شهرستان شمیرانات

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
شهرستان شمیرانات
Shemiranat County.PNG
اطلاعات کلی
کشورFlag of Iran.svg ایران
استانتهران
سایر شهرهاتجریش، لواسان، قصران، شمشک
بخش‌هالواسانات، قصران
سال تأسیس۱۳۳۶[۱]
نام‌های پیشینطجرشت
مردم
جمعیت۴۷٬۲۷۹ نفر (۱۳۹۵)
مذهبشیعه
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا۱۶۰۰ متر (بخش مرکزی)[۲]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۱۲/۹ درجه
بارش سالانه۴۳۵/۸
داده‌های دیگر
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۲۱
وبگاهفرمانداری شمیرانات

شهرستان شمیرانات شمالی‌ترین شهرستان استان تهران است که در دامنه‌های البرز مرکزی قرار گرفته‌است. این شهرستان از ۳ بخش لواسانات، رودبار قصران و مرکزی (تجریش) تشکیل شده‌است. این شهرستان در شمال به استان مازندران و استان البرز و نیز از جنوب به شهرستانهای تهران و فیروزکوه همسایه است.

مرکز این شهرستان شهر تجریش (شمیران) می‌باشد که شامل سرتاسر منطقه ۱ شهرداری تهران می‌گردد. شمیران در مجاورت شهر تهران و در شمال و شمال شرق آن قرار دارد که به علت گسترش تدریجی پایتخت، در تهران ادغام شده‌است. همچنین شهر لواسان مرکز بخش لواسانات و شهر اوشان فشم میگون مرکز بخش رودبار قصران می‌باشد.

این شهرستان به‌دلیل قرارگیری بر روی سلسه‌جبال البرز، در بیشتر نقاط از اقلیم کوهستانی برخوردار است و دارای زمستان‌هایی طولانی، پربارش و طاقت‌فرسا می‌باشد و تنها قسمت‌هایی از جنوب این شهرستان که در شمال شهر تهران واقع شده‌است، از آب‌وهوای معتدل کوهستانی بهره می‌برد.

در تقسیمات جدید کشوری ایران که در سال ۱۳۱۶ خورشیدی شکل گرفت، تجریش و شمیرانات یکی از دهستان‌های بخش کن شد. در ۱۱ فروردین ۱۳۲۷ به تصویب هیئت وزیران، شمیرانات از کن جدا و به بخش تبدیل شد.[۳]

جمعیت

جمعیت شهرستان بر حسب سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ بدون احتساب جمعیت شهر تجریش برابر ۴۷٬۲۷۹ نفر با تعداد ۱۶٬۱۰۷ خانوار است.

زبان

نقشهٔ زبانی استان تهران ،رنگ سبز تیره زبان مازندرانی ، رنگ سبز روشن گویش های فارسی-مازندرانی(تجریشی، لواسانی و دماوندی) ، رنگ زرد زبان فارسی

دانشنامه ایرانیکا درباب زبان منطقه قصران آورده‌است که باید به دو بخش باید تقسیم شود. زبان بومیان شمال و شمال شرق منطقه بخش درونی قصران نزدیکی بسیار زیادی به زبان مازندرانی دارد. گویش منطقه جنوبی از اوشان در مرکز تا جیرود و تجریش در جنوب شمیران گونه ای از گویش‌های فارسی-مازندرانی است و ویژگی‌های زبان‌های کاسپین را دارد[۴] در سال‌های دور آن دسته از بومیان تهران که در محدوده ونک و شمیران سکونت داشتند به دلیل مجاورت با استان مازندران لهجه مازندرانی داشتند. والنتین ژوکوفسکی خاورشناس و زبان‌شناس روس اواخر قرن ۱۹ میلادی در سفری که به ایران داشت در حوالی شمیران با گویش تجریشی آشنا شده و در آثارش به این گویش اشاره می‌کند؛ گویشی که شباهت بسیاری با گویش مازندرانی دارد. تا امروز در محدوده‌هایی از جمله سرآسیاب دولاب، شاه عبدالعظیم و… هنوز هم افرادی با لهجه شمرانی صحبت کنند؛ لهجه‌ای که ملایم شده گویش مازنی است[۵].گیتی دیهیم در کتاب بررسی خرده‌گویش‌های منطقهٔ قصران به انضمام واژه‌نامهٔ قصرانی آورده‌است: البته زبان رایج در لالان مانند اوشان، فشم، میگون و لواسان، کاملاً تاتی نیست و زبان مازندرانی بسیار در آن نفوذ یافته‌است. گویش مردم لالان به گویش روستاهای امامه، زایگان، آبنیک، گرمابدر، میگون و شمشک در قصران بسیار نزدیک است. نفوذ مازندرانی در زبان تاتی قصران به این دلیل است که قصران در گذشته تحت حاکمیت طبرستان قرار داشته اما در تقسیمات کشوری معاصر جزو استان تهران محسوب می‌شود.[۶]حسین کریمان در جلد دوم کتاب قصران کوهسران آورده‌است :منطقه قصران باستانی شامل مناطق اوشان، فشم، شمشک، گاجره و روستاهای کوهپایه‌ای توچلال تا مناطق غربی رودخانه جاجرود. زبان عمومی مردم قصران لهجه‌ای از زبان باستانی پهلوی است که زبان طبری یا مازندرانی، که از ریشهٔ زبان‌های دیرین ایرانی است، و عربی و اندکی ترکی، بدان درآمیخته و از زبان دری نیز در قرون اسلامی تأثیر یافته‌است، و هر چه از ری به مازندران نزدیک تر شوند بر میزان لهجهٔ مازندرانی به همان نسبت افزوده می‌شود، چنان‌که در لهجهٔ میگون و شهرستانک و لالان و زایگان و روته و گرمابدر و شمشک و دربندسر لهجهٔ مازندرانی غلبه دارد.[۷]

گویش‌های شهرستان شمیرانات به سه دسته تقسیم می شود:

  1. گویش قصرانی : گویش قصرانی[۸] یا قصرانی گویشی از زبان مازندرانی می باشد. گویش قصرانی گویش اهالی شهرستان شمیرانات، شهرستان پردیس و شهرستان کرج می باشد. اکثر نواحی بخش رودبار قصران شهرستان شمیرانات همچون میگون، لالان، شمشک، زایگان، امامه، روته، جیرود، دربندسر، گرمابدر، دیزین، آبنیک ، حاجی آباد به گویش قصرانی گویش صحبت می کنند.[۹] این گویش علاوه بر رودبار قصران در نواحی شرقی بخش لواسانات همچون ایرا و وسکاره و در نواحی شرقی و شمالی بخش آسارا شهرستان کرج همچون شهرستانک، لانیز، شلنک و همه جا گویش می شود.[۱۰]
  2. گویش تجریشی : گویش تجریشی [۱۱][۱۲] گونه‌ای از گویش‌های فارسی-مازندرانی می باشد که در جنوب رودبار قصران همچون تجریش، آهار، اوشان و فشم گویش می شود.
  3. گویش لواسانی : گویشی لواسانی[۱۳][۱۴] گونه‌ای از گویش‌های فارسی-مازندرانی می باشد که در بیشتر آبادی های بخش لواسانات گویش می شود.

شهرها

  • تجریش (شمیران): شهر تجریش شامل منطقه ۱ شهرداری تهران بوده و در دامنه‌های رشته کوه البرز و در ارتفاع ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد.[۱۵] ارتفاع در میدان تجریش (مرکز شهرستان) ۱٬۶۰۰ متر از سطح دریا است.[۲]
  • لواسان: شهر لواسان در دامنه رشته کوه البرز و متوسط ارتفاع آن ۱٬۷۰۰ متر از سطح دریا است.[۱۶]
  • اوشان، فشم، میگون: شهر رودبار قصران (اوشان، فشم، میگون) در ارتفاع ۱٬۸۵۰ تا ۲٬۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد.
  • شمشک دربندسر: شهر شمشک دربندسر در ارتفاع ۲۶۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد.

معنی واژه

این نام از دو بخش «شمی» یا «سمی» یا «شم» به معنی «بلند»، و «ران» به معنی «جای» تشکیل شده‌است که روی هم، «بلندجای» را گویند. (در مقابل «تهران» (ته + ران) به معنی «پایین جا».[۱۷] در متون قدیمی این منطقه را قلعه شمیران گفته‌اند.[۱۸] در مقابل احمد کسروی ریشه لغوی نام این منطقه را چنین دانسته‌است: « «ران» به معنی جایگاه و سرزمین است، و «سمی» یا «شمی» به معنای سرد است و لذا شمیران (شمیرام، شمیرم، شمیلان، سمیران و سمیرم) به معنای جای سرد یا سردسیر است».[۱۸] نکته‌ای که بر مطلب بالا می‌توان افزود این است که این اسم به حالت جمع و به صورت شمیرانات که امروزه به کار می‌رود، غلط است زیرا شمیران نام عمومی این منطقه‌است که دارای چندین شهر و روستاست و از میان آن‌ها سی روستا در کوهستان قرار دارند و آب و هوای هفده قریه کاملاَ سردسیری است.[۱۸] به گفته ع. پاشایی، نام شمیران نتیجهٔ فارسی‌سازی نام «شمرون» از گویش شمیرانی که با زبان مازندرانی اشتراکاتی دارد، است.[۱۹] هم چنین منطقه‌ای به نام شمیران با آب و هوای مشابه شمیران تهران در بیت‌المقدس وجود دارد.

پیشینه

شمیرانات به همراه لواسانات و رودبار قصران، جزئی از استان مازندران (تبرستان) بوده‌است.[۲۰] در سال ۱۳۲۶ با تشکیل استان مرکزی تابع این استان شده و در سال ۱۳۳۵ بنا به تصمیم دولت وقت استان مرکزی به مرکزیت تهران منحل و ری و شمیران در تهران ادغام گردیده از نو هم‌زمان با تشکیل استان تهران بار دیگر شهرستان شمیران در سال ۱۳۶۶ با مصوبه هیئت وزیران به عنوان شهرستان مستقل رسمیت یافت.[۲۱]

پهناوری

نمایی از برج‌های منطقه یک تهران از بزرگراه مدرس

مساحت شهرستان به تقریب حدود ۱۱۱۱ کیلومتر مربع و ۹/۵ درصد مساحت استان است؛ و در بین ۱۴ شهرستان استان تهران، مقام پنجم را دارد. از این مساحت، حدود ۶۰ کیلومتر مربع مربوط به «شهر شمیران» شامل منطقه یک و غرب منطقه چهار شهرداری تهران بزرگ، حدود ۶۰۰ کیلومترمربع مساحت بخش لواسان، و حدود ۵۰۰ کیلومتر مربع مساحت بخش رودبار قصران است. در آمارنامه استان تهران سال ۱۳۷۷ (سال انتشار: ۱۳۷۸) مساحت شهرستان شمیران ۱۱۱۱ کیلومتر مربع آمده‌است.[۲۱]

آب و هوا

دمای سالانه شمیران در ایستگاه هواشناسی سعدآباد طبق آمار ۲۰ ساله (۱۳۵۳–۱۳۷۳) ۱۲/۹ درجه سانتیگراد است.[۲۲]

میزان بارندگی شمیران از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ به‌طور متوسط ۴۳۵/۸ میلیمتر بوده‌است.[۲۳]

بیشترین دمای ثبت شده از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ دمای +۳۹/۸ درجه سانتیگراد بوده‌است.[۲۳]

تعداد روزهای همراه با بارش برف شمیران نیز ۲۴ روز در سال ثبت شده‌است.[۲۳]

شهرستان شمیرانات در تقسیمات کشوری ایران

شهرستان شمیران از دو بخش و سه دهستان و چهار شهر تجریش، لواسان، اوشان، فشم، میگون و شمشک تشکیل شده‌است.[۲۴]

شمیران از دیدگاه تاریخی و غیررسمی

شمیران روستاهای کهن و زیبای فراوانی داشته‌است. بسیاری از این نام‌های روستاهای شمیرانات از ریشه لهجه شمیرانی زیر شاخه زبان تاتی که تا قبل از انقلاب سال ۵۷ زبان چیره در شمیران بوده‌است، گرفته شده‌اند.[۳۳]

نام برخی از شهرک‌ها، شهرها و روستاهای شمیران که بیشترشان امروزه از محله‌های تهران بزرگ به‌شمار می‌روند از این قرارند:

جاذبه‌های گردشگری

برخی مراکز دیدنی این شهرستان عبارت‌اند از: شهر هویزه روستای زیبای دربندسر، دریاچه سد لتیان، کوه مهرچال، پارک جنگلی لویزان، آبشار دوقلو، آبشار اسون، آبشار پسنگ، آبشار سوتک، آبشار منظریه، پیست توچال، پیست دربندسر، پیست شمشک، پیست دیزین از جاده بالا، دیواره یخی هملون میگون، امامزاده قاسم (شمیرانات)، بقعه سلطان، آرامگاه‌های خواجه احمد، موسی، سید میر سلیم و مکان‌های تاریخی و چون مسجد امام حسن عسکری، قلعه دختر ضحاک، قصر ضحاک، گورستان زرتشتیان، تپه کله قندی، قبر تاج‌الدین، سعادت آباد و تپه حصارک، پارک جنگلی تلو، پارک جنگلی لویزان، باغ پرندگان لویزان وارامگاه ظهیر الدوله و غیره.[۳۴]

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ «بانک اطلاعات تقسیمات کشوری». وبگاه رسمی وزارت کشور ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۱ آبان ۱۳۸۹.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ نقشه توپوگرافی میدان تجریش http://www.shiaupload.ir/images/85731941327776747944.png بایگانی‌شده در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
  3. ↑ «مذاکرات جلسه ۵۵ دوره پانزدهم مجلس شورای ملی پانزدهم فروردین ۱۳۲۷».
  4. ↑ the region can be divided into two linguistic zones: (1) The vernaculars of the north and southeast of Inner Qaṣrān show high degrees of affinity with Ṭabari (Māzandarāni) but with a substantial blend of Persian vocabulary and grammar; they are thus coined as ‘Ṭabaroid’ (Borjian, 1913b). (2) The southern dialects, from Ušān in the middle course of the Upper Jājrud southward to Tajriš in Šemirān, are given the appellation ‘Perso-Tabaric’ on the grounds that they are akin to Persian, while carrying a thick Caspian stratum, Giti Deyhim and EIr. , “QAṢRĀN,” Encyclopædia Iranica, online edition
  5. ↑ «بررسی لهجه تهرانی در گفت‌وگو با پژوهشگران تاریخ پایتخت و زبان‌شناسان». همشهری آنلاین.
  6. ↑ دیهیم گیتی، کتاب «بررسی خرده‌گویش‌های منطقه قصران»، ۱۳۸۴، چاپ اول، نشر فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  7. ↑ کریمان، حسین (۱۳۸۶). قصران (کوهسران). تهران: وزیری (کالینگور). ص. جلد دوم صفحه ۷۵۸. شابک ۹۷۸۹۶۴۵۲۸۱۰۱۲.
  8. ↑ حبیب برجیان، گویشهای تبروید در البرز مرکزی: همگرایی زبانی بین طبری و فارسی، ۴۲۹.
  9. ↑ «بررسی لهجه تهرانی در گفتگو با پژوهشگران تاریخ پایتخت و زبان‌شناسان». همشهری آنلاین.
  10. ↑ the region can be divided into two linguistic zones: (1) The vernaculars of the north and southeast of Inner Qaṣrān show high degrees of affinity with Ṭabari (Māzandarāni) but with a substantial blend of Persian vocabulary and grammar; they are thus coined as ‘Ṭabaroid’ (Borjian, 1913b). (2) The southern dialects, from Ušān in the middle course of the Upper Jājrud southward to Tajriš in Šemirān, are given the appellation ‘Perso-Tabaric’ on the grounds that they are akin to Persian, while carrying a thick Caspian stratum, Giti Deyhim and EIr. , “QAṢRĀN,” Encyclopædia Iranica, online edition
  11. ↑ the region can be divided into two linguistic zones: (1) The vernaculars of the north and southeast of Inner Qaṣrān show high degrees of affinity with Ṭabari (Māzandarāni) but with a substantial blend of Persian vocabulary and grammar; they are thus coined as ‘Ṭabaroid’ (Borjian, 1913b). (2) The southern dialects, from Ušān in the middle course of the Upper Jājrud southward to Tajriš in Šemirān, are given the appellation ‘Perso-Tabaric’ on the grounds that they are akin to Persian, while carrying a thick Caspian stratum, Giti Deyhim and EIr., “QAṢRĀN,” Encyclopædia Iranica, online edition
  12. ↑ دیهیم گیتی، کتاب «بررسی خرده‌گویش‌های منطقه قصران»، ۱۳۸۴، چاپ اول، نشر فرهنگستان زبان و ادب فارسی، فصل قصران خارج: داستان تجریشی {{صفحه؟}}
  13. ↑ The natives of Lavāsānāt are of Caspian stock and the local vernacular is a blend of Persian and Caspian, approaching Māzandarāni in the southeastern villages of Irā and Veskāra , Giti Deyhim and EIr., “LAVĀSĀN,” Encyclopædia Iranica, online edition
  14. ↑ دانشنامه ایرانیکا به زبان انگلیسی صفحه مربوط به لواسان http://www.iranicaonline.org/articles/lavasan
  15. ↑ نقشه توپوگرافی مرتفعترین نقطه مسکونی منطقه ۱ شهرداری تهران (تجریش) http://www.shiaupload.ir/viewer.php?file=36510076661671889070.png بایگانی‌شده در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
  16. ↑ نقشه توپوگرافی شهر لواسان http://www.shiaupload.ir/viewer.php?file=71463137985502739310.png بایگانی‌شده در ۳۰ ژانویه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
  17. ↑ شهرستان شمیرانات بایگانی‌شده در ۲۹ ژوئن ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، وبگاه فرمانداری شمیرانات، بازیابی ۸ آوریل ۲۰۰۸
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ جلال فرهمند، حومه طهران (۱) بایگانی‌شده در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine، ماهنامهٔ الکترونیکی بهارستان، شماره ۲۷
  19. ↑ ع.پاشایی، حکایت گاوزَن­‌گاو و چلیک آب بایگانی‌شده در ۱۸ نوامبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine، وبگاه چکلی-پکلی.
  20. ↑ «دانشنامه مازندران و تبرستان به زودی رونمایی می‌شود». ایرنا.
  21. ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ «سایت فرمانداری شمیران».[پیوند مرده]
  22. ↑ (توکلی‌نیا، ص ۲۲۰)
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ ۲۳٫۲ سازمان هواشناسی کشور http://www.irimo.ir/english/publication/index.asp
  24. ↑ وبگاه فرمانداری شمیرانات بایگانی‌شده در ۱۸ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، بازیابی ۸ آوریل ۲۰۰۸
  25. ↑ بخش رودبار قصران بایگانی‌شده در ۱۸ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، وبگاه فرمانداری شمیران، بازیابی ۸ آوریل ۲۰۰۸
  26. ↑ نقشهٔ تقسیمات سیاسی شمیران بایگانی‌شده در ۲۳ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، وبگاه فرمانداری شمیران، بازیابی ۸ آوریل ۲۰۰۸
  27. ↑ شهر تجریش (شمیران)(مقر فرمانداری شهرستان) بایگانی‌شده در ۱۸ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، وبگاه فرمانداری شمیران، بازیابی ۸ آوریل ۲۰۰۸
  28. ↑ نقشهٔ پراکنش نقاط شهری و روستایی شهرستان شمیران) بایگانی‌شده در ۲۳ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، وبگاه فرمانداری شمیرانات، بازیابی ۸ آوریل ۲۰۰۸
  29. ↑ اطلاعات شهرداری‌ها (پایین صفحه) بایگانی‌شده در ۲۳ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، وبگاه فرمانداری شمیرانات، بازیابی ۸ آوریل ۲۰۰۸
  30. ↑ بخش لواسانات بایگانی‌شده در ۱۸ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، وبگاه فرمانداری شمیرانات، بازیابی ۸ آوریل ۲۰۰۸
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ نقشهٔ تقسیمات سیاسی شمیرانات بایگانی‌شده در ۲۳ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، وبگاه فرمانداری شمیرانات، بازیابی ۸ آوریل ۲۰۰۸
  32. ↑ اطلاعات شهرداری‌ها بایگانی‌شده در ۲۳ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، وبگاه فرمانداری شمیرانات، بازیابی ۸ آوریل ۲۰۰۸
  33. ↑ روزنامه همشهری
  34. ↑ شهرستان شمیران بایگانی‌شده در ۸ سپتامبر ۲۰۰۵ توسط Wayback Machine، وبگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران، بخش جغرافیای سیاسی

منابع

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=شهرستان_شمیرانات&oldid=33842368»