مرداد

برای دیگر کاربردها، مرداد (ابهام‌زدایی) را ببینید.

مرداد یا اَمُرداد (در فارسی افغانستان: اَسَد) پنجمین ماه گاهشماری خورشیدی است. مرداد با طول ۳۱ روز دومین ماه تابستان است. برج فلکی مردادماه برج اسد (شیر) است.

در گاه‌شماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه پنجم گاه‌شماری اوستایی نو برگرفته شده‌است. در گاه‌شماری زرتشتی هفتمین روز هر برج نیز مردادروز نام دارد و در مردادروز از مردادماه، جشن اَمُردادگان برگزار می‌شود. ایزد این ماه امشاسپندبانواَمِرتات است.

امرتات، در اسطوره‌های ایرانی و زرتشتی، ششمین امشاسپند و نگهبان گیاهان و رستنی‌هاست و نماد پایندگی و بی‌مرگی است.

واژه‌شناسی

مرداد در اوستا به صورت Amərətāt به معنی «زندگی جاودان، بی مرگی» آمده‌است و ترکیبی است از a منفی ساز و ریشه «mŗta» به معنی مردن؛ در فارسی میانه به صورت amaurtat/amaurdad به کار رفته‌است. این واژه سه بخش دارد:

1. پیشوند اَ (a) که در پهلوی سرواژه، برای نفی معنی می‌آید.
2. ریشهٔ اوستایی مَر (mar) به معنی مرگ و مردن
3. پسوند تات (tat).
4. مرداد به معنی مرگ اما امرداد به معنی بی مرگی و جاودانگی است.

تیمه صورت ودایی amŗta را به معنی «زندگی، نیروی زندگی» می‌داند و البته نشان می‌دهد که در ودا amŗta به معنی «بی مرگی» هم است، خود واژهٔ mŗtá «مرگ» در ودا تنها یکبار به کار رفته و صورت amŗta نیز بعد از مدتی کاربرد خود را از دست داده‌است.

صورت فارسی باستان این ماه در گاهشماری هخامنشی به کار نرفته و تنها نوشتهٔ ایلامی آن در دست است. نگارش ایلامی آن به‌طور معمول tur-na-ba-zí-iš یا tur-na-ba-iz-zí-iš است. اما یکبار به صورت du-ur-na-ba-zí-iš به کار رفته‌است و هینتس صورت فارسی باستان آن را به صورت *drnabājiš بازسازی می‌کند و آن را برگرفته از *drna- قس. اوستایی dǝrǝnā- «دریدن، شکافتن، از هم جدا کردن» که در واژهٔ فارسی «درو» نیز باقی‌مانده‌است و bāji- «باژ، باج» می‌داند و در کل معنی «[ماه] باجگیری درو» از آن استنباط می‌کند. با رشد کشاورزی و تأثیراتی که این شیوهٔ معاش در زندگی این مردم گذارد، تصور ماهی که در گاهشماری فارسی باستان با این امر مربوط بوده باشد و در ماه پنجم به برآورد محصول درو نشده بپردازند و بر آن مالیات ببندند، تصوری دور از ذهن نیست و پیر بریان حتی لزوم آن را در تقویم کشاورزی ناگزیر می‌داند. از همین رو تصور اینکه نام ماه پنجم در واقع نامی ساختگی در ارتباط با امور اداری و اقتصادی هخامنشیان، احتمالاً بر اساس الگویی بابلی باشد، بسیار محتمل است.

رویدادها

• ۱۲۸۵ - پیروزی انقلاب مشروطه ایران
• ۱۳۳۲ - کودتای ۲۸ مرداد و سقوط دولت محمد مصدق
• ۱۳۵۸ - اعلان آزادی ولایت پنجشیر

زادروزها

• داریوش ارجمند: ۱۳۲۳ - بازیگر
• منیرو روانی پور: ۱۳۳۳ - داستان‌نویس ایرانی
• منصور: ۱۳۵۰ - آهنگساز و خواننده
• آروند دشت آرای: ۱۳۶۰ - کارگردان و طراح صحنه
• پیام لاریان: ۱۳۶۰ - نویسنده و کارگردان
• مرتضی پاشایی: ۱۳۶۳ - آهنگساز، نوازنده و خواننده
• مسعود کیمیایی: ۱۳۲۰ - کارگردان و فیلمنامه‌نویس
• محمود دولت‌آبادی: ۱۳۱۹ - نویسنده و رمان‌نویس
• علی حاتمی: ۱۳۲۳ - فیلم نامه‌نویس و کارگردان
• داریوش فرضیایی: ۱۳۵۲ - مجری تلویزیونی
• شقایق فراهانی: ۱۳۵۱ - بازیگر ایرانی
• مهدی مهدوی کیا: ۱۳۵۶ - بازیکن ایران
• سیروان خسروی: ۱۳۶۱ - خواننده و آهنگساز
• حسن جوهرچی: ۱۳۴۷ - بازیگر سینما و تلویزیون
• الیکا عبدالرزاقی:۱۳۵۸ - بازیگر سینما و تلویزیون
  • پوپک گلدره: ۱۳۵۰ - بازیگر
• محسن چاوشی: ۱۳۵۸ - ترانه‌سرا، آهنگساز و خواننده پاپ
• حسین محجوب: ۱۳۲۷ - کارگردان، نویسنده و بازیگر سینما
• ترانه مکرم: ۱۳۵۹ - ترانه‌سرا
• لیلا اوتادی: ۱۳۶۲ - بازیگر سینما و تلویزیون
• شراره رخام: ۱۳۵۰- بازیگر ایرانی
• نیما شاهرخ شاهی: ۱۳۶۰ - بازیگر
• امین تارخ: ۱۳۳۲ - بازیگر تئاتر و سینما
• شهریار پرهیزکار: ۱۳۴۳ - قاری ایرانی
• مازیار معاونی: ۱۳۵۳ - پزشک، شاعر، منتقد سینمایی و مترجم
• رضا صادقی: ۱۳۵۸ - خواننده
• عارف عارف کیا: ۱۳۱۹ - خواننده ایرانی
• ابوالحسن تهامی نژاد: ۱۳۱۷ - گوینده و مدیر دوبلاژ
• محمدرضا گرایی:۱۳۷۵ - کشتی گیر
• سید محمد موسوی: ۱۳۶۶ - بازیکن والیبال
• الناز حبیبی :۱۳۶۸ - بازیگر سینما و تلویزیون
• ویدا جوان :۱۳۶۵ بازیگر سینما و تلویزیون
• یغما گلرویی :۱۳۵۴ - شاعر، نویسنده، عکاس
• رضا رشید پور :۱۳۵۴ - مجری، تهیه‌کننده، بازیگر، کارگردان

درگذشت‌ها

• ۲ - احمد شاملو: ۱۳۷۹
• ۴ - رضا شاه: ۱۳۲۳
• ۵ - محمدرضا شاه: ۱۳۵۹
• ۶ - عزت‌الله انتظامی: ۱۳۹۷

مناسبت‌ها

1. جشن مردادگان
2. جشن چله تابستان