سقز

سقز
از بالا به پایین: پارک کوثر در سال ۱۳۹۲، مسجد دو مناره، قلعه زیویه، حمام حاج صالح، پارک مولوی کرد
کشور	ایران
استان	کردستان
شهرستان	سقز
بخش	مرکزی
نام(های) پیشین	ساکز پایتخت سکاها
مردم
جمعیت	۱۶۵،۲۵۸ نفر (۱۳۹۵)
جغرافیای طبیعی
ارتفاع	۱٬۴۷۶ متر
آب‌وهوا
میانگین بارش سالانه	۵۰۰ میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه	۱۲۳
اطلاعات شهری
شهردار	رشید میرحسامی (شهردار)
تأسیس شهرداری	۱۳۲۳
ره‌آورد	لبنیات محلی مانند پنیر کوپه، شیرینیجات مانند نان شکری، کلانه، صنایع دستی مانند فرش، کلاش و پارچه های مرخز برای لباس های کردی
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۸۷
وبگاه	شهرداری سقز
شناسهٔ ملی خودرو	ایران۶۱ ب ،م
کد آماری	۱۴۵۶
سقز روی نقشه ایران ۳۶٫۲۴۵۳°شمالی ۴۶٫۲۷۵۳°شرقی / 36.2453; 46.2753

سَقِّز ( تلفظ ) یکی از شهرهای کردستان و از جمله قدیمی ترین شهرها و مناطق خاورمیانه و جهان است که گنجینه ها و آثار و اشیاء فراوان تاریخی در آن کشف شده و در موزه های بزرگ ایران و جهان نگهداری می شوند.

این شهر بر روی دشتها و تپه های طویلی بنا شده است که سر شاخه اصلی رودخانه هایی همچون زرینه رود و سیمینه رود از کنار آن می‌گذرد. پستی و بلندی‌های داخل شهر و چشم‌انداز رودخانهٔ چم سقز که از وسط این شهر می‌گذرد، از ویژگی‌های خاص آن است. سقز در ناحیه‌ای کوهستانی و مرتفع بین ارتفاعات نامنظم رشته کوههای زاگرس واقع شده و این خصوصیت ژئومورفولوژیکی خاص، منجر به آب وهوایی نسبتاً سرد و زمستان های طولانی و گاهی یخبندان شده است.

در این شهر، زبان کردی به عنوان زبان مادری و زبان فارسی و کوردی به عنوان زبان آموزش و مکاتبات رسمی، توسط اهالی شهر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در طول سده های اخیر و در مقاطع مختلف تاریخی، سقز کانون بسیاری از تحولات و تغییرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همانند دیدار نادرشاه با شیخ حسن مولان آباد بوده و اثرات عمیقی بر جامعه و تاریخ منطقه گذاشته و در بسیاری از حرکت های سیاسی و اجتماعی مانند انقلاب مشروطه، انقلاب ۵۷ و تحولات مخصوص کردستان مشارکت داشته است.

مختصری از تاریخ شهر

رایتون طلایی به شکل سر قوچ کشف شده در قلعه زیویه در موزه شاه عباسی

بر اساس بررسی منابع تاریخی و آثار باستانی بر جای مانده همانند زیویه، تاریخ شهر سقز به هزاره اول قبل از میلاد برمی گردد و سده های متمادی پایتخت حکومتهای ماد و سکاها بوده است و بعد از فروپاشی این حکومت ها این شهر همچنان محل زندگی مردم بوده و رونق داشته است . نام امروزینِ سقز از نام قوم سکا به یادگار مانده‌است، و «سکز» همان «ساکز» است. در روزگاری که مادها بر منطقه حکمرانی می کردند با سکاها چندین بار وارد جنگ شدند. اما هووخشتره، بزرگ‌ترین پادشاه ماد، در ده سال اولِ حکومتش موفق شد که رابطه‌اش را با پادشاه سکاها، پروتوثیس، به اتحاد متقابل تبدیل کند و در عمل سکاها جزئی از مادها شدند. در روزگار هووخشتره، پس از انقیاد سکاها در ماد، گروهی از سکاها را به غرب سرزمین ماد کوچاندند و این سرزمین را به‌نام آنان سکزی یا ساکز خواندند که اکنون به سقز معروف است.

کتیبه‌های آشوری مربوط به ۷۰۰-۷۵۰ پیش از میلاد از سکاها یاد کرده‌اند. آن‌ها در آن زمان در استپهای آسیای میانه زندگی می‌کردند و از تأثیر تمدن‌های بین‌النهرین بابل و آشور به‌دور بودند. آن‌ها تا حد زیادی تحت تأثیر تمدن برادران یک‌جانشین خود، مادها و پارسها، قرار داشتند که در نواحی جنوب آن‌ها در فلات ایران زندگی می‌کردند. سکاها، مانند قوم خویشاوند خود، سرمتیان، از جنبش‌های مزدایی و زردشتیگری که سرانجام توانست اعتقادات مادها و پارس‌ها را دگرگون کند، به‌دور بودند. هرودوت در کتاب چهارم در مورد این مردمان می‌نویسد:

کوزه مربوط به هزاره اول قبل از میلاد کشف شده در قلعه زیویه موجود در موزه ملی ایران

درمورد سکاها حکایت دیگری هست سکاها ابتدا در آسیا مسکن داشتند، بعد ماساگتها آنان را بیرون رانده و سکاها از رود آراکس (همان جیحون) گذشته، به زمین کیمریها وارد شدند. چون عدهٔ سکاها زیاد بود، کیمری‌ها مشورت کردند که چه کنند. مردم عقیده داشتند که برای خاک، خود را به خطر نیندازند، پادشاهان به‌عکس معتقد بودند که پای‌داری کنند. بین پادشاهانی که ترجیح می‌دادند بجنگند تا کشته شوند، اختلاف شد و به دو دسته تقسیم گشته با هم جنگیدند و همه کشته شدند. بعد مردم جسد آنها را دفن و اراضی خود را رها کره و سکاها آنها را گرفتند. هنوز هم در مملکت سکاها قلعه‌های کیمری وجود دارد. روشن است که سکاها در تعقیب کیمری‌ها راه را گم کرده وارد آسیا و مملکت ماد شدند، زیرا کیمری‌ها در طول دریا حرکت کردند و سکاها به سمت قفقاز رفته و داخل ماد شدند. این روایت بین یونانی‌ها و بربرها خیلی شایع است.. هرودوت از تهاجم سکاها به ایران در دوران هووخشترهٔ مادی یاد کرده؛ در حالی که سپاه ماد نینوا پایتخت آشور را محاصره کرده‌بود. خبر تهاجم سکاها هووخشتره را ناچار کرد از نینوا بازگشته تا از کشور خود دفاع کند، شکست مادها در جنگ موجب شد سکاها به قدرت اول آسیا بدل شوند. از تاخت‌وتاز و غارت‌های آنان در کتاب ارمیا، از کتب مذهبی یهودیان، نیز یاد شده‌است. چند سال بعد، هووخشتره با کشتن رهبران سکاها موفق به شکست آنان شد. سکاها در روزگار مادها بارها به مرزهای ایران تاختند. آن‌ها گاه با آشور هم‌پیمان می‌شدند و زمانی به‌همراه مادها با آشوریان می‌جنگیدند. به دنبال حملهٔ مجدد آشور به مادها، خشتریته برای پایان‌دادن به حملات آشور با ماننا و سکاها پیمان دوستی بست و عملاً با آشور وارد جنگ شد. بعد از سکاها، کیمری‌ها (یکی دیگر از قبایل صحرانشین شمال قفقاز) به منطقهٔ شمال‌غرب ایران حمله کردند و در سر راه خود، دولت اورارتو در باختر دریاچهٔ ارومیه و خاور آناتولی را نابود کردند. هووخشتره بزرگ‌ترین پادشاه ماد در ده سال اول حکومتش موفق شد که رابطهٔ خوبی با پروتوثیس پادشاه سکاها برقرار کند. هووخشتره ارتش خویش را به دو بخش پیاده‌نظام مجهز به نیزه و سواره‌نظام تیرانداز (شکلی که از سکاها آموخته‌بود) تقسیم کرد و دولت نیرومندی در ماد تشکیل داد. هووخشتره پس از انقیاد سکاها در ماد، گروهی از سکاها را به غرب ماد کوچ داد و این سرزمین را به نام آنان سکزی یا ساکز خواندند که اکنون به «سقز» معروف است. رومن گیرشمن می‌نویسد: سکاها در زمان اشغال ایران، سَقِز، ناحیه‌ای از کردستان را پایتخت خود قرار دادند، که الان نیز، با قدمتی ۳۰۰۰ ساله، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان به‌شمار می‌آید؛ چنان‌که آثاری از ایشان در آن حوالی پیدا شده؛ و گویند که کلمهٔ «سقز»، مشتق اسم «سَکا» است.

برخی دیگر معتقدند که واژهٔ سقز برگرفته از نام «سیاکسار» یکی از پادشاهان مادی است که یونانیان او را «سیاکس» خوانده‌اند.

مردم

جمعیت

خانواده سقزی در دوران پهلوی اول

براساس آمار ارائه‌شدهٔ سال ۱۳۹۵ شهرستان سقز دارای جمعیت ۲۲۶ هزار نفر بوده و مرکز این شهرستان با جمعیت ۱۶۵۲۵۸ تن، یکی از پرجمعیت ترین شهرهای استان کردستان است. زبان و گویش مردم این شهر، کردی سورانی است. علی‌رغم مهاجرت اهالی روستاها در سنوات قبل به مرکز شهر اما با تغییرات حاصل در روستاهای خوش‌آب‌وهوا و ایجاد و احداث راه‌های آسفالتهٔ روستایی و برق‌کشی و مخابرات و گاز و دیگر امکانات، تمایل مردم به سکونت در روستاها بیشتر شده‌است.

همچنین در دهه های گذشته تعداد زیادی از جمعیت این شهر به دلایل مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به شهرهای دیگر کردستان، ایران و نیز خارج از کشور مهاجرت نموده اند. در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم نیز بیشتر جمعیت یهودی محلات یهودی نشین این شهر به اسرائیل و آمریکا مهاجرت کردند.

مذهب

مردم سقز پیرو دین اسلام و اهل سنت و جماعت در فروع دین شافعی و در اصول دین اشعری مذهب هستند. همچنین در گذشته عده ای یهودی ساکن این شهر بوده اما آنان یا مهاجرت کرده یا مسلمان شده و ماندگار شده‌اند.

مراکز آموزش عالی

• دانشگاه پیام نور در سال ۱۳۶۹ با سه رشتهٔ علوم تربیتی، زبان و ادبیات فارسی و حسابداری فعالیت خود را آغاز کرد.

دانشگاه پیام نور سقز

• دانشگاه آزاد در مهرماه سال ۱۳۷۸ با سه رشتهٔ کارهای عمومی ساختمان، حسابداری و آموزش ابتدایی در مقطع کاردانی با پذیرش ۱۳۲ دانشجو پی‌ریزی شد.
• دانشکدهٔ فنی و حرفه‌ای پسرانه
• مرکز آموزش علمی-کاربردی در نیمسال اول سال ۱۳۸۷ فعالیت آموزشی خود را در رشتهٔ فناوری اطلاعات و ارتباطات آغاز کرد. تعداد کل دانشجویان مرکز بالغ بر ۵۰۰ تن (شهریور ۱۳۸۹) است. مدیریت دانشگاه به‌صورت خصوصی است.

اقتصاد

براساس برخی منابع، سقز در دورهٔ صفویه مرکز تجاری و داد و ستد در منطقهٔ شمال غرب ایران بوده‌است.. این شهر دارای یکی از بازارهای تاریخی و قدیمی در منطقه بوده و ظرفیت‌های عظیم تجاری و فرهنگی برای تبدیل شدن به بازار اصلی و مرکز تجاری در شمال غرب کشور را داراست.

شهرکهای صنعتی

در فاصله ۵ کیلومتری شمال شهر،شهرک صنعتی قهرآباد قرار گرفته است که بیش از ۷۰ واحد فعال همانند کارخانهٔ قند محمدی، کارخانهٔ کیک آسو، کارخانهٔ آب معدنی کیمیا، کارخانهٔ لبنیات پرشنگ، کارخانهٔ روغن موتور شیما نول، کارخانهٔ فیلتر خودرو ایزیرتا، و کارخانهٔ لامپ کم‌مصرف در آن به کار تولید مشغول می باشند و نزدیک به ۵۰ واحد نیمه فعال یا غیر فعال نیز در آن مستقر هستند. در سال های اخیر با توجه به استقبال سرمایه گذاران جهت راه اندازی واحدهای تولیدی جدید نیاز برای احداث شهرک های صنعتی جدید در این شهر افزایش پیدا کرده است و مسئولین مربوطه در حال بررسی این موضوع می باشند.

بازار بزرگ سقز

بازار مشهور به یهودی‌های سقز در سال ۱۳۹۲

بازار در این شهر نقش محوری دارد و یکی از ارکان اصلی این شهر در محل کنونی است. بازار سقز از چند بخش و راسته تشکیل شده که براساس کالاهای عرضه‌شده و فروشندگان تقسیم‌بندی شده‌اند.

از میان این بازارها می‌توان به «بازار بالا» که محل عرضهٔ کالاهای لوکس است، همچنین «بازار پایین» که محل عرضهٔ کالاهای سنتی مانند پارچه، لوازم عروسی و اقلام کشاورزی است اشاره کرد. در کنار این دو بخش بزرگ، چند بخش دیگر هم وجود دارد، مانند بازار یهودی‌ها (که هم‌اکنون محل کار خیاطان مسلمان است) و قازاخانه (معروف به «شیطان‌بازار») که امروزه به‌طور گسترده‌ای مورد بازدید مسافران قرار می‌گیرد.

مجموعه این بازار قدیمی در مرکز اصلی شهر قرار گرفته و با توجه به احداث مراکز تجاری در مجاورت آن به یکی از مراکز تجاری اصلی شهر تبدیل شده است.

سالانه هزاران گردشگر برای خرید و بازدید از بازار بزرگ سقز بار سفر می‌بندند و به این شهر می آیند. هرچند امروزه کمتر می‌توان اثری از بازار اصلی و کهن شهر یافت ولی با توجه به آثار باقیمانده از کاروانسرای تاجوانشیر، می‌توان به ارزش و اهمیت این بازار در دوران پیشین، پی برد. راسته‌های بازار، تنها میراث برجای‌مانده از این مجموعه‌ی تجاری است که در ده سال اخیر، از لحاظ معماری تغییرات کلی را در خود دیده است

در حال حاضر بازار سقز به عنوان قطب پارچه ایران شناخته شده است و این بازار به عنوان یکی از قطب‌های اصلی توزیع پارچه، پوشاک و روسری در منطقه و ایران مطرح است و هم اکنون بیش از ۵۰۰ مغازه و پاساژ پارچه و پوشاک فروشی بویژه پارچه لباس کردی زنانه در مجموعه مغازه ها و پاساژهای گذر ابریشم، پشت بازار روز (قزاق خانه)، راسته اردلان، بازار بالا و زیرگذر آزادی مشغول فعالیتند.

اماکن تفریحی و گردشگری

پیست اسکی وزنه

روستای ملقرنی

دشت کمنتو

از جمله اماکن تفریحی سقز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دریاچهٔ سد لَگزی یا سد شهید کاظمی به طول تقریبی ۳۵ کیلومتر بوده و بطور کامل در حوزه شهر سقز قرار گرفته است.
• رودخانه سقز و دریاچه سد چراغ ویس
• کوه نکروز با ارتفاع ۲۶۴۰ متر و کوهستانهای منطقه کیله‌شین
• کوهستان های منطقه تیلکو و خورخوره نزدیک روستاهای باشماق و تخت
• بلندترین قله های کوهستان چهل چشمه با ارتفاع ۳۱۷۳ متر نزدیک به روستای اسحاق آباد و کانعمت در دهستان چهل چشمه غربی
• پیست اسکی سقز یا وزنه واقع در گردنه خان در محور سقز-بانه؛ این پیست در ضلع شمالی کوه وزنه واقع است که از لحاظ برفگیر بودن بیش از ۶ ماه از سال قابلیت اسکی دارد. ارتفاع قلهٔ آن ۲٬۷۰۰ متر از سطح دریاست و طول پیست ۱٬۲۰۰ متر می‌باشد.
• پیست اتومبیل‌رانی و موتورسواری
• پیست تریال مجموعهٔ کاوه، سه استخر و مجموعهٔ تفریحی ـ تجاری. در شهریور ماه ۱۳۹۴ در مجتمع زوزان توسط بخش خصوصی تأسیس شد و دارای بازی‌های متنوع و جذابی برای تمامی رده‌های سِنی است.
• استخر سرپوشیدهٔ کاو و یک استخر روباز شایلو که در سال‌های اخیر استخر شایلو به مجموعهٔ پرورش ماهی تغییر کاربری داده‌است.
• پیست اسب‌سواری و اصطبل جنب استخر شایلو
• غار کرفتو که نزدیک منطقه زیویه و قلعه زیویه بوده و در گذشته جزو حوزه شهرستان سقز بود اما در حال حاضر از نظر تقسیمات شهری پس از تبدیل وضعیت دیواندره از بخش به شهرستان در حوزه این شهرستان قرار گرفت.

وجود هتل های متعدد همچون هتل کورد روبروی رودخانه سقز و مجموعه پارک‌های این شهر که دارای مجموعه آبی (سرسره آبی)، رستوران ایرانی و ایتالیایی، دو کافی شاپ، فروشگاه و پارکینگ سرپوشیده واقع در میدان مادر هستند، شرایط مساعدی را برای گردشگران فراهم نموده است.

مساجد

مسجد حضرت عمربن خطاب (ع)

خانقاه نقشبندیه در بازار سقز

نمای داخل مسجد شیخ مظهر

درمیان مسلمانان مسجد یکی از رایج‌ترین اماکن عمومی در درجهٔ اول است. در مقایسه با دیگر شهرهای استان کردستان، شمار مساجد ساین شهر زیادند. در سقز شمار زیادی صوفی از طریقت‌های قادریه و نقشبندیه زندگی می‌کنند که هر کدام دارای تکایا و خانقاه‌های مخصوص خود هستند. معروف‌ترین مساجد سقز عبارتند از:

• مسجد دومناره واقع در میان‌قلعه
• مسجد شیخ مظهر پایین‌تر از مسجد جامع
• مسجد و خانقاه حاج شیخ مصطفی واقع در بازار شیخ
• مسجد و خانقاه شیخ محمدعثمان سراج‌الدین ثانی (خانقاه بیارهٔ شریفه)
• مسجد کوچک در میدان بیست و دو بهمن
• مسجد حاجی کمالی واقع در بلوار وحدت
• تکیه بابا شیخ
• تکیه شیخ عبدالکریم
• مسجد ملاابراهیم واقع در محله سرپچه
• مسجدحاج شیخ اسماعیل در خیابان امام
• مسجد پیرخزایی در محله شهربانی
• مسجد شیخ ملازاهد واقع درخیابان آزادی
• مسجد حاج ارجمند واقع در محله بهارستان
• مسجد دارالصفا واقع در محلّهٔ کریم‌آباد
• مسجد حضرت عمربن خطاب واقع در شهناز
• مسجد حضرت محمد رسول‌الله واقع در رودخانهٔ ولی‌خان
• مسجد حضرت عثمان‌بن عفان واقع در شهرک فرهنگیان
• مسجد و آرامگاه حاج حکیم نیلوفری واقع در چهارراه آزادگان

مسجد و خانقاه شیخ محمدعثمان سراج‌الدین ثانی (خانقاه بیارهٔ شریفه) در حد فاصلهٔ مسجد جامع و بازار تاجوانچی واقع است و در طول زمان مطابق با تغییر مشایخ نقشبندیه نام مسجد و خانقاه به ترتیب به خانقاه شیخ نجم‌الدین، شیخ علاءالدین و اکنون شیخ محمد عثمان سراج‌الدین ثانی تغییر یافته‌است. همچنین تکیه بابا شیخ که از قدیمی‌ترین تکایای سقز به‌شمار می‌آید.

اماکن تاریخی

مسجد دومناره

حمام حاج صالح

غار کرفتو

در سقز آثار تاریخی و ثبت شده ملی فراوانی از جمله بناها، قلعه ها، مساجد و غیره وجود دارد. لیست آثار باستانی و تاریخی سقز در ویکی‌پدیا در رده های مختلف تپه ها و قلعه های باستانی و دوره های پس از اسلام و دوره قاجار قابل مشاهده است.

• قلعهٔ زیویه
• غار کرفتو
• مسجد دومناره
• مسجد شیخ مظهر
• عمارت گمانگر (عبدالخالق گمانگر)
• حمام حاج صالح
• مسجد ترجان
• کاروانسرای تاجوانچی یا کاروانسرای اتحاد
• حمام روستای قلندر
• مسجد روستای تمبربیگ
• بازار سقز
• قرآن تاریخی شیخ حسن مولان آباد
• خانقاه زنبیل
• مسجد روستای سرا
• قلعه باستانی کلتپه
• قلعه باستانی صاحب
• مسجد تمبر بیگ

علاوه بر موارد فوق تعداد زیادی تپه قلعه و اماکن تاریخی و باستانی در حوزه این شهرستان وجود دارد که قدمت بعضی از آنها بیش از ۳۰۰۰ سال است.

• 

  قلعه باستانی زیویه در شب هنگام

گسترش

شهرداری

این شهر دارای یک شهرداری مرکزی و سه ناحیهٔ مدیریتی شهرداری است. شهردار توسط شورای شهر تعیین می گردد.. همچنین این شهر دارای یک منطقهٔ شهرداری بوده که دارای معاونت‌های حمل و نقل، شهرسازی و عمران می‌باشد.

محلّات

شهر سقز در گذشته در دشتی در جنوب‌باختری شهر فعلی قرار داشت که اکنون به "کهنه سقز" یا "سقز کهنه" معروف است. شهر فعلی نخست در اطراف بازار به‌وجود آمد و قدیمی‌ترین محله، همان محلهٔ «بازار شهر» است. در دهه های اخیر مناطق مختلف شهر، بسیار گسترش پیدا کرد. امروزه موقعیت طبیعی و نحوهٔ استقرار شهر در دشتها و دامنهٔ ارتفاعات و رودخانه‌ای که از کنار آن جاری است، سقز را از شهرهای دیگرِ استان متمایز کرده‌است.
محلّات امروزیِ شهر:

فضای سبز

نمایی از پارک ساحلی کوثر سقز

نمایی از پارک شهر سقز فروردین ۱۳۹۲

نمایی از بلوار انقلاب

پارک‌ها

ازجمله پارک‌های این شهر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پارک مولوی کرد یا پارک شهر
• پارک رضوان
• پارک لاله
• پارک کودک
• پارک کچه شوان (دخترِ چوپان)
• پارک ساحلی
• پارک حضرت عمربن خطاب
• پارک کوثر
• پارک ۲۹ گولان

معابر و خیابان‌ها

سقز شهر پرترددی است بطوریکه ازدحام جمعیت شهری و روستایی در طول روز از طرفی و قرار گرفتن در مسیر اصلی تردد مسافران از جنوبغرب به شمالغرب ایران و نیز از نقاط مختلف کشور به بازارهای مرزی و همین‌طور بافت شهری متراکم با خیابانهای کم عرض در مرکز شهر باعث ترافیک سنگینی در طول روز بخصوص ساعات پایانی روز می‌شود. بلوار کردستان، بلوار شهید بهشتی، بلوار وحدت، بلوار هفت تیر، بلوار حافظ، بلوار ارتش، بلوار جمهوری، خیابان امام، خیابان معلم، پل هوایی از پر ترافیکترین معابر سقز است.

در سنوات گذشته فرماندار وقت شهر در جلسه شورای ترافیک که در فرمانداری تشکیل شد بیان کرد با پیش‌بینی نصب ۲۱ دوربین مدار بسته، رصد مشکلات مسیرهای بین شهری و انعکاس آن به ادارات مربوط استان و اصلاح هندسی تقاطع‌های سطح شهر، بررسی و پیش‌بینی زیر گذر و روگذر، اعمال محدودیت‌های ترافیکی برای تسهیل دررفت‌وآمد مردم به ویژه در محلات مرکزی و تجاری شهر و تشکیل کمیته فنی برای بررسی مسائل به صورت کارشناسی از جمله مواردی است که در دستور کار این شورا است.

شهرداری و شورای ترافیک این شهر به دلیل وجود نیاز ترافیکی این شهر اقدام به احداث تقاطع غیر همسطح در بلوار کردستان کرده‌اند. تقاطع غیر همسطح بلوار کردستان با طول ۴۵۰ متر عرض ۱۶/۲۰ متر ارتفاع ۸/۵۰ وبا اعتبار اولیه ۶۵ میلیارد ریال از منابع داخلی شهرداری سقز احداث می‌شود.

خیابان‌ها و بلوارهای اصلی

خیابان های شهر

• 

  خیابان پل هوایی

• 

  میدان قدس

• 

  میدان آزادی

• 

  میدان ماموستا هیمن

تعدادی از خیابان های اصلیِ شهر

بلوار کردستان|بلوار انقلاب|بلوار هفت تیر|بلوار حافظ|بلوار بهشتی|بلوار انقلاب|بلوار ارتش|بلوار بلوار جمهوری|بلوار شورا|بلوار شهدا|بلوار دانشجو|بلوار وحدت|بلوار هژار|بلوار شهید فهمیده|خیابان ساحلی|خیابان امام|خیابان استاد شیرازی|خیابان معلم|خیابان قاضی کوثر|خیابان سعدی|خیابان حاجی‌آباد|خیابان رسالت|خیابان اورژانس|خیابان پزشک|خیابان دانشگاه|خیابان تلگراف|خیابان پردیس|خیابان رودکی|خیابان ابوذر|خیابان بهارستان|خیابان ساحلی|خیابان سیروان

مراکز خرید

مراکز خرید شهر

تعدادی از مراکز خرید شهر
بازار قدیمی (گذر اردلان)|بازار روز (قزاق خانه)|بازار نه که رۆز|گذر خیابان امام|گذر خیابان جمهوری|بازار جهودی‌ها|مجتمع تجاری کوثر|مجتمع تجاری الماس غرب|مجتمع تجاری آدمی|مجتمع تجاری آلان و دیلان|مجتمع تجاری صابریان|مجتمع تجاری محمودی|مجتمع تجاری نگین|مجتمع تجاری زیتون|مجتمع تجاری ماد|مجمتع تجاری مرادویسی|مجمتع تجاری زیر گذر آزادی|مجتمع تجاری عرفانی

فرهنگ

یکی از کتابخانه های سقز

تئاتر

در سقز از زمان های بسیار دور هنر نمایش و تئاتر از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است و برگزاری سالیانه جشنواره تئاتر کردی در این شهر مؤید این موضوع می باشد. جشنواره تئاتر کردی سقز مهم‌ترین جشنوارهٔ تئاتر مناطق کردنشین ایران بوده که از سال ۱۳۷۸ تاکنون، در آذر ماه هر سال و در این شهر بطور مستمر برگزار می‌گردد. از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۸ شمسی ۱۶ دوره از این جشنواره برگزار شده‌است. این جشنواره توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود و هر ساله گروههای مختلف تئاتر از ایران، اقلیم کردستان عراق و ترکیه در آن شرکت می نمایند.

خوشنویسی

از صدها سال قبل هنر خوشنویسی در بین مردم سقز نهادینه بوده و آثار ذیقیمتی از هنرمندان خوشنویس در این شهر به جای مانده است که قرآن شیخ حسن مولان آباد با خط استاد ملا رسول در قرن یازدهم هجری قمری نمونه بارز آن است. از هنرمندان سرشناس معاصر این رشته هنری در این شهر می توان ملک الکلام مجدی و پسرش عبدالحمید ملک الکلامی مشهور به امیرالکتاب، محمد پوریان، محمد صابر صابر، فخرالدین علی نژاد، محمد امین بی نیاز، شهرام شمسی، اسعد قدیمی و دهها هنرمند دیگر در سطوح فوق ممتاز و استادی نام برد

نقاشی و طراحی

در سقز دوستداران هنر نقاشی بسیار بوده و بیش از دهها هنرمند همانند ناصر فیض الله بیگی ایرج آقائی و کمال طاطایی، بطور حرفه ای در زمینه نقاشی فعال بوده و نمایشگاههای متعددی را برگزار نموده اند.

دشت کهریزه

مجسمه سازی

در این شهر شهرداری از قدیم‌الایام از پیکره ها و مجسمه های مختلفی مانند مجسمه های نوستالژیک دیو و پری در پارک شهر و مجسمه عقاب در میدان عقاب استفاده میکرده است و امروزه نیز از مجسمه های مختلف که کار اساتید برجسته مجسمه سازی سقز مانند مسعود رحیمی هستند استفاده نموده است. مجسمه سواره ههلپهرکێ از آثار ماندگار و فاخر مسعود رحیمی می باشد.

موسیقی

در شهر سقز گروهها و اساتید متعدد موسیقی در حال فعالیت بوده و آثار ماندگاری را بخصوص در زمینه موسیقی کردی خلق و منتشر نموده اند. هنرمندانی مانند رشید فیض نژاد، عطا خان سعید منصور، برادران زی زی، محمد ناهید، آزاد میرزاپور، علی عابدی، بهنام طاهری، ثنا برزنجی، ژینا نصیری، پیمان شیخ الاسلامی، سیروان رضا زاده، مهرداد میرزاپور، پیمان شیخ الاسلامی و دهها خواننده و نوازنده دیگر از جمله هنرمندان این شهر می باشند.

ادبیات، شعر و تاریخ

شعرای نامدار اهل سقز که به زبان های کردی، فارسی و عربی اشعار خود را سروده اند و مجموعه های اشعار آنها چاپ و منتشر شده اند عبارتند از ملا عبدالکریم صائب، ملا هیبت، ملا غفور دباغی، ملا علی سعدی، شیخ نافع مظهر، ژیلا حسینی، شلیر رشیدی، عمر صالحی صاحب، رحیم لقمانی، صالح سوزنی، نامو، هه ژان بابامیری، ملک الکلام مجدی، شیخ حسن مولان آباد، شیخ رئوف ضیائی، فیروز عبداللهی نویسنده کتابهای کودکان و شاعران بسیار دیگر که این عرصه از هنر و فرهنگ فعالیت می کنند. عمر فاروقی مورخ نامدار که کتاب تاریخ سقز و بسیاری آثار دیگر را منتشر کرده و کامل رشادی که سه جلد کتاب تاریخ تمدن کرد را چاپ و منتشر کرده از جمله نویسندگان و مورخین این شهر می باشند.

رحیم لقمانی

تاقەداری بێ بەھارم پەلک و بارم ھەر خەمە		لەو دەمەی چاوم ھەڵێنا ئاسمانی من تەمە
لەو دەمەی ڕیشەم بە جەرگی شاخی بەرزا ڕۆچووە		ھەر ھەرەس بەشمە و نەھاتی باری شانی من بووە

ملک الکلام مجدی

نام تو همان ورد زبانست که بود		یاد تو همان مونس جانست که بود
گر تا به ابد حاجت من برناری		بازم به تو امید همانست که بود

سینما

برده ریژان در ترجان

در این شهر هنرمندان جوان زیادی وجود دارند که در زمینه هنر هفتم سینما فعالیت می کنند. محمد فرج زاده و سامان حسین پور از جمله هنرمندان جوان اهل سقز هستند که در عرصه بین‌المللی در زمینه فیلم کوتاه و فیلم مستند موفقیت های متعددی را کسب نموده اند .

این شهر تاکنون سه سینما داشته‌است: نخستین سینما توسط حاج عبدالله غفوری تأسیس شد و آپاراتچی آن مصطفی فرزاد نام داشت که به «سینما تلیس» مشهور شد. در پی یک آتش‌سوزی در اواسط دههٔ ۱۳۵۰ ویران شد و هرگز بازسازی نشد. سینمای مخروبه توسط تَلیس (گونی) دورگیری شده‌بود و مردم به این سینما، «سینمای تَلیس» می‌گفتند. محل فعلی پاساژ شهرداری و پاساژ عرفانی.

سینمای دوم، «سینما حافظ» نام دارد که به «سینما استقلال» نیز معروف است. این سینما در کنار گاراژ سیف‌الله‌خان و گاراژ کیخسروی قرار داشت؛ فعلاً ویران شده و قرار است در آینده، پس از بنای مجدّد و ایجاد واحدهای تجاری، سینما نیز مستقر شود. سومین سینما «سینما وزیری» یا «سینما آسیا» نام دارد که پایین‌تر از مدرسهٔ بوعلی («اندیشهٔ» کنونی) در میدان انقلاب قرار دارد که به‌دلیل عدم رسیدگی توسط مالک یا مالکین تا سال‌ها به مخروبه‌ای تبدیل شده‌بود. تا آنکه ارتباط میدان انقلاب با بلوار بهشتی برقرار شد و خیابان جدید بر روی مخروبه سینما آسیا قرار گرفت.

در سال‌های اخیر، تنها مکان نمایش عمومی فیلم، آمفی‌تئاتر ادارهٔ ارشاد بود. پس از سال‌ها سؤمدیریت دولتی در استفاده از این ظرفیت موجود و عدم تمایل و توان مدیران اداره ارشاد در رونق بخشیدن به این مکان، با واگذاری بخشی از آمفی‌تئاتر به بخش خصوصی در بیستم اسفندماه ۱۳۸۷ فعالیت این مکان به عنوان تنها سینمای شهر با نام سینما فرهنگ، از سر گرفته شد. .

جغرافیا

موقعیت

این شهر در ۴۶ درجه و ۱۷ دقیقهٔ طول جغرافیایی و ۳۶ درجه و ۱۴ دقیقهٔ عرض جغرافیایی از خط استوا واقع شده‌است. ارتفاع آن از سطح دریا ۱٬۴۷۶ متر است و نسبت به تهران ۲۵ درجه و ۲۷ دقیقهٔ طول باختری فاصله دارد. در ناحیه‌ای کوهستانی و مرتفع بین ارتفاعات نامنظم رشته کوه زاگرس واقع شده‌است. در جنوب این شهر، کوه‌های «هیجانان»، و در باختر آن، کوه‌های «مَلقَرَنی» گسترده‌اند.. شهر سقز از شمال به شهرهای تبریز و ارومیه، حدفاصل ۱۸۰ کیلومتری، از غرب به شهر بانه و اقلیم کردستان حدفاصل ۵۵ کیلومتری، از جنوب به سنندج و کرمانشاه، و از شرق به زنجان منتهی می‌شود.

فاصله شهر سقز از تهران ۶۳۰ کیلومتر می‌باشد که با آسفالت شدن مسیر بیجار به قیدار به ۵۷۰ کیلومتر کاهش یافته‌است.

آب و هوا

طبیعت حومه سقز در فصل بهار- جاده مریوان

سقز دارای آب و هوای معتدل کوهستانی بوده که زمستان‌هایش بسیار سرد و در برخی موارد دارای یخبندان می باشد. این شهر براساس داده‌های سازمان هواشناسی، یکی از سردترین نقاط شهری ایران است. یکی از پایین‌ترین دماهای ثبت شده در این شهر ۴۵- درجهٔ سانتی‌گراد بوده‌است. به گزارش سازمان هواشناسی جمهوری اسلامی ایران شهر سقز به همراه شهر بستان‌آباد که دمای ۴۶- درجه در آن به‌ثبت رسیده سردترین شهرهای ایران لقب گرفته‌اند.

در سال های اخیر تغییرات اقلیمی موجب دگرگونی در بارندگی های فصلی شده و میزان بارش باران در فصل های بهار و پاییز و بارش برف در زمستان نسبت به دهه های گذشته کاهش چشمگیری پیدا کرده است .

بارندگی های فصلی در این شهر و کوهستانی بودن آن منجر به جاری شدن رودها و چشمه های بسیاری در نقاط مختلف آن شده است.

مناطق طبیعی و حفاظت شده

کوه‌ها و قله های مشهور

بخشی از کوهستان چهل چشمه و بلندترین قله آن با همین نام در نزدیک روستای اسحاق آباد و کانعمت از توابع دهستان چهل چشمه غربی سقز قرار گرفته است.

سایر قلل عبارتند از:

• 

  کوهستان چهل چشمه

• 

  کوهستانهای قُلقُله

رودخانه ها

سد لگزی در محدوده روستای آلکلو

دو رود بزرگ زرینه رود و سیمینه رود از مناطق کوهستانی سقز سرچشمه گرفته و به دریاچه ارومیه سرازیر می شوند. رودخانه زرینه رود دارای چهار سرشاخه اصلی می باشد. یکی از سرشاخه های اصلی زرینه رود با همین نام از کوهستانهای چهل چشمه و خورخوره سرچشمه می گیرد. یکی دیگر از شاخه های اصلی زرینه رود با نام چم سقز از کوهستان های کیله شین سرچشمه گرفته و از وسط شهر سقز عبور می نماید و سرشاخه اصلی دیگر زرینه رود با نام رودخانه خورخوره نیز از کوهستان های منطقه خورخوره و تیلکوه سرچشمه می گیرد و چهارمین سرشاخه زرینه رود با نام رودخانه ساروق از کوهستان های بین سقز و تکاب سر چشمه می گیرد. همچنین سرشاخه اصلی سیمینه رود از کوهستانهای بین سقز و بانه نزدیک روستای موسی سرچشمه می گیرد.

مناطق حفاظت شده

منطقه عبدالرزاق طی مصوبه شماره ۲۹۰ شورای عالی محیط زیست مورخ ۱۳۸۶/۱۱/۱۲ با وسعت ۴۳۹۵۰ هکتار بعنوان منطقه حفاظت شده به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است. به هنگام بازدید از منطقه حفاظت‌شده عبدالرزاق، گونه‌های نادر و کمیابی دیده می شود که می‌تواند برای هر فرد گردشگری جالب باشد..

ورزش

سقز از قدیم به‌عنوان شهر پهلوان‌پرور شناخته شده‌است. این شهر از قدیم‌الایام دارای زورخانه و ورزش پهلوانی بوده‌است و در گود زورخانه‌های آن پهلوانانی چون حاج خلیفه صابر نیلوفری و نصرالله طاهری و سعید طاهری و… پرورش یافته‌اند. امروزه در ورزش‌هایی چون تکواندو، جودو، والیبال، بوکس در سطح استان، و در ورزش‌هایی مثل کُشتی، موی تای و کاراته در سطح اول کشور با ورزشکارانی همانند سید کاوه سلیمانی، بهنام بابامیری، کاوان آزادی، مبین عظیمی و بهینا امامی و در ورزش بانوان با قهرمانانی مانند کویستان خسروی، نگار کریمی، نوشین صالحی و نیان شاه محمدی و روناک حسین زاده و داوران بین‌المللی کشتی مانند محمد رحیم پورمطرح است.

هر ساله تعدادی از رقابت های کشوری و منطقه ای رشته های مختلف ورزشی در رده های مختلف سنی در شهر سقز برگزار می گردد.

کشتی

شهر سقز در بین شهرهای کردنشین تنها شهر دارای سبک و سیاق کُشتی خود است و دارای مشاهیر و قهرمانان ورزشی‌ای همچون عباس خاکی، حاج صابر نیلوفری، عبدالله مرادخانی، عبدالله چمن‌گلی، یوسف قادریان، سردار پاشایی، سامان پاشایی و مبین عظیمی است.

ورزش باستانی

از دوران های بسیار قدیم ورزش باستانی در میان مردمان این شهر کهن مانند سایر شهرهای قدیمی ایران جایگاه ویژه داشته است و پهلوانانی مانند خلیفه صابر نیلوفری و سیدحسن زریان را در خود پرورانده است و در سالهای اخیر همایش ها و مسابقات منطقه ای و کشوری در سقز برگزار شده است. در زمستان سال ۱۳۹۲، آزاد سی‌دوزی، جوان سقزی، در رشتهٔ پهلوانی رکورد جهانیِ میل را شکست و آن را به نام خود ثبت کرد و همینطور سلیمان ملکی در تیر ماه ۱۳۹۶ ودر سالن ورزشی ۲۰۰۰ نفره آبدرم سقز در زمان ۴ساعت و ۳۰ دقیقه موفق به جابجا کردن رکورد شنای باستانی ایران شد و موفق شد با تعداد ۷۰۰۰ شنا، رکورددار شنای باستانی ایران را بدست بیاورد

ورزش های رزمی

ورزشکاران این شهر در رشته های مختلف رزمی مانند تکواندو، کاراته، کونگ فوتوآ و موی تای در دهه های اخیر در سطح ملی و بین‌المللی موفقیت های زیادی را به دست آورده و مدال های قهرمانی را کسب نموده اند. سیده اسرا هاشمی، نیان شاه محمدی، روناک حسین زاده از جمله بانوان قهرمان رزمی کار سقز هستند. میلاد قادری کونگ فوکار قهرمان کشور، و سید کاوه حسینی، بهنام بابامیری از جمله قهرمانان موی تای و آزاد مرتضایی و فواد برجوند از جمله قهرمانان ام ام آی کیک جیتسو هستند. همچنین هیوا شاه محمدی از قهرمانان رشته جودو، مربی و داور بین‌المللی و رپیس کمیته داوران جودو ایران از نامداران اهل سقز در این رشته ورزشی می باشد

والیبال

به‌دلیل عدم امکانات لازم، به‌ویژه سالن سرپوشیده، ورزش والیبال معمولاً در فضای آزاد انجام می‌شد. این ورزش نخست در سال ۱۳۳۳ توسط افراد نظامی و غیربومی در زمین خاکی، دژبان پادگان نظامی ــ که در محل ساختمان قبلی آموزش و پرورش واقع در میدان قدس قرار داشت ــ انجام می‌شد.
سقز در ورزش والیبال همچنان موفق بوده و این موفقیت را مدیون افرادی همچون پیمان نیلوفری، جمال طهمورثی و خسرو علیمرادی است و همچنین افراد زیادی به توسعهٔ این ورزش و ترغیب نوجوانان و جوانان در سقز کمک کرده‌اند.

کوهنوردی

پناه‌گاهی به نام روش در تابستان ۱۳۸۸ با استفاده از منابع مالی مردمی کوهنوردان دوستداران ورزش کوهنوردی، در زمینی به مساحت ۶۲ متر مربع بنا شد. این بنا با استفاده از سازه‌های سیمانی مقاوم دارای ابعاد به طول ۹٫۵ عرض ۶٫۵ و ارتفاع ۲٫۴۰ می‌باشد. این پناه‌گاه در مسیر روستاهای سه‌رته‌که‌لتو، خه‌ایر، هیجانان، کس‌نزان در ارتفاع ۱۸۰۰ متری از سطح دریا واقع است. فاصلهٔ تقریبی از نزدیکترین روستا به جان‌پناه ۲ ساعت و ۳۰ دقیقه و از جان‌پناه تا قلهٔ کوه رووش حدوداً ۳۰ دقیقه می‌باشد. این پناه‌گاه دارای سرویس بهداشتی است که آب مصرفی آن توسط چشمهٔ مرمت‌شده تأمین می‌گردد. قله‌های قابل دسترسی این پناه‌گاه رووش و هه‌ماراو می‌باشند.

• 

  کوه وزنه محل پیست اسکی

• 

  دشت کمنتو

حمل و نقل

فرودگاه

پروژهٔ فرودگاه سقز در سال ۱۳۸۵ شروع شد و به‌علل مختلف مانند کمبود بودجهٔ لازم، تکمیل آن به تاخیر افتاد. اما در سال ۱۳۹۹ با بازدید مسئولان بلند پایه ایران و اختصاص بودجه کافی برای تکمیل آن در سال ۱۴۰۰ برنامه ریزی شد. این فرودگاه در مسیر سقز به مریوان و در جوار پادگان سپاه پاسداران شهرستان سقز است.

جستارهای وابسته

• فهرست کردهای اهل ایران
• فهرست کردهای اهل ایران
• سکاها
• کردستان
• تاریخ مردوخ
• حکومت اردلان

مطالعه

• آرشیو سازمان میراث فرهنگی کردستان
• تاریخ مردوخ
• آرشیو ادارهٔ میراث فرهنگی سقز
• مونوگرافی سقز، تألیف عبدالله کاوه، ۱۳۶۴
• نورالناظرین، ملا محمود باکی سقزی، سنندج، انتشارات شیخی، ۱۳۹۰
• تاریخ سقز، عمر فاروقی، سقز: محمدی
• تاریخ تمدن کرد، کامل رشادی

پیوند به بیرون

1. وبگاه فرمانداری سقز
2. وبگاه شهرداری سقز
3. مختصات و ارتفاع