مرداد

برای دیگر کاربردها، مرداد (ابهام‌زدایی) را ببینید.

مرداد یا اَمُرداد (در فارسی افغانستان:اسد)، پنجمین ماه سال خورشیدی و ۳۱ روزه است. در این تقویم مرداد از روز ۱۲۵م سال شروع شده و تا روز ۱۵۵م سال را شامل می‌شود و دومین ماه تابستان و ماه میانه این فصل است. برج فلکی مردادماه برج اسد (شیر) است.

در گاه‌شماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه پنجم گاه‌شماری اوستایی نو برگرفته شده‌است. در گاه‌شماری زرتشتی هفتمین روز هر برج نیز امردادروز نام دارد و در امردادروز از امردادماه، جشن امردادگان برگزار می‌شود. ایزد این ماه امشاسپندبانواَمِرتات است.

امرتات، در اسطوره‌های ایرانی و زرتشتی، ششمین امشاسپند و نگهبان گیاهان و رستنی‌هاست و نماد پایندگی و بی‌مرگی است.

واژه یابی

مرداد در اوستا به صورت Amərətāt به معنی «زندگی جاودان، بی مرگی» آمده‌است و ترکیبی است از a منفی ساز و ریشه «mŗta» به معنی مردن؛ در فارسی میانه به صورت amaurtat/amaurdad به کار رفته است. این واژه سه بخش دارد:

1. پیشوند اَ (a) که سرواژه، برای نفی معنی می‌آید.
2. ریشهٔ اوستایی مَر (mar) به معنی مرگ و مردن
3. پسوند تات (tat).
4. مرداد به معنی مرگ اما امرداد به معنی بی مرگی و جاودانگی است.

تیمه صورت ودایی amŗta را به معنی «زندگی، نیروی زندگی» می‌داند و البته نشان می‌دهد که در ودا amŗta به معنی «بی مرگی» هم است، خود واژهٔ mŗtá «مرگ» در ودا تنها یکبار به کار رفته و صورت amŗta نیز بعد از مدتی کاربرد خود را از دست داده است.

صورت فارسی باستان این ماه در گاهشماری هخامنشی به کار نرفته و تنها نوشتهٔ ایلامی آن در دست است. نگارش ایلامی آن به طور معمول tur-na-ba-zí-iš و یا tur-na-ba-iz-zí-iš است. اما یکبار به صورت du-ur-na-ba-zí-iš به کار رفته است و هینتس صورت فارسی باستان آن را به صورت *drnabājiš بازسازی می‌کند و آنرا برگرفته از *drna- قس. اوستایی dǝrǝnā- «دریدن، شکافتن، از هم جدا کردن» که در واژهٔ فارسی «درو» نیز باقی‌مانده است و bāji- «باژ، باج» می‌داند و در کل معنی «[ماه] باجگیری درو» از آن استنباط می‌کند. با رشد کشاورزی و تأثیراتی که این شیوهٔ معاش در زندگی این مردم گذارد، تصور ماهی که در گاهشماری فارسی باستان با این امر مربوط بوده باشد و در ماه پنجم به برآورد محصول درو نشده بپردازند و بر آن مالیات ببندند، تصوری دور از ذهن نیست و پیر بریان حتی لزوم آنرا در تقویم کشاورزی ناگزیر می‌داند. از همین رو تصور اینکه نام ماه پنجم در واقع نامی ساختگی در ارتباط با امور اداری و اقتصادی هخامنشیان، احتمالاً بر اساس الگویی بابلی باشد، بسیار محتمل است.

رویدادها

• ۱۳۵۸ - اعلان آزادی ولایت پنجشیر.

مناسبت‌ها

• ۷ - جشن امردادگان
• ۱۰ - جشن چله تابستان
• ۱۴ - سالروز پیروزی انقلاب مشروطهٔ ایران

زادروزها

• مرتضی پاشایی آهنگساز و خواننده
• انوشیروان روحانی آهنگساز، موسیقی‌دان، نوازندهٔ پیانو، ارگ و آکاردئون.
• منیرو روانی پور: ۱۳۳۳، بوشهر - داستان‌نویس ایرانی.
• داریوش ارجمند: ۱۳۲۳، تهران - بازیگر.
• مسعود کیمیایی: ۱۳۲۰، تهران - کارگردان و فیلمنامه‌نویس.
• محمود دولت‌آبادی: ۱۳۱۹، دولت‌آباد سبزوار - نویسنده و رمان نویس، او نویسنده رمان مشهور کلیدر است.
• علی حاتمی: ۱۳۲۳، تهران - فیلم نامه نویس و کارگردان.
• کارل گوستاو یونگ روانپزشک سوئیسی
• کارل پوپر فیلسوف علم، منطق دان، ریاضی‌دان و اندیشمند اتریشی-انگلیسی.
• ناپلئون بناپارت امپراتور فرانسه.
• آروین شرودینگر فیزیکدان اتریشی.
• آلفرد هیچکاک کارگردان بریتانیایی.
• نیل آرمسترانگ فضانورد آمریکایی.
• آلدوس هاکسلی نویسندهٔ بریتانیایی.
• جرج برنارد شاو نویسنده ایرلندی.
• فیدل کاسترو رهبر انقلاب کوبا.
• بنیتو موسیلینی روزنامه‌نگار، سیاستمدار و رهبر ایتالیای فاشیست طی دوران جنگ جهانی دوم.
• آرنولد شوارزنگر قهرمان پرورش اندام، بازیگر، سیاستمدار.
• استنلی کوبریک کارگردان آمریکایی. (۴ امرداد مصادف با ۲۶ جولای)
• الکسی دو توکویل
• پیر بوردیو جامعه‌شناس و مردم شناس فرانسوی.
• ارنست کاسیرر فیلسوف آلمانی.
• جیمز هتفیلد آهنگساز آمریکایی (متالیکا).
• داریوش فرضیایی (عمو پورنگ): ۱۳۵۲، تهران - مجری تلویزیونی
• شقایق فراهانی: ۱۳۵۱، تهران - بازیگر ایرانی.
• مهدی مهدوی کیا: ۱۳۵۶، تهران (شهر ری) - بازیکن تیم ملی فوتبال ایران.
• سیروان خسروی: ۱۳۶۱، خواننده، آهنگساز و تنظیم کننده اهل ایران
• حسن جوهرچی: ۱۳۴۷، تهران - بازیگر سینما و تلویزیون
• امین زندگانی: ۱۳۵۱، تهران - بازیگر سینما.
• سید جواد رضویان: ۱۳۵۳ - بازیگر سینما و تلویزیون.
• پوپک گلدره: ۱۳۵۰، تهران - از هنرپیشه‌های ایرانی بود.
• محسن چاوشی: ۱۳۵۸، خرمشهر - ترانه سرا، آهنگساز و خواننده پاپ.
• حسین محجوب: ۱۳۲۷، رشت - کارگردان، نویسنده و بازیگر سینما.
• ترانه مکرم: ۱۳۵۹، تهران - ترانه‌سرای.
• لیلا اوتادی: ۱۳۶۲، تهران - بازیگر سینما و تلویزیون.
• شراره رخام: ۱۳۵۰، تهران شراره رخام - بازیگر ایرانی.
• نیما شاهرخ شاهی: ۱۳۶۰، تهران - بازیگر.
• امین تارخ: ۱۳۳۲، شیراز - بازیگر تئاتر و سینما.
• شهریار پرهیزکار: ۱۳۴۳، تهران - قاری ایرانی.
• مازیار معاونی: ۱۳۵۳، تهران - پزشک، شاعر، منتقد سینمایی و مترجم آثار نمایشی.
• رضا صادقی: ۱۳۵۸، بندرعباس - خواننده موسیقی پاپ.
• عارف عارف کیا: ۱۳۱۹، میانه - خواننده موسیقی پاپ ایرانی.
• ابوالحسن تهامی نژاد :۱۳۱۷، تهران - گوینده و مدیر دوبلاژ.
• سید محمد موسوی :۱۳۶۶، دزفول - مدافع تیم ملی والیبال ایران.
• الناز حبیبی :۱۳۶۸، تهران - بازیگر سینما و تلویزیون.

‏* یغما گلرویی :۱۳۵۴، ارومیه - شاعر، نویسنده، عکاس

درگذشت‌ها

• ۲ - احمد شاملو ۱۳۷۸ خورشیدی در تهران.
• ۴ - رضا شاه: ۱۳۲۳ خورشیدی در ژوهانسبورگ.
• ۵ - محمدرضا شاه: ۱۳۵۹ خورشیدی در قاهره.

جستارهای وابسته

• امرتات