کاشمر

کاشمر
از بالا: آرامگاه سید حسن مدرس، مسجد جامع کاشمر، مسجد حاجی جلال، امامزاده سید حمزه، امامزاده سید مرتضی، قلعه ریگ، یخچال قدیمی کاشمر، قلعه آتشگاه.
نشان واره شهرداری کاشمر
کشور	ایران
استان	خراسان رضوی
شهرستان	کاشمر
نام(های) دیگر	شهر زرتشت، شهر زیارت و سیاحت، شربت‌خانه خراسان
نام(های) پیشین	کشمر، ترشیز، طرثیث، سلطان‌آباد
سال شهرشدن	قدمت بلدیه و شهرداری ۱۳۰۸ و همچنین بنا شده در زمان گشتاسپ پسر لهراسپ
مردم
جمعیت	۱۰۲٬۲۸۲ نفر (۱۳۹۵)
رشد جمعیت	۱۳٪+ (۵سال)
جغرافیای طبیعی
مساحت	۵ هزار کیلومتر مربع
ارتفاع	۱۰۶۳ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۶،۰۵
میانگین بارش سالانه	۲۳۷
اطلاعات شهری
شهردار	مهندس اصغر کوهسرخی
ره‌آورد	انگور، انار، کشمش ([])، زعفران، گردو، بادام، پسته، خشکبار، قالی، پنبه
پیش‌شمارهٔ تلفن	۵۵۲ ۰۵۱
وبگاه	https://kashmar.ir
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۳۲ م ایران ۳۶ ق
کد آماری	۱۳۸۱
کاشمر روی نقشه ایران ۳۵٫۲۳۷°شمالی ۵۸٫۴۷°شرقی / 35.237; 58.47

کاشْمَر ( تلفظ ) با نام باستانی کِشمَر ( تلفظ ؛ به‌معنای: آغوش مادر؛ احتمالاً بیانگر زادگاه زرتشت) و نام تاریخی تُرشیز ( تلفظ ؛ به‌معنای: شهر نیرومند) و همچنین با نام شناخته شده سلطان‌آباد ( تلفظ ؛ به‌معنای: شهری که سلطان آن را آباد کرد) مرکز شهرستان کاشمر، در شمال شرق ایران و جنوب‌غربی استان خراسان رضوی، در حدود ۲۴۰ کیلومتری شهر مشهد است و از محصولات مهم این شهر می‌توان به زعفران، انگور، کشمش (عرق کشمش)، عرقیجات و پنبه اشاره‌کرد. اکنون کاشمر دارای پنج مرکز آموزش عالی شامل دانشگاه پیام نور واحد کاشمر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشمر، موسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی کاشمر، مرکز آموزش عالی کاشمر و دانشکده پرستاری می‌باشد. کاشمر پنجمین شهر استان خراسان رضوی از نظر جمعیت می‌باشد. کاشمر از شهرهای باستانی ایران و خاستگاه تمدن‌های پنج هزار سالهٔ نای‌تپه و دو هزار سالهٔ کوه‌های شمالیهٔ شهر یعنی مجموعهٔ تاریخی، ساسانی آتشگاه است. کاشمر دومین شهر زیارتی خراسان رضوی و چهارمین شهر زیارتی ایران است. قالی‌بافی، زیلوبافی، گیوه‌بافی، تهیهٔ پارچه‌های دست‌باف و بافتن چادرشب ابریشمی مهم‌ترین صنایع دستی این شهر را تشکیل می‌دهند. قالی‌بافی کاشمر چه از نظر کمیت و چه از نظر کیفیت دارای شهرت خاصی بوده‌است. این شهر در دامنه‌های جنوبی کوه‌های کوهسرخ و در شمال دشت‌های مه‌ولات و در محدودهٔ رشته‌کوه کاشمر-تربت قرار دارد. مردم کاشمر به زبان فارسی و به گویش کاشمری سخن می‌گویند. کاشمر با میزان فرونشست تجمعی بیش از ۳۰ سانتی متر رکورددار فرونشست زمین در ایران است.

وجه تسمیه

کاشمر و ترشیز پیشین؛ از گذشته‌های دور تاکنون دچار دگرگونی و تغییر نام شده‌است. در بررسی نام این شهر به بیش از بیست نام برخورد شده‌است که با یک جمع‌بندی می‌توان تمامی آن‌ها را در واژگان «کشمر»، «ترشیز»، «بشت» و «سلطان‌آباد» خلاصه کرد. به این ترتیب واژهٔ کشمر که به معنای آغوش مادر؛ احتمالاً بیانگر زادگاه زرتشت گرفته شود، با گذشتن از شکل‌های کیشمر و کشمار، سرانجام به گونه کاشمر درآمده و در همین صورت بازمانده‌است. از سوی دیگر فرهنگ‌نگاران، کاشمر را گونه کامل شده «کاخجر»، «کاشخر» و «کاشغر» دانسته‌اند و بر این باورند، که «کاش» برگردانیده شده «کاج» است و «کاخجر»، یادآور سرو بزرگ و سرشناس این سرزمین (سرو کشمر) است.

پیشینه

برخی مورخان قدمت کاشمر را به بهمن پسر اسفندیار و نوه گشتاسپ نسبت دادن و جغرافی‌نویسان اسلامی نام کاشمر را در دوران گوناگون به صورت‌های مختلف از جمله طرثیث، ترشیش، بوشت، بست و ترشیز ثبت کرده‌اند.

کیانیان

بنا بر روایتی در محلی که اکنون کاشمر خوانده می‌شود، بین گشتاسپ کیانی و زرتشت پیامبر دیداری روی داده‌است. چون گشتاسپ کیانی، دین بهی را پذیرفت، زرتشت نخستین آتشگاه خود را در قلمرو حکومت کیانی پی ریخت و در جلو در این آتشکده، درخت سروی را که تبار بهشتی داشت، با دست خویش کاشت تا همین سرو را بر ایمان شاه گواه بگیرد. بر هر برگ این سرو نام گشتاسپ نقش بسته بود و چون درخت بالا گرفت، شاه نیز بر گرد سرو مینوی، تالار بزرگی ساخت تا نگهدار حرمت سرو باشد.

آتشکده کشمر و آذر برزین‌مهر

مقاله‌های اصلی: آتشکده کشمر و آذر برزین‌مهر

آتشکده کشمر یا آتشکده زرتشت یا آتشکده آذر برزین‌مهر اولین آتشکدهٔ زرتشتیان بود که توسط گستاسپ به درخواست زرتشت در کِشمر (کاشمر) بنا گردید. در بخشی از شاهنامه فردوسی، ماجرای پیدا شدن زرتشت و پذیرفتن گشتاسپ دین او را به نظم درآمده که گشتاسپ پس از پذیرفتن دین زرتشت، موبدان را به سرتاسر گیتی روانه می‌کند و آذر به آتشکده‌ها (گنبدان) می‌نهد و نخستین آنان، آذر برزین‌مهر است که به کشمر بنیان گذارد و در جلوی آتشکده، سرو بهشتی را کاشت و آن را نماد پذیرفتن دین بهی قرار داد و موبدان را به سرتاسر جهان فرستاد و فرمان داد همه نامداران و بزرگان به سوی آن پرستشکده روی آورند.

نقش سرو بر سنگ‌نگاره‌های تخت جمشید

سرو کشمر

مقالهٔ اصلی: سرو کشمر

سرو کشمر یا سرو مقدس زرتشت، درختی بوده که بر طبق باور زرتشتیان به دستور زرتشت کاشته شده بود. این درخت بسیار زیبا و بزرگ بود و شهرت آن به متوکل خلیفه عباسی رسید. خلیفه دستور به قطع آن داد و پیشنهاد زرتشتیان آن شهر که ۵۰۰۰۰ سکه طلا برای قطع نکردن آن درخت بود، مورد قبول واقع نشد و آن را قطع کرده و برای خلیفه به بغداد بردند. یک روز قبل از رسیدن درخت به بغداد، متوکل به قتل رسید و این مطابق پیش گویی زرتشت بود که گفته بود هر که این درخت را قطع کند، کشته خواهد شد. این سرو در زمان قطع شدن بیش از ۱۴۰۰ سال عمر داشت.

حکیم فردوسی در مورد آن می‌گوید:

پس، آزاده گشتاسب برشد به گاه		فرستاد، هر سو به کشور، سپاه
پراگند، گرد جهان، موبدان		به آیین، نهاد آذرِ گنبدان
نخست آذر مهر برزین نهاد		به کشور، نگر تا چه آیین نهاد!
یکی سرو آزاد بود، از بهشت		به پیش در آذر اندر، بکشت
نسبتش بر آن زاد سرو سهی		که پذرفت گشتاسب دین سهی
فرستاد هر سو به کشور پیام		که چون سرو کشمر به گیتی کدام
زمینو فرستاد زی من خدای		مرا گفت از اینجا به مینو برآی
کنون هر که این پند من بشنوید		پیاده سوی سرو کشمر روید

در کتاب دانشنامه مزدیسنا نوشته انوشه روان دکتر موبد جهانگیر اشیدری آمده:

گویند اشو زرتشت، دو درخت سرو به طالع سعد در دو محل به دست خود کاشت، یکی در دهکده کشمر و دیگری در دهکده فریومد از روستاهای توس (طوس) خراسان. به مرور این درخت بلند و ستبر و پرشاخ شده و دیدن آن موجب شگفتی بینندگان می‌شد. چون وصف این سروها در مجلس متوکل عباسی، خلیفه عهد، بیان شد، او که مشغول به عمارت در جعفریه سرمن رای، مشهور به سامره بود به خاطرش افتاد که آن سرو را قطع کرده، به بغداد بیاورند.

هخامنشیان

در زمان هخامنشیان به دلیل پذیرفتن دین مزدیسنا توسط شاهنشاهان هخامنشی و وجود سرو کشمر و آتشکده کشمر؛ شهر دارای رونق بسیاری شد و به یکی از مراکز دینی ایران تبدیل شده‌بود.

اشکانیان

فتوحات مهرداد یکم

مناطق کاشمر و نیشابور در دوران شاهنشاهی اشکانی از نواحی حاصل‌خیز ایران به‌شمار می‌رفته و از آنجا که فرمانروایان اشکانی نسبت به حاکمان پیش از خود؛ یعنی سلوکیان اهمیت به‌مراتب بسیاری برای دین مزدیسنا قائل بودند، سرو کشمر و آتشکده کشمر آن را که یادگار زرتشت محسوب می‌شد مورد توجه بالایی قرار دادند.

ساسانیان

به استناد سنگ‌نبشته پایکولی، در دوران شاهنشاهی ساسانی کشمر (کاشمر) جزء محدوده خراسان بزرگ به‌شمار می‌رفته و ساسانیان برای احیای آیین باستانی تلاش بسیاری کردند و چون در آن زمان، دیگر از آتشکده کشمر چیزی برجای نمانده بود، شاهان ساسانی به ایجاد آتشکده دیگری دست می‌زنند که همچنان در چند کیلومتر بالاتر از شهر باستانی کشمر در مجموعه قلعه آتشگاه باقی مانده‌است. خرابه‌های این قلعه هم‌اکنون در ۵–۶ کیلومتری شمال غربی شهر کاشمر باقی است و از یادگارهای عصر ساسانی به‌شمار می‌رود.

قلعه دزد مربوط به صدر اسلام

دوران اسلامی

شهبانو فرح دیبا در کاشمر، ۲۰ آذر ۱۳۵۳

کاشمر در ادوار گذشته و به‌ویژه در سده‌های اولیه اسلامی، از اهمیت بسیاری برخوردار بوده‌است. کاشمر گردنه ورود مهاجمان جنوبی و غربی به نیشابور محسوب می‌شده و نقش ضربه‌گیر و پیش‌مرگ نیشابور را بر عهده داشته‌است، که موجب شد بسیاری به این شهر هجوم برده یا در آن، جا خوش‌کرده و ماندگار شوند.

از تاریخ دگرگونی‌های کاشمر در سده‌های نخستین اسلامی، اسناد قابل توجهی در دست نیست، با این حال پس از کم‌رنگ شدن حمله اعراب به ایران بر خراسان و پیدایش خاندان‌های آریایی همچون، طاهریان، صفاریان و سامانیان، کاشمر به تدریج اهمیت گذشته خود را یافته و با توجه به همین موقعیت منحصر به فرد ترشیز که در مقاطعی همچون دوران نسبتاً کوتاه طاهریان (۲۵۹–۲۰۵ هجری) که نیشابور را به مرکزیت حکومتی خود برگزیده بودند، این شهر از رونق و آبادانی بسیاری برخوردار بوده‌است.

باآنکه طبق گزارش اسناد تاریخی، یعقوب لیث صفاری که هوس تسخیر حکومت طاهریان را در سر می‌پروراند، در سر راه خود از سیستان به نیشابور، از ترشیز عبور کرد ولی گزارشی از بروز برخوردهای خشونت‌بار در این شهر در دست نیست.

با این‌رو، از تفحص تاریخ‌نگاران سده‌های نخستین اسلامی چنان بر می‌آید که آن دوره ویژه در میانه سده چهارم هجری، کاشمر، اهمیت و موقعیت بلندپایهٔ در میان شهرهای ایران داشته‌است. ابن حوقل در این زمینه می‌نویسد؛ ترشیز شهری زیبا، پُربرکت و پرجمعیت است.

شمس‌الدین مقدسی نیز توصیفی از این شهر در آغازین سال‌های سده پنجم هجری ارائه می‌دهد: «گویند روزی بوفضل بلعمی و بوفضل بن یعقوب در مجلس میرسعید بودند، بلعمی در ستایش مرو پرچانگی نمود، ابن یعقوب گفت: منکر ستودگی مرو نیستم که همچنان است که گفتی، ولی نیشابور دوازده روستا دارد که یکی از آن‌ها بُست است که درآمد سه منبر آن به اندازه درآمد همه مرو است. این روستا غلات و انگور نیکو را با هم دارد. شنیده‌ام زیتون و انجیر هم دارد و نوبرها از آنجا می‌برند؛ زیرا هوایی ملایم دارد نام شهر آن طرثیث (ترشیز) است که خوب آباد است و مسجد جامعی دارد که پس از جامع دمشق، ثروتمندتر از آن نیست. زیبا و پاکیزه است. غیر از دکان‌های کهن، بازاری نوساز و گرم دارد… درگاه فارس و اصفهان و انبار خراسان به‌شمار می‌رود».

عصر سربداران

اسناد تاریخی نشان می‌دهد که ترشیز (از جمله کاشمر) در دوره حکومت سربداران یکی از مناطق مهم و پررونق این حکومت بوده و در اوج آبادانی قرار داشته‌است. فقر فرهنگی ایلخانان و نارضایتی مردم ایران از بازماندگان حکومت ایلخانی و از جهتی برخوردهای نادرست ایلخانان مغول با مردم ایران زمینه یک سری مخالفت‌های ریشه ای را علیه آنان برانگیخت. در زمان آخرین ایلخانان مغول سلطان ابوسعید بهادرخان و در اواخر حکومت او عده ای از مردم روستای باشتین از توابع بیهق (سبزوار امروزی) علیه ایلخانان شورش کردند. آنان اعلام کردند سر به دار می‌دهند اما تن به ذلت نمی‌دهند. در سال ۷۳۷ ه شخصی با نام عبدالرزاق را به عنوان امیر خود برگزیدند. پتروشفسکی نوشته‌است: «در قرن چهاردهم (قرن هشتم ه‍.ق) خروج سربداران از لحاظ وسعت و از نظر تاریخی مهم‌ترین نهضت آزادی خاورمیانه و بلاتردید تأثیر حتمی در جنبش‌های دیگر که از لحاظ وضع اجتماعی شرکت کنندگان و هدف‌های سیاسی همانند آن بودند، داشته‌است. از این نهضت به عنوان بزرگ‌ترین نهضت ظلم ستیزی و عدالتخواهی ایرانیان در برابر بیگانگان یاد می‌شود».

سربداران در سال ۷۳۸ هجری قمری قدرت‌گیری کردند و سبزوار را تسخیر کردند و این شهر را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند. در همین ایام مراسم ازدواج «امیر عبدا… مولایی» و دختر «خواجه علاء الدین محمد» در حال برگزاری بود؛ به همین مناسبت هدایای گران‌بهایی از ترشیز (از جمله کاشمر) به فرومد فرستاده شد. وقتی خبر حرکت این هدایا (چهل شتر، پارچه، زر و ابریشم) به امیر عبدالرزاق رسید، بلافاصله برادرش مسعود را مأمور توقیف این اموال کرد و او نیز با سلحشوری مأموریت خود را انجام داد و تمامی هدایای ترشیزی را به اردوی عبدالرزاق برد. عبدالرزاق با حمله به گله اسبان سلطان ابوسعید اسب‌های زیادی ربود و بعد از این به نام خود خطبه خواند.

عبدالرزاق همچنان به توسعه طلبی خود ادامه داده تا بیار (بیارجمند امروزی) که ابتدای مرز ترشیز از ضلع غربی می‌باشد را تسخیر کرد. بعد از عبدالرزاق، برادرش مسعود حکومت سربداران را به دست گرفت و در واقع رهبر نظامی سربداران مسعود بود و رهبر مذهبی آنان شیخ خلیفه که تعالیم تشیع داشت و شاید از شاگردان صوفیان بود. همین شیعی بودن آن‌ها در تصرف ترشیز و علاقه مردم این خطه به تشیع بی تأیر نبود. امیر مسعود بخش وسیعی از ایران، ترکمنستان و افغانستان را تسخیر کرد و قلمرو سربداران را از مغرب به ری و از مشرق به هرات از شمال به مرو و از جنوب به ترشیز و یزد رساند. شهر ترشیز توسط امیر مسعود گشوده شد وی قلاع ترشیز را زیر سلطه سربداران قرار داد. با این اقدام منطقه ترشیز در مسیر توسعه و آبادانی قرار گرفت

توسعه فتوحات سربداران را باید مدیون مسعود دانست. وی توانست تا سال ۷۴۵ م محدوده وسیعی را زیر تسلط سربداران بگیرد و بازماندگان ایلخانان تاب مقاومت با وی را نداشتند. آخرین امیر سربداران خواجه علی موید بود. وی به مذهب تشیع علاقه بسیاری داشت و بدان تعصب می‌ورزید. در دوره او مردم آزادی زیادی داشتند، یکی از مهم‌ترین اقدامات وی تسخیر ترشیز، قهستان (بیرجند و نهبندان کنونی)، طبس و گیلکی بود وی با تصرف این شهرها از سرخس تا دامغان را زیر سیطره خود گرفت؛ در این راه وی ارغون شاه را شکست داد و متواری کرد. از حوادث دیگر دوران خواجه علی موید تبانی درویش رکن الدین با شاه شجاع در سال ۷۷۹ ه‍.ق است که آنان سبزوار را گرفتند. گرچه خواجه علی موید توانست با کمک امیر ولی، حاکم مازندران، دوباره سبزوار را پس بگیرد و ترشیز را نیز دوباره تسخیر کند. در این گیر و دار موید یک بار نیز از خواجه سدید- از سدیدیان ترشیز بود- کمک گرفت. در سال ۸۷۲ ه‍.ق نیز یک بار دیگر خواجه علی موید با کمک شاه شجاع که قبلاً به رکن الدین کمک کرده بود، ترشیز را تسخیر کرده و به حکومت خویش افزود. با ظهور تیمور و ورود او در سال ۷۸۲ به خراسان خواجه علی موید به تیمور ملحق شد و تا ۷۸۸ ه‍.ق در رکاب او بود.

در آخرین سال‌های حکومت خواجه علی موید، آخرین امیر سربداران، مسئله اختلاف خواجه علی موید با امیر ولی است. احتمالاً در اواسط سال ۷۶۰ و ۷۷۰ یک سری تغییرات در مرزهای غربی سربداران صورت گرفته‌است که با مطالعه روی سکه‌های این دوره بدان دست پیدا کرده‌اند. سکه‌های امیر ولی در استرآباد در سال‌های ۷۵۷، ۷۶۴، ۷۶۳ و سکه‌های سمنان در سال‌های ۷۶۸، ۷۶۷، ۷۶۶ قیام امیر ولی را در این سال‌ها نشان می‌دهد. یک حمله از طرف امیر ولی و پیر علی باعث عقب‌نشینی علی موید به سبزوار شده، و حکومت او محدود شده‌است. امیر ولی سبزوار را نیز محاصره کرد. احتمالاً منطقه ترشیز (از جمله کاشمر) در این گیر و دار به دست امیر ولی افتاده‌است؛ زیرا جان ماسون در این که سربداران در زمان حملات امیر ولی جنوب ترشیز را در دست داشته‌اند شک می‌کند و این تصور که ترشیز را امیر ولی گرفته باشد را عنوان می‌کند.

خواجه علی موید مجبور شد در سال ۷۸۲ به تیمور پناهنده شود و از وی کمک بخواهد. از این سال یعنی سقوط سرزمین‌های سربداران تا حمله تیمور لنگ به ترشیز، حدود دو سال می‌گذشت و در این مدت خاندان آل کرت که قبلاً با خواجه علی موید رابطه خوبی نداشتند، بر خراسان و منطقه ترشیز (از جمله کاشمر) مسلط شدند. فرمانروای آنان ملک غیاث‌الدین پیر علی بود که تمامی این مناطق را زیر سیطره خود داشت. غیاث الدین قلعه ترشیز و منطقه ترشیز (از جمله کاشمر) را به امیر علی سدیدی که از طایفه غوریان بود داد؛ بنابراین در این بازه زمانی اسم سه شخص دیده می‌شود که البته بعضی به اشتباه آن‌ها را یکی می‌دانند؛ یعنی در آخرین سال‌های عمر حکومت سربداران خواجه علی موید بر ترشیز حکومت می‌کرد. از دوره تلافی وی با تیمور به بعد، امیر ولی حکومت ترشیز را گرفت و بعد امیرعلی سدیدی به حکومت ترشیز رسید. در واقع در مدت دو سال از ۷۸۲ تا ۷۸۴ این سه نفر به ترشیز (از جمله کاشمر) حکومت می‌کرده‌اند. نکته قابل تأمل آنکه یاقوت ترشیز (از جمله کاشمر) را پررونق و آباد با میوه‌های فراوان معرفی کرده و ادعا می‌کند ترشیز ۲۲۶ روستا دارد. ابن اثیر نوشته‌است: «از این شهر دانشمندان بسیار برخواسته اند» بغدادی، آن را منطقه ای با روستاهای زیاد معرفی کرده‌است و از روستای خارزنج که خرابه‌های آن در شمال خلیل‌آباد است سخن رانده‌است. تا پیش از حمله تیمور و ویران کردن ترشیز این شهر همچنان به حیات خود ادامه داد اما یورش تیمور باعث تغییرات عمده در این منطقه شد.

مردم

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۰۲٬۲۸۲ نفر (در ۳۱٬۷۷۵ خانوار) بوده‌است.

جمعیت تاریخی
سال	جمعیت	±%
۱۳۴۵	۱۷٬۰۶۵	—
۱۳۵۵	۲۶٬۸۸۳	۵۷٫۵٪+
۱۳۶۵	۴۹٬۲۵۹	۸۳٫۲٪+
۱۳۷۰	۵۸٬۵۲۲	۱۸٫۸٪+
۱۳۷۵	۶۹٬۱۷۷	۱۸٫۲٪+
۱۳۸۵	۸۱٬۵۲۷	۱۷٫۹٪+
۱۳۹۰	۹۰٬۲۰۰	۱۰٫۶٪+
۱۳۹۵	۱۰۲٬۲۸۲	۱۳٫۴٪+

قومیت

مردم کاشمر فارسی زبان هستند اما در حومه شهر کاشمر ایل‌های کرمانج و بلوچ «ایل ملکشاهی و شوهان وایل گرگ زائی و اسماعیل زائی و زائی» زندگی می‌کنند.

زبان و گویش

زبان مردم کاشمر فارسی به گویش کاشمری می‌باشد.

هنرهای سنتی؛ صنایع دستی و ره‌آورد

قالی دستباف کاشمر

در مناطق مختلف شهرستان کاشمر مشاغل سنتی و هنرهای دستی هنوز تا حدودی رواج دارد؛ اما در میان آن‌ها بافت قالی به ویژه در روستاها از اهمیت به سزایی برخوردار است. قالی کاشمر به واسطه مرغوبیت در بافت، نقشه و رنگ یکی از قالی‌های به نام منطقه خراسان رضوی می‌باشد. از جمله مشاغل سنتی در شهرستان کاشمر می‌توان به مسگری، نجاری و آهنگری اشاره کرد. گلیم بافی، حصیربافی، گیوه دوزی و بافت قالیچه نیز از سایر صنایع دستی و هنرهای سنتی این شهرستان به‌شمار می‌آید.

قالی کاشمر

مقالهٔ اصلی: قالی کاشمر

قالی کاشمر نوعی قالی ایرانی که به‌نام منطقه کاشمر نامگذاری شده‌است و در سراسر شهرستان کاشمر تولید می‌شود. فرش‌ها دست‌بافتند و اغلب با طرح‌های منظره و شکارگاه در دسترس هستند. تاریخچه قالی‌بافی در کاشمر به ۱۵۰ سال و هنر معاصر فرش بافی به سال ۱۹۲۰ میلادی باز برمی‌گردد. با این‌وجود، بین سالهای ۱۲۶۰ تا ۱۲۸۰، تولید انبوه فرش توسط مورخان ثبت‌شده‌است. اولین استاد بافنده در منطقه کاشمر محمد کرمانی است که علی‌رغم نام خانوادگی‌اش اهل کرمان نبود. محمد کرمانی اهل روستایی به نام فروتقه در نزدیکی کاشمر بود و به گفته‌مورخان، دانش قالی بافی را از استان کرمان آورده‌شده‌است و احتمالاً اولین کار وی به سفارش سعید حسین سجادی، بومی و ساکن فروتقه و تولیدکننده معروف فرش انجام شده‌است.

غذاهای محلی

برخی از مردم منطقهٔ کاشمر؛ گندم مورد نیاز خود را خود شان می‌کارند و مازادش را نیز به فروش می‌رسانند. آنها بعد از تمیز کردن گندم آن را به آسیاب برده، آرد می‌کنند و از آرد آن خمیر و در نهایت نان درست می‌کنند. این نان‌های خانگی خاصیت بسیار زیادی دارد، چون از آرد سبوس‌دار تهیه می‌شود. پخت نان در روستاها به وسیله زنان صورت می‌گیرد. برای تهیه نان ابتدا آب ولرم و مقداری نمک و مایه خمیر را با آب مخلوط کرده تا به صورت خمیر درآید. بعد از ورآمدن خمیر، آنها را به صورت زواله درمی‌آورند و به آرد مالش می‌دهند.

اشکنه قروتی یا اشکنه کشک در کاشمر و دیگر شهرهای خراسان به عنوان غذای محلی نیز شناخته شده‌است. ترکیبات اشکنه قروتی شامل آب، دوغ، پیاز، نعنا، آویشن، گردو می‌باشد.

اشکنه گوجه یکی دیگر غذاهای محلی کاشمر و شهرهای همجوار است ترکیبات اشکنه گوجه شامل گوجه‌فرنگی، پیاز، ادویه، آب، سیب‌زمینی، عدس، قرمه می‌باشد.

کف یا بیخ از ریشه گیاهی به نام خیر به دست می‌آید، خیر نوعی هیزم است که در کوه‌ها یافت می‌شود. ریشه خیر”بیخ” نام دارد.

به دیگر غذاهای کاشمر می‌توان به اشکنه قرمه، اشکنه دانه، اشکنه بلغور، کمه جوش، آش کمای، گرماست، مسکه و… اشاره کرد.

سوغات و ره‌آورد

در شهرستان کاشمر نیز بخشی از فراورده‌های صنایع دستی می‌توانند جزو سوغات این شهرستان محسوب شوند که از میان آن‌ها می‌توان به قالی، گیوههای کاشمری، انواع حصیرها و گلیم‌های الوان اشاره نمود؛ اما مهم‌ترین فراورده و سوغات کاشمر با توجه به فراوانی باغات انگور در این منطقه کشمش است که به سراسر ایران صادر شده و پس از آن زعفران و انار نیز که کاشت آن در سالیان اخیر متداول گشته جزو سوغات این شهر به‌شمار می‌روند.

موقعیت جغرافیایی

شهرستان کاشمر با دو بخش مرکزی و فرح دشت، و به مرکزیت شهر کاشمر مساحتی در حدود ۱۱۵۲ کیلومتر مربع از استان خراسان رضوی را اشغال نموده‌است. این شهر کاشمر از غرب با خلیل‌آباد و بردسکن، از شمال با ریوش و عشق آباد و نیشابور، از شرق و شمال شرقی با تربت حیدریه و از جنوب و جنوب شرقی با فیض آباد هم‌جوار است. شهرستان کاشمر دارای دو منطقه کوهستانی در شمال و ارتفاعات فغان بجستان در جنوب و منطقه‌ای کویری و خشک در غرب و جنوب و جلگه‌ای حاصلخیز در محدودهٔ حومه شهر و قصبات آن می‌باشد.

آب و هوا، اقلیم، طبیعت و محیط زیست

داده‌های اقلیم کاشمر
ماه	ژانویه	فوریه	مارس	آوریل	مه	ژوئن	ژوئیه	اوت	سپتامبر	اکتبر	نوامبر	دسامبر	سال
میانگین بیش‌ترین °C (°F)	۹٫۵ (۴۹)	۱۲٫۴ (۵۴)	۱۶٫۸ (۶۲)	۲۲٫۳ (۷۲)	۲۹٫۲ (۸۵)	۳۴٫۰ (۹۳)	۳۵٫۷ (۹۶)	۳۶٫۲ (۹۷)	۳۱٫۹ (۸۹)	۲۵٫۹ (۷۹)	۱۸٫۱ (۶۵)	۱۲٫۰ (۵۴)	۲۳٫۶۷ (۷۴٫۶)
میانگین روزانه °C (°F)	۳٫۳ (۳۸)	۶٫۱ (۴۳)	۱۰٫۳ (۵۱)	۱۵٫۳ (۶۰)	۲۱٫۲ (۷۰)	۲۵٫۶ (۷۸)	۲۷٫۹ (۸۲)	۲۷٫۴ (۸۱)	۲۲٫۹ (۷۳)	۱۷٫۰ (۶۳)	۱۰٫۳ (۵۱)	۵٫۳ (۴۲)	۱۶٫۰۵ (۶۱)
میانگین کم‌ترین °C (°F)	−۲٫۹ (۲۷)	−۰٫۱ (۳۲)	۳٫۹ (۳۹)	۸٫۴ (۴۷)	۱۳٫۳ (۵۶)	۱۷٫۳ (۶۳)	۲۰٫۲ (۶۸)	۱۸٫۶ (۶۵)	۱۳٫۹ (۵۷)	۸٫۲ (۴۷)	۲٫۶ (۳۷)	−۱٫۴ (۲۹)	۸٫۵ (۴۷٫۳)
بارندگی میلی‌متر (اینچ)	۲۹ (۱٫۱۴)	۲۴ (۰٫۹۴)	۳۱ (۱٫۲۲)	۳۷ (۱٫۴۶)	۱۷ (۰٫۶۷)	۲ (۰٫۰۸)	۰ (۰)	۰ (۰)	۰ (۰)	۶ (۰٫۲۴)	۱۳ (۰٫۵۱)	۱۹ (۰٫۷۵)	۱۷۸ (۷٫۰۱)

اماکن تاریخی، آثار باستانی و جهانگردی

وجود جاذبه‌های گردشگری، تاریخی و فرهنگی این شهر را تبدیل به یکی از قطب‌های گردشگری استان خراسان رضوی کرده و پیشینه تاریخی آن نشان از تمدن کهنی دارد. وجود بافت سرسبز و آب‌وهوای مناسب یکی دیگر از فواید گردشگری در این شهر است. این شهر بعد از مشهد دومین و رتبه چهارم در ایران از نظر گردشگری مذهبی را ثبت کرده‌است.

آثار ثبت‌شده

مقالهٔ اصلی: فهرست آثار ملی شهرستان کاشمر

تا سال ۱۳۹۷، بیست و شش اثر ملی در شهرستان کاشمر ثبت شده‌اند که در سطح استان خراسان رضوی که بالغ بر ۱۴۰۷ اثر تاریخی، بسیار ناچیز است.

بناها

• امامزاده سید مرتضی
• مسجد جامع کاشمر
• یخچال قدیمی کاشمر
• امامزاده سید حمزه
• آرامگاه سید حسن مدرس
• آرامگاه سید اسماعیل نبوی
• مسجد حاجی جلال
• خانه احمد پناه
• آرامگاه افتخارالتجار
• مدرسه حاج سلطان العلماء
• کاروانسرای امین التجار
• آسیاب‌های آبی طلاآباد
• قلعه ریگ
• آب‌انبار فروتقه
• آسیاب‌آبی جردوک
• خانه دانش

تپه محوطه‌ها

• تپه جن
• قلعه کهنه
• محوطه دزد
• گورستان دشت طلاآباد

دیگر آثار

• مجموعه باستانی آتشگاه؛ شامل قلعهٔ آتشگاه، غار آتشگاه و آتشکدهٔ آن (احتمالاً به‌نام آذر برزین‌مهر)
• مجموعه باستانی نای شامل نای‌تپه مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد، قلعه نای و زندان نای
• امامزاده سید محمد واقع در روبه‌روی تپه جن
• خرابه‌های ارگ کاشمر
• خانه پرورش واقع در خیابان سلطانیه
• عمارت آقا محمد خان نخعی واقع در روستای قوژد
• آب‌انبار حاجی نظام
• آب‌انبار عارف‌آباد
• آب‌انبار قوژد
• بافت سنگی روستای قوچ‌پلنگ
• مزار پیر قوژد
• مزار پیر اسحاق‌آباد
• یخدان اسحاق‌آباد
• یخدان تل‌آباد
• مزار پیر قوژد
• حمام فروتقه
• اقامتگاه بوم‌گردی تنسگل واقع در روستای فروتقه
• اقامتگاه بوم‌گردی رمضان بیگ واقع در روستای قوژد
• قنات قوژد
• مزار پیر علیا
• سرو باغ‌مزار
• سرو حاجی‌آباد
• سرو فرگ
• چشم‌انداز تنگل سنگ نصوح
• محوطه فرگ
• تپه سفالی سرحوضک
• محوطه تاریخی هندآباد
• شهر سفید قوژد
• تپه شهر سبز مربوط به هزاره پنجم پیش از میلاد و واقع در جاده کاشمر به شادمهر
• قلعه نیمه‌تمام قوچ‌پلنگ
• گورستان و محوطه فرشه
• یخدان سلطانیه واقع در حاشیه شرقی شهر کاشمر
• کاروانسرای جعفرخانی واقع در مرکز شهر کاشمر
• کاروانسرای حاج کاظم مدرس واقع در خیابان مدرس
• قلعه چهل دختر مربوط به دولت اسماعیلیان واقع در ارتفاعات کاشمر
• منطقه شکارممنوع سید مرتضی
• منطقه حفاظت‌شده پیر علیا و…

فرودگاه‌ها

فرودگاه فوق سبک کاشمر

مقالهٔ اصلی: فرودگاه فوق سبک کاشمر

فرودگاه فوق سبک کاشمر اولین فرودگاه سبک بخش خصوصی کشور است که عملیات ساخت این پروژه از اسفند سال ۹۳ در زمینی به مساحت ۱۷ هکتار و با ساخت برج مراقبت، آشیانه و ساختمان اداری با دو هزار مترمربع زیربنا و باند پرواز آغاز شد.

حمل و نقل

در کاشمر درحال‌حاضر برای خروج از شهر با وسایل نقلیه فقط اتوبوس قابل استفاده‌است. در سال ١٣٨٧ کلنگ احداث فرودگاه آیت الله مدرس در جاده کاشمر-تربت حیدریه زده شد که پس از ۱۵ سال هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده‌است. راه آهن کاشمر-سبزوار درحال مطالعه بوده اما متاسفانه با موقعیت عالی این منطقه که هرکه از جنوب به تهران بخواهد برود باید از این منطقه عبور کند هیچ گونه اقدامی صورت نگرفته‌است.

آموزش و پرورش

مراکز آموزش عالی

• دانشگاه پیام نور واحد کاشمر
• دانشگاه آزاد اسلامی کاشمر
• موسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی کاشمر
• مرکز آموزش عالی کاشمر
• دانشکده پرستاری کاشمر

برخی از مدارس دولتی پسرانه

• مدرسه پسرانه شهید توانگر
• مدرسه شهید باهنر
• مدرسه شهید هاشمی نژاد
• مدرسه مسلم بن عقیل
• مدرسه فرهنگ
• مدرسه امام صادق
• مدرسه بصیری
• مدرسه مصطفی اسماعیلی

برخی مدارس دولتی دخترانه

• مدرسه رضوان
• مدرسه سمیه
• مدرسه فرهنگ
• مدرسه فضیلت
• مدرسه الزهرا
• مدرسه فاطمیه
• مدرسه عفاف
• مدرسه تکتم

برخی مدارس غیردولتی پسرانه

• مدرسه شهاب
• مدرسه نیما
• مدرسه سما
• مدرسه خاتم الاوصیاء
• مدرسه امام حسین
• مدرسه صبا
• مدرسه هدایت

برخی مدارس غیردولتی دخترانه

• مدرسه صبا
• مدرسه هدایت
• مدرسه سما
• مدرسه افق ترشیز
• مدرسه امام حسین
• مدرسه خاتم الاوصیاء
• مدرسه یاس مظهر

کتابخانه‌ها

• کتابخانه آیت الله شهید مدرس
• کتابخانه عمومی امام خمینی
• کتابخانه عمومی آیت الله شهید مدرس

مراکز اقامتی

• هتل فرهنگیان
• زائرسرای فتحی
• اقامتگاه بومگردی رمضان بیک
• اقامتگاه بومگردی تنسگل و…

مراکز درمانی

مهم‌ترین درمانگاه‌ها

• درمانگاه ایثارگران کاشمر
• درمانگاه کوثر کاشمر
• درمانگاه تأمین اجتماعی کاشمر
• ساختمان پزشکان کاشمر
• مرکز درمانی حضرت کاشمر

بیمارستان‌ها

• بیمارستان آیت الله مدرس
• بیمارستان حضرت ابوالفضل؛ همچنین بیمارستان حضرت ابوالفضل دارای بزرگ‌ترین بلوک زنان و زایمان شرق کشور می‌باشد.

مشکلات شهری

ساخت فرودگاه شهید مدرس

سال ۸۷ بود که کلنگ ساخت فرودگاه شهید مدرس از مصوبات سفر هیئت دولت به خراسان رضوی با حضور وزیر اطلاعات در زمینی به مساحت ۵۴۰ هکتار در منطقه‌ای بین مه‌ولات در ۲۰ کیلومتری تربت‌حیدریه و ۴۰ کیلومتری کاشمر در مرکزیت ۱۰ شهرستان جنوبی خراسان رضوی به زمین زده شد و بعد از مدتی تابلوی آن در محور سه راهی شادمهر به کاشمر نصب شد. جواد نیک بین با بیان این‌که تمامی بودجه‌هایی که صرف مطالعه این فرودگاه شده هدر رفته‌است، گفت: باند فرودگاهی که احداث شده وسط سیلاب قرار دارد این نشان می‌دهد یا مطالعاتی نشده و اگر هم صورت گرفته توسط یک بچه بوده‌است.

راه‌آهن

جواد نیک بین همچنین در خصوص راه‌آهن که از ضروریات رونق منطقه است، گفت: تا زمانی که جاده خوبی نداشته باشیم، ریل درستی هم نخواهیم داشت، اگر جاده شادمهر تا انابد و بردسکن به سبزوار به نتیجه برسد عملاً تمامی مسافرانی که از جنوب شرقی کشور بخواهند به تهران بروند از مسیر کاشمر، خلیل‌آباد، بردسکن و سبزوار می‌روند، آن موقع رفت‌وآمد زیاد می‌شود. وی افزود: فعلاً نه تنها برای ریل راه‌آهن کاشمر اعتباری گذاشته نشده، بلکه پیگیری خاصی هم صورت نگرفته و از سویی در اولویت‌های کار دولت سیزدهم هم نیست.

دو بانده شدن جاده شادمهر کاشمر

جاده کاشمر به شادمهر به طول ۵۵ کیلومتر که محل تردد مردم شهرستان‌های مختلف و نیز زائران و مسافران در ایام مختلف سال است به دلیل کم عرض بودن جاده شاهد حوادث ناگوار رانندگی است به طوری که در یک دهه گذشته بیش از ۱۰۰ نفر از هموطنانمان در این مسیر جان باختند. اگر چه در دولت نهم و در سال ۸۵ موضوع دوبانده شدن این جاده به تصویب رسید اما با گذشت ۱۳ سال هنوز این جاده دوبانده نشده‌است و نیمه کاره رها شده‌است.

خشکسالی و فرونشست

خشکسالی با برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی و در پایان فرونشست زمین، از جمله مشکلات جدی شهرستان کاشمر و منطقهٔ ترشیز محسوب می‌شوند، به‌ ‏گونه‌ای‏ که هم‌اکنون دشت کاشمر با فرونشست تجمعی بیش از ۳۰ سانتی‌متر، رکورددار فرونشست زمین در ایران محسوب می‌شود.

زمین‌لرزه ۱۲۸۲ کاشمر

مقالهٔ اصلی: زمین‌لرزه ۱۲۸۲ کاشمر

زمین‌لرزه ۱۲۸۲ کاشمر در تاریخ ۰۱۹۰۳−۰۹−۲۵ ۲۵ سپتامبر ۱۹۰۳ میلادی، برابر با ‎۲ مهر ۱۲۸۲، ساعت ۱:۲۰ به زمان یوتی‌سی در ایران رخ داد. بزرگی آن ۶٫۵ در مقیاس ریشتر اعلام شده‌است. زمین‌لرزه به وقت محلی در روز جمعه، ساعت ۴٫۵ روی داده و منطقه زمانی آن یوتی‌سی +۳٫۵ بوده‌است. مرکز داده ژئوفیزیک ملی (NOAA) نیز جای این زمین‌لرزه را در مختصات ۳۵٫۲°شمالی ۵۸٫۲°شرقی / 35.2; 58.2 و بزرگی آنرا برابر با ۶٫۵ در مقیاس ریشتر اعلام کرده‌است.

عملیات نظامی

مقالهٔ اصلی: دستیابی به پهپاد آرکیو ۱۷۰ آمریکا در خاک ایران

در ۵ دسامبر ۲۰۱۱، یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی لاکهید مارتین RQ-170 سنتینل (پهپاد) توسط نیروهای ایرانی در نزدیکی کاشمر دستگیر شد. پس از آنکه گزارش‌های اولیه منابع خبری غربی ادعا کردند که این پهپاد «سقوط شده است»، دولت ایران اعلام کرد که این پهپاد توسط یگان جنگ سایبری‌اش سرنگون شده است. دولت ایالات متحده در ابتدا این ادعاها را رد کرد، اما بعداً اوباما تأیید کرد که هواپیمای سرنگون شده یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی است. ایران به دلیل نقض حریم هوایی به سازمان ملل شکایت کرد. اوباما از ایران خواست پهپاد را پس دهد. گفته می شود ایران هواپیماهای بدون سرنشین را بر اساس RQ-170 ضبط شده تولید کرده‌است.

افراد برجسته

• علیرضا فغانی
• فاطمه اختصاری
• منوچهر اقبال
• شیخ احمد جامی
• محمدرضا خباز
• محمدصادق فرمان
• شهاب ترشیزی
• ظهوری ترشیزی

جستارهای وابسته

• ترشیز
• خراسان
• شهرستان کاشمر
• استان خراسان رضوی
• شاه اسماعیل یکم
• سرو کشمر
• آذر برزین‌مهر

منابع

• لغت‌نامه دهخدا
• فرهنگ جغرافیایی ایران ج ۹
• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران ۱۳۸۳، ص۱۰۷.
• هاشم جوادزاده، ۱۳۸۰، کتاب خراسان، ص ۱۵۲–۱۵۰، کانون آگهی ایران نوین
• میرزا عبدالرحمن مدرس – تاریخ علمای خراسان – تصحیح محمدباقر ساعدی خراسانی - نشر دیانت مشهد
• دانشوران خراسان - غلامرضا ریاضی - کتابفروشی باستان - مشهد - ۱۳۳۶
• سفرنامه خراسان و کرمان
• محمدرضا خسروی (۱۳۷۶)، تاریخ کاشمر)، مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، ص. ۱۵۸، شابک ۹۶۴-۴۳۴-۰۰۷-۸
• چهره ایران، راهنمای سیاحتی و مسافرتی، تهران: سازمان گیتاشناسی، ۱۳۷۴خ
• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: سازمان گیتاشناسی، ۱۳۸۳خ، ص۱۰۶