مسجدالاقصی
| مسجدالاقصی | |
|---|---|
.jpg)
| |
  مسجدالاقصی | |
| مختصات: ۳۱°۴۶′۳۴″شمالی ۳۵°۱۴′۰۹″شرقی / ۳۱٫۷۷۶۱۷°شمالی ۳۵٫۲۳۵۸۳°شرقیمختصات: ۳۱°۴۶′۳۴″شمالی ۳۵°۱۴′۰۹″شرقی / ۳۱٫۷۷۶۱۷°شمالی ۳۵٫۲۳۵۸۳°شرقی | |
| موقعیت | بیت المقدس |
| 705 CE | |
| مذهب | اسلام |
| مدیریت | وقف اسلامی بیت المقدس |
| رهبری | Imam(s): محمد احمد حسین |
| اطلاعات معماری | |
| سبک | معماری اسلامی |
| گنجایش | ۵٬۰۰۰+ |
| گنبد(ها) | ۲ گنبد بزرگ + ده‌ها گنبد کوچک‌تر |
| مناره(ها) | ۴ |
| ارتفاع مناره | ۳۷ متر (۱۲۱ فوت) (بلندترین) |
| مصالح | سنگ آهک (دیوارهای خارجی، مناره، نما) چکنده‌سنگ (مناره)، طلا، سرب و سنگ (گنبد)، سنگ مرمر سفید (ستون داخلی) و موزاییک |
۳۱°۴۶′۳۵″ شمالی ۳۵°۱۴′۸″ شرقی / ۳۱٫۷۷۶۳۹°شمالی ۳۵٫۲۳۵۵۶°شرقی
مسجدالاقصی (به عربی: المسجد الأقصی به‌معنی دورترین مسجد[۱]) از مهم‌ترین مسجدهای اسلامی و سومین مکان مقدس، برای مسلمانان است.[۲] مسجدالاقصی در بخش جنوب شرقی[۳] بخش قدیمی اورشلیم واقع شده‌است.[۴] مسلمانان به مکانی که مصلی اموی، مسجد جامع قبلی و مسجد قبةالصخره در آن واقع شده‌اند، مسجدالاقصی یا «حرم‌الشریف» میگویند.[۵][۶][۷]
در این مکان، بنا به اعتقاد یهودیان، سابقاً پرستش‌گاه اورشلیم و هیکل سلیمان قرار داشته که مقدس‌ترین مکان مذهبی برای پیروان یهودیت به‌شمار می‌رفته‌است. به باور یهودیان، بقایای مهم‌ترین معابد دین یهود در زیر مجموعه مسجدالاقصی، قرار گرفته‌است.[۸] یهودیان، محوطه پیرامون مسجدالاقصی را «کوه معبد» می‌خوانند.[۹]
نام[ویرایش]
نام مسجدالاقصی در آیه اول سوره اسراء آمده‌است، که اشاره به معراج و سیر شبانه محمد از مسجدالحرام به مسجدالاقصی دارد:
«سبْحَانَ الَّذِی أَسرَی بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِّنَ الْمَسجِدِ الْحَرَامِ إِلی الْمَسجِدِ الاَقْصا الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنرِیَهُ مِنْ ءَایَتِنَا إِنَّهُ هُوَ السمِیعُ الْبَصِیرُ»
«منزّه‌است آن خدایی که بنده‌اش را شبانگاهی از مسجد الحرام به سوی مسجد الأقصی- که پیرامون آن را برکت داده‌ایم- سیر داد، تا از نشانه‌های خود به او بنمایانیم، که او همان شنوای بیناست.»[۱۰]
تاریخچه[ویرایش]
مسجدالاقصی پیش از خلافت دو حاکم بنی‌امیه یعنی عبدالملک بن مروان و پسرش ولید بن عبدالملک، زیاد توسعه نیافته بود و به «حرم قدسی شریف» معروف بود. در سال ۶۹۱ میلادی، عبدالملک بن مروان مسجدالاقصی را در مساحت فعلی آن توسعه داد و مهم‌ترین بنای آن معروف به قبةالصخره را ساخت.[۱۱]
در دوران حکومت ولید بن عبدالملک، ساخت و توسعه مسجدالاقصی ادامه یافت و شامل هفت رواق، یک رواق در وسط و شش رواق در دو سمت غربی و شرقی مسجد شد. همچنین، مسجدالاقصی در این دوره صاحب ۱۱ دروازه شد که هفت دروازه آن در شمال، یک دروازه در شرق، دو دروازه در غرب و یک دروازه در جنوب قرار داشت. برای دسترسی نمازگزاران به آب پاک، ۲۵ حلقه چاه حفر شد و یک برکه کوچک برای وضو گرفتن در جلوی مسجد تدارک داده‌شد. در دوره‌های بعدی سه آبخوری به مسجد اضافه شد.[۱۱]
مسجدالاقصی در سال ۷۴۷ میلادی و در سال ۱۰۳۳ میلادی، بر اثر وقوع زلزله، تخریب گردید و توسط منصور خلیفهٔ عباسی بازسازی شد. بنیان اصلی مسجدالاقصی به دوره دو حاکم اموی یعنی عبدالملک بن مروان و پسرش ولید بن عبدالملک برمی‌گردد.
موقعیت مسجدالاقصی[ویرایش]
در روایاتی از کتب شیعی، مکان مسجدالاقصی که در قرآن آمده‌است، نه در بیت‌المقدس و نه در روی زمین؛ بلکه در آسمان‌ها، اعلام شده‌است.[۱۲] البته در روایات متعدد شیعی دیگر، مسجد الأقصی همان مسجد بیت‌المقدس دانسته شده، و معراج محمد را به مسجد بیت‌المقدس دانسته‌است.[۱۳] علمای شیعی هم، در تفاسیرشان منظور از معراج و اسراء محمد به مسجدالاقصی را مسجد شهر بیت‌المقدس دانسته‌اند. مثلاً طبرسی در مجمع البیان ذیل آیه اول سوره اسراء می‌نویسد: «مبدأ اسراء پیامبر مسجدالحرام و پایان آن مسجد الاقصی یعنی بیت‌المقدس است.».[۱۴] علامه طباطبایی هم در تفسیر المیزان می‌نویسد: «اسراء و معراج پیامبر اسلام از مسجد الحرام به سوی مسجد الأقصی بود و آن همان [مسجد موجود در] بیت‌المقدس و همان هیکل سلیمان است که خدا آن را برای بنی اسرائیل هم مقدس گرداند.»[۱۵] و می‌گوید: «روایات بسیاری وارد شده که مقصود از مسجد الاقصی، همان بیت‌المقدس است.»[۱۶]
تقدس مسجد الاقصی[ویرایش]
معمولاً گفته می‌شود مسجدالاقصی یکی از مقدس‌ترین اماکن اسلامی برای مسلمانان است. مثلاً در برخی احادیث اهل تسنن گفته می‌شود، این مسجد، سومین حرم شریف پس از مسجد الحرام و مسجد النبی در مکه و مدینه‌است.[۱۷] همچنین، نقل است که آدم، مسجد الاقصی را ساخته و آن را چهل سال پس از ساختن بیت‌الله الحرام بنا به دستور خداوند، بنا نهاده‌است.[۱۸]
اما برخی احادیث در کتب اهل تشیع، فضیلت مسجد الأقصی را بعد از مسجد کوفه می‌داند. در کتاب وسائل الشیعه (و مستدرکِ آن) بابی به نام «مستحب بودن اقامت در مسجد کوفه و نماز در آن، نسبت به سفر برای زیارت مسجد الأقصی» وجود دارد.[۱۹][۲۰]
در روایات شیعی دیگری هم، فضیلت این مسجد حتی از مسجد النبی هم بیشتر دانسته شده‌است: در روایتی از محمد آمده‌است: یک نماز در مسجد من (مسجد النبی) بهتر از هزار نماز در دیگر مساجد است، به جز مسجد الحرام و مسجد الأقصی.[۲۱]
در روایت دیگری از محمد باقر خطاب به ابوحمزه ثمالی آمده‌است: مساجد چهارگاه از نظر فضیلت و ارزش عبارتند از: مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد بیت‌المقدس و مسجد کوفه؛ ای ابوحمزه نماز واجب در آن‌ها برابر حج و نماز نافله در آن‌ها برابر عمره ارزش دارد.[۲۲] علی بن ابی طالب هم، این چهار مسجد را چهار مکان در دنیا که از قصرهای بهشتی هستند، معرفی می‌کند.[۲۳]
ضمناً بیت‌المقدس اولین قبله مسلمانان بوده‌است، جایی که در سالهای اول بعثت محمد، مسلمانان به سوی آن نماز می‌خواندند؛ و در برخی احادیث شیعیان، مسجد بیت‌المقدس مورد تقدیس قرار گرفته‌است.[۲۴] علمای شیعه مسجد بیت‌المقدس را همان مسجد الأقصی دانسته‌اند.[۲۵]
به هر حال فارغ از اعتقادات دینی، قدمت بیش از یک هزار ساله این مسجد نیز، سبب اهمیت تاریخی این مسجد است.
در های مسجدالاقصی[ویرایش]
مسجدالاقصی دارای ۱۵ در می باشد. ده در آن امروزه باز است و پنج در آن امروزه بسته است. [۲۶]
باب الاسود[ویرایش]
این در در زاویه شمال شرقی مسجدالاقصی واقع شده است و دوران حکومت ایوبیان بازسازی شده است. به این در، الاسباط نیز می گویند. [۲۷] این در بعلت هم سطحی با زمین تنها دری است که آمبولانس ها می توانند در شرایط اضطرار از طریق آن وارد مسجد شوند. و مجروحان و فوت شدگان را از آن خارج کنند. [۲۸]
باب الحطه[ویرایش]
در قسمت شمالی مسجدالاقصی بین مدرسه الکریمیه و مقبره اوحدی قرار دارد. این در به شیوه ای قدیم ساخته شده است و در سالهای ۶۱۷ هجری قمری و ۹۸۹ هجری قمری بازسازی شده است. [۲۹]
باب العتم[ویرایش]
این در در قسمت شمالی مسجدالاقصی قرار دارد و از قدیمی ترین در های مسجدالاقصی می باشد. دروازه ای در ورودی شهر قدس نیز به دروازه العتم وجود دارد. به این در همچنین در شرف الانبیاء میگویند. [۳۰]
باب الغوانمه[ویرایش]
این در در قسمت شمال غربی مسجدالاقصی نزدیک مناره غوانمه قرار دارد. در قدیم به آن در الخلیل می گفتند. [۳۱]
باب الناظر[ویرایش]
این در قسمت غربی مسجدالاقصی قرار دارد. در قدیم به آن باب میکائیل و باب الحبس و باب المجلس می گفتند. و در سال ۶۰۰ هجری قمری باز سازی شده است. [۳۲]
باب الحدید[ویرایش]
در قسمت غربی مسجدالاقصی بین مهمانخانه کرد و مدرسه ارغوانیه قرار دارد. و نام دیگر آن در ارغوان است بنام کسی که مدرسه ارغوانیه را ساخته و وقف کرده است. [۳۳]
باب القطانین[ویرایش]
این در در قسمت غربی مسجدالاقصی قرار دارد و بسیار زیبا و مجلل ساخته شده است. و به جهت اینکه به بازار قطانین منتهی می شود به این نام معروف شده است. [۳۴]
باب المطهره[ویرایش]
این در در قسمت غربی مسجدالاقصی و بعد از در قطانین واقع شده است. در گذشته آن را دب المتوضا یعنی وضوخانه می نامیدند زیرا به حوض پادشاه عادل منتهی می شود. [۳۵]
باب السلسله و باب السکینه[ویرایش]
این دو در در کنار هم در قسمت غربی مسجدالاقصی قرار دارند و امروزه از اصلی ترین دروازه های ورودی محسوب می شوند. باب السلسله را بخاطر نزدیکی اش به قبه السلسله به این اسم نامیده اند. [۳۶]
باب المغاربه[ویرایش]
این در در جنوبی ترین قسمت غربی مسجدالاقصی واقع شده است. مفسرین قرآن معتقدند محمد مصطفی در شب معراج از این در وارد مسجدالاقصی شدند. نام دیگر این در النبی داوود و در براق می باشد. [۳۷]
باب الجنائز[ویرایش]
این در از جمله درهای بسته است که در قسمت جنوب شرقی مسجدالاقصی قرار دارد. در گذشته مسلمانان جنازه های خود را به مسجدالاقصی می آورند و از این در به قبرستانی که در پشت دیوار شرقی قراردارد می بردند. همچنین به آن در مفرد نیز می گویند. [۳۸]
باب الثالثه[ویرایش]
این در از جمله درهای بسته است که در قسمت جنوبی مسجدالاقصی قرار دارد که به مسجد مروانی منتهی می شود. این در از سه در مسدود تشکیل شده است. [۳۹] این درها به دستور خلیفه فاطمی الظاهر لاعزازدین الله در سال ۴۲۵ هجری قمری ساخته شده است. [۴۰]
باب المزدوج[ویرایش]
این در از جمله درهای بسته است که در قسمت جنوبی مسجدالاقصی قرار دارد. [۴۱]
باب الذهبی[ویرایش]
این در از جمله درهای بسته است که در قسمت شمالی بخش شرقی مسجدلاقصی قرار دارد. این در به باب الرحمه و باب التوبه نیز معروف است. [۴۲]
در الجنائز
تولیت[ویرایش]
دولت پادشاهی اردن، متولی رسمی مجموعه مسجدالاقصی است. بر اساس پیمان‌نامهٔ صلحی که در سال ۱۹۹۴ میلادی، میان اسرائیل و اردن بسته‌شد، مقرر شد تا عبادت یهودی‌ها در محوطه مجموعه مسجدالاقصی منع شود و دولت اردن، متولی رسمی مجموعه مسجدالاقصی باشد.[۴۳]
مجموعه مسجدالاقصی زیر نظر مفتی بیت‌المقدس اداره می‌شود.[۴۴]
اشغال مسجد الاقصی و خطر نابودی آن[ویرایش]
 | در بیطرفی این بخش از مقاله اختلافنظر وجود دارد. (چگونگی و زمان حذف پیام این الگو را بدانید) |
این مسجد در حمله 1967 اسرائیل به کرانه باختری به تصرف اسرائیل درآمد و از آن زمان در اشغال اسرائیل می‌باشد. این اشغال ازنظر کشورهای جهان و قطعنامه‌های سازمان ملل متحدد، غیرقانونی است و به موجب آن، نیروهای اسرائیلی باید از آن عقب‌نشینی نمایند. از زمان اشغال یهودیان که اعتقاد دارند که بقایای معبد «هیکل» (معبدی که بنا به اعتقادات یهودی توسط سلیمان نبی به دستور خداوند ساخته شده و شرح آن در کتاب مقدس، بخش عهد عتیق آمده‌است) در زیر مسجدالاقصی قرار دارد، برای تخریب مسجد الاقصی و احیای آن معبد تلاش می‌کنند.[۴۵]
آتش سوزی[ویرایش]
در ۲۱ آگوست ۱۹۶۹ میلادی دنیس مایكل روهان، جوان یهودی استرالیایی الاصلی اقدام به آتش زدن مسجدالاقصی نمود و بیش از یک سوم مسجد در آتش سوخت. همچنین گنبد داخلی، محراب زکریا و منبر صلاح‌الدین ایوبی آسیب دیدند.
اسرائیل در ابتدا آتش سوزی را غیرعمدی و بخاطر اتصال در جریان برق اعلام کرد. کمیته های حقیقت طلب اثبات کردند که اینکار عمدی بوده است و به همین دلیل اسرائیل تغییر موضع داد و مایکل روهان استرالیایی الاصل را عامل آتش سوزی معرفی کرد. اسرائیل در ابتدا روهان را محاکمه کرد ولی بعد از مدتی او را به این علت که سلامت روانی نداشته آزاد و به استرالیا بازگرداند. [۴۶]
پانویس[ویرایش]
- ↑ دانشنامه جهان اسلام
- ↑ Why is al-Aqsa Mosque vital to Muslims?, Aljazeera English
- ↑ تلاش‌های سه جانبه در اردن برای بازگرداندن آرامش به بیت‌المقدس، دویچه وله فارسی
- ↑ اردن سفیر خود را از اسرائیل فراخواند بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ Grabar, Oleg. "The Haram al-Sharif: An Essay in Interpretation." In Jerusalem, volume IV, Constructing the Study of Islamic Art. Hampshire: Ashgate Publishing Limited, 2005. First published in Bulletin of the Royal Institute for Inter-Faith Studies, 2 (2) (2000), pp. 1-13.
- ↑ Schieck, Robert (2008) in Geographical Dimension of Islamic Jerusalem, Cambridge Scholars Publishing; see also Omar, Abdallah (2009) al-Madkhal li-dirasat al-Masjid al-Aqsa al-Mubarak, Beirut: Dar al-Kotob al-Ilmiyaah; also by the same author the Atlas of Al-Aqsa Mosque (2010)
- ↑ «ماذا تعرف عن المسجد الأقصى؟». ۲۰۱۴.
- ↑ Solomon's Temple Artifacts Found by Muslim Workers، National Geographic (magazine)
- ↑ نتانیاهو دستور تخریب خانه‌های فلسطینیان در بیت‌المقدس شرقی را داد، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ قرآن ۱۷:۱(ترجمه فولادوند)
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ بیت‌المقدس، بنی‌امیه و جمهوری اسلامی، رادیو زمانه
- ↑ تفسیر القمی، ج۲، ص: ۲۴۴ و مستدرک‌الوسائل ج: ۳ ص: ۴۰۹
- ↑ کافی، ج، ص ۱۲۱؛ تفسیر القمی، ج۲، ص ۲۳۳ و ۲۸۵؛ تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، ص ۶۶۱؛ هدایةالکبری، ص ۵۸؛ احتجاج، ج ۲، ص ۳۲۵؛ الخرائج و الجرائح، ج ۱، ص ۲۴
- ↑ کان الإسراء من نفس المسجد الحرام «إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی» یعنی بیت‌المقدس (مجمع البیان، ج ۶، ص ۶۱۲)
- ↑ إسراءه ص من المسجد الحرام إلی المسجد الأقصی و هو بیت‌المقدس و الهیکل الذی بناه داود و سلیمان ع و قدسه الله لبنی إسرائیل. (المیزان، ج ۱۳، ص ۶)
- ↑ فقد استفاضت الروایات بتفسیر المسجد الأقصی ببیت المقدس (المیزان، ج ۱۳، ص ۲۱)
- ↑ مسند ابی داوود ص ۱۹۲
- ↑ مسند ابی داوود نقل از ابوذر غفاری ص ۶۷
- ↑ مسترک الوسائل ج۳ ص۴۰۷ بَابُ اسْتِحْبَابِ اخْتِیَارِ الْإِقَامَةِ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ الصَّلَاةِ فِیهِ عَلَی السَّفَرِ إِلَی زِیَارَةِ الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی
- ↑ وسائل الشیعه ج۵ ص۲۶۱ بَابُ اسْتِحْبَابِ اخْتِیَارِ الْإِقَامَةِ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ الصَّلَاةِ فِیهِ عَلَی السَّفَرِ إِلَی زِیَارَةِ الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی
- ↑ إنّ الصًلاةَ فی مَسْجِدی هَذا أفْضَلُ مِنْ ألْفِ صَلاةٍ فی ما سِواهُ إلّا الْمَسْجِدَ الحَرامَ وَالمَسْجِدَ الأقْصَی (من لایحضره الفقیه، ج ۴، ص ۵۰۴؛ تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، ص ۶۶۱)
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۲۹
- ↑ اَمالی طوسی، ص ۳۶۹
- ↑ بحارالأنوار ج: ۹۹ ص: ۲۷۰ باب فضل بیت‌المقدس
- ↑ توضیح المسائل امام خمینی، مسئله ۸۹۳
- ↑ «تعرف على أبواب المسجد الأقصى الـ15». ۲۰۱۶-۰۲-۱۲.
- ↑ شهر مقدس، صفحه ۱۳۷، نویسنده محمدرضا شاه حسینی، انتشارات به اندیشان.
- ↑ ««باب الأسباط» في القدس.. تاريخ من المقاومة الفلسطينية ضد الاحتلال».
- ↑ تاریخ مسجدالاقصی، صفحه ۴۳، نوشته محمدهاشم موسی غوشه، ترجمه سیدشهرام فرهانیان و هودسا عاطفی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی.
- ↑ شهر مقدس، صفحه۱۳۸، نویسنده محمدرضا شاه حسینی، انتشارات به اندیشان.
- ↑ شهر مقدس، صفحه۱۴۰، نویسنده محمدرضا شاه حسینی، انتشارات به اندیشان.
- ↑ تاریخ مسجدالاقصی، صفحه ۴۴، نوشته محمدهاشم موسی غوشه، ترجمه سیدشهرام فرهانیان و هودسا عاطفی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی.
- ↑ تاریخ مسجدالاقصی، صفحه ۴۴، نوشته محمدهاشم موسی غوشه، ترجمه سیدشهرام فرهانیان و هودسا عاطفی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی.
- ↑ شهر مقدس، صفحه۱۴۲، نویسنده محمدرضا شاه حسینی، انتشارات به اندیشان.
- ↑ «تعرف على أبواب المسجد الأقصى الـ15». ۲۰۱۶-۰۲-۱۲.
- ↑ شهر مقدس، صفحه۱۴۳، نویسنده محمدرضا شاه حسینی، انتشارات به اندیشان.
- ↑ «باب المغاربة». اخوات من اجل الاقصی.
- ↑ شهر مقدس، صفحه۱۳۷، نویسنده محمدرضا شاه حسینی، انتشارات به اندیشان.
- ↑ «الباب الثلاثي». اخوات من اجل الاقصی (به عربی).
- ↑ تاریخ مسجدالاقصی، صفحه 46، نوشته محمدهاشم موسی غوشه، ترجمه سیدشهرام فرهانیان و هودسا عاطفی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی.
- ↑ «الباب المزدوج». اخوات من اجل الاقصی.
- ↑ «بابا الرحمة والتوبة». اخوات من اجل الاقصی.
- ↑ بیت‌المقدس، شهری در آستانه انفجار، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ اسرائیل محدودیت سنی ورود مردان فلسطینی به مسجدالاقصی را لغو می‌کند، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ توفیقی حسن. کتاب آشنایی با ادیان بزرگ. چاپ نهم. صفحهٔ ۸۸
- ↑ کتاب گنجینه های قدس، صفحه۶۴، انتشارات امیرکبیر.
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- بکر، سید، عبدالمجید، (اشهر المساجد فی الاسلام) مطابع سحر، جده، عربستان سعودی:، چاپ أول، انتشار سال ۱۹۸۵ میلادی. (به عربی).
- مهندس: نجم، رائف، یوسف، (کُنـُوز القُـدس) چاپ المجمع الملکی لبحوث الحضارة الاسلامیة، عمان: اردن، چاپ ۲۵، انتشار سال ۱۹۸۳ میلادی. (به عربی).
- توفیقی. حسن. «آشنایی با ادیان بزرگ» سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و مؤسسه فرهنگی طه و مرکز جهانی علوم اسلامی. چاپ نهم. صفحهٔ ۸۸. (فارسی).
- وبسایت حوزه، راهنمای مسجد مبارک الاقصی
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به مسجدالاقصی در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مسجدالاقصی موجود است. |
مکان‌های مقدس اسلامی | ||
|---|---|---|
| شهرهای مقدس شیعه |  | |
| مکان‌های مقدس شیعه | مساجد: مسجدالحرام • مسجدالنبی • مسجدالاقصی • قبةالصخره • مسجد قبا • مسجد ذوقبلتین • مسجد کوفه • مسجد سهله • مسجد جمکران حرم‌ها: حرم علی بن ابی‌طالب • حرم امام حسین • بقیع • حرم کاظمین • حرم امام رضا • حرم عسکریین • حرم عباس بن علی • حرم زینب کبری • حرم فاطمه معصومه • حرم رقیه • باب‌الصغیر • مرقد دانیال • مقبره شهدای احد • آرامگاه سید حسن مدرس • امام‌زاده‌ها: حرم شاه عبدالعظیم • حرم شاه‌چراغ • امامزاده سید مرتضی • امامزاده سیدحمزه کاشمر • ... تکیه • حسینیه • مهدیه | |
| شهرهای مقدس اهل سنت | ||
| مکان‌های مقدس اهل سنت | ||
| نام‌ها |  | |
|---|---|---|
| خیابان‌ها و بلوارها | ||
| حصار شهر | ||
| جای‌های مذهبی | ||
| آموزش و فرهنگ | ||
| مرتبط | ||
| ||||||||
| یهودیت (سفاردیها/اشکنازی خاخام بزرگ) |
| مناطق
شهر قدیم
| ||||||
| مسیحیت | ||||||||
| اسلام (مذهب اهل سنت مفتی اعظم) |
| |||||||
| ||||||||
