مرو

این مقاله دربارهٔ شهر امروزی است. برای شهر باستانی، مرو (شهر باستانی) را ببینید.

مَرو (قرون وسطی-۱۹۳۷) مرگوش اسکندریه (دوران باستان)
یک یورت بزرگ در مرو
مَرو مکان در ترکمنستان
مختصات: ۳۷°۳۶′ شمالی ۶۱°۵۰′ شرقی
کشور	ترکمنستان
استان	مرو
حکومت
• حکیم	کاکاگلدی قربانوف
ارتفاع	۲۲۳ متر (۷۳۲ فوت)
جمعیت  (۲۰۱۰)
• کل	۱۲۶٫۰۰۰
منطقهٔ زمانی	UTC+5

مَرو (ماری) (به ترکمنی: Mary) مرکز استان مرو در ترکمنستان است و در انتهای جنوبی بیابان قره قوم و به فاصلهٔ نود مایلی شمال شرقی سرخس واقع است و از رود مرغاب (مرورود) مشروب می‌شود. بر اساس گزارش قومی جمعیتی شوروی، واحه مرو از اقوام مختلفی مانند ترکمن‌ها، ارامنه و روس‌ها و تاجیک‌ها تشکیل شده است.

تاریخ

مقالهٔ اصلی: تاریخ مرو

شهر کنونی مرو (ماری) پیشینهٔ تاریخی چندانی ندارد. این شهر توسط نیروهای روسیه تزاری در ۳۰ کیلومتری ویرانه‌های مرو (شهر باستانی) ایجاد شد. در زمان شوروی گسترش پیدا کرد و به یکی از صنعتی‌ترین شهرهای آسیای میانه تبدیل شد.

در دهه‌های نخست حکومت قاجار، مرو به دلیل قدرت‌گیری حکومت‌های مستقل در بخارا و خوارزم و همچنین گرفتاری‌های ایران در جنگ با روسیه و نبود یک عزم سیاسی قاطع در دولت مرکزی، از حیطۀ حاکمیت ایران خارج ماند. با وجود فراهم شدن زمینه‌های مناسب برای بازگرداندن مرو در دورۀ محمد شاه، دولت قاجار از این فرصت‌ها بهره نبرد و این وضعیت، زمینه‌ساز جدایی قطعی مرو در دوره‌های بعد شد.

روند جدایی مرو از ایران به تفکیک دوره

آقا محمد خان قاجار:

• حاکمان همسایه: در اواخر قرن دوازدهم هجری، در بخارا خاندان منغیت قدرت را به دست گرفتند.
• تصرف مرو: امیر معصوم شاهمراد (بنیان‌گذار حکومت منغیت) که تعصبات مذهبی شدیدی داشت و اقدامات غارتگرانه‌اش در شرق ایران را با انگیزۀ دینی توجیه می‌کرد، در حدود سال ۱۲۰۰ هـ.ق. (۱۷۸۵ م.) به مرو که تحت حکم‌روایی شاخه‌ای از ایل قاجار (عزالدینلوها) بود، حمله کرد.
• مقاومت و تخریب: مقاومت بایرام علی خان قاجار عزالدینلو درهم شکسته شد و او کشته شد. ازبک‌ها مناطق اطراف مرو را ویران و بند مرو را شکستند. اهالی مرو به بخارا یا سمرقند منتقل و اسکان داده شدند.
• واکنش ایران: آقا محمد خان که درگیر استقرار حکومت در دیگر مناطق بود، در سفرش به خراسان (۱۷۹۵ م.) نامه‌ای تهدیدآمیز به شاهمراد نوشت و خواستار بازگرداندن مرو و اسیران شد. اما در نهایت، گرفتاری‌های آقا محمد خان در شمال غرب کشور و لشکرکشی روس‌ها، مانع از اقدام عملی و نظامی او علیه بخارا شد.

فتحعلی شاه:

• زمینۀ مداخله: در دهۀ اول سلطنت فتحعلی شاه، ناصرالدین توره (فرزند شاهمراد و حاکم منصوب بخارا در مرو) که از برادرش امیر حیدر (حاکم جدید بخارا) نگران بود، از ایران یاری خواست.
• پشتیبانی ضعیف: فتحعلی شاه او را به فرزندی پذیرفت و دستور حمایت از او را به حاکم خراسان داد. اما گرفتاری ایران در جنگ با روسیه، امکان اقدام عملی و پشتیبانی جدی را از دولت ایران گرفت.
• از دست رفتن فرصت: امیر حیدر به مرو لشکر کشید و بند آن را خراب کرد. ناصرالدین به ایران پناه آورد، اما حمایت جدی ندید و سرانجام به عثمانی و سپس روسیه رفت و در همان‌جا درگذشت.
• بی‌ثباتی مرو: مرو به طور مداوم در دست بخارا باقی نماند و بارها بین حکام بخارا، خیوه و ترکمانان دست به دست شد. قوای خیوه در سال ۱۲۳۲ هـ.ق. (۱۸۱۵ م.) مرو را تصرف کردند.
• اقدام متأخر: توجه جدی دولت ایران به نواحی شمال شرقی و مأموریت عباس میرزا نایب‌السلطنه به آن مناطق، پس از رهایی از جنگ با روسیه صورت گرفت.

محمد شاه قاجار:

• وضعیت ترکمانان و خیوه: در دورۀ محمد شاه، ترکمانان مرو با خیوه ارتباط نزدیکی داشتند. با این حال، ترکمانان مرو حاکم منصوب خیوه را کشتند و نگران انتقام بودند. این امر زمینه‌ای برای گرایش مجدد آنها به سوی دولت ایران فراهم کرد.
• واکنش ایران: آصف‌الدوله (حاکم خراسان) رؤسای ترکمن مرو را تحریک به ضدیت با بخارا کرد و برخی از سران آنها را به تهران فرستاد.
• سفارت عباسقلی خان: عباسقلی خان سفیر ایران به بخارا فرستاده شد. او در مرو با سران ترکمن که اظهار بندگی و جان‌نثاری نسبت به دولت ایران می‌کردند، ملاقات کرد. امیر بخارا نیز در برابر درخواست ایران برای پس گرفتن مرو، آمادگی خود را برای واگذاری آن در صورت اقدام عملی ایران اعلام کرد.

در نتیجه، با وجود زمینه‌های بسیار مناسب (آمادگی ترکمانان و آمادگی نسبی بخارا برای واگذاری)، اقدام جدی و عملی از سوی دولت ایران برای تصرف و اعمال حاکمیت در مرو صورت نگرفت.

نگارخانه

• 
  یادبود میگ در مرو
• 
  بازاری در مرو، ۱۹۹۲
• 
  بازاری در مرو، ۱۹۹۲
• 
  بازاری در مرو، ۱۹۹۲
• 
  یک ایستگاه اتوبوس در مرو، ۱۹۹۲
• 
  عروسی در مرو، ۱۹۹۲
• 
  چند زن در مرو، ۱۹۹۲
• 
  بازاری در مرو، ۱۹۹۲
• 
  مردی در مرو، ۱۹۹۲

منابع

• بختیاری، سعید (۱۳۸۵). اطلس جامع گیتاشناسی ۸۶–۸۵. تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی. ص. ۹۶. شابک ۹۶۴۳۴۲۲۰۰۳.
• بختیاری، سعید (۱۳۷۸). اطلس کامل گیتاشناسی: سیاسی، طبیعی، اقتصادی. تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی. ص. ۹۶. شابک ۹۶۴۶۲۴۱۲۷۱.
• بختیاری، امیرحسین (۱۳۹۸). اطلس جامع جغرافیایی ایران و جهان. تهران: انتشارات ایرانشناسی. ص. ۱۲۸. شابک ۹۷۸۶۰۰۸۳۵۱۱۷۷.
• واحد پژوهش و تألیف مؤسسه گیتاشناسی (۱۳۷۸). راهنمای کشورهای مستقل مشترک‌المنافع و جمهوریهای بالتیک. تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی. ص. ۳۵۲. شابک ۹۶۴۶۲۴۱۲۳۹.
• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Mary, Turkmenistan». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۳ مارس ۲۰۱۴.
• بوشاسب گوشه، فیض الله. (؟). «مرو در نخستین دهه‌های حکومت قاجار». پژوهش‌نامۀ تاریخ، سال سوم (شمارۀ نهم)