سقز

برای گونه‌ای جویدنی مصنوعی که برای تازه کردن دهان یا بوبَری یا سرگرمی و مزیدن به‌کار می‌رود آدامس را ببینید.

سقز
کشور	ایران
استان	کردستان
شهرستان	سقز
بخش	مرکزی
نام(های) قدیمی	ساکز - اسکاکیت
سال شهرشدن	۷۵۰ پیش از میلاد (۱۳۱۴ خ)
مردم
جمعیت	۱۳۹٬۷۳۸ نفر در سال ۱۳۹۰
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا	۱٬۴۷۶ متر
آب‌وهوا
میانگین بارش سالانه	۵۰۰ میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه	۱۲۳
اطلاعات شهری
شهردار	ضیاالدین نعمانی
ره‌آورد	تخمه آفتابگردان
پیش‌شماره تلفنی	مرکز ۰۸۷۴ و حومه ۰۸۷۵
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ب & م ۶۱
تابلوی خوش‌آمد به شهر
به شهر تمدن ۳٬۰۰۰ساله خوش آمدید
نماینده مجلس	محسن بیگلری
سقز روی نقشه ایران ۳۶.۲۴۵۳° شمالی ۴۶.۲۷۵۳° شرقی / 36.2453; 46.2753

سَقِّز (به کردی: سەقز) یکی از شهرهای شمال باختری ایران در شمال استان کردستان است. این شهر در شمال باختری سنندج و در فاصله ۱۹۸ کیلومتری آن واقع است. از شمال به آذربایجان غربی (شهر بوکان، حدفاصل ۳۵ کیلومتری)، از باختر به شهر بانه حدفاصل ۵۵ کیلومتری، و منطقه ایل گورک و حدود شهرستان سردشت، از جنوب به منطقهٔ سرشیو و مریوان، و از خاور به تکاب افشار منتهی می‌شود. سقز تنها شهر دارای فرمانداری ویژه در استان کردستان است.شهر سقز برروی دو تپه طویل که رودخانۀ سرپوشیدۀ ولی‌خان از وسط آن می‌گذرد، بنا شده‌است. پستی و بلندی‌های داخل شهر و چشم‌انداز رودخانهٔ سیمینه‌رود، که از کنار این شهر می‌گذرد از ویژگی‌های آنست. سقز دومین شهر در استان کردستان است.

آب و هوا

این شهر زمستان‌هایی بسیار سرد دارد و بر اساس داده‌های سازمان هواشناسی، یکی از سردترین نقاط شهریِ کشور است. یکی از پایین‌ترین دماهای ثبت شده در این شهر ۴۳- درجۀ سانتی‌گراد بوده‌است. به گزارش سازمان هواشناسی جمهوری اسلامی ایران شهر سقز به همراه شهر بستان‌آباد در استان آذربایجان شرقی که دمای ۴۶- درجه در آن به‌ثبت رسیده سردترین شهرهای ایران لقب گرفته‌اند

مردم

مسجد حضرت عمر

زبان

زبان مردم سقز کردی سورانی است.

دین

بیشینه مردم در این شهر مسلمان (اهل سنت) می‌باشد.

مشاهیر

1. محمدرسول شیرازی متخلص به استاد شیرازی، استاد زبان انگلیسی؛
2. عرفان صاحبی، مؤلف و نویسنده؛
3. عمر فاروقی، تاریخ‌دان و نویسنده؛
4. ملا عمر صالحی صاحب، شاعر و مترجم دیوان حافظ به زبان کردی؛
5. ملا کریم صائب زاری، شاعر؛
6. شیخ مظهر، اهل طریقت بود و مسجد تاریخی شیخ مظهر به نام ایشان نهاده شده‌است؛
7. شیخ نافع، شاعر و اهل دل؛
8. خلیفه صابر، پهلوان؛
9. عبدالله چمن‌گلی، کشتی‌گیر و قهرمان سقزی و مربی تیم ملی کشتی؛
10. حمید حسنی، پژوهشگر، فرهنگ‌نویس و ویراستار.

ورزش

مردم سقز از قدیم به عنوان شهر پهلوان پرور شناخته شده است. شهر سقز از قدیم‌الایام دارای زور خانه و ورزش پهلوانی بوده است ودر گود زور خانه‌های آن پهلوانانی چون شادروان حاج خلیفه صابر نیلوفری و نصر الله طاهری سعید طاهری و... پرورش یافته‌اند. شهر سقز در بین شهرهای کرد نشین تنه شهر دارای سبک و سیاق کشتی خود است ودارای مشاهیر ورزشی چون شادروان عباس خاکی و عبدالله چمن گلی و... است. شهر سقز امروزه در ورزش‌هایی چون کشتی (ورزش)، تکواندو، جودو، والیبال، بوکس در سطح استان و در ورزش‌هایی مثل موی تای و کاراته در سطح اول کشوری مطرح است. در زمستان سال ۱۳۹۲ آزاد سی‌دوزی، جوان سقزی، در رشتهٔ پهلوانی رکورد جهانی میل را شکست و آن را به نام خود ثبت کرد.

وجه تسمیه

نام امروزینِ سقز از نام قوم سکا به یادگار مانده‌است، و سکز همان ساکز است. در روزگار مادها سکاها فراوان به مرزهای ایران می‌تاختند.

• هووخشتره، بزرگ‌ترین پادشاه ماد، در ده سال اوّلِ حکومتش موفّق شد که رابطه‌اش را با پادشاه سکاها، پروتوثیس، به اتّحاد متقابل تبدیل کند. در روزگار هووخشتره، پس از انقیاد سکاها در ماد، گروهی از سکاها را به باختر ماد کوچاندند و این سرزمین را به‌نام آنان سکزی یا ساکز خواندند که اکنون به سقز معروف است.

برخی دیگر معتقدند که واژهٔ سقز برگرفته از نام «سیاکسار» یکی از پادشاهان مادی است که یونانیان او را «سیاکس» خوانده‌اند

جغرافیای انسانی

سقز، طبق آمارهای گرفته‌شدهٔ سال ۱۳۹۰، پس از سنندج، دومین شهر پرجمعیت استان کردستان است. طبق این آمار، جمعیت شهر سقز برابر با ۲۵۰٬۳۴۱ تن بوده است. زبان و گویش مردم سقز، کردی سورانی با لهجهٔ اردلانی و موکریانی است. در سال ۱۳۷۰ شمار شهرنشینان شهرستان سقز حدود ۱۰۰٬۱۱۳ تن بوده‌است و روستایان آن هم برابر با ۷۹٬۲۰۰ تن بوده که جمعاً کل شهرستان ۱۶۰هزار تن بوده‌اند؛ اما با تغییرات حاصل در روستاهای خوش‌آب‌وهوا و ایجاد و احداث راه‌های آسفالتهٔ روستایی و برق‌کشی و مخابرات و دیگر امکانات، تمایل مردم به سکونت در روستاها بیشتر شده‌است. بخش‌های تابع سقز عبارتند از شهر صاحب و روستاهای سرا و ترجان و گل‌تپه و تیلکو است.

مختصات جغرافیایی

سقز در ۴۶ درجه و ۱۷ دقیقهٔ طول جغرافیایی و ۳۶ درجه و ۱۴ دقیقهٔ عرض جغرافیایی از خط استوا واقع شده‌است. ارتفاع آن از سطح دریا ۱٬۴۷۶ متر است و نسبت به تهران ۲۵ درجه و ۲۷ دقیقهٔ طول باختری فاصله دارد. در ناحیه‌ای کوهستانی و مرتفع بین ارتفاعات نامنظم سلسله‌جبال زاگرس واقع شده‌است. در جنوب این شهر، کوه‌های «هیجانان»، و در باختر آن، کوه‌های «مَلقَرَنی» گسترده‌اند.

اماکن عمومی

بازار یهودی‌های سقز در سال ۱۳۹۲

بازار در سقز نقش محوری دارد و یکی از ارکان اصلی این شهر در محل کنونی است. بازار سقز از چند بازار کوچک دیگر که بر اساس کالاهای عرض شده و فروشندگان تقسیم‌بندی شده‌اند. از میان این بازارها می‌توان به بازار بالا که محل عرضهٔ کالاهای لوکس، بازار پایین که محل عرضه کالاهای سنتی مانند پارچه، لوازم عروسی و اقلام کشاورزی است. در کنار این دو بخش بزرگ چند بخش دیگر هم وجود دارد مانند بازار یهودی‌ها (که هم اکنون محل کار خیاطان مسلمان است) و قازاخانه (شیطان بازار) که امروزه به طور گسترده‌ای مورد بازدید مسافران قرار می‌گیرد.

فرودگاه سقز

پروژهٔ فرودگاه سقز در سال ۱۳۸۶ شروع شد و به‌علت کمبود بودجۀ لازم برای اتمام آن ناتمام مانده‌است. به‌گفتهٔ رئیس ادارۀ راه و شهرسازی استان کردستان افتتاح فاز اول این پروژه ۴۵۰ میلیارد ریال بودجه لازم دارد. این فرودگاه در مسیر سقز به مریوان و در جوار پادگان سپاه پاسداران شهرستان سقز است.

اماکن دیدنی سقز

خانقاه نقشبندیه در بازار سقز

مسجد یکی از رایج‌ترین اماکن عمومی در درجهٔ نخست بوده‌است. در مقایسه با دیگر شهرهای استان کردستان، مساجد سقز زیادند. در سقز شمار زیادی صوفی از طریقتهای قادریه و نقشبندیه زندگی می‌کنند که هر کدام دارای تکایا و خانقاه‌های مخصوص خود هستند. معروف‌ترین مساجد سقز عبارتند از:

مسجد عمربن خطاب واقع در شهناز

• مسجد دومناره واقع در میان‌قلعه، جنوب خرابه‌ها و آثار قلعه
• مسجد شیخ مظهر واقع در میان‌قلعه، پایین‌تر از مسجد جامع
• مسجد و خانقاه حاج شیخ مصطفی واقع در سَرپَچه، بازار شیخ
• مسجد دارالصفا واقع در محلّهٔ کریم‌آباد
• مسجد عمربن خطاب واقع در شهناز
• مسجد محمد رسول‌الله واقع در چم ولی‌خان
• مسجد عثمان‌بن عفان واقع در شهرک فرهنگیان
• مسجد و آرامگاه حاج حکیم نیلوفری واقع در چهارراه ازادگان

اماکن تاریخی

• قلعۀ باستانی زیویه
• غار باستانی کرفتو
• مسجد دومناره
• حمام حاج صالح

سینما

شهر سقز تاکنون سه سینما داشته‌است: نخستین سینمای سقز توسط یکی از خاندان رعدی تاسیس شد که «سینما ؟» نام داشت که درپی یک آتش‌سوزی ویران شد و هرگز بازسازی نشد. سینمای مخروبه توسط تلیس (گونی) دور گیری شده بود و مردم به این سینما، سینمای تلیس می‌گفتند، محل فعلی پاساژ شهرداری و پاساژ عرفانی. سینمای دوم، حافظ نام دارد که به استقلال نیز معروف است. این سینما در کنار گاراژ سیف الله خان و گاراژ کیخسروی قرار داشت؛ فعلاً ویران شده و قرار است در آینده، پس از بنای مجدّد و ایجاد واحدهای تجاری، سینما نیز مستقر گردد. سومین سینما (سینما وزیری، آسیا) نام دارد که پایین‌تر از مدرسهٔ بوعلی (اندیشهٔ کنونی) در میدان انقلاب قرار دارد که به دلیل عدم رسیدگی توسط مالک یا مالکین تا سال‌ها به مخروبه‌ای تبدیل شده بود. تا آنکه ارتباط میدان انقلاب با بلوار بهشتی برقرار شد و خیابان جدید بر روی مخروبه سینما آسیا قرار گرفت. در سال‌های اخیر، تنها مکان نمایش عمومی فیلم، آمفی‌تئاتر ادارهٔ ارشاد بود. پس از سالها سوءمدیریت دولتی در استفاده از این ظرفیت موجود و عدم تمایل و توان مدیران اداره ارشاد در رونق بخشیدن به این مکان، با واگذاری بخشی از آمفی‌تئاتر به بخش خصوصی در بیستم اسفندماه ۱۳۸۷ فعالیت این مکان به عنوان تنها سینمای شهر چندصدهزارتنی سقز با نام سینما فرهنگ، از سر گرفته شد؛ که آن‌هم به‌دلیل ضرردهی مجدداً تعطیل گشت.[۱].

پارک‌ها

نمایی از پارک ساحلی کوثر سقز

ازجمله پارک‌های سقز، پارک مولوی کرد (پارکی شار = پارکِ شهر)، پارک لاله، پارک کودک، پارک کچه شوان (دخترِ چوپان)، پارک ساحلی، پارک عمربن خطاب و پارک کوثر می‌باشند.

اماکن تفریحی

مسیر اصلی پیست اسکی

نمای کوه وزنه

از جمله اماکن تفریحی سقز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دریاچه لگزی
• پیست اسکی سقز یا وزنه واقع در گردنه خان در محور سقز-بانه؛ این پیست در ضلع شمالی کوه وزنه واقع است که از لحاظ برفگیر بودن بیش از ۶ ماه از سال قابلیت اسکی دارد. ارتفاع قلهٔ آن ۲٬۷۰۰ متر از سطح دریاست و طول پیست ۱٬۲۰۰ متر می‌باشد. این پیست به صورت خصوصی توسط شرکت تعاونی آرو احداث گردیده است.
• پیست اتومبیلرانی و موتورسواری سقز
• پیست تریال مجموعۀ کاوه، سه استخر و مجموعۀ تفریحی ـ تجاری زوزان
• استخر سرپوشیدۀ کاوه و شینه‌ای و یک استخر روباز شایلو که در سال‌های اخیر استخر شایلو به مجموعۀ پرورش ماهی تغییر کاربری داده‌است.
• پيست اسب سوارى و استبل جنب استخر شايلو

پناه‌گاه روش

این پناه‌گاه در تابستان ۱۳۸۸ با استفاده از منابع مالی مردمی کوهنوردان دوستداران ورزش کوهنوردی، در زمینی به مساحت ۶۲ متر مربع بنا گردید این بنا با استفاده از سازه‌های سیمانی مقاوم دارای ابعاد به طول ۹٫۵ عرض ۶٫۵ وارتفاع ۲٫۴۰ می‌باشد این پناه گاه که در مسیر روستاهای سه‌رته‌که‌لتو، خه‌ایر، هیجانان، کسنزان در ارتفاع ۱۸۰۰متری از سطح دریا واقع است. فاصلهٔ تقریبی ازنزدیکترین روستا به جان پناه ۲ ساعت و۳۰ دقیقه و از جان پناه تا قلهٔ کوه رووش حدوداً ۳۰ دقیقه می‌باشد. این پناه گاه دارای سرویس بهداشتی می‌باشد که آب مصرفی آن توسط چشمهٔ مرمت شده تامین می‌گردد. قله‌های قابل دسترسی این پناه‌گاه رووش وهه‌ماراو می‌باشند

مراکز آموزش عالی

• دانشگاه پیام‌نور واحد سقز، در سال ۱۳۶۹ با سه رشته علوم تربیتی، زبان و ادبیات پارسی و حسابداری فعالیت خود را آغاز نمود.
• دانشگاه آزاد سقز، در مهرماه سال ۱۳۷۸ با سه رشتۀ کارهای عمومی ساختمان، حسابداری و آموزش ابتدایی در مقطع کاردانی با پذیرش ۱۳۲ دانشجو پی‌ریزی شد. امروزه دانشگاه آزاد سقز، با بالا رفتن رتبه، یکی از بهترین و بزرگ‌ترین دانشگاه‌های آزاد است.
• دانشگاه فنی و حرفه‌ای پسرانه واحد سقز.
• مرکز آموزش علمی- کاربردی سقز، در نیمسال اول سال ۱۳۸۷ فعالیت آموزشی خود را در رشتهٔ فناوری اطلاعات و ارتباطات آغاز کرد. تعداد کل دانشجویان مرکز بالغ بر ۵۰۰ تن (شهریور۸۹) می‌باشد. مدیریت دانشگاه به صورت خصوصی می‌باشد.
• دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه کردستان ، احداث این دانشکده از محل مصوبات سفر دور اول محمود احمدی نژاد رییس جمهور وقت بوده و دارای مجوز احداث از شورای گسترش آموزش عالی است. نقشه برداری از قریب به ۵۴۰ هکتار اراضی ملی روستاهای کهریزه حومه و دوزخ دره توسط مسکن و شهرسازی، واگذاری ساختمان نیمه تمام فرمانداری به دانشگاه کردستان و اختصاص مبلغ ۳۰۰۰ میلیون ریال از محل درآمدهای نفتی و ۲۰۰۰ میلیون ریال از محل سفر رهبر اقداماتی است که در این خصوص انجام شده است. در پاییز ۹۱ سند دو هکتار از اراضی ملی واقع در جنوب شهر سقز (اراضی قریه کانی کبود) جهت احداث فاز اول آن به نام مسکن و شهرسازی صادر تا پس از اقدام‌های لازم به دانشگاه تحویل شود.
• دانشکده پرستاری و مامایی ، این دانشکده بزودی در شهر سقز احداث خواهد گردید.

صنعت در سقز

شهر سقز در ۵ کیلومتری جاده بوکان دارای شهرک صنعتی می‌باشد که از واحدهای فعال آن می‌توان به کارخانه قند محمدی، کارخانه قند غلامی، کارخانه کیک آسو، کارخانه آب معدنی کیمیا، کارخانه لبنیات پرشنگ، کارخانه روغن موتور شیما نول، کارخانه فیلتر خودرو ایزیرتا، کارخانه لامپ کم مصرف نام برد.

محلاّت سقز

سقز

شهر سقز در گذشته در دشتی در جنوب باختری شهر فعلی قرار داشت که اکنون به کهنه سقز یا سقز کهنه معروف است. شهر فعلی نخست در اطراف بازار به وجود آمد و قدیمی‌ترین محله، همان محله بازار شهر است که پس از چندی بر اثر ارتباط تبریز، سنندج و بانه طرفین جاده‌های آن آباد شد. امروزه موقعیت طبیعی و نحوه استقرار شهر در دامنه ارتفاعات و رودخانه‌ای که از کنار آن جاری است، سقز را از شهرهای دیگرِ استان متمایز کرده‌است. محلاّت امروزیِ شهر سقز:

جستارهای وابسته

• سکاها
• کردستان
• حکومت اردلان

منابع

• آرشیو سازمان میراث فرهنگی سنندج.
• آرشیو ادارهٔ میراث فرهنگی سقز.
• دوماهنامهٔ فرهنگی – اجتماعی – خبری شورای شهر سقز: راگه، شمارهٔ ۲
• فصل‌نامهٔ «معماری و ساختمان»، شمارهٔ ۹، بهار ۱۳۸۵
• تحقیق دانشجویی با موضوع مرمّت بنای مسجد دومناره، محقّق: پ. جهانگیرپور، ش. ترکیبی، دانشگاه آزاد سنندج، دانشکدهٔ معماری.
• مونوگرافی سقز، تألیف عبدالله کاوه، چاپ ۱۳۶۴

پیوند به بیرون

1. وب‌گاه فرمانداری سقز
2. وب‌گاه کُردکَلهُر (برداشت آزاد، با ذکر منبع)
3. مختصات و ارتفاع