سقز

برای سقز جویدنی، سقز (فرآورده گیاهی) را ببینید.

سقز
کشور	ایران
استان	کردستان
شهرستان	سقز
بخش	مرکزی
نام(های) قدیمی	ایزیرتا، ساکز اسکاکیت
مردم
جمعیت	۱۶۵٬۲۵۸ نفر (سال ۱۳۹۵)
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا	۱٬۴۷۶ متر
آب‌وهوا
میانگین بارش سالانه	۵۰۰ میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه	۱۲۳
اطلاعات شهری
نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی	محسن بیگلری
شهردار	چیا صالحی بابامیری
تأسیس شهرداری	۱۳۱۴
ره‌آورد	تخمهٔ آفتابگردان
پیش‌شماره تلفنی	۰۸۷
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ب ۶۱ ایران م ۶۱
تابلوی خوش‌آمد به شهر
سقز روی نقشه ایران ۳۶٫۲۴۵۳°شمالی ۴۶٫۲۷۵۳°شرقی / 36.2453; 46.2753

سَقِّز یکی از شهرهای استان کردستان مرکز شهرستان سقز است. شهر سقز بر روی دو تپهٔ طویل که رودخانهٔ سرپوشیدهٔ ولی‌خان از وسط آن می‌گذرد، بنا شده‌است. پستی و بلندی‌های داخل شهر و چشم‌انداز رودخانهٔ چم سقز از سرشاخه‌های زرینه‌رود، که از کنار این شهر می‌گذرد، از ویژگی‌های آن است. سقز در ناحیه‌ای کوهستانی و مرتفع بین ارتفاعات نامنظم رشته کوه زاگرس واقع شده‌است.

این شهر با سنندج ۱۸۷ کیلومتر (از شمال) فاصله دارد و تنها شهرِ دارای فرمانداری ویژه در استان کردستان است مردم سقز در اکثریت مسلمان و سنی شافعی مذهب اند و اقلیت بسیار کوچک از خانواده‌های اردلان سقزی که بعدها به اردلان تغییر نام دادند شیعه می‌باشد. زبان اکثریت مردم سقز کردی سورانی است. طبق آمار سال ۱۳۹۵، شهر سقز پس از سنندج، دومین شهر پرجمعیت استان کردستان است.

وجه تسمیه

نام امروزینِ سقز از نام قوم سکا به یادگار مانده‌است، و «سکز» همان «ساکز» است. در روزگار مادها، سکاها فراوان به مرزهای ایران می‌تاختند.

• هووخشتره، بزرگ‌ترین پادشاه ماد، در ده سال اولِ حکومتش موفق شد که رابطه‌اش را با پادشاه سکاها، پروتوثیس، به اتحاد متقابل تبدیل کند. در روزگار هووخشتره، پس از انقیاد سکاها در ماد، گروهی از سکاها را به باختر ماد کوچاندند و این سرزمین را به‌نام آنان سکزی یا ساکز خواندند که اکنون به سقز معروف است.
  

کتیبه‌های آشوری مربوط به ۷۰۰-۷۵۰ پیش از میلاد از سکاها یاد کرده‌اند. آن‌ها در آن زمان در استپ‌های آسیای میانه زندگی می‌کردند و از تأثیر تمدن‌های بین‌النهرین بابل و آشور به‌دور بودند. آن‌ها تا حد زیادی تحت تأثیر تمدن برادران یک‌جانشین خود، مادها و پارس‌ها، قرار داشتند که در نواحی جنوب آن‌ها در فلات ایران زندگی می‌کردند. سکاها، مانند قوم خویشاوند خود، سرمتیان، از جنبش‌های مزدایی و زردشتی‌گری که سرانجام توانست اعتقادات مادها و پارس‌ها را دگرگون کند، به‌دور بودند. هرودوت در کتاب چهارم در مورد این مردمان می‌نویسد:

درمورد سکاها حکایت دیگری هست که به عقیدهٔ من بیشتر مورد اعتماد است. موافق این حکایت، سکاها ابتدا در آسیا مسکن داشتند، بعد ماساگت‌ها آنان را بیرون رانده و سکاها از رود آراکس (همان جیحون) گذشته، به زمین کیمری‌ها وارد شدند. چون عدهٔ سکاها زیاد بود، کیمری‌ها مشورت کردند که چه کنند. مردم عقیده داشتند که برای خاک، خود را به خطر نیندازند، پادشاهان به‌عکس معتقد بودند که پای‌داری کنند. بین پادشاهانی که ترجیح می‌دادند بجنگند تا کشته شوند، اختلاف شد و به دو دسته تقسیم گشته با هم جنگیدند و همه کشته شدند. بعد مردم جسد آنها را دفن و اراضی خود را رها کره و سکاها آنها را گرفتند. هنوز هم در مملکت سکاها قلعه‌های کیمری وجود دارد…

روشن است که سکاها در تعقیب کیمری‌ها راه را گم کرده وارد آسیا و مملکت ماد شدند، زیرا کیمری‌ها در طول دریا حرکت کردند و سکاها به سمت قفقاز رفته و داخل ماد شدند. این روایت بین یونانی‌ها و بربرها خیلی شایع است.

هرودوت از تهاجم سکاها به ایران در دوران هووخشترهٔ مادی یاد کرده؛ در حالی که سپاه ماد نینوا پایتخت آشور را محاصره کرده‌بود. خبر تهاجم سکاها به آذربایجان هووخشتره را ناچار کرد از نینوا بازگشته تا از کشور خود دفاع کند، شکست مادها در جنگی که در نزدیکی دریاچهٔ ارومیه واقع شد، موجب شد سکاها به قدرت اول آسیا بدل شوند. از تاخت‌وتاز و غارت‌های آنان در کتاب ارمیا، از کتب مذهبی یهودیان، نیز یاد شده‌است. چند سال بعد، هووخشتره با کشتن رهبران سکاها موفق به شکست‌ آنان شد. سکاها در روزگار مادها بارها به مرزهای ایران تاختند. آن‌ها گاه با آشور هم‌پیمان می‌شدند و زمانی به‌همراه مادها با آشوریان می‌جنگیدند. به دنبال حملهٔ مجدد آشور به مادها، خشتریته برای پایان‌دادن به حملات آشور با ماننا و سکاها پیمان دوستی بست و عملاً با آشور وارد جنگ شد. بعد از سکاها، کیمری‌ها (یکی دیگر از قبایل صحرانشین شمال قفقاز) به منطقهٔ شمال‌غرب ایران حمله کردند و در سر راه خود، دولت اورارتو در باختر دریاچهٔ ارومیه و خاور آناتولی را نابود کردند. هووخشتره بزرگ‌ترین پادشاه ماد در ده سال اول حکومتش موفق شد که رابطهٔ خوبی با پروتوثیس پادشاه سکاها برقرار کند. هووخشتره ارتش خویش را به دو بخش پیاده‌نظام مجهز به نیزه و سواره‌نظام تیرانداز (شکلی که از سکاها آموخته‌بود) تقسیم کرد و دولت نیرومندی در ماد تشکیل داد. هووخشتره پس از انقیاد سکاها در ماد، گروهی از سکاها را به غرب ماد کوچ داد و این سرزمین را به نام آنان سکزی یا ساکز خواندند که اکنون به «سقز» معروف است. رومن گیرشمن می‌نویسد: سکاها در زمان اشغال ایران، سَقِز، ناحیه‌ای از کردستان را پایتخت خود قرار دادند، که الان نیز، با قدمتی ۳۰۰۰ ساله، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان به‌شمار می‌آید؛ چنان‌که آثاری از ایشان در آن حوالی پیدا شده؛ و گویند که کلمهٔ «سقز»، مشتق اسم «سَکا» است.

برخی دیگر معتقدند که واژهٔ سقز برگرفته از نام «سیاکسار» یکی از پادشاهان مادی است که یونانیان او را «سیاکس» خوانده‌اند.

جغرافیای انسانی

جمعیت

براساس آمار ارائه‌شدهٔ سال ۱۳۹۵ شهر سقز با جمعیت ۱۶۵٫۲۵۸ تن پس از سنندج، دومین شهر پرجمعیت استان کردستان است. زبان و گویش مردم سقز، کردی سورانی است. در سال ۱۳۷۰ شمار شهرنشینان شهرستان سقز حدود ۱۰۰٬۱۱۳ تن بوده‌است و جمعیت روستاییان آن هم برابر با ۷۹٬۲۰۰ تن بوده که جمعاً کل شهرستان دارای جمعیتی برابر با ۱۶۰ هزار تن داشته‌است؛ اما با تغییرات حاصل در روستاهای خوش‌آب‌وهوا و ایجاد و احداث راه‌های آسفالتهٔ روستایی و برق‌کشی و مخابرات و دیگر امکانات، تمایل مردم به سکونت در روستاها بیشتر شده‌است.

اقلیم

موقعیت

سقز در ۴۶ درجه و ۱۷ دقیقهٔ طول جغرافیایی و ۳۶ درجه و ۱۴ دقیقهٔ عرض جغرافیایی از خط استوا واقع شده‌است. ارتفاع آن از سطح دریا ۱٬۴۷۶ متر است و نسبت به تهران ۲۵ درجه و ۲۷ دقیقهٔ طول باختری فاصله دارد. در ناحیه‌ای کوهستانی و مرتفع بین ارتفاعات نامنظم رشته کوه زاگرس واقع شده‌است. در جنوب این شهر، کوه‌های «هیجانان»، و در باختر آن، کوه‌های «مَلقَرَنی» گسترده‌اند. شهر سقز از شمال به استان آذربایجان غربی (شهر بوکان، حدفاصل ۳۵ کیلومتری)، از باختر به شهر بانه حدفاصل ۵۵ کیلومتری، و منطقهٔ ایل گورک و حدود شهرستان سردشت، از جنوب به منطقهٔ سَرشیو و مریوان، و از خاور به شهرستان دیواندره منتهی می‌شود.

فاصله شهر سقز از تهران 630 کیلومتر می‌باشد که با آسفالت شدن مسیر بیجار به قیدار به 570 کیلومتر کاهش یافته‌است.

آب و هوا

سقز زمستان‌هایی بسیار سرد دارد و براساس داده‌های سازمان هواشناسی، یکی از سردترین نقاط شهری ایران است. یکی از پایین‌ترین دماهای ثبت شده در این شهر ۴۵- درجهٔ سانتی‌گراد بوده‌است. به گزارش سازمان هواشناسی جمهوری اسلامی ایران شهر سقز به همراه شهر بستان‌آباد در استان آذربایجان شرقی که دمای ۴۶- درجه در آن به‌ثبت رسیده سردترین شهرهای ایران لقب گرفته‌اند

مردم

مذهب

مردم سقز پیرو دین اسلام و مذهب سنی و تعداد اندکی از خانواده‌های اردلان سقزی اهل تشیع هستند که نام خانوادگی خود را از اردلان سقزی به اردلان نیز تغییر داده‌اند و قبلا در گذشته عده ای یهودی ساکن سقز بوده‌اند و یا مهاجرت کرده‌اند و یا مسلمان شده‌اند و در حال حاضر هم ساکن و مقیم سقز هستند.

زبان

مردم کرد سقز به زبان کردی سورانی سخن می‌گویند.و عده ای نیز به زبان کردی با لهجه تیلکوه ای(به کردی تیلکو و روستایی در اطرف سقز ) تکلم میکنند.گویش سقزی همراه گویش های مکریانی سورانی و اربیلی در دسته زبانهای شمال غربی نزدیک به زبان پارتی اشکانی می باشد.

مراکز آموزش عالی

دانشگاه پیام نور سقز

• دانشگاه پیام نور واحد سقز، در سال ۱۳۶۹ با سه رشتهٔ علوم تربیتی، زبان و ادبیات فارسی و حسابداری فعالیت خود را آغاز کرد.
• دانشگاه آزاد سقز، در مهرماه سال ۱۳۷۸ با سه رشتهٔ کارهای عمومی ساختمان، حسابداری و آموزش ابتدایی در مقطع کاردانی با پذیرش ۱۳۲ دانشجو پی‌ریزی شد.
• دانشکدهٔ فنی و حرفه‌ای پسرانه، واحد سقز.
• مرکز آموزش علمی-کاربردی سقز، در نیمسال اول سال ۱۳۸۷ فعالیت آموزشی خود را در رشتهٔ فناوری اطلاعات و ارتباطات آغاز کرد. تعداد کل دانشجویان مرکز بالغ بر ۵۰۰ تن (شهریور ۱۳۸۹) است. مدیریت دانشگاه به‌صورت خصوصی است.

اقتصاد

براساس برخی منابع، سقز در دورهٔ صفویه مرکز تجاری و داد و ستد در منطقهٔ شمال غرب ایران بوده‌است.

شهر سقز در ۵ کیلومتری جادهٔ بوکان دارای شهرک صنعتی است که از واحدهای فعال آن می‌توان به کارخانهٔ قند محمدی، کارخانهٔ کیک آسو، کارخانهٔ آب معدنی کیمیا، کارخانهٔ لبنیات پرشنگ، کارخانهٔ روغن موتور شیما نول، کارخانهٔ فیلتر خودرو ایزیرتا، و کارخانهٔ لامپ کم‌مصرف اشاره کرد.

بازار یهودی‌های سقز در سال ۱۳۹۲

بازار در سقز نقش محوری دارد و یکی از ارکان اصلی این شهر در محل کنونی است. بازار سقز از چند بازار کوچک دیگر تشکیل شده که براساس کالاهای عرضه‌شده و فروشندگان تقسیم‌بندی شده‌اند. از میان این بازارها می‌توان به «بازار بالا» که محل عرضهٔ کالاهای لوکس است، همچنین «بازار پایین» که محل عرضهٔ کالاهای سنتی مانند پارچه، لوازم عروسی و اقلام کشاورزی است اشاره کرد. در کنار این دو بخش بزرگ، چند بخش دیگر هم وجود دارد، مانند بازار یهودی‌ها (که هم‌اکنون محل کار خیاطان مسلمان است) و قازاخانه (معروف به «شیطان‌بازار») که امروزه به‌طور گسترده‌ای مورد بازدید مسافران قرار می‌گیرد.

اماکن تفریحی و گردشگری

مسیر اصلی پیست اسکی

نمای کوه وزنه

از جمله اماکن تفریحی سقز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دریاچهٔ لَگزی
• پیست اسکی سقز یا وزنه واقع در گردنه خان در محور سقز-بانه؛ این پیست در ضلع شمالی کوه وزنه واقع است که از لحاظ برفگیر بودن بیش از ۶ ماه از سال قابلیت اسکی دارد. ارتفاع قلهٔ آن ۲٬۷۰۰ متر از سطح دریاست و طول پیست ۱٬۲۰۰ متر می‌باشد. این پیست به‌صورت خصوصی توسط شرکت تعاونی آرو احداث شده‌است.
• پیست اتومبیل‌رانی و موتورسواری سقز
• پیست تریال مجموعهٔ کاوه، سه استخر و مجموعهٔ تفریحی ـ تجاری. در شهریور ماه ۱۳۹۴ در مجتمع زوزان توسط بخش خصوصی تأسیس شد و دارای بازی‌های متنوع و جذابی برای تمامی رده‌های سِنی است.
• استخر سرپوشیدهٔ کاو و یک استخر روباز شایلو که در سال‌های اخیر استخر شایلو به مجموعهٔ پرورش ماهی تغییر کاربری داده‌است.
• پیست اسب‌سواری و اصطبل جنب استخر شایلو

خانقاه نقشبندیه در بازار سقز

مجموعه هتل کورد سقز روبروی رودخانه سقز و مجموعه پارک‌های این شهر، دارای مجموعه آبی (سرسره آبی) رستوران ایرانی و ایتالیایی، دو کافی شاپ، فروشگاه، پارکینگ سرپوشیده واقع در میدان مادر

مساجد

درمیان مسلمانان مسجد یکی از رایج‌ترین اماکن عمومی در درجهٔ اول است. در مقایسه با دیگر شهرهای استان کردستان، شمار مساجد سقز زیادند. در سقز شمار زیادی صوفی از طریقت‌های قادریه و نقشبندیه زندگی می‌کنند که هر کدام دارای تکایا و خانقاه‌های مخصوص خود هستند. معروف‌ترین مساجد سقز عبارتند از:

مسجد حضرت عمربن خطاب واقع در شهناز

• مسجد دومناره واقع در میان‌قلعه، جنوب خرابه‌ها و آثار قلعه
• مسجد شیخ مظهر واقع در میان‌قلعه، پایین‌تر از مسجد جامع
• مسجد و خانقاه حاج شیخ مصطفی واقع در سَرپَچه، بازار شیخ
• مسجد و خانقاه شیخ محمدعثمان سراج الدین ثانی (خانقاه بیارهٔ شریفه) واقع در حد فاصلهٔ مسجد جامع و بازار تاجوانچی واقع است و در طول زمان مطابق با تغییر مشایخ نقشبندیه نام مسجد وخانقاه به ترتیب به خانقاه شیخ نجم الدین، شیخ علاءالدین و اکنون شیخ محمد عثمان سراج الدین ثانی تغییر یافته‌است.
• مسجد کوچک در میدان بیست و دو بهمن
• مسجد حاجی کمالی واقع در بلوار وحدت
• تکیه بابا شیخ که از قدیمی‌ترین تکایای سقز به‌شمار می‌آید.
• تکیه شیخ عبدالکریم
• مسجد ملاابراهیم واقع در محله سرپچه
• مسجدحاج شیخ اسماعیل در خیابان امام
• مسجد پیرخزایی در محله شهربانی
• مسجد شیخ ملازاهد واقع درخیابان آزادی
• مسجد حاج ارجمند واقع در محله بهارستان
• مسجد دارالصفا واقع در محلّهٔ کریم‌آباد
• مسجد حضرت عمربن خطاب واقع در شهناز
• مسجد حضرت محمد رسول‌الله واقع در چم ولی‌خان (رودخانهٔ ولی‌خان)
• مسجد حضرت عثمان‌بن عفان واقع در شهرک فرهنگیان
• مسجد و آرامگاه حاج حکیم نیلوفری واقع در چهارراه آزادگان

اماکن تاریخی

• قلعهٔ زیویه
• غار کرفتو
• مسجد دومناره
• خانه گمانگر (عبدالخالق گمانگر)
• حمام حاج صالح
• مسجد ترجان
• کاروانسرای تاجوانچی
• بازار سقز
• قرآن تاریخی شیخ حسن مولانا آباد

گسترش

شهرداری

سقز دارای یک شهرداری مرکزی و سه ناحیهٔ مدیریتی شهرداری است که هم‌اکنون چیا صالحی بابامیری شهردار سقز است.

مناطق شهرداری

سقز دارای یک منطقهٔ شهرداری است. که دارای معاونت‌های حمل و نقل، شهرسازی و عمران می‌باشد .

محلّات

سقز

شهر سقز در گذشته در دشتی در جنوب‌باختری شهر فعلی قرار داشت که اکنون به "کهنه سقز" یا "سقز کهنه" معروف است. شهر فعلی نخست در اطراف بازار به‌وجود آمد و قدیمی‌ترین محله، همان محلهٔ «بازار شهر» است که پس از چندی بر اثر ارتباط تبریز، سنندج و بانه طرفین جاده‌های آن آباد شد. امروزه موقعیت طبیعی و نحوهٔ استقرار شهر در دامنهٔ ارتفاعات و رودخانه‌ای که از کنار آن جاری است، سقز را از شهرهای دیگرِ استان متمایز کرده‌است.
محلّات امروزیِ شهر سقز:

فضای سبز

پارک‌ها

نمایی از پارک ساحلی کوثر سقز

ازجمله پارک‌های سقز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پارک مولوی کرد
• پارک رضوان
• پارک لاله
• پارک کودک
• پارک کچه شوان (دخترِ چوپان)
• پارک ساحلی
• پارک حضرت عمربن خطاب
• پارک کوثر
• پارک ۲۹ گولان

معابر و خیابان‌ها

سقز دومین شهر پرجمعیت استان کردستان بعد از سنندج است و ازدحام جمعیت شهری و روستایی در طول روز و همین‌طور قرار گرفتن در مسیر اصلی جاده کرمانشاه به تبریز و آماده نشدن کمربندی بزرگراه کرمانشاه - میاندوآب در مسیر سقز و همین‌طور قدیمی بودن و کوچک بودن خیابان‌های اصلی شهر باعث ترافیک سنگینی در طول روز بخصوص ساعات پایانی روز می‌شود. بلوار کردستان، بلوار شهید بهشتی، بلوار وحدت، بلوار سنندج، بلوار حافظ، بلوار ارتش، بلوار جمهوری، خیابان امام، خیابان معلم، پل هوایی از پر ترافیک‌ترین معابر سقز است.

نادر فخری در جلسه شورای ترافیک شهرستان سقز که در فرمانداری این شهرستان تشکیل شد بیان کرد با پیش‌بینی نصب ۲۱ دوربین مدار بسته، رصد مشکلات مسیرهای بین شهری و انعکاس آن به ادارات مربوط استان و اصلاح هندسی تقاطع‌های سطح شهر، بررسی و پیش‌بینی زیر گذر و روگذر، اعمال محدودیت‌های ترافیکی برای تسهیل دررفت‌وآمد مردم به ویژه در محلات مرکزی و تجاری شهر و تشکیل کمیته فنی برای بررسی مسائل به صورت کارشناسی از جمله مواردی است که در دستور کار این شورا است.

شهرداری سقز و شورای ترافیک این شهر به دلیل وجود نیاز ترافیکی این شهر اقدام به احداث تقاطع غیر همسطح در بلوار کردستان کرده‌اند. تقاطع غیر همسطح بلوار کردستان با طول ۴۵۰ متر عرض ۱۶/۲۰ متر ارتفاع ۸/۵۰ وبا اعتبار اولیه ۶۵ میلیارد ریال از منابع داخلی شهرداری سقز احداث می‌شود.

خیابان‌ها و بلوارهای مهم

• بلوار کردستان
• بلوار انقلاب
• بلوار حافظ
• بلوار بهشتی
• بلوار انقلاب
• بلوار ارتش
• بلوار بلوار جمهوری
• بلوار شورا
• بلوار شهدا
• بلوار دانشجو
• بلوار وحدت
• بلوار هژار
• بلوار شهید فهمیده
• خیابان ساحلی
• خیابان امام
• خیابان استاد شیرازی
• خیابان معلم
• خیابان قاضی کوثر
• خیابان سعدی
• خیابان حاجی‌آباد
• خیابان رسالت
• خیابان اورژانس
• خیابان پزشک
• خیابان دانشگاه
• خیابان تلگراف
• خیابان پردیس
• خیابان رودکی
• خیابان ابوذر
• خیابان بهارستان
• خیابان ساحلی
• خیابان سیروان

مراکز خرید

• بازار قدیمی (گذر اردلان)
• بازار روز (قزاق خانه)
• بازار نه که رۆز
• گذر خیابان امام
• گذر خیابان جمهوری
• بازار جهودی‌ها
• مجتمع تجاری کوثر
• مجتمع تجاری الماس غرب
• مجتمع تجاری آدمی
• مجتمع تجاری آلان و دیلان
• مجتمع تجاری صابریان
• مجتمع تجاری محمودی
• مجتمع تجاری نگین
• مجتمع تجاری زیتون
• مجتمع تجاری ماد
• مجمتع تجاری مرادویسی
• مجمتع تجاری زیر گذر آزادی
• مجتمع تجاری عرفانی

پلاک خودرو

کدهای استان کردستان برای شماره‌گذاری خودرو ۵۱ و ۶۱ است که کد ۵۱ برای شهرستان سنندج و کد ۶۱ برای شهرستان‌های آن می‌باشد. پلاک خودروهای سقز ایران ۶۱ ب و ایران ۶۱ م است.

فرهنگ

مشاهیر

به ترتیب الفبا:

• حاج مصطفی تیمور زاده روزنانه نگار و مورخ که تاریخ حوادث جنگ جهانی اول را در کتاب وحشت سقز به رشتهگ تحریر در آورده‌است.
• مهوش افشارپناه، بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون
• ماموستا ملا احمد امام (ماموسای سقز)، عالم، فقیه، عارف و صوفی نقشبندی که نظریات جدیدش در طریقت نقشبندی از تئوری‌های نوین تصوف به حساب می‌آید. (زادهٔ ۱۳۰۳ در روستای قشلاق کوچک – درگذشتهٔ مرداد ۱۳۸۱ در سقز) از او آثاری در زمینهٔ فقه و عرفان به جای مانده که هنوز چاپ نشده‌اند.
• ملا محمود باکی، شاعر، نویسنده، فقیه، حکاک و عارف قرن سیزدهم هـ. ق
• بابا سید شکرالله پارسانیان، عارف و فقیه
• عبدالله چمن‌گلی، کشتی‌گیر و مربی تیم ملی کشتی. او به‌عنوان برترین داور کشتی بین‌المللی برگزیده شد.
• حمید حسنی، پژوهشگر، فرهنگ‌نویس و ویراستار
• محمد خالدی، استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان و دانشگاه علامه طباطبایی، که در سال ۱۳۷۷ درگذشت.
• حزین سقزی، درویش سلیم فرجی، فرزند میرزا عبدالله دلشاد؛ از وی دیوان شعری به جا مانده که هنوز منتشر نشده‌است.
• کویستان خسروی، بانوی فوتبالیست ملی‌پوش سقزی و کاپیتان تیم ملی بانوان ایران.
• ملا غفور دباغی، مشهور به «حافظ مهاباد» که در سال ۱۳۰۶ در سقز به دنیا آمد و در سال ۱۳۶۹ در مهاباد درگذشت.
• ملا محمد سبزواری، عالم، فقیه و عارف دوره صفوی
• ماموستا شیخ علی سعدی (متخلص به «خه‌مین»)، شاعر، که از سادات کس‌نزان بود (زادهٔ ۱۳۰۰ هـ. ش – درگذشتهٔ ۱۳۶۳). دیوان اشعارش در ۲۴ اسفند ۱۳۹۴ به کوشش شهباز محسنی در دانشگاه آزاد سقز رونمایی شد.
• کاکه سور وزمله، عارف و فقیه
• نیان شاه‌محمدی بانوی ملی‌پوش تیم ملی تکواندوی ایران
• محمدرسول شیرازی (۱۳۱۴–؟)، شاعر و مترجم
• ملا کریم صائب زاری، شاعر غزلسرای سقزی که در روستای آلکلوی منطقه فیض‌الله بیگی به دنیا آمد و در روستای عرب اوغلوی علیا دیده از جهان فروبست. از وی دیوانی به یادگار مانده‌است که توسط انتشارات محمدی در سقز به چاپ رسیده‌است.
• فرامرز صدیقی، هنرپیشه سینما، تلویزیون و تئاتر
• علی عابدی، موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز و خواننده
• عمر فاروقی، نویسنده و تاریخ‌نگار که مقالات، کتب و یادداشت‌های زیادی را در مورد تاریخ زندگی قوم کرد عرضه کرده‌است.
• محمد فاضلی، استاد ادبیات عرب در دانشگاه فردوسی مشهد
• دکتر کامبیز فتحی، دانشمند و اخترشناس در دانشگاه استکهلم سوئد ( زاده ۱۳۵۳ )
• ماردین فتحی، هنرمند نوجوان که در فستیوال جهانی «لویی فرانسوا» در سال ۲۰۱۵ به‌عنوان نفر برتر در سبک اکسپرسیونیسم انتخاب شد.
• یوسف قادریان، کشتی‌گیر فرنگی‌کار اهل سقز که در مسابقات آسیایی ۲۰۱۵ موفق به کسب مدال طلای آسیایی شد و در مسابقات جهانی ۲۰۱۵ لاس وگاس ایالات متحدهٔ آمریکا مدال برنز گرفت.
• پروفسور ابراهیم کریمی، فیزیک‌دان، استاد دانشگاه اوتاوا (کانادا) و دارای کرسی تحقیقاتی کانادا در رشتهٔ فیزیک.
• مَلِک‌الکلام مجدی سقزی
• قاضی ملا محمدکریم، مشهور به قاضی کوثر، از مشروطه‌خواهان و روشنفکران دورهٔ ناصرالدین‌شاه قاجار بوده‌است که نقش مهمی در گسترش آزادی‌خواهی در میان مردم شهر داشت.در سال ۱۳۹۵هجری خورشیدی کتابی که در بر دارندهٔ پاره‌ای از آثار ایشان است به نام گوهری در زخرف به چاپ رسید.
• جمال مدنی، موی‌تای‌کار، برندهٔ مدال طلای مسابقات آسیایی کیش و همچنین مدال برنز در مسابقات جهانی تاشکند.
• شیخ نافع مظهر، شاعر (متخلص به «شپرزه»)، مترجم و نویسنده
• شیخ حسن مولان‌آباد، عارف و صوفی، فقیه، قرآن‌شناس و شاعر. او در اواخر عهد صفویه و اوایل دورهٔ افشاریه می‌زیسته‌است.
• حاج شیخ مصطفی نقشبندی.

سینما

شهر سقز تاکنون سه سینما داشته‌است:
نخستین سینمای سقز توسط حاج عبدالله غفوری تأسیس شد و آپاراتچی آن مصطفی فرزاد نام داشت که به «سینما تلیس» مشهور شد. در پی یک آتش‌سوزی در اواسط دههٔ ۱۳۵۰ ویران شد و هرگز بازسازی نشد. سینمای مخروبه توسط تَلیس (گونی) دورگیری شده‌بود و مردم به این سینما، «سینمای تَلیس» می‌گفتند. محل فعلی پاساژ شهرداری و پاساژ عرفانی. سینمای دوم، «سینما حافظ» نام دارد که به «سینما استقلال» نیز معروف است. این سینما در کنار گاراژ سیف‌الله‌خان و گاراژ کیخسروی قرار داشت؛ فعلاً ویران شده و قرار است در آینده، پس از بنای مجدّد و ایجاد واحدهای تجاری، سینما نیز مستقر شود. سومین سینما «سینما وزیری» یا «سینما آسیا» نام دارد که پایین‌تر از مدرسهٔ بوعلی («اندیشهٔ» کنونی) در میدان انقلاب قرار دارد که به‌دلیل عدم رسیدگی توسط مالک یا مالکین تا سال‌ها به مخروبه‌ای تبدیل شده‌بود. تا آنکه ارتباط میدان انقلاب با بلوار بهشتی برقرار شد و خیابان جدید بر روی مخروبه سینما آسیا قرار گرفت. در سال‌های اخیر، تنها مکان نمایش عمومی فیلم، آمفی‌تئاتر ادارهٔ ارشاد بود. پس از سال‌ها سؤمدیریت دولتی در استفاده از این ظرفیت موجود و عدم تمایل و توان مدیران اداره ارشاد در رونق بخشیدن به این مکان، با واگذاری بخشی از آمفی‌تئاتر به بخش خصوصی در بیستم اسفندماه ۱۳۸۷ فعالیت این مکان به عنوان تنها سینمای شهر چند صد هزار تنی سقز با نام سینما فرهنگ، از سر گرفته شد؛ که آن‌هم به‌دلیل ضرردهی مجدداً تعطیل گشت.[۱].

مناطق گردشگری و دیدنی

• تپه باستانی زیویه
• حمام حاج صالح
• مسجد دومناره
• مسجد و مدرسه روستای تر جان
• قرآن مشهور شیخ حسن مولان‌آباد
• قلعه باستانی کلتپه

کوه‌ها و مناطق طبیعی سقز

• کوه نه که روز
• کوه روش
• کوه سلطان
• کوه عبدالرزاق
• کوه خان و وزنه
• کوه جا قل
• کوه ونوشه

ورزش

سقز از قدیم به‌عنوان شهر پهلوان‌پرور شناخته شده‌است. شهر سقز از قدیم‌الایام دارای زورخانه و ورزش پهلوانی بوده‌است و در گود زورخانه‌های آن پهلوانانی چون حاج خلیفه صابر نیلوفری و نصرالله طاهری و سعید طاهری و… پرورش یافته‌اند. شهر سقز در بین شهرهای کردنشین تنه شهر دارای سبک و سیاق کُشتی خود است و دارای مشاهیر ورزشی‌ای چون عباس خاکی و حاج صابر نیلوفری و عبدالله چمن‌گلی است. شهر سقز امروزه در ورزش‌هایی چون کُشتی، تکواندو، جودو، والیبال، بوکس در سطح استان، و در ورزش‌هایی مثل موی تای و کاراته در سطح اول کشوری مطرح است.
در زمستان سال ۱۳۹۲، آزاد سی‌دوزی، جوان سقزی، در رشتهٔ پهلوانی رکورد جهانیِ میل را شکست و آن را به نام خود ثبت کرد.

والیبال

به‌دلیل عدم امکانات لازم، به‌ویژه سالن سرپوشیده، ورزش والیبال معمولاً در فضای آزاد انجام می‌شد. این ورزش نخست در سال ۱۳۳۳ توسط افراد نظامی و غیربومی در زمین خاکی، دژبان پادگان نظامی ــ که در محل ساختمان قبلی آموزش و پرورش واقع در میدان قدس قرار داشت ــ انجام می‌شد.
سقز در ورزش والیبال همچنان موفق بوده و این موفقیت را مدیون افرادی همچون پیمان نیلوفری، جمال طهمورثی و خسرو علیمرادی است و همچنین افراد زیادی به توسعهٔ این ورزش و ترغیب نوجوانان و جوانان در سقز کمک کرده‌اند.

پناه‌گاه روش

این پناه‌گاه در تابستان ۱۳۸۸ با استفاده از منابع مالی مردمی کوهنوردان دوستداران ورزش کوهنوردی، در زمینی به مساحت ۶۲ متر مربع بنا شد. این بنا با استفاده از سازه‌های سیمانی مقاوم دارای ابعاد به طول ۹٫۵ عرض ۶٫۵ و ارتفاع ۲٫۴۰ می‌باشد. این پناه‌گاه در مسیر روستاهای سه‌رته‌که‌لتو، خه‌ایر، هیجانان، کس‌نزان در ارتفاع ۱۸۰۰متری از سطح دریا واقع است. فاصلهٔ تقریبی از نزدیکترین روستا به جان‌پناه ۲ ساعت و ۳۰ دقیقه و از جان‌پناه تا قلهٔ کوه رووش حدوداً ۳۰ دقیقه می‌باشد. این پناه‌گاه دارای سرویس بهداشتی است که آب مصرفی آن توسط چشمهٔ مرمت‌شده تأمین می‌گردد. قله‌های قابل دسترسی این پناه‌گاه رووش و هه‌ماراو می‌باشند.

حمل و نقل

فرودگاه

پروژهٔ فرودگاه سقز در سال ۱۳۸۵ شروع شد و به‌علت کمبود بودجهٔ لازم برای اتمام آن ناتمام مانده‌است. به‌گفتهٔ رئیس ادارهٔ راه و شهرسازی استان کردستان افتتاح فاز اول این پروژه ۴۵۰ میلیارد ریال بودجه لازم دارد. این فرودگاه در مسیر سقز به مریوان و در جوار پادگان سپاه پاسداران شهرستان سقز است.

جستارهای وابسته

• سکاها
• کردستان
• تاریخ مردوخ
• حکومت اردلان
• فرودگاه سقز

منابع

• آرشیو سازمان میراث فرهنگی سنندج
• تاریخ مردوخ
• آرشیو ادارهٔ میراث فرهنگی سقز
• دوماهنامهٔ فرهنگی – اجتماعی – خبری شورای شهر سقز: راگه، شمارهٔ ۲
• فصل‌نامهٔ معماری و ساختمان، شمارهٔ ۹، بهار ۱۳۸۵
• سوران کردستانی
• تحقیق دانشجویی با موضوع «مرمّت بنای مسجد دومناره»، محقّق: پ. جهانگیرپور، ش. ترکیبی، دانشگاه آزاد سنندج، دانشکدهٔ معماری
• مونوگرافی سقز، تألیف عبدالله کاوه، ۱۳۶۴
• نورالناظرین، ملا محمود باکی سقزی، سنندج، انتشارات شیخی، ۱۳۹۰
• تاریخ سقز، عمر فاروقی، سقز: محمدی

پیوند به بیرون

1. وبگاه فرمانداری سقز
2. وبگاه شهرداری سقز
3. وبگاه کُردکَلهُر (برداشت آزاد، با ذکر منبع)
4. مختصات و ارتفاع
5. مالپه ری کاردو ئارت