شهرستان شمیرانات

شهرستان شمیرانات شمیران
کشور	ایران
استان	تهران
شهرستان	شمیرانات
بخش	مرکزی
نام(های) قدیمی	طجرشت
سال شهرشدن	۱۳۵۷
مردم
جمعیت	۴۷٬۲۷۹ (۱۳۹۵)
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا	۱۶۰۰ متر (بخش مرکزی)
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۲/۹ درجه سانتیگراد
میانگین بارش سالانه	۴۳۵/۸ میلیمتر
اطلاعات شهری
پیش‌شماره تلفنی	۰۲۱
وبگاه	فرمانداری شمیرانات
شهرستان شمیرانات روی نقشه ایران ۳۵٫۸۰۷۰°شمالی ۵۱٫۴۲۸۸°شرقی / 35.8070; 51.4288

شهرستان شمیرانات، شمالی‌ترین شهرستان استان تهران است که در دامنه‌های البرز جنوبی قرار گرفته‌است. این شهرستان از ۳ بخش شمیران، لواسانات و رودبار قصران تشکیل شده‌است.

مرکز این شهرستان شهر تجریش (شمیران) می‌باشد که شامل سرتاسر منطقه ۱ شهرداری تهران می‌گردد. شمیران در مجاورت شهر تهران و در شمال و شمال شرق آن قرار دارد که به علت گسترش تدریجی پایتخت، در تهران ادغام شده‌است. همچنین شهر لواسان مرکز بخش لواسانات و شهر اوشان فشم میگون مرکز بخش رودبار قصران می‌باشد.

در تاریخ ۲۴ دی ماه ۱۳۹۶ به پیشنهاد محمدحسین مقیمی استاندار تهران و با صدور حکم از سوی وزیر کشور، سیاوش شهریور به عنوان فرماندار شهرستان شمیرانات منصوب شد. محل فرمانداری شهرستان شمیرانات در زعفرانیه می‌باشد.

جمعیت

جمعیت شهرستان بر حسب سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ بدون احتساب جمعیت شهر تجریش برابر ۴۷٬۲۷۹ نفر با تعداد ۱۶٬۱۰۷ خانوار است.

زبان

گیتی دیهیم در کتاب بررسی خرده‌گویش‌های منطقهٔ قصران به انضمام واژه‌نامهٔ قصرانی آورده است : البته زبان رایج در لالان مانند اوشان، فشم، میگون و لواسان، کاملاً تاتی نیست و زبان مازندرانی بسیار در آن نفوذ یافته است. گویش مردم لالان به گویش روستاهای امامه، زایگان، آبنیک، گرمابدر، میگون و شمشک در قصران بسیار نزدیک است. نفوذ مازندرانی در زبان تاتی قصران به این دلیل است که قصران در گذشته تحت حاکمیت طبرستان قرار داشته اما در تقسیمات کشوری معاصر جزو استان تهران محسوب می‌شود.حسین کریمان در جلد دوم کتاب قصران کوهسران آورده است :منطقه قصران باستانی شامل مناطق اوشان، فشم، شمشک، گاجره و روستاهای کوهپایه‌ای توچلال تا مناطق غربی رودخانه جاجرود. زبان عمومی مردم قصران لهجه‌ای از زبان باستانی پهلوی است که زبان طبری یا مازندرانی، که از ریشه‌ی زبانهای دیرین ایرانی است، و عربی و اندکی ترکی، بدان درآمیخته و از زبان دری نیز در قرون اسلامی تاثیر یافته است، و هر چه از ری به مازندران نزدیک تر شوند بر میزان لهجه‌ی مازندرانی به همان نسبت افزوده می‌شود، چنانکه در لهجه‌ی میگون و شهرستانک و لالان و زایگان و روته و گرمابدر و شمشک و دربندسر لهجه‌ی مازندرانی غلبه دارد .

شهرها

• تجریش (شمیران): شهر تجریش شامل منطقه ۱ شهرداری تهران بوده و در دامنه‌های رشته کوه البرز و در ارتفاع ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. ارتفاع در میدان تجریش (مرکز شهرستان) ۱۶۰۰ متر از سطح دریا است.
• لواسان: شهر لواسان در دامنه رشته کوه البرز و متوسط ارتفاع آن ۱۷۰۰ متر از سطح دریا است.
• اوشان، فشم، میگون: شهر رودبار قصران (اوشان، فشم، میگون) در ارتفاع ۱۸۵۰ تا ۲۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد.
• شمشک: شهر شمشک در ارتفاع ۲۶۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد.

معنی واژه

این نام از دو بخش «شمی» یا «سمی» یا «شم» به معنی «بلند»، و «ران» به معنی «جای» تشکیل شده‌است که روی هم، «بلندجای» را گویند. (در مقابل «تهران» (ته + ران) به معنی «پایین جا». در متون قدیمی این منطقه را قلعه شمیران گفته‌اند. در مقابل احمد کسروی ریشه لغوی نام این منطقه را چنین دانسته‌است: « «ران» به معنی جایگاه و سرزمین است، و «سمی» یا «شمی» به معنای سرد است و لذا شمیران (شمیرام، شمیرم، شمیلان، سمیران و سمیرم) به معنای جای سرد یا سردسیر است». نکته‌ای که بر مطلب بالا می‌توان افزود این است که این اسم به حالت جمع و به صورت شمیرانات که امروزه به کار می‌رود، غلط است زیرا شمیران نام عمومی این منطقه‌است که دارای چندین شهر و روستاست و از میان آن‌ها سی روستا در کوهستان قرار دارند و آب و هوای هفده قریه کاملاَ سردسیری است. به گفته ع. پاشایی، نام شمیران نتیجهٔ فارسی‌سازی نام «شمرون» از گویش شمیرانی که با زبان مازندرانی اشتراکاتی دارد، است. هم چنین منطقه‌ای به نام شمیران با آب و هوای مشابه شمیران تهران در بیت‌المقدس وجود دارد.

پیشینه

شهرستان شمیران در سال ۱۳۳۶ تأسیس گردیده در سال ۱۳۳۵ بنا به تصمیم دولت وقت استان مرکزی به مرکزیت تهران منحل و ری و شمیران در تهران ادغام گردیده ازنو هم‌زمان با تشکیل استان تهران بار دیگر شهرستان شمیران در سال ۱۳۶۶ با مصوبه هیئت وزیران به عنوان شهرستان مستقل رسمیت یافت.

پهناوری

نمایی از برج‌های منطقه یک تهران از بزرگراه مدرس

مساحت شهرستان به تقریب حدود ۱۱۱۱ کیلومتر مربع و ۹/۵ درصد مساحت استان است؛ و در بین ۱۴ شهرستان استان تهران، مقام پنجم را دارد. از این مساحت، حدود ۶۰ کیلومتر مربع مربوط به «شهر شمیران» شامل منطقه یک و غرب منطقه چهار شهرداری تهران بزرگ، حدود ۶۰۰ کیلومترمربع مساحت بخش لواسان، و حدود ۵۰۰ کیلومتر مربع مساحت بخش رودبار قصران است. در آمارنامه استان تهران سال ۱۳۷۷ (سال انتشار: ۱۳۷۸) مساحت شهرستان شمیران ۱۱۱۱ کیلومتر مربع آمده‌است.

آب و هوا

دمای سالانه شمیران در ایستگاه هواشناسی سعدآباد طبق آمار ۲۰ ساله (۱۳۵۳–۱۳۷۳) ۱۲/۹ درجه سانتیگراد است.

میزان بارندگی شمیران از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ به‌طور متوسط ۴۳۵/۸ میلیمتر بوده‌است.

بیشترین دمای ثبت شده از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ دمای +۳۹/۸ درجه سانتیگراد بوده‌است.

تعداد روزهای همراه با بارش برف شمیران نیز ۲۴ روز در سال ثبت شده‌است.

شهرستان شمیرانات در تقسیمات کشوری ایران

شهرستان شمیران از دو بخش و سه دهستان و چهار شهر تجریش، لواسان، اوشان، فشم، میگون و شمشک تشکیل شده‌است.

• بخش رودبار قصران
  • دهستان رودبار قصران
  • شهرها: شمیران، اوشان، فشم، میگون (شهر قصران) و شمشک (تأسیس در آبان ۱۳۹۱)
• بخش لواسانات
  • دهستان لواسان بزرگ
  • دهستان لواسان کوچک
  • شهر: لواسان

شمیران از دیدگاه تاریخی و غیررسمی

شمیران روستاهای کهن و زیبای فراوانی داشته‌است. نام‌های بسیاری از این روستاها زیبا و گوشنوازند و بسیاری از این نام‌ها از ریشه لهجه شمیرانی زیر شاخه زبان تاتی که تا قبل از انقلاب سال ۵۷ زبان چیره در شمیران بوده‌است، گرفته شده‌اند.

نام برخی از شهرک‌ها، شهرها و روستاهای شمیران که بیشترشان امروزه از محله‌های تهران بزرگ به‌شمار می‌روند از این قرارند:

• آب‌نیک
• آجودانیه (چاله باغ)
• آهار
• اختیاریه
• اراج
• اُزگُل
• ازگیل دره
• افجه
• اقدسیه
• امامه
• انباج
• اوشان، فشم، میگون
• اوین
• باستی
• باغ شاطر
• برگ جهان
• بوجان
• پس قلعه (دربند علیا)
• تجریش
• تیغستان
• جعفرآباد
• جماران
• جمال‌آباد
• جمشیدآباد
• جوز درختک
• چالهرز
• چهارباغ
• چیذر
• حصاربوعلی
• خلازیل (خورآذین)
• دارآباد
• دربند
• دربندسر
• درکه
• دروس
• درویش نو (تخت معیر)
• دزاشیب دزآشوب
• ده نارمک
• رستم‌آباد
• زایگان
• زردبند
• زرگنده
• زعفرانیه
• سامیان
• سبو بزرگ
• سبو کوچک
• سربند
• سرنو
• سعادت آباد
• سعدآباد
• سوآدر
• سوهانک
• سینک
• شادآباد
• شمشک
• شنگ‌زار (شِنکزار)
• شورکاب
• شیان
• صاحب‌قرانیه
• فرحزاد
• فرمانیه
• فشم
• قاسم‌آباد (محله)
• قلهک
• قنات کوثر
• قیطریه
• کاشانک
• کردیان
• کلاک
• گرمابدر
• گلابدره
• گلندوک
• لارک
• لتیان
• لزو
• لشکرک
• لواسان (روستا)
• لواسان (شهر)
• لویزان
• مجیدآباد (تهران)
• نخجوان
• محمودیه
• میگون
• ناران
• نودونک
• نوشانی
• نیاوران
• هنزک
• ولنجک
• استلک (اصطلک)
• تلو
• چاهک (امامیه)
• حسین‌آباد مبارک‌آباد
• حصارک
• گنج‌آباد (امانیه)
• لالون (لالان)

جاذبه‌های گردشگری

برخی مراکز دیدنی این شهرستان عبارت‌اند از: روستای زیبای دربندسر، دریاچه سد لتیان، کوه مهرچال ، پارک جنگلی لویزان، آبشار دوقلو، آبشار اسون، آبشار پسنگ، آبشار سوتک، آبشار منظریه، پیست توچال، پیست دربندسر، پیست شمشک، پیست دیزین از جاده بالا، دیواره یخی هملون میگون، امامزاده قاسم (شمیرانات)، بقعه سلطان، آرامگاه‌های خواجه احمد، موسی، سید میر سلیم و مکان‌های تاریخی و چون مسجد امام حسن عسگری، قلعه دختر ضحاک، قصر ضحاک، گورستان زرتشتیان، تپه کله قندی، قبر تاج‌الدین، سعادت آباد و تپه حصارک، پارک جنگلی تلو، پارک جنگلی لویزان، باغ پرندگان لویزان و غیره.

منابع

• قصران (کوهسران)، نگارش حسین کریمان
• سایت فرمانداری شمیران www.shemiran.gov.ir
• رضا رادنژاد و دیگران، شمیران یا، باغهای گمشده، تهران، ایران زمین، ۱۶۰ صفحه، چاپ اول، ۱۳۸۰.
• منوچهر ستوده، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۲۶۹ صفحه، چاپ اول، ۱۳۷۴.
• علی اکبر محمودیان و دیگران، اطلس شهرستان شمیران: رودبار قصران، لواسان و شهر شمیران (تجریش)، تهران، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۲ صفحه، چاپ اول، ۱۳۸۱.
• ناصر پازوکی طرودی، آثار تاریخی شمیران: لواسان و رودبار قصران (جغرافیای تاریخی و معرفی محوطه‌های باستانی و...)، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۴۳۶ صفحه، چاپ اول، ۱۳۸۲.
• غلامحسین عباسی، حاشیه‌ای بر متن، نگاهی به وجه تاریخی و فرهنگی البرز مرکزی و غرب فلات ایران و زبان شمیرانی، آذر ماه ۱۳۹۵

جستارهای وابسته

• مجموعه فرهنگی ورزشی اختیاریه
• استان تهران
• شهر تهران

پیوند به بیرون

• محله‌هایی که تعلق می‌آورند، پایگاه اطلاع‌رسانی معماری و شهرسازی، اردیبهشت ۸۴.
• دربند، در حصار، روزنامهٔ همشهری، دوشنبه ۲۳ تیر ۱۳۸۲، سال سوم، شماره ۱۶۳.
• تهران یادگارهای قاجار را فراموش می‌کند، روزنامهٔ ایران، شنبه ۲۵ تیر ۱۳۸۴، شمارهٔ ۳۱۹۲.