سرخس
| سرخس ساریکا | |
|---|---|
 | |
| کشور |
 ایران |
| استان | خراسان رضوی |
| شهرستان | سرخس |
| سال شهرشدن | ۱۳۶۸ |
| مردم | |
| جمعیت | ۴۲٬۱۷۹ نفر (۱۳۹۵) |
| رشد جمعیت | ۱۴٪+ (۵سال) |
| تراکم جمعیت | ۲ نفر بر کیلومتر مربع |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۵٫۴۷۲ متر مربع |
| ارتفاع از سطح دریا | ۲۸۱ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۲۰ |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | احمد صفایی |
| پیش‌شماره تلفنی | ۰۵۱۳ |
| شناسهٔ ملی خودرو | 42 د |
| کد آماری | ۱۳۸۷ |
| تابلوی خوش‌آمد به شهر | |
سَرَخْس، شهری مرزی در استان خراسان رضوی و مرکز شهرستان سرخس است؛ شمال‌شرقی‌ترین شهر ایران در نزدیکی مرز ترکمنستان در پایین‌ترین دشت خراسان در فرازای ۳۰۰ متری از سطح دریا جای دارد.
محتویات
جمعیت[ویرایش]
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۴۲٬۱۷۹ نفر (در ۱۱٬۸۱۲ خانوار) بوده‌است.[۱]
| جمعیت تاریخی | ||
|---|---|---|
| سال | جمعیت | %± |
| ۱۳۵۵ | ۶٬۸۰۶ | — |
| ۱۳۶۵ | ۱۶٬۵۵۹ | ۱۴۳٫۳ ٪ |
| ۱۳۷۰ | ۲۲٬۲۷۱ | ۳۴٫۵ ٪ |
| ۱۳۷۵ | ۲۸٬۵۴۷ | ۲۸٫۲ ٪ |
| ۱۳۸۵ | ۳۳٬۵۷۱ | ۱۷٫۶ ٪ |
| ۱۳۹۰ | ۳۷٬۱۶۲ | ۱۰٫۷ ٪ |
| ۱۳۹۵ | ۴۲٬۱۷۹ | ۱۳٫۵ ٪ |
مکان جغرافیایی[ویرایش]
شهرستان سرخس، با پهنه‌ای بیش از ۵ هزار کیلومتر مربع، در شمال خاوری استان خراسان، در کنار مرز ایران و جمهوری ترکمنستان در۱۸۰ کیلومتری شرق مشهد قرار دارد. تقریباً بین دو نصف النهار ۳۰ تا ۶۰ و ۱۵ تا ۶۱ درجه شرقی و بین دو مدار ۳۶ و ۳۶ تا ۴۰ درجه شمالی قرار گرفته‌است. حد طبیعی منطقه را در جنوب، رودخانه کشف رود و حد شرقی را رود تجن (از پیوستن رودخانه هریرود و کشف رود) و حدود طبیعی غربی و جنوب غربی را آخرین امتدادهای ارتفاعات کپه داغ مشخص می‌نماید. این شهرستان از سوی شمال و خاور به جمهوری ترکمنستان، از باختر به شهرستان مشهد و از جنوب به شهرستان تربت جام محدود است و در حد فاصل حاشیه خارجی صحرای قره قروم با لبه فلات ایران قرار گرفته‌است هوای سرخس معتدل و خشک بوده، بیشترین درجه حرارت در تابستان‌ها، ۵۰ درجه بالای صفر و کم‌ترین آن در زمستان‌ها، ۱۵ درجه زیر صفر است. میانگین باران سالیانه سرخس به ۱۸۰ میلی‌متر می‌رسد. رود هریرود که در ۲ کیلومتری خاور سرخس مرز مشترک ایران و ترکمنستان را تشکیل داده است. شهر سرخس در دشت قرار گرفته و از بلندی مهمی برخوردار نیست. جمعیت این شهرستان براساس آمار سال ۱۳۷۵ برابر با ۷۳۶۰۴ نفر است که از این تعداد ۲۸۵۴۷ نفر در مرکز شهرستان زندگی می‌کردند.
پیشینه[ویرایش]
نام باستانی سرخس، «ساریگو» یا «ساریکا» بوده است. در متون تاریخی سرخس را «سرخس نو»، «سرخس ناصری» و «سرخس افراسیابی» می نامیدند. سرخس بر سر راه مرو به نیشابور و عراق عجم قرار گرفته است. این شهر روزگاری از کانون‌های علم و دانش بوده و بواسطه داشتن مدارس و کتابخانه‌های زیاد شهرت داشته‌است، در سال‌های اخیر نیز به دلیل فراهم آوردن موقعیت‌های تجاری، این محل دارای اهمیت است. حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه، در داستان جنگ هفت گردان، از سرخس یاد کرده‌است؛
کهن‌ترین متن فارسی که از سرخس سخن گفته، «حدودالعالم» (۳۷۲ هـ. ق) است، که می‌گوید:
«سرخس شهری است بر راه و اندر میان بیابان نهاده … جایی با کشت و برز بسیار است، و مردمانی قوی ترکیب‌اند و جنگی، و خواسته ایشان شتر است».
سرخس در سده نخست هجری قمری، به دست مسلمانان افتاد. این شهر در روزگار آلب ارسلان گسترش و اعتبار بسیار یافت، به‌طوری‌که وی آن جا را مقر خود قرار داد. سرخس در سده‌های نخستین اسلامی و حتی تا زمان ابن بطوطه از شهرهای بزرگ خراسان به‌شمار می‌رفته‌است. وی می‌گوید:
«… طغاتیمور با ۵۰ هزار سپاهی به نبرد سربداران رفت. لیکن شکست خورد و شهرهای سرخس، الزاوه و توس که از بزرگترین شهرهای خراسان بودند به دست سربداران افتاد…».
امروزه شهر سرخس، مرز بین ایران و ترکمنستان است، سرخس پیشین که در سوی راست هری رود قرار داد، در دست ترکمنستان می‌باشد و سرخس نو در دست ایران است. در ۱۸۸۴ م، روس‌ها سرخس کهنه ایران را همراه مرو و عشق‌آباد، اشغال کردند و بدین ترتیب در مرز ایران و افغانستان از دریای مازندران تا ترکستان چین، استقرار یافتند.
سنایی غزنوی، مثنوی سیرالعباد الی المعاد را در سرخس سروده و با مدح سیف الدین محمد بن منصور قاضی سرخس به پایان برده است.
سرخس در زمانی که عباس میرزا به خراسان آمد مورد تعارض وی قرار گرفت و عباس میرزا قریب ٣٠٠٠ نفر از مردم این شهر را قتل و عام کرد [کلمنت مارکام]
اولین نماینده مجلس شهر سرخس محمد تقی بهار (ملک‌الشعرا) است و نماینده فعلی آقای قاضی زاده است.
بزرگان و نام آوران[ویرایش]
فهرست مشاهیر و نام آوران شهر سرخس در بخش اهالی سرخس قابل مشاهده است.
جاذبه های گردشگری[ویرایش]
- سد دوستی
- دریاچه بزنگان
- غار مزدوران
- غار بزنگان
- آرامگاه بابا لقمان
- رباط شرف
- پل خاتون
- سیلوی سرخس
- تپه چهل کمان
- تپه پس‌کمر
- تپه و قلعه مزدوران
- تپه فیروزه
- شیر تپه
- تپه کندکلی
- تپه قوش عبدالله
- تپه شور قلعه
- تپه یاز
- تپه چل
- تپه مادر
- تپه خونی
- تپه کچولی سنگر
- تپه قوش چاکر
- بستر تاریخی کشف رود
- محوطه تام
- محوطه نوبنیاد
- زیارت هجده پیر، در مزداوند
صنایع و معادن[ویرایش]
معادن[ویرایش]
معدن زغال سنگ آق دربند در این منطقه قرار دارد.
پالایشگاه[ویرایش]
مهم‌ترین صنایع موجود در این شهرستان، صنایع مربوط به استخراج منابع گازی است. پالایشگاه گاز خانگیران یکی از بزرگترین پالایشگاه‌های ایران در این منطقه قرار دارد.
راه آهن[ویرایش]
راه آهن مشهد – سرخس – تجن و ترانزیت جاده‌ای (یکصدوچهل هزار تریلی در سال) توسعه و رونق یافته و بر آبادانی و جمعیت سرخس افزوده است.
منطقه ویژه اقتصادی با تولیت آستان قدس رضوی در حال احداث است که شامل کارخانه هایی نظیر رب گوجه فرنگی و نیروگاه گازی در منطقه ویژه می‌باشد.
سرخس به واسطه همسایگی با جمهوری ترکمنستان ، دارای اهمیت نظامی و استراتژیک است.
کشاورزی و دام داری[ویرایش]
فراورده‌هایش غلات، علوفه، صادرات کاکتوس، سبزی، پنبه، خربزه و صیفی است. دامپروری گوسفند قره کل در این منطقه مرسوم است. زیستگاه جانوری: در سرخس حیواناتی نظیر گرگ، روباه، شغال، مار، کبک و پلنگ دیده شده‌است.
مراکز آموزشی[ویرایش]
دانشگاه پیام نور در رشته‌های شیمی و ریاضی و حسابداری و دانشگاه علمی کاربردی با رشته‌های روابط عمومی و کامپیوتر و بهره‌برداری پالایش گاز و دانشگاه آزاد اسلامی با رشته‌های حسابداری و الکتروتکنیک در کاردانی و کارشناسی دانشجو می‌پذیرند.
طوایف شهرستان سرخس[ویرایش]
اصلی‌ترین بافت جمعیتی سرخس مردم سیستانی هستند، اما قومیت‌های دیگر نیز در سرخس سکونت دارند که از جمله آنان می‌توان به عرب‌ها، خاوریها، ترکمن‌ها، ترک‌ها و کردها و بلوچ ها اشاره کرد.
البته بعد از انقلاب‌های اقتصادی ایجاد شده در سرخس سیل مهاجرتی اهالی سایر شهرهای خراسان به امید اشتغال در موقعیت‌های کاری سرخس به سمت این شهر دوچندان شده‌است که بیشترین تعداد مهاجرین از شهر مشهد می‌باشند.
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به سرخس در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
- ↑ «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
- البلدان-احمدبن ابی یعغوب-ترجمه دکتر ابراهیم آیتی
- «سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵، جمعیت تا سطح آبادی‌ها بر حسب سواد» (فارسی). مرکز آمار ایران، ۱۳۸۵. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۲.
- شاهنامه فردوسی
- سرخس دیروز و امروز-دکتر سعیدی
- شاهکارهای هنر ایران (رباط شرف) دکتر عیسی بهنام
- کتاب سرخس دیروز و امروز - دکتر عباس سعیدی
- مختصات
| پایتخت | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخش |
| ||||||||||||||||||||||||
