درگاه:خراسان
درگاه‌های ویکی‌پدیا: فرهنگ · جغرافیا · بهداشت و درمان · تاریخ · ریاضیات · علوم طبیعی · مردم · فلسفه · دین · اجتماعی · فناوری
خـراســان، سـرزمـیـن خـورشـیـد
خراسان بخشی از ایران بزرگ و از دوران ساسانیان نامی سنتی و کلی برای اشاره به نواحی شرقی ایران است و نام آن از دوران ساسانیان در ایران مرسوم شد. ساسانیان قلمرو خود را به چهار بخش تقسیم کرده بودند که یکی از آن بخش‌ها خراسان به معنای «سرزمین خورشید» بود. قلمرو تاریخی خراسان شامل استان خراسان در ایران کنونی و بخش‌های عمده‌ای از افغانستان و ترکمنستان امروزی بوده‌است. در مفهوم گسترده‌تر ازبکستان و تاجیکستان و بخش‌هایی از قرقیزستان و قزاقستان را هم می‌توان در قلمرو خراسان بزرگ تاریخی به حساب آورد. برخی نویسندگان همچون علی شریعتی خراسان بزرگ را مهد سیاسی ایران و برخی دیگر آن را حتی سرزمین مادری زبان و فرهنگ پارسی دانسته‌اند.
خراسان سرزمینی است که از غرب از دامغان و سبزوار آغاز می‌شود، و در شرق تا بلخ و رود جیحون کشیده شده‌است. از جنوب، تا شمال سیستان و غزنی و از شمال، به بخارا می‌رسد. خراسان بزرگ شامل چهار بخش بوده‌است و هر بخش به نام فرمانروای آنجا مشهور بوده‌است. هر کدام از این چهار بخش را یک رب یا ربع می‌نامیده‌اند: ربع ابرشهر با مرکزیت شهر نیشاپور؛ ربع مرو؛ ربع هرات (دربرگیرندهٔ بادغیس و غور)، بلخ (بشمول شبرغان، جوزجان و اندخوی و فاریاب و و بامیان)؛ ربع بلخ که شامل کهندژ (قندوز)، سمنگان، بغلان (بغولانگو)، تخارستان و بدخشان می‌شده‌است.
نوشتار برگزیده
نیو شَهپُهْر، به معنی: ساختهٔ نیک شاهپور) مرکز شهرستان نیشابور و یکی از شهرهای مهم خراسان بزرگ و استان خراسان رضوی در شرق ایران است که در دامنهٔ کوه بینالود قرار گرفته‌است. نیشابور از مهم‌ترین مراکز جمعیتی، فرهنگی، گردشگری، صنعتی و تاریخی شمال شرق ایران به شمار می‌آید و به عنوان یکی از نمادهای تاریخ و فرهنگ ایران مطرح شده‌است. طبق آخرین تغییرات در افزایش حریم شهری شهر نیشابور ۲۷۶٫۰۸۹ نفر و بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۸۵ شمسی ۲۰۵٬۹۷۲ نفر جمعیت دارد.
ریوند، نیسایه، ابرشهر، نیسابور، نشابور، شهر فیروزه، اُمُ البلاد خراسان، شهر شادیاخ و مدینه الرضا از نام‌های قدیمی و دیگر شهر و منطقه نیشابور است. نیشابور در دوره ساسانیان، در حدود دهه‌های میانیِ سده یِ سومِ میلادی به فرمان شاپور اول تأسیس شد. در سال ۶۴۳ میلادی در زمان خلافت عمر بن خطاب فتح شد. نیشابور برای بار نخست در دوره طاهریان و بار دوم در اوایل دوره سلجوقیان به عنوان پایتخت ایران انتخاب شده بود و در قرن یازدهم میلادی یکی از ده شهر بزرگ و پرجمعیت جهان بوده. شکوفایی و شهرت این شهر و منطقهٔ آن بین سده‌های میانی ورود اسلام به خراسان تا دورهٔ حمله مغول بوده و نیشابور در این سده‌ها پایتخت فرهنگی ایران شناخته شده‌است. حوزهٔ علمی این شهر در دوران طلایی اسلام یکی از بزرگترین مراکز و موطن بسیاری از دانشمندان، شاعران، صوفیان و دیگر بزرگان بوده‌است، از این شهر همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین و بزرگترین مراکز و شهرهای تمدن و فرهنگ اسلامی یاد می‌شود. نیشابور یکی از مراکز علم و دانش اسلامی و نوآوری در دوران طلایی اسلام، مخصوصاً در دورهٔ خلافت عباسیان بود، اگرچه حمله مغول و تأثیرات پس از آن، به عنوان ضربه‌ای رکودکننده در تاریخ نیشابور و درپی آن تمدن اسلامی و ایران مطرح است.
نگارهٔ برگزیده
رستم نام‌آورترین چهرهٔ اسطوره‌ای در شاهنامه و به تبع آن برترین چهرهٔ اسطوره‌ای ادبیات فارسی است. در شاهنامه آمده‌است که کیکاووس در دژی در مازندران اسیر شده بود. رستم به نجاتش می‌رود و در راه از هفت بلا جان سالم به در می‌برد. رستم در خوان سوم با اژدهایی که به رخش حمله‌ور شده بود، گلاویز می‌شود و در نهایت سر از تن اژدها جدا می‌کند.
زندگی‌نامهٔ برگزیده
ابوالقاسم فردوسی توسی (۳۲۹ هجری قمری – ۴۱۶ هجری قمری، در توس خراسان)، شاعر حماسه‌سرای ایرانی و سرایندهٔ شاهنامه، حماسهٔ ملی ایران، است. برخی فردوسی را بزرگترین سرایندهٔ پارسی‌گو دانسته‌اند، که از شهرت جهانی برخوردار است. فردوسی را حکیم سخن، حکیم توس و استاد سخن گویند. فردوسی دهقان و دهقان‌زاده بود. او آغاز زندگی را در روزگار سامانیان و هم‌زمان با جنبش استقلال‌خواهی و هویت‌طلبی در میان ایرانیان سپری کرد. در نگاهی کلی دربارهٔ دانش و آموخته‌های فردوسی می‌توان گفت او زبان عربی می‌دانست، اما در نثر و نظم عرب چیرگی نداشت. او پهلوی‌خوانی را به‌طور روان و پیشرفته نمی‌دانست، اما به‌گونهٔ مقدماتی مفهوم آن را دریافت می‌کرد. به‌هرروی، در شاهنامه هیچ نشانه‌ای دربارهٔ پهلوی‌دانی او نیست. پژوهشگران سرودن شاهنامه را برپایهٔ شاهنامهٔ ابومنصوری از زمان سی سالگی فردوسی می‌دانند. تنها سروده‌ای که روشن شده از اوست، خود شاهنامه است. سروده‌های دیگری نیز از برای فردوسی دانسته شده‌اند، که بیشترشان بی‌پایه هستند. نامورترین آن‌ها مثنوی‌ای به نام یوسف و زلیخا است. سرودهٔ دیگری که از فردوسی دانسته شده، هجونامه‌ای در نکوهش سلطان محمود غزنوی است. شاهنامه پرآوازه‌ترین سرودهٔ فردوسی و یکی از بزرگترین نوشته‌های ادبیات کهن پارسی است. فردوسی شاهنامه را در ۳۸۴ ه.ق، سه سال پیش از برتخت‌نشستن محمود، به‌پایان برد و در ۲۵ اسفند ۴۰۰ ه.ق برابر با ۸ مارس ۱۰۱۰ م، در هفتاد و یک سالگی، تحریر دوم را به انجام رساند. از شاهنامه برمی‌آید که فردوسی از آیین‌های ایران باستان مانند زروانی، مهرپرستی و مزدیسنا اثر پذیرفته، هرچند برخی پژوهشگران سرچشمهٔ این اثرپذیری‌ها را، منابع کار فردوسی می‌دانند که او به آن‌ها بسیار وفادار بوده‌است.
آیا می‌دانستید؟
که خراسان در خلال سال‌های ۱۷۲۲ تا ۱۷۳۰ میلادی به دست افغان‌ها (پشتون‌ها) اشغال شد، اما نادرشاه افشار آنان را بیرون راند و شهر مشهد را پایتخت حکومت تازه‌تأسیس افشاریه قرار داد؟
رده‌ها
ویکی‌پروژه‌ها
- ویکی‌پروژهٔ اصلی
- ویکی‌پروژه‌های وابسته
ویکی‌پروژهٔ ایران • ویکی‌پروژهٔ افغانستان • ویکی‌پروژهٔ ترکمنستان • ویکی‌پروژهٔ خراسان رضوی • ویکی‌پروژهٔ خراسان شمالی • ویکی‌پروژهٔ خراسان جنوبی • ویکی‌پروژهٔ مشهد • ویکی‌پروژهٔ نیشابور
گفتاورد برگزیده
| هرجا که رفت زورق حافظ به بحر شعر | جامی سفینه تو به دنباله می‌رود | |
| نظم تو می‌رود ز خراسان به شاه فارس | گر شعر او ز فارس به بنگاله می‌رود | |
| —جامی |
مطالب باکیفیت
مقالات برگزیده
مقالات برگزیدهزمینلرزه ۱۳۷۶ قائن • مشهد • فردوسی • طاهر بن حسین
مقالات خوب
مقالات خوبحسین واعظ کاشفی • دقیقی • آذر برزین‌مهر • آرامگاه فردوسی • حرم امام رضا • کمال‌الدین بهزاد
آنچه می‌توانید انجام دهید
- مقاله‌های خرد خراسان رضوی، خراسان شمالی، و جنوبی را گسترش دهید.
- مقاله‌های خراسان، مشهد، نیشابور، هرات، بلخ، مرو، فردوسی، شاهنامه، ابومسلم خراسانی، امام محمد غزالی، جابر بن حیان، خواجه نصیرالدین طوسی، ابوالفضل بیهقی، حرم علی بن موسی الرضا، و زعفران را به سطح خوبیدگی یا برگزیدگی برسانید.
- مقاله‌های ربع مرو، ربع مرو، ربع بلخ، رقص خراسانی، موسیقی خراسانی، ابوبکر بیهقی، احمد بن کثیر فرغانی، بغوی، مالک بن دینار، یحیی بن خالد را بیاغازید.
- هرگاه پیوند قرمزی را در یکی از مقالات ویکی‌پدیا دربارهٔ خراسان دیدید، اگر سرشناسی داشت، مقاله‌اش را ایجاد کنید.
- در ارزیابی کیفی و رده‌بندی مقالات مربوط به خراسان کمکمان کنید.
موضوعات
شهرها
انابد • باجگیران • باخرز • بار • بایگ • بجستان • بردسکن • بیدخت • تایباد • تربت جام • تربت حیدریه • جغتای • جنگل • چاپشلو • چکنه • چناران • خرو • خلیل‌آباد • خواف • داورزن • دررود • درگز • دولت‌آباد • رباط سنگ • رشتخوار • رضویه • رودآب • ریوش • سبزوار • سرخس • سلامی • سلطان‌آباد • سنگان • شادمهر • شاندیز • ششتمد • شهرآباد • صالح‌آباد • طرقبه • عشق‌آباد • فرهادگرد • فریمان • فیروزه • فیض‌آباد • قاسم‌آباد • قدمگاه • قلندرآباد • قوچان • کاخک • کاریز • کاشمر • کدکن • کلات • کندر • گناباد • لطف‌آباد • مشهد • مشهد ریزه • ملک‌آباد • نشتیفان • نصرآباد • نقاب • نوخندان • نیشابور • نیل‌شهر • همت‌آباد
آشخانه • اسفراین • بجنورد • پیش‌قلعه • جاجرم • حصار گرم‌خان • درق • راز • سنخواست • شوقان • شیروان • صفی‌آباد • فاروج • قاضی • گرمه • لوجلی
آرین‌شهر • ارسک • اسدیه • اسفدن • اسلامیه • آیسک • بشرویه • بیرجند • حاجی‌آباد • خضری دشت بیاض • خوسف • زهان • سرایان • سربیشه • سه‌قلعه • شوسف • طبس مسینا • فردوس • قائن • قهستان • مود • نهبندان • نیمبلوک
