروئن آمریکایی طراحی پلان شهری نواحی شمال تهران بین سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۷ را بر عهده داشت. از طرح وی با نام «طرح جامع تهران» نام برده شده‌است.

در تهران کاخ‌های زیادی تاکنون بر پا شده‌است که بیشتر آن‌ها مربوط به دوران پهلوی و قاجار هستند. از جمله کاخ‌های معروف تهران می‌توان کاخ نیاوران، کوشک احمدشاهی، کاخ صاحبقرانیه، عمارت عثمانی و پل رومی، عمارت دارالفنون، حوض خانه باغ قدیم نگارستان، کاخ گلستان، کاخ مرمر و شمس‌العماره را نام برد.

• 
  منظره شمس‌العماره از درون محوطه کاخ گلستان
• 
  نمای جنوب شهر تهران
• 
  برج‌های تهران در ۱۳۸۴ خ.
• 
  شهرک امید، شمال شرق تهران
• 
  ساختمان وزارت خارجه الهام گرفته از معماری تخت جمشید
• 
  نمایی از برج‌های شمال تهران

فضای مرده

پرونده:Writing on the city picture scene 17.jpg

تصویر یک سرباز و خمینی روی دیوارهای شهر

در تهران پس از انقلاب ۵۷، نقاشی‌هایی از افراد مرده یا کشته‌شده روی دیوارها، بزرگراه‌ها یا فضای خارجی خانه‌های مردم عادی کشیده می‌شود و این شامل افراد کشته‌شده در جنگ، سیاست‌مداران جمهوری اسلامی، یا امام‌های شیعه است.

فضای سبز

مقالهٔ اصلی: فضای سبز تهران

بر پایه آمار رسمی نزدیک به ۷۳۹ بوستان فعال در تهران وجود دارد که بیش از ۱۲٫۵۳۴٫۲۸۳ مترمربع از سطح تهران را به خود اختصاص داده‌اند.

کاخ سبز در سعدآباد

نمایی از بوستان فدائیان اسلام در حاشیه بزرگراه خاوران

پارک‌های جنگلی مهم تهران

نام پارک	مساحت (متر مربع)	منطقه
لویزان	۱۱٬۰۰۰٬۰۰۰	۴
وردآورد	۱۰٬۴۵۸٬۰۰۰	۲۲
چیتگر	۹٬۵۰۰٬۰۰۰	۲۲
سرخه حصار	۸٬۵۰۰٬۰۰۰	۱۳
پردیسان	۳٬۰۰۰٬۰۰۰	۲
توسکا	۳٬۰۰۰٬۰۰۰	۱۵
کوهسار	۱٬۰۰۰٬۰۰۰	۵
طالقانی	۳۱۰٬۰۰۰	۳
آب و آتش	۲۴٬۰۰۰	۳
پارک ملت|ملت	۳۴٬۰۰۰	۳
خرگوش دره	۶۵٬۰۰۰	۲۲

تقسیمات شهری

پرونده:Ferdosi Square.JPG

میدان فردوسی، در مرکز شهر تهران

تهران به‌عنوان پایتخت ایران در زمان شکل‌گیری مساحتی حدود ۳ کیلومتر مربع داشت. با تغییرات سیاسی و افزایش جمعیت در زمان دودمان پهلوی و پس از انقلاب ۱۳۵۷ شهر دستخوش دگرگونی منطقه‌ای و افزایش مساحت شد و شمار زیادی محله و شهرک در محدوده کلانشهر تهران ساخته شد به طوری که در سال ۱۳۴۷، نخستین طرح جامع شهر تهران ابلاغ شد که در آن مساحت شهر با افزایشی خیره‌کننده به ۱۸۱کیلومتر مربع رسید. برخی از این محله‌ها همان روستاهای پیشین بود که گسترش داده شده بود. این مساحت به ۱۲ناحیه تقسیم شده بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تعداد مناطق تهران به ۲۰ منطقه افزایش یافت. بعد از این در ابتدای دهه ۷۰ و پس بررسی‌های مجدد غرب شهر تهران، چهار منطقه جدید ۹، ۵، ۲۰ و ۲۱ ایجاد شد و تعداد مناطق تهران بر اثر تغییراتی به ۲۲ منطقه افزایش یافت.

مناطق شهری

مقالهٔ اصلی: مناطق شهری تهران

شهرستانها و مناطق

این شهر در حدود ۷۳۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. شهرداری تهران برای تأمین نیازمندی‌ها و اداره بهتر سطح شهر را به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۲۳ ناحیه بخش کرده که شهر ری و تجریش را نیز شامل شده‌است.

از سوی دیگر وزارت کشور هم برای انجام انتخابات‌های مختلف و کارهای مدیریتی دیگر، تفسیر خاص خود را از شهرستان تهران دارد که بر ۲۲ منطقه شهرداری منطبق نیست و شمیران و ری را نیز شهرستان‌هایی جداگانه در نظر گرفته‌است. این شهر به واسطهٔ داشتن شبکه مخابراتی گسترده نیز دارای نواحی هفت‌گانه مخابراتی می‌باشد.

در تقسیم‌بندی وزارت کشور شهرستان تهران در مرکز استان تهران قرار دارد. از شمال به شهرستان‌های کرج و شمیرانات، از شرق به شهرستان دماوند، از جنوب به شهرستان‌های پاکدشت ،قرچک و ورامین و ری و اسلامشهر و از غرب به شهرستان‌های قدس، شهریار و استان البرز محدود می‌شود. مرکز آن بخش مرکزی است.

محله‌های شهر

منطقه قیطریه تهران

مقالهٔ اصلی: محله‌های تهران

کلانشهر تهران دارای محله‌ها و شهرک‌های گوناگونی است.

• محله‌های قدیمی تهران

تهران قدیم از چهار محله تشکیل شده بود به نام‌های سنگلج، اودلاجان (عودلاجان)، بازار و چاله‌میدان. در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار چندین محله تازه در تهران ساخته شد به نام‌های ارگ، چاله حصار، خانی‌آباد، قنات‌آباد، پاچنار، پامنار، گار ماشین، گود زنبورک‌خانه، صابون‌پزخانه، گود عرب‌ها و دروازه قزوین.

خیابان ولیعصر بلندترین خیابان ایران و همچنین بلندترین خیابان در خاور میانه است که در سال‌های نخست پادشاهی رضاشاه ساخته شده‌است. درازای آن ۱۸٫۶ کیلومتر، که از میدان راه‌آهن تهران آغاز و به میدان تجریش در منطقهٔ شمیرانات پایان می‌یابد. این خیابان یازده هزار چنار در دو سوی خود دارد.

اقتصاد

تهران علاوه بر این‌که مرکز سیاسی کشور است، مهم‌ترین قطب اقتصادی آن نیز است. با این‌که تنها ۱۱ درصد جمعیت کشور در تهران زندگی می‌کنند، حدود ۲۵ درصد تولید ناخالص داخلی ایران مربوط به این شهر است. البته توزیع این حجم عظیم تولید در بین مردم یکنواخت نیست، به طوری‌که بیش از ۸۰ درصد این فعالیت اقتصادی تنها در اختیار ۱۰ درصد جمعیت این شهر قرار گرفته‌است که عمدتاً در نواحی ثروتمند شمال شهر ساکن هستند.

قیمت زمین در برخی نقاط شهر تهران جزء گران‌ترین‌ها در کل جهان می‌باشد. بیش از ۱۵۰۰ سازمان دولتی هم‌اکنون در تهران فعالیت می‌کنند و گران‌ترین ساختمان‌های تهران نیز در اختیار این سازمان‌های دولتی‌است.

تهران با جمعیتی حدود ۸ میلیون و مساحتی حدود ۷۰۰ کیلومترمربع، تولید ناخالص داخلی برابر ۸۸ میلیارد دلار دارد که این شهر را در رده پنجاه و ششمین شهر ثروتمند جهان و بالاتر از شهرهایی چون ریاض، لیسبون، برلین، بیرمنگام، لیون و هامبورگ قرار داده‌است، هرچند که همچنان با شهرهایی با جمعیت مشابه خود مانند لس‌آنجلس (با جمعیت حدود ۱۱٫۸ میلیون تن) که تولید ناخالص داخلی آن ۶۳۹ میلیارد دلار است یا لندن (با جمعیت ۸٫۳ میلیون تن) با تولید ناخالص داخلی ۴۵۰ میلیارد دلار فاصله دارد.

بخش خدمات سهمی ۷۸ درصدی در تولید ناخالص داخلی تهران دارد و پس از آن به ترتیب بخش‌های صنعت (۱۴ درصد) و کشاورزی (۸ درصد) قرار دارند. در بخش خدمات در استان تهران، رشته فعالیت‌های عمده‌فروشی و خرده‌فروشی با ۲۸ درصد و مستغلات و کسب و کار با ۲۵ درصد بیشترین سهم را در تولید ناخالص داخلی دارند.

فعالیت‌های خدماتی تهران در داخل شهر و فعالیت‌های صنعتی (زمین‌بر) در حومه آن متمرکز هستند. در دههٔ گذشته تراکم بالای جمعیت و گران بودن مسکن در این شهر هجوم تازه‌واردان به درون شهر را محدود کرده و در نتیجه درصد رشد جمعیت آن کاهش یافته‌است اما این امر سبب استقرار آن‌ها در حومه شهر به عنوان مناطق خوابگاهی شده، به طوری‌که درحالی‌که سایر مناطق روستایی کشور با کاهش نسبی جمعیت و مهاجرت به شهرها مواجهند، روستاهای تهران برعکس مهاجرپذیرند و رشد جمعیت آن‌ها از ۵٫۶ درصد به ۶٫۷ درصد رسیده‌است. به همین دلیل سهم جمعیتی شهر تهران نسبت به استان تهران در چند ده گذشته به سرعت کاهش یافته و از ۹۱ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۷۲ درصد در سال ۱۳۷۵ و ۵۸ درصد در سال ۱۳۸۵ رسیده‌است؛ بنابراین درکل هرچند که مجموعه شهری تهران همچنان مهاجرپذیرترین مجموعه شهری در کشور است اما این مهاجران به جای خود شهر رفته‌رفته حومهٔ آن را به عنوان مقصد خود انتخاب کرده‌اند.

• 
  بورس اوراق بهادار تهران
• 
  بازار سنتی تهران

جمعیت‌شناسی

تهران تا پیش از بنیان‌گذاری سلسلهٔ قاجار و برگزیده شدن به عنوان پایتخت ایران، شهری کوچک با ۱۵٬۰۰۰ تن جمعیت در سال ۱۱۶۴ بود. اما از آن زمان به بعد، جمعیت آن رو به رشد نهاد و در اواسط دورهٔ قاجار به بزرگ‌ترین شهر ایران تبدیل شد. در سرشماری سال ۱۲۶۴ جمعیت تهران ۱۴۷٬۲۰۶ نفر اعلام شد. ۱۰۱٬۸۹۳ نفر از تهرانی‌ها در آن زمان مالک و ۴۵٬۳۶۳ نفر مستأجر بودند. بر اساس نخستین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر با ۱٬۵۶۰٬۹۳۴ تن جمعیت، پرجمعیت‌ترین شهر ایران بوده‌است. همچنین بر پایه آخرین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۹۰ انجام گرفت، جمعیت تهران، ۱۲٬۲۲۳٬۵۹۸ تن بوده‌است. توزیع جمعیت در مناطق دارای پراکندگی بسیاری است. غرب تهران با وجود پهناوری بیشتر دارای جمعیت کمتری است. این می‌تواند به علت وجود فرودگاه مهرآباد در غرب شهر تهران باشد. همچنین میزان زادآوری در جنوب شهر تهران بیشتر است. خوابگاه‌های دانشجویی در منطقه ۶ تهران، بافت جمعیتی و اجتماعی این منطقه را کاملاً تحت تأثیر قرار داده‌است.

زبان اصلی مردم تهران و استان تهران، فارسی‌است. اما در بعضی نقاط زبان‌های محلی نیز دیده می‌شود که در مجموع از لهجه‌های فارسی به‌شمار می‌آیند. به‌طور کلی زبان و گویش‌های دیگری مانند ترکی آذری، کردی، گیلکی، لری، مازندرانی و… نیز به دلیل مهاجرت‌ها به آن افزوده شده‌است. جمعیتی از مردم عرب زبان نیز که عمدتاً لبنانی و عراقی هستند در شهر تهران زندگی می‌کنند. بر اساس سر شماری ۱۳۶۵ در حدود ۹۸٫۱ درصد از جمعیت استان به زبان فارسی تکلّم می‌کردند که این نسبت در نقاط شهری ۹۸٫۳ و در نقاط روستایی ۹۶٫۸ درصد بود.

بر پایه بررسی‌های نمونه‌برداری جمعیتی از مردم تهران، بیش از نیمی از ساکنان استان تهران در دو نسل اخیر به این استان مهاجرت کرده‌اند. بیشترین علت مهاجرت به تهران به دلیل پیروی از خانوار و سپس جستجوی کار بوده‌است. بیشتر مهاجران از شهرهای شهرستان‌های دیگر در استانهای دیگر به تهران آمده‌اند که بیشتر آن مربوط به شهر تهران است.آذربایجانی‌های تهران که عموماً ترک‌های تهران و آذری‌های تهران نامیده می‌شوند، دومین گروه بزرگ قومی تهران پس از اقوام فارسی‌زبان هستند که جمعیت آذری‌ها در حدود ۲۵٪–۱/۳ تهران می‌باشد، که در سراسر کلان‌شهر تهران پراکنده هستند. مازندرانی‌ها با دو میلیون جمعیت سومین قوم بزرگ تهران هستند.

• 
  گسترش فضای شهری تهران از ۱۳۶۴ تا ۱۳۸۸
• 
  تغییرات جمعیت تهران بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵

هرم جمعیتی تهران در سال ۱۳۸۵

مردان	سن	زنان
۲۴۲٬۳۵۲	۶۵+	۲۲۷٬۰۴۰
۱۱۲٬۸۴۳	۶۰–۶۴	۱۰۴٬۱۹۶
۱۴۷٬۷۸۰	۵۵–۵۹	۱۳۹٬۶۳۸
۲۰۴٬۴۴۹	۵۰–۵۴	۱۹۵٬۵۲۷
۲۴۶٬۷۸۸	۴۵–۴۹	۲۴۶٬۴۲۵
۲۹۰٬۰۱۱	۴۰–۴۴	۲۸۳٬۵۸۸
۳۳۰٬۲۶۹	۳۵–۳۹	۳۱۴٬۵۲۵
۳۴۸٬۶۵۳	۳۰–۳۴	۳۳۰٬۰۳۰
۴۵۵٬۳۰۳	۲۵–۲۹	۴۴۲٬۲۰۰
۵۲۹٬۵۴۵	۲۰–۲۴	۵۰۷٬۰۰۱
۳۹۸٬۶۶۳	۱۵–۱۹	۳۷۲٬۹۰۴
۲۷۵٬۳۵۶	۱۰–۱۴	۲۶۱٬۷۳۷
۲۵۴٬۰۹۲	۵–۹	۲۴۳٬۲۴۵
۲۴۱٬۶۱۵	۰–۴	۲۲۹٬۹۰۴

در یک سرشماری رسمی مخصوص شهر تهران که در سال ۱۳۸۹ در ۳۷۴ محله شهر تهران به مرحله اجرا درآمد، ۶۳٪ از پایتخت‌نشینان در تهران متولد شده‌اند، ۹۸٪ آن‌ها قادر به تکلم زبان فارسی هستند، ۱۳٪ یکی از زبان‌های لاتین را می‌فهمند، ۱۰٪ قادرند به یکی از زبان‌های دنیا صحبت کنند و ۶۷٪ تهرانی‌ها فارسی‌زبان هستند. در اوایل دهه ۱۹۸۰ به ویژه پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، ترکیب قومی-اجتماعی جمعیت ایران دچار تغییر قابل توجهی شد. نتایج اجتماعی، سیاسی و اقتصادی انقلاب باعث شد بسیاری از شهروندان ایرانی به خصوص اهالی تهران، ایران را به مقصد کشورهایی نظیر کانادا، آمریکا، فرانسه، سوئد و دیگر کشورهای اروپایی ترک کنند. با آغاز جنگ ایران و عراق و به خصوص حملات هوایی عراق به تهران، موج دوم مهاجرت از تهران به شهرها و کشورهای دیگر آغاز گردید، برعکس این قضیه نیز جمعیت زیادی از جنگ‌زدگان غرب و جنوب‌غرب ایران، به تهران مهاجرت کردند.
شرایط سخت جنگ در کشورهای همسایه ایران یعنی افغانستان و عراق موجی دیگر از مهاجران را وارد شهر تهران کرد. با وجود اینکه بسیاری از مهاجران افغانی و عراقی بعد از بهتر شدن وضعیت کشورشان و با همکاری آژانس کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان، ایران را ترک کردند با این حال هنوز جمعیت قابل توجهی از این مهاجران در تهران زندگی می‌کنند و بخشی از مردم تهران شده ند. مردم تهران شیعه دوازده امامی هستند و ادیان و مذاهب مسلمان (سنی)، تصوف، زرتشتی، بهایی، یهودی، مسیحی (شامل: آشوریان نسطوری، ارمنی، کاتولیک، ایرانیان پروتستان، کلیسای خانگی ایرانیان، جماعت مسیحی ربانی، مسیحیان ارتدکس روس) و خداناباوران نیز در اقلیت هستند.

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و بر پایه یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در تهران به قرار زیر بود:

اقوام کلانشهر تهران
قومیت			درصد
فارس			۶۶٫۴٪
ترک			۲۵٫۲٪
گیلک			۶٫۲٪
لر			۰٫۸٪
کرد			۰٫۵٪
دیگر			۰٫۴٪

گویش

مقالهٔ اصلی: گویش تهرانی

تهران در تقسیمات کشوری قدیم و پیش از این که پایتخت ایران شود از ملحقات شهر تاریخی ری بوده‌است؛ بنابراین گویش مردم این شهر نیز از شعب گویش راجی یا رازی، همان زبانی که از زبان پهلوی منشعب و در شمال و شمال غربی و مغرب و جنوب ایران رواج داشته، بوده‌است. به تصریح شمس قیس رازی زبان مردم شهر ری و از جمله تهران، حد فاصل زبان دری مشرق و زبان پهلوی مغرب و جنوب ایران محسوب می‌گردیده‌است. امروزه از این گویش اثری بر جای نمانده‌است. این گویش در زبان چند نسل پیش مردم روستائیان مناطق دولاب و شمیران و کن و سولقان شنیده می‌شد.

جرایم و معضلات اجتماعی

استعمال مواد مخدر توسط ایرانیها زمینهٔ افزایش جرایم را در آن فراهم کرده‌است، به طوری‌که جرم ۶۰ درصد زندانی‌های کشور در رابطه با مسائل مواد مخدر است. در استان تهران نیز حدود ۱۰۰۰ زندانی زن وجود دارد که بیشترین جرم آن‌ها در رابطه با مواد مخدر است. بعد از مواد مخدر بیشترین جرم زندانیان زن مربوط به سرقت و جرایم اخلاقی است. میانگین سنی زندانیان زن در استان تهران بین ۲۳ تا ۳۲ سال است. در سطح زندان‌های استان تهران در ازای ۲۵۰ تن زندانی مرد یک مددکار وجود دارد که این رقم برای زندانیان زن هر ۱۰۰ تن است. هم‌اکنون در ۴۰۰ نقطه جرم‌خیز و معابر پایتخت به منظور کنترل بهتر تردد و نظارت بر نقاط جرم‌خیز، دوربین‌های مداربسته نصب شده‌است. برای پیشگیری از جرم علاوه بر فعالیت‌های انتظامی، آموزش همگانی و جلب مشارکت مردم در راستای اطلاع‌رسانی و افزایش سطح آگاهی عموم نیز مد نظر ناجا است و در همین راستا وقوع جرایم در سال ۱۳۸۷ نسبت به سال پیش از آن ۷ درصد کاهش یافت.

موزه‌ها

موزه هنرهای معاصر تهران که مهم‌ترین و جامع‌ترین مجموعه از هنر معاصر غرب در قارهٔ آسیا را دارا می‌باشد.

نمایی از ساختمان موزه آبگینه و سفالینه

بیش از ۳۰ موزه در سطح شهر تهران به فعالیت مشغولند که همه روزه تعداد زیادی بازدید کننده به‌سوی خود جلب می‌کنند.

از جمله:

• موزه مردم‌شناسی تهران
• موزه ملی ایران
• موزه فرش ایران
• موزه هنرهای معاصر تهران
• موزه پست و تلگراف
• موزه صنایع دستی مجموعه سعدآباد
• آبگینه و سفالینه
• موزه جواهرات ملی
• موزه رضا عباسی
• کتابخانه و موزه ملک
• ایران باستان
• موزه آثار طبیعی و حیات وحش ایران

و کاخ موزه‌های:

• سعدآباد
• نیاوران
• گلستان

و بسیاری از موزه‌های دیگر تهران از جذابیت‌های آن به‌شمار می‌آیند. از تماشاگه‌های تاریخ، پول، و زمان نیز می‌توان به عنوان دیدنی‌های تهران یاد کرد.

قنات‌های تهران

قناتهای تهران و ری که دشت ورامین را آبیاری می‌کردند تا سال ۱۳۴۰ جزء پرآب‌ترین کاریزهای دنیا بودند ولی در توسعه شهری و به دلیل تخریب مادر چاه‌ها و نبود لایروبی از رونق افتاده‌اند. حفر کاریزهای تهران به دوره صفوی و قاجاری بازمی‌گردد. در تهران نزدیک به ۳۰۰ قنات وجود دارد که برخی از آنها یکدیگر را بصورت ضربدری قطع می‌کنند و طی نشست‌ها تخریب و در حال حاضر در جنوب شهر به صورت روباز مسیر خود را تا ورامین یا اطراف شهر ری ادامه می‌دهند. دو عدد از این قناتها در محمودآباد خاوران تهران به دلیل خاکبرداری در سال ۱۳۵۵ به هم وصل شدند و حجم زیاد آب تخریبهای زیادی را بوجود آورد تا اینکه با وسایل مکانیکی این دوقنات مجدداً از هم جدا و به مسیر اصلی اولیه هدایت شدند در حال حاضر در ایران حدود ۴۰۰۰۰ قنات به طول ۲۷۲۰۰۰ کیلومتر وجود دارد. تهران تا سال ۱۳۲۰ بیشترین شمار قنات را دارا بود به گونه‌ای که هر محله‌ای قنات خاص خودش را داشت. سرچشمه‌های بعضی از قنات‌ها در توسعه شهری از میان رفته و این باعث شده‌است که زه‌کشی آب تهران در جنوب شهر با مشکل روبرو شود.

مکان‌های مذهبی

حسینیه ارشاد

مقالهٔ اصلی: مکان‌های مذهبی تهران

مسجدها، حسینیه‌ها و امامزاده‌ها از جمله مکان‌های مذهبی پایتخت هستند که در مجموع ۲٬۰۷۲ مرکز (۱۳۸۷ خ) را شامل می‌شوند. تهران ۱۵۴۶ مسجد، ۴۸۷ حسینیه، و ۳۹ امامزاده دارد. در واقع برای هر ۳٬۵۱۶ تهرانی یک مرکز مذهبی وجود دارد. بیشترین امامزاده‌های پایتخت در منطقه ۲۰ متمرکز شده و بعد از آن منطقه ۲ و ۱ دارای بیشترین امامزاده‌ها هستند. در ۱۲ منطقه هم هیچ امامزاده‌ای وجود ندارد.

نخستین مسجد تهران مربوط به دوره صفویه است که مسجد جامع بلده طیبه تهران نام دارد و توسط مولانا ملا محمد مقیم‌ارازی بازسازی شده بود.

فرهنگ و هنر

یک کنسرت موسیقی در تهران

سینما و تئاتر

مقالهٔ اصلی: فهرست سینماهای تهران

بیش از صد سالن سینما در شهر تهران وجود دارد که اکثراً فیلم‌های تولید داخل و تعدادی نیز فیلم‌های خارجی را اکران می‌کنند. بیش از چهل آمفی‌تئاتر نیز در این شهر فعال هستند که نمایش‌های گوناگونی را به روی صحنه می‌برند. در سال ۱۳۸۹ مسابقات جام جهانی ۲۰۱۰ نیز از بعضی از سینماهای تهران به نمایش درآمد.

فرهنگ‌سراها

مقالهٔ اصلی: فهرست فرهنگسراهای تهران

در تهران مراکزی به نام فرهنگ‌سرا توسط شهرداری تهران ساخته شده‌است که وظیفهٔ آنان ارائهٔ خدمات فرهنگی به مردم است. این مراکز مجهّز به سالن‌های سینما، تئاتر، مجموعه‌های ورزشی، کتابخانه، نگارخانه، کلاس‌های آموزش رایانه و غیره هستند و نقش مهمی در پرکردن اوقات فراغت جوانان و ارتقای سطح فرهنگ و آموزش آنان داشته‌اند. بیش از ۷۱ فرهنگسرا و خانهٔ فرهنگ در تهران وجود دارد. فرهنگ‌سرای بهمن که با وسعت ۴۰٬۰۰۰ متر مربع در جنوب تهران قرار دارد، فرهنگ‌سرای خاوران در جنوب شرقی، فرهنگ‌سرای شفق و فرهنگ‌سرای نیاوران در شمال تهران نمونه‌هایی از این مراکز هستند.

موسیقی

پرونده:Schiller Live In Tehran.jpg

اجرای گروه شیلر در تالار وزارت کشور

قدیمی ترین مرکز اجرای موسیقی، تالار رودکی و با نام کنونیِ تالار وحدت تهران، یکی از مجهزترین و بزرگترین تالارهای اُپرا، موسیقی و تئاتر ایران است و محل اصلی ارکستر سمفونیک تهران (بزرگترین و با سابقه ترین ارکستر سمفونیک ایران) در این مکان است.

سالانه در تهران شمار زیادی کنسرت موسیقی توسط گروه و خوانندگان ایرانی برگزار می‌شود؛ بلیط کنسرت‌ها نیز ممکن است به‌صورت اینترنتی یا روش سنتی فروخته شود. با وجود برخی محدودیت‌ها، خوانندگان زن نیز می‌توانند با گرفتن مجوز به‌اجرا بپردازند.

در سال ۱۳۹۶ پس از دهه‌ها یک گروه موسیقی خارجی با نام «شیلر» در تهران اجرا کرد؛ با وجود اینکه این گروه خواننده نداشت، تمام بلیط‌ها به‌فروش رفتند.

دیوارنگاری در تهران

مقالهٔ اصلی: دیوارنگاری در تهران

دیوارنگاری در تهران شامل انواع و اقسام متنوّعی‌است. تعدادی از آن‌ها شعارنویسی‌ها و نگاره‌های دولتی است و برخی دیگر به وسیلهٔ شهرداری و به منظور زیبایی شهر ترسیم شده‌است. برخی دیگر از دیوار نگاره‌ها به وسیلهٔ جوانان نقاش انجام شده‌است.

• مجسمهٔ آزادی و پرچم آمریکا (گرافیتی دولتی)
  مجسمهٔ آزادی و پرچم آمریکا (گرافیتی دولتی)
• 
  گرافیکی ضد اسرائیلی (گرافیتی دولتی)
• 
  نوشتهٔ متالیکا
• 
  مردان عصبانی

نخستین اثر مدرن شهری

بزرگترین تابلوی آبستره جهان نخستین اثر مدرن شهری بود که در روز بیست ودو بهمن یکهزار و سیصد و نود ویک در میدان انقلاب تهران با هماهنگی جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران از این اثر رونمایی شد وبعد از آن توسط هلال احمر معدوم شد.

ورزش

پیست اسکی دیزین

فوتبال ورزش اول شهر است و بیشترین طرفداران را نیز دارد. در کنار آن کشتی نیز به‌طور سنتی بسیار مورد توجه بوده‌است و به عنوان ورزش ملی مورد توجه قرار گرفته‌است. چندین پیست اسکی بسیار زیبا و منحصربه‌فرد از جمله پیست‌های اسکی توچال، دیزین ،دربندسر و شمشک در نزدیکی شهر قرار دارند که پیست اسکی دیزین جزء معدود پیست‌های اسکی جهان است که در آن امکان اسکی برروی چمن علاوه بر اسکی برروی برف مهیاست. پیست اسکی توچال هم با ارتفاع ۳۷۳۰ متر از سطح دریاهای آزاد پنجمین پیست اسکی مرتفع جهان است و تا تهران تنها پانزده دقیقه فاصله دارد. کوهنوردی و تاحدی صخره‌نوردی هم از ورزش‌های دیگر شهر است که مخصوصاً در روزهای تعطیل به‌طور همگانی مورد توجه قرار می‌گیرد.

ورزشگاه آزادی تهران

فوتبال که پرطرفدارترین ورزش شهر است، هر هفته عدهٔ زیادی را برای تماشای لیگ برتر به ورزشگاه آزادی می‌کشاند. دو تیم اصلی تهران استقلال و پرسپولیس هستند که شهرآورد بین این دو تیم هر بار تماشاگران زیادی را جذب می‌کند. ورزشگاه‌های فوتبال زیادی در سطح شهر برای برگزاری مسابقات فوتبال وجود دارند. به‌جز ورزشگاه یکصد هزار نفری آزادی در غرب، می‌توان به ورزشگاه تختی در شرق، شیرودی در مرکز و دستگردی و ورزشگاه راه‌آهن در شهرک اکباتان اشاره نمود. از دیگر مراکز ورزشی قهرمانی یا همگانی شهر تهران می‌توان از مجموعه ورزشی انقلاب، مجموعه ورزشی-تفریحی توچال، مجموعه ورزشی چمران (بولینگ عبده)، ورزشگاه آرارات و ورزشگاه شهید کشوری (داودیه) نام برد.

نماد بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴

بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ بزرگترین رویداد بین‌المللی ورزشی تاریخ این شهر از ۱۰ تا ۲۵ شهریور ۱۳۵۳ (۱ تا ۱۶ سپتامبر ۱۹۷۴) در تهران برگزار شد. مجموعه ورزشی آزادی تهران و مجموعه ورزشی تختی تهران برای این بازی‌ها ساخته شدند. این هفتمین دوره بازی‌های آسیایی بود و برای نخستین بار بازی‌های آسیایی در خاورمیانه برگزار می‌شد. ۳۰۱۰ ورزشکار از ۲۵ کشور در این رویداد چند ورزشی شرکت داشتند که رکوردی در زمان خود محسوب می‌شد.

نشریات

بیش از هزار عنوان نشریّه در ایران منتشر می‌شود که مرکز تعداد زیادی از آن‌ها تهران است. تقریباً مرکز همهٔ روزنامه‌های مهم ایران در تهران است.

آموزش و پژوهش

حوزه‌های علمیه

مقالهٔ اصلی: حوزه‌های علمیه تهران

آموزش عالی علوم دینی در ایران سابقه فراوانی دارد و تهران نیز از این قاعده مستثنی نیست. از مهمترین حوزه‌های علمیه تهران قبل از انقلاب اسلامی دو حوزه علمیه مجتهدی و مروی بودند.

حوزه مروی که سابقه تاریخی بیشتری دارد در زمان فتحعلی شاه قاجار به همت خان مروی ساخته شده‌است و ملا علی کنی به مدیریت آن پرداخت، حوزه مجتهدی هم توسط احمد مجتهدی طهرانی در سال ۱۳۳۴ ایجاد شد و به همت وی از مهمترین و مشهورترین حوزه‌های تهران شد که حاصل آن مجتهدان پرشمار و مشهور است که اکنون هر کدام مشغول خدماتی هستند.

هم اکنون نیز مدارس علمیه بسیاری در تهران قرار دارد که مهمترین آنها عبارتند از: مدرسه علمیه آیت‌الله مجتهدی، مدرسه علمیه مروی، مدرسه علمیه فیلسوف الدوله (آیت‌الله حق‌شناس)، مدرسه علمیه امام خمینی، مدرسه علمیه جامعه امیرالمؤمنین.

دانشگاه‌ها

مقالهٔ اصلی: دانشگاه‌های تهران

آموزش عالی مدرن ایران با تأسیس دارالفنون (۱۲۳۰ خ) توسّط امیرکبیر در تهران آغاز شد. پس از آن در سال ۱۳۱۳ خ. در دورهٔ رضاشاه به همّت افرادی چون محمود حسابی و علی‌اصغر حکمت، دانشگاه تهران ایجاد شد. هم‌اکنون در فهرست ده دانشگاه برتر وزارت علوم شش دانشگاه تربیت مدرس، تهران، صنعتی امیرکبیر، صنعتی خواجه نصیر، صنعتی شریف و علم و صنعت ایران در شهر تهران قرار دارند.

دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی موجود در تهران عبارتند از: تهران، شهید بهشتی، ایران، بقیةالله و دانشگاه علوم پزشکی ارتش.

دانشگاه علامه طباطبایی نیز از جمله دانشگاه‌های زیر نظر وزارت علوم است که در این شهر قرار دارد. همچنین دانشگاه آزاد اسلامی نخستین بار در مرداد ۱۳۶۱ خ. با ایجاد واحد تهران مرکز شروع به کار کرد. سپس به‌تدریج واحدهای تهران جنوب، تهران شمال، تهران شرق، تهران غرب و علوم و تحقیقات تهران تأسیس شدند. پس از دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام نور در مهر ۱۳۶۷ خ. با هدف آموزش عالی از راه دور تأسیس شد. دانشگاه سوره (نام پیشین: مؤسسه آموزش عالی سوره) در بهمن ماه سال ۱۳۷۲ توسط حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی تأسیس شد. پس از دو سال پذیرش آزاد، از سال ۷۴ از طریق سازمان سنجش آموزش کشور پذیرش دانشجوی را در ۱۱ رشته آغاز کرد.

مدرسه‌ها

مقالهٔ اصلی: فهرست مدرسه‌های تهران

دانش‌آموزان و آموزگاران کالج آمریکایی تهران در مقابل سالن مک‌کورمک، ۱۳۰۹ خ.

نخستین مدرسه به شیوهٔ مدرن در ایران دبیرستان البرز بود که در آغاز به عنوان یک دبستان در حوالی دروازه قزوین در سال ۱۲۵۱ خ. یعنی ۲۱ سال پس از دارالفنون و ۱۷ سال پیش از دبستان رشدیه توسط جیمز باست، میسیونر پرسبیتری آمریکایی-کانادایی ساخته شد. پس از آن به تدریج مدرسه‌های بسیار دیگری در شهر ساخته شدند.

هم‌اکنون در شهر تهران ۳٬۰۴۱ مدرسهٔ دولتی با ۳۱٬۹۶۶ کلاس و ۹۳۳٬۹۷۶ دانش‌آموز و ۲٬۱۲۹ مدرسهٔ غیرانتفاعی با ۹٬۸۵۶ کلاس و ۱۷۲٬۳۸۵ دانش‌آموز وجود دارد. مدرسه‌های غیرانتفاعی عموماً در مناطق ۱، ۲ و ۳ شهرداری تهران متمرکز هستند. ۶۰ درصد مدارس غیرانتفاعی تهران استیجاری هستند. تعداد کمی از مدارس تهران دوشیفته بودند و این مدارس نیز در یک برنامه ۴ ساله (تا ۱۳۹۱ خ) تک شیفته شد. دانش‌آموزان در دوره‌های ابتدایی، راهنمایی، و متوسطه شامل متوسطهٔ نظری، هنرستان فنی، هنرستان حرفه‌ای، هنرستان کاردانش و پیش‌دانشگاهی مشغول تحصیل هستند.

کودکستان‌ها

۳۷٬۳۰۰ نوآموز دختر و پسر شامل ۶۳۴ شیرخوار، ۱٬۳۲۳ نوپا و ۳۵٬۳۴۳ کودک در کودکستان‌های شهر تهران آموزش می‌بینند (۱۳۸۸). درصد مهدهای کودک تهران استیجاری هستند. کیفیت مهدهای کودک با توجه به مربّیان و نوع آموزشی که به کودکان داده می‌شود متفاوت است. برخی از مهدهای کودک آموزش‌های خود را در دو زبان به کودکان ارائه می‌دهند. با اجرای طرح ارزیابی و ارتقای کیفیت مهدهای کودک که بر اساس عملکرد آن‌ها صورت می‌گیرد، مهدهای کودک به مهدهای یک، دو و سه ستاره تقسیم خواهند شد. به‌دلیل این‌که بیش از ۹۰ درصد مهدهای کودک خصوصی هستند، هدف اصلی این طرح، ایجاد رقابت در ارتقای سطح کیفیت خدمات است. همچنین در راستای اجرای اصل ۴۴ مراکز پیش‌دبستانی و مهدهای کودک دولتی به بخش خصوصی واگذار خواهند شد.

حمل‌ونقل

فرودگاه بین‌المللی مهرآباد

ایستگاه راه‌آهن تهران

مقالهٔ اصلی: حمل‌ونقل تهران

زیرساخت‌های درون‌شهری:

• دو فرودگاه بین‌المللی مهرآباد و امام خمینی
• چهار پایانه مسافربری شرق، غرب، میدان آرژانتین و جنوب
• تهران حجم بالایی از ترافیک خطوط راه‌آهن کشور را به خود اختصاص داده‌است.
• خطوط راه‌آهن تهران-اروپا هم بسیار فعّال است.

زیرساخت‌های درون‌شهری:

اتوبوس درون‌شهری تهران

• سهم اتوبوسرانی از حمل‌ونقل همگانی شهر تهران با ۶٬۰۵۰ اتوبوس و سامانه اتوبوس تندرو تهران و اتوبوسرانی برقی تنها ۱۷درصد است که در افق سال ۱۴۰۴، باید به ۲۵ درصد و ۱۱٬۰۰۰ دستگاه (با توجه به افزایش جمعیت) برسد.

فضای درونی مترو تهران

• ۲۲۱ کیلومتر مترو تهران در ۷ خط که شامل: ۵ خط درون‌شهری، ۳ خط برون‌شهری و ۱ خط در حال ساخت است. باید در افق ۱۴۰۴ باید به ۸ خط به طول ۲۵۰ کیلومتر برسد.
• ساخت گذرگاه‌ها و بزرگراه‌های کمربندی تازه‌ساز در سال‌ها اخیر رشدی چشمگیر داشته.
• وجود ۱۸۰ پل که مهم‌ترین آن‌ها سواره‌رو بوده و ۶۰ پل در حال ساخت. از این ۱۸۰ پل ۱۱۰ پل نیاز به بازسازی و مقاوم‌سازی دارند.

تدابیر:

• طرح‌ها سرعت‌بخش به حمل‌ونقل درون‌شهری
• طرح ترافیک

شبکه مترو تهران

مقالهٔ اصلی: متروی تهران

سابقهٔ بحث و گفتگو دربارهٔ احداث قطار شهری در تهران به ۱۱۰ سال قبل بازمی‌گردد. تأسیس تراموای شهری از جمله نکات پیش بینی شده در امتیاز نامه‌ای بود که بارون ژولیوس دو رویتر در عهد ناصرالدین شاه روی کاغذ آمد. در همین سال‌ها یک خط آهن روزمینی بین دروازه شهری ری (حضرت عبدالعظیم) و میدان باغ شاه، با نام معروف ماشین دودی، ساخته شد.

مترو تهران در نه خط طراحی شده‌است اما در حال حاضر، هفت خط آن فعال می‌باشد که عبارتند از: خط یک، که از ایستگاه متروی تجریش تا ایستگاه متروی کهریزک امتداد دارد، این ایستگاه دارای بیشترین مسافر خطوط مترو تهران است. خط دو، از ایستگاه متروی فرهنگسرا آغاز و تا ایستگاه متروی صادقیه ادامه دارد. خط سه، که از ایستگاه متروی آزادگان تا ایستگاه متروی قائم در حال حاضر فعال می‌باشد. خط پنج، از آغاز و تا ایستگاه متروی گلشهر (کرج) امتداد پیدا می‌کند. خط چهار نیز از ایستگاه متروی ارم سبز تا ایستگاه متروی شهید کلاهدوز ممتد شده‌است.

در اسفند ۱۳۹۴ با ساخت یک شاخه فرعی در خط ۴، متروی تهران به فرودگاه مهرآباد متصل شد، این انشعاب دارای دو ایستگاه در خود فرودگاه و ایستگاه مترو بیمه به عنوان ایستگاه مشترک با خط اصلی می‌باشد.

همچنین خط ۷ و ۸ در حال گسترش و خط ۶ در حال ساخت می‌باشند.

بزرگراه‌ها

مقالهٔ اصلی: بزرگراه‌های تهران

پرونده:Tehran sadr,highway 6pm.jpg

بزرگراه صدر شرق به غرب و منظره آسمان خراش‌های تهران

نمایی از بزرگراه‌های همت و شیخ فضل‌الله نوری در تهران

تهران دارا یک شبکه گسترده و پیچیده جاده‌ای و خیابانی است، این شهر از آنجا که سال‌هاست با مشکل ترافیک مواجه‌است لذا مدیران این شهر در طول سالهای گذشته به ویژه پس از انقلاب اسلامی ایران مجبور به طراحی و ساختن بزرگراه‌های مختلف شده‌اند تا بتوانند معضل ترافیک را حل نمایند. بزرگراه‌های زیادی در تهران وجود دارند که مهمترین آن‌ها عبارتند از: آزادراه تهران کرج، بزرگراه آزادگان، بزرگراه نواب بزرگراه اشرفی اصفهانی، بزرگراه آفریقا، بزرگراه آیت‌الله کاشانی، بزرگراه آیت‌الله مدرس، بزرگراه بسیج، بزرگراه تندگویان، بزرگراه جلال آل احمد، بزرگراه رسالت، بزرگراه امام علی، بزرگراه شهید بابایی، بزرگراه شهید یاسینی بزرگراه شهید چمران (پارک‌وی)، بزرگراه شهید حکیم، بزرگراه شهید همت، بزرگراه شیخ فضل‌الله نوری، بزرگراه صدر، بزرگراه کردستان، بزرگراه محمدعلی جناح، بزرگراه مخصوص کرج، بزرگراه نیایش، بزرگراه یادگار امام.

ترافیک

اطلاعات بیشتر: ترافیک و آلودگی آب و هوای تهران

جمعیت زیاد تهران و رفت‌وآمد انبوه خودروها منجر به تبدیل‌شدن خیابان‌ها به پارکینگ و ایجاد راه‌بندان‌های متعدد و شدید در این شهر شده که به‌دلیل آلایش شدید هوا، اتلاف وقت و فشار اقتصادی بر شهروندان بحران تلقّی می‌شود. در پاییز ۱۳۸۶ «طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک تهران» تهیه و تصویب شد. این طرح، که اهداف کلی آن بر اهداف طرح‌های فرادست – مانند «طرح جامع تهران» و همچنین برنامه چهارم توسعه اقتصادی ایران – استوار شده‌اند، چشم‌انداز تحولات مطلوب این شهر در ۲۰ ساله آینده را ترسیم می‌کند. در طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران شاخص‌های حمل‌ونقلی تهران در سال ۱۳۸۶ و سال ۱۴۰۴ در مقایسه با متوسط شهرهای اروپایی در قالب ارقام و آمار ارائه شده‌اند.

آلودگی‌های زیست‌محیطی

همچنین ببینید: ترافیک و آلودگی آب و هوای تهران

آلودگی هوا

نمای شهر تهران از بام تهران در شمال این شهر در یکی از روزهای آلوده مرداد ماه ۱۳۸۸

آلودگی هوا در شهر تهران عمدتاً مصنوعی و ناشی از فعّالیّت وسایل نقلیه‌است که سهمی ۸۰ درصدی در آلودگی هوای شهر دارند و تولیدکنندهٔ گازهای سمی دی‌اکسید نیتروژن و مونو اکسید کربن هستند. این وسایل نقلیّه گاز دی‌اکسید کربن نیز تولید می‌کنند که هرچند سمّی نیست اما سبب گرم شدن زمین می‌شود. ارائهٔ یارانهٔ سوخت -و در نتیجه ارزان بودن آن- و تعرفهٔ بالای گمرکی بر خودروهای وارداتی -و در نتیجه افت کیفیت تولیدات خودرو- و ورود سالانهٔ انبوهی از خودروهای تازه‌ساز از یک سو و محصور بودن در بین کوه‌ها از ۳ طرف -که مانع خروج آلودگی‌ها از شهر می‌شود- عوامل اصلی آلودگی هوا در تهران هستند. سالانه بیش از ۵۰۰ گرم ذرّات آلاینده معلّق وارد بدن هر تهرانی می‌شود در حالی که بدن تنها توانایی پالایش ۲۳۰ گرم آلاینده را در سال دارد. آلودگی هوا به تنهایی در شهر تهران روزانه حدود ۳۰ تن را به کام مرگ می‌فرستد. همچنین کیفیت پایین بنزین عرضه شده در ایران که خود ناشی از تحریم‌های علیه ایران و استفاده از مواد آلاینده به جای کاتالیست در فرایند تولید بنزین است نیز جزو دلایل آلودگی هوای شهرهای بزرگ نظیر تهران دانسته می‌شود.

گسترش وسایل نقلیه عمومی به ویژه مترو و فرهنگسازی برای استفاده از این وسایل و الزام خودروسازها به پیروی از استانداردهای روز و رساندن قیمت سوخت مصرفی به سطح قیمت‌های جهانی از مهمترین راهکارهای مبارزه با آلودگی هوا شناخته می‌شوند.

آلودگی صوتی

تهران آلوده‌ترین شهر جهان از نظر آلودگی صوتی است. یکی از منابع اصلی آلودگی صوتی در تهران صدای اگزوز موتورسیکلت‌ها است که ۲۵٪ آلودگی صوتی شهر را تشکیل می‌دهد. تعداد موتورها در نقاط مرکزی شهر به مراتب بیشتر است.

منبع دیگر آلودگی صوتی در شهر خودروهای سواری هستند که حدود نیمی از وسایل نقلیهٔ آن را تشکیل می‌دهند.

آلودگی صوتی نیمی از خودروهای سواری و موتورسیکلت‌های تهران بیش از حدّ استاندارد است. این استاندارد برای مناطق مسکونی در روز حدود ۵۵ و در شب حدود ۴۵ دسیبل بوده و میزان مجاز انحراف از آن نزدیک ۱۵ دسیبل است.

کشورهای پیشرفتهٔ دنیا جهت اجرا و ساخت اتوبان‌ها و مناطق حسّاس به سر و صدا مانند مدارس و بیمارستان‌ها از نقشه‌های صوتی استفاده می‌کنند. در تهران نیز منطقهٔ ۷ اولین منطقه‌ای بوده‌است که این نقشه‌ها برای آن تهیه شده و به ترتیب مناطق ۶، ۱۲، ۱۱، ۹ و ۱۰ خواستار تهیه این نقشه‌ها توسط واحد صوت سازمان کنترل کیفیت هوای تهران بوده‌اند. ده منطقه پر سر و صدای تهران به ترتیب مناطق ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۷، ۱۳، ۳، ۱۹، ۱۸ و ۲ هستند. این رده‌بندی با توجه به تعداد و سرعت خودروها در این مناطق، مقدار کیلومتر پیمایش خودروها و توزیع نوع آن‌ها در هر منطقه و تعداد اتوبان‌های موجود انجام شده‌است.

آلودگی آب‌های زیرزمینی

آلودگی آب‌های زیرزمینی تهران یکی از بزرگ‌ترین معضلات زیست‌محیطی این شهر است. تهران از نظر سیستم فاضلاب در بین شهرهای جهان در بین ۱۰ شهر آخر قرار دارد. نبود سامانهٔ دفع فاضلاب در شهر تهران جزء اصلی‌ترین مشکلات زیست‌محیطی این شهر قلمداد می‌شود. درحالی‌که مهم‌ترین لازمهٔ طرّاحی و جانمایی یک شهر تأمین فاضلاب آن است، سیستم تصفیه فاضلاب در تهران وجود ندارد و آب فاضلاب مستقیماً وارد قنات‌ها و آب‌های زیرزمینی می‌شود و این در حالیست که کمبود بارش در این شهر سبب روی آوردن مسئولان به استفاده از آب‌های زیرزمینی برای تأمین آب مصرفی ساکنان شده‌است. آب‌های زیرزمینی تهران هم آلودگی شیمیایی و هم میکروبی دارند که دلیل آن نبود شبکه فاضلاب و وجود صنایع در داخل شهر است.

زباله تولیدی

روزانه نزدیک به ۱۱هزار تن پسماند تر و خشک از سطح شهر تهران و شهرک‌های اطراف آن جمع‌آوری می‌شود؛ که میانگین تفکیک پسماند تر و خشک در پایتخت توسط شهروندان ۱۸٫۶درصد است. حدود ۹۵درصد زباله‌های تفکیک شده شهر تهران بازیافت می‌شود و ۵ درصد باقی، زباله‌هایی است که مردم به اشتباه تفکیک می‌کنند و قابل بازیافت نیستند. سرانه تولید زباله در تهران روزانه ۷۹۰ گرم است که نسبت به کشورهای توسعه‌یافته درحد متوسطی قرار دارد. هم اکنون دو کارخانه هاضم و زباله‌سوز هم‌اکنون در شهر تهران فعال هستند که ۹مگاوات ساعت برق تولید می‌کنند؛ که از این مقدار ۴ مگاوات برق تولیدی از بیوگاز لجن فاضلاب، ۱٫۹مگاوات برق از زباله‌سوز و ۳ مگاوات نیز از زباله سوز دوم خود انرژی تولید کرده‌است. همچنین روزانه بیش از ۵۰هزار تن نخاله ساختمانی در تهران تولید می‌شود. هر روز ۵هزار کامیون، خاک و نخاله ساختمانی را از گوشه و کنار شهر به مراکز دپوی تهران منتقل می‌کنند. این میزان پسماند، ۷ برابر پسماند خانگی شهر تهران است. هم‌اکنون سرانه پسماندهای ساختمانی در تهران ۵٫۵ کیلوگرم به ازای هر تهرانی برآورد می‌شود.

معضل موش‌ها و حیوانات موذی تهران

بالغ بر ۳۰ میلیون موش در تهران زندگی می‌کنند. در مهر ۱۳۹۳ در خبری اعلام‌شد براساس آمارها از موش‌های تهران، به ازای هر نفر از جمعیت حدود ۱۲ میلیونی این کلانشهر چهار موش وجود دارد؛ محمد حقانی، رئیس کمیسیون محیط زیست شورای شهر نیز پیش از آن از آمار ۵۰ میلیون موش زنده خوار در پایتخت خبر داده‌بود، عدم رفتار مناسب شهروندی از سوی مردم و ریختن زباله‌ها به جوی‌ها و خیابان‌ها باعث رشد تعداد موش‌ها در ۲۲ منطقه شهر تهران شده‌است.

سیاست

ساختمان مجلس سنا (کاخ سنا) پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و مجلس خبرگان رهبری کنونی

مجلس شورای ملی

شهر تهران علاوه بر این‌که مرکز سیاسی کشور ایران است، مرکز استان تهران و شهرستان تهران نیز به‌شمار می‌رود. مهمترین نهادهای دولتی و قضایی شامل وزارتخانه‌ها، مجلس شورای اسلامی و… در آن واقع شده‌است و تاثیرگذارترین مقام‌های کشور ایران شامل رهبر، رئیس‌جمهور، رئیس مجلس، رئیس دستگاه قضایی، رئیس و بعضی از اعضای مجلس خبرگان رهبری، رئیس و اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، اعضای شورای نگهبان، وزرای کابینه و اعضای شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در آن زندگی می‌کنند.

مردم این شهر در ۲۰۰ سال گذشته همیشه از تاثیرگذارترین‌ها در سیاست کشور ایران بوده‌اند. این تأثیرگذاری شامل حضور آن‌ها در ساختار سیاسی کشور، جریان‌های تغییردهنده سیاست کشور شامل انقلاب‌ها (انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی) و جنگ‌ها (جنگ تحمیلی) می‌شود به طوری‌که درصد شهدا در برخی محله‌های تهران از این درصد در همه نقاط دیگر کشور بیشتر است.

این شهر ۳۰ نماینده در مجلس شورای اسلامی دارد. ادارهٔ شهر توسط شهرداری تهران انجام می‌شود. شهردار تهران توسط شورای شهر تهران انتخاب شده و این شورا بر عملکرد شهرداری نظارت و برای اداره شهر قانونگذاری می‌کند. شهر تهران به لحاظ اداری به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۱۲ ناحیه تقسیم شده و شهرهای تجریش و ری را نیز دربرگرفته‌است.

شورای شهر تهران

شورای اسلامی شهر تهران

مقالهٔ اصلی: شورای اسلامی شهر تهران

شورای اسلامی شهر تهران شورایی‌است متشکل از نمایندگانی که بر طبق قانون شوراها مسئول ادارهٔ شهر تهران است. شمار اعضای آن تا دوره چهارم ۳۱ نفر بود که از دوره پنجم به ۲۱ نفر کاهش یافت. مهم‌ترین وظایف شورا انتخاب شهردار به مدت چهار سال، نظارت بر عملکرد شهرداری و در صورت لزوم برکناری شهردار، تصویب طرح‌های لازم برای رفاه بیشتر شهروندان و نظارت بر اجرای آن‌ها، تصویب بودجه سالانه شهرداری، تصویب اساسنامه مؤسسات و شرکت‌های وابسته به شهرداری هستند. .

پیشینه شورای شهر تهران، یا به تعبیر آغازین خود بلدیه، به تشکیل نخستین نهاد قانون‌گذاری (مجلس شورای ملی) بازمی‌گردد. در حقیقت یکی از نخستین قوانین مصوب مجلس شورای ملی، «قانون بلدیه» است که در سال ۱۲۸۶ خ. به تصویب رسید و به این ترتیب یکی از آرمان‌های بزرگ انقلاب مشروطه جامه عمل پوشید. در طول ۹۵ سال پس از آن تاریخ تشکیل و دوام شورای شهرها با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده‌است. به‌طور خلاصه در طی سال‌های ۱۲۸۴ تا ۱۳۰۴ در پی انقلاب مشروطه نخستین قانون شوراها تصویب شده و به اجرا گذاشته می‌شود. پس از آن از ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ و پس از کودتای سال ۱۲۹۹ رضا خان و پس از آن به قدرت رسیدن وی، قانون بلدیه لغو شد و با تصویب قانونی جایگزین، انتخاب شهردار از وظایف «وزیر داخله» شمرده شد. پس از سقوط رضا شاه و در حالی‌که محمد رضا تسلط چندانی بر امور کشور نداشت، در ۱۳۲۸ سومین قانون شوراها به تصویب رسید. دوباره بعد از کودتای ۱۳۳۲ و سرنگونی دولت مصدق و تسلط محمد رضا بر امور کشور این قانون لغو شد. پس از پیروزی انقلاب تشکیل شوراها به یکی از خواست‌های مردم و روح‌الله خمینی تبدیل می‌شود. اما ایجاد شوراها تا زمان روی کار آمدن دولت سید محمد خاتمی به تأخیر می‌افتد و بالاخره در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۷۸ شورای شهرها بر اساس قانون شوراها مصوب سال ۱۳۷۵ مجلس شورای اسلامی تشکیل می‌شوند.

شهرداری تهران

مقالهٔ اصلی: شهرداری تهران

شهرداری تهران سازمانی غیردولتی‌است که در ۱۲ خرداد ۱۲۸۶ خ تأسیس شد و ادارهٔ شهر تهران را به عهده دارد. مسئولیت ادارهٔ این سازمان با شهردار تهران است که پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب می‌گردید ولی اکنون با حکم شورای شهر تهران انتخاب می‌شود. شهرداری تهران شامل ۲۲ منطقه است که اداره هر منطقه به عهده شهردار آن منطقه‌است. طرح جامع شهر تهران در زمان شهرداری غلامرضا نیک‌پی تدوین شد. بعد از انقلاب نیز غلامحسین کرباسچی توانست به عنوان اولین شهردار پس از جنگ با بازسازی شهر تهران که در پی سیاست‌های انقباضی دوران جنگ با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کرد، از طرح انتقال پایتخت که هزینه آن در سال ۱۳۶۹ مبلغ ۱٬۲۰۰ میلیارد تومان تخمین زده شده بود جلوگیری کند. در بین دیگر شهرداران اخیر تهران محمود احمدی‌نژاد قرار دارد که توانست پس از شهرداری تهران، به مقام رئیس‌جمهوری برسد. شهردار تهران هم‌اکنون محمدعلی نجفی است که از شهریور ۱۳۹۶ در این پست قرار گرفته‌است.

رخدادهای سیاسی

کنفرانس تهران، از راست به چپ چرچیل، روزولت، استالین

• آقامحمدخان قاجار در سال ۱۱۷۴ خورشیدی برای نخستین بار شهر تهران را به پایتختی برگزید، و در همین شهر تاج‌گذاری کرد.
• جنبش مشروطه که در دوران حکومت دو پادشاه قاجار یعنی مظفّرالدّین شاه و محمّدعلی شاه رخ داد از پیشامدهای مهم سیاسی شهر تهران محسوب می‌گردد. فتح تهران از پیامدهای این انقلاب به‌شمار می‌رود.
• کنفرانس تهران با حضور چرچیل، روزولت و استالین از ۶ تا ۹ آذرماه ۱۳۲۲ به‌صورت محرمانه در سفارت شوروی در شهر تهران برگزار شد.
• نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران که کانون رویدادهای آن در تهران بود مجموعه رخدادهایی بود که با کوشش دکتر محمد مصدق منجر به ملی شدن صنعت نفت ایران گردید. در جریان این جنبش، تظاهرات‌های پرشماری در تهران به وقوع پیوست.
• کودتای ۲۸ مرداد، کودتایی‌است که با طرح و پشتیبانی مالی و اجرایی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، سیا علیه دولت محمد مصدق در مرداد ۱۳۳۲ در تهران به انجام رسید.
• انقلاب ۱۳۵۷ ایران، کانون رخدادهایش شهر تهران بود که از آن میان می‌توان به رویدادهای ۱۷ شهریور، خروج محمدرضا پهلوی از ایران در ۲۶ دی ماه، ورود روح‌الله خمینی رهبرانقلاب اسلامی در ۱۲ بهمن، پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن و اعلان تشکیل دولت جدید در بهشت زهرا، که همگی در شهر تهران رخ دادند، اشاره کردند.
• در پی انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸ و نتایج بحث‌برانگیز آن شمار بسیاری از ایرانیان به ویژه در تهران به خیابان‌ها آمدند و به نتایج اعتراض کردند. این اعتراضات در تهران با دخالت نیروهای امنیّتی و لباس شخصی به خشونت کشیده شد و شماری از تظاهرکنندگان کشته شدند.

غذا و رستوران

انواع خوراکی‌های ترش در منطقهٔ تفریحی فرحزاد تهران

در تهران رستوران‌های مجلّل و نوین متعدّدی وجود دارد، این رستوران‌ها شامل رستوران‌های سنّتی ایرانی و بین‌المللی هستند. با وجود این که محبوب‌ترین غذا در تهران چلوکباب است، غذاهای فوری غربی نیز طرفداران زیادی مخصوصاً در میان جوانان و کودکان دارند. مغازه‌های ساندویچ و پیتزافروشی و همچنین رستوران‌های سنتی که کباب و جوجه‌کباب تهیه می‌کنند، بیشترین رستوران‌های تهران را تشکیل می‌دهند. طی سال‌های اخیر اماکنی با نام قهوه‌خانه‌های سنّتی نیز در تهران دایر شده‌اند، در این مناطق علاوه بر ارائهٔ غذاهای سنّتی ایرانی نظیر کشک بادمجان، آب گوشت، چلوکباب، میرزا قاسمی و غیره، چای و قلیان نیز عرضه می‌شوند.

پیوستگی‌های فرا-مرزی

شهرهای خواهر خوانده

تهران با ۲۲ شهر خواهرخوانده است:

• سئول، کوریای جنوبی: از ۱۹۶۳
• لس‌آنجلس، آمریکا: از ۱۹۷۲
• بیشکک، قرقیزستان: از ۲۳ مه ۱۹۹۴
• دوشنبه، تاجیکستان از ۱۱ جولای ۱۹۹۵:
• هاوانا، کوبا: از ۱۲ فوریه ۲۰۰۱
• برازیلیا، برزیل از ۲۵ سپتامبر ۱۹۹۶:
• خارطوم، سودان: از ۲۱ اکتبر ۱۹۹۶:
• پاریس، فرانسه: از ۱۷ اوت ۲۰۰۰
• قدس، دولت فلسطین: از ۱۷ نوامبر ۲۰۰۰
• کاراکاس، ونزوئلا: از ۷ مارس ۲۰۰۱
• پرتوریا، آفریقای جنوبی: از ۱۴ مارس ۲۰۰۲
• صنعا، یمن: از ۱۰ مه ۲۰۰۴
• مینسک، بلاروس: از ۷ نوامبر ۲۰۰۶
• استانبول، ترکیه: از ۲۰۰۶
• بغداد، عراق: از ۲۶ فوریه ۲۰۰۸
• هانوی، ویتنام: از ۱ دسامبر ۲۰۱۲
• آنکارا، ترکیه: از ۱۸ دسامبر ۲۰۱۳
• پکن، چین: از ۲۷ فوریه ۲۰۱۴
• بوداپست، مجارستان: از ۴ مه ۲۰۱۵
• تفلیس، گرجستان: از ۲۰ مه ۲۰۱۵
• کابل، افغانستان از ۲۶ مه ۲۰۱۵
• مسکو، روسیه: از ۱۶ نوامبر ۲۰۱۵

تهران با شهرهای زیر پیمان‌نامهٔ همیاری (تفاهم‌نامهٔ همکاری) بسته‌است:

• میلان، ایتالیا
• سن پترزبورگ، روسیه: از ۹ نوامبر ۲۰۰۴
• کویت‌شهر، کویت: از ۱۴ سپتامبر ۱۹۹۵

جستارهای وابسته

• جاذبه‌های استان تهران
• فهرست شهرداران تهران
• فهرست پارک‌های تهران
• فهرست شهرهای ایران بر پایه جمعیت
• شرق تهران
• بهشت زهرا
• ژوراسیک پارک تهران
• پل طبیعت
• مهاجرت داخلی

• فهرست فرهنگسراهای تهران
• فهرست کاخ‌ها و عمارت‌های تهران
• فهرست گورستان‌های تهران
• فهرست معابر تهران
• محله‌های تهران
• مناطق شهری تهران
• پایتخت‌های ایران در طی تاریخ

پیوند به بیرون

تهران در پروژه‌های خواهر

واژهٔ «تهران» در ویکی‌واژه
گفتاوردهای مرتبط در ویکی‌گفتاورد
پرونده‌های مرتبط در ویکی‌انبار
راهنمای سفر در ویکی‌سفر

• نقشه آنلاین ترافیک تهران
• شهرداری تهران
• فرمانداری تهران
• نقشهٔ تهران با امکان جستجو کتاب اول
• متروی تهران
• سامانهٔ آدرس یاب شهر تهران
• شش نقشه از طهران عهد قاجار shahrefarang.com
• «دربارهٔ تهران». ۲۰۱۷-۱۰-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۱۰-۲۴. نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (رده)

Shams-ol-Emareh 13860106.JPG