بازار بزرگ تهران

بازار بزرگ تهران
نام	بازار بزرگ تهران
کشور	ایران
استان	استان تهران
شهرستان	تهران
اطلاعات اثر
کاربری	بازار، مجموعه تاریخی
دیرینگی	دوره صفوی
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۱۵۴۰
تاریخ ثبت ملی	۲ آبان ۱۳۵۶
	بازار بزرگ تهران مکان در ایران

بازار بزرگ تهران یک بازار در منطقه ۱۲ در مرکز شهر تهران است. این بازار تاریخی به چندین راسته به طول بیش از ده کیلومتر تقسیم شده که هر کدام در نوعی کالا تخصص دارند و همچنین دارای چندین ورودی است. شکل کلی این بازار به فرم ذونقه‌ای به مساحت حدود ۱۱۰ هکتار است که در آن، حدود ۶۰ هزار واحد تجاری فعال هستند.^[۱]

بازار تهران علاوه بر مغازه‌، دارای چندین مسجد، کاروانسرا و بانک نیز هست. دسترسی به بازار تهران با مترو، از شمالغرب در ایستگاه پانزده خرداد، از غرب در ایستگاه خیام و از جنوب‌شرق در ایستگاه مولوی شدنی است.

پیشینه

در منابع تاریخی نمی‌توان ردپایی دقیق از زمان شکل‌گیری بازار تهران یافت، ولی با توجه به اینکه مجموعهٔ چند آبادی در کوهپایهٔ البرز به فرمان شاه تهماسب صفوی با ساخت حصاری از خشت خام به دورشان تبدیل به شهر تهران شدند (۹۶۱ق)، شکل‌گیری بازار تهران با یک فرم نسبتاً منظّم را هم می‌توان به همان زمان نسبت داد.

نقشه‌ای که به نام سروان نازکوف (نقشه‌بردار روس) مشهور است، اولین نقشهٔ شهر تهران به حساب می‌آید. با دقت در این نقشه (ترسیم بصورت کروکی در ۱۸۲۶ میلادی، سال سی‌اُم سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار)، موقعیت حدودی بازار تهران را به تفکیک بخش‌های سرپوشیده و روبازش، کاروانسراها، مسجدها و کلیساها و کنیسه‌ها، امامزاده‌ها، مدرسه‌ها، عمارت‌ها، باغ‌ها، حمام‌ها و آب‌انبارهایش می‌توان دید. نقشه‌ای دیگر که به نقشهٔ کِرشیش (به نام سرتیپ کرشیش، استاد اتریشی دارالفنون) مشهور است، حدود سه دهه پس از نقشهٔ نازکوف کشیده شده و اولین نقشهٔ دقیق با ذکر نام مکان‌ها و مالکین خانه‌های تهران است. در این نقشه (ترسیم ۱۸۵۸م، یازدهمین سال سلطنت ناصرالدین‌شاه) نه‌تنها ریز به ریز بازار تهران در آن روزگار را می‌توان دید، بلکه مرز جداسازی محله‌های تهران و نام محلهٔ بازار قابل مشاهده است. در نقشه‌ٔ نجم‌الدوله (به‌ نام عبدالغفار نجم‌الدوله، مدرس دارالفنون) هم که بیش از سه دهه بعد را نشان می‌دهد، اوج رونق بازار تهران در دورهٔ ناصری و نیز تغییرات شگرف بافت جمعیتی آن را می‌توان دید.

هستهٔ اولیهٔ شکل‌گیری بازار تهران را می‌توان اتصال دروازهٔ شاه‌عبدالعظیم در جنوب حصار شهر و دروازه‌ٔ ارگ در میانهٔ آن به حساب آورد. در سراسر طول این مسیر منحنی، کاروانسراهایی ساخته شده بودند که محل بارانداز کالاها و نیز شب‌مانی مسافران و مرکب‌هایشان بودند. همچنین راسته‌هایی دیگر، این راستهٔ اصلی را قطع می‌کردند که در آنها تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان کالاهای گوناگون فعالیت می‌کردند که امروز نام شغل فراموش‌شدهٔ آنها (بزازها، کفاش‌ها، آهنگران، دباغ‌ها و...) را روی راسته‌های بازار می‌توان دید.^[۲]

موقعیت

این بازار در میان خیابان‌های مولوی در جنوب، مصطفی خمینی در شرق، پانزده خرداد در شمال و خیام در غرب قرار گرفته‌است. در تقاطع این خیابان‌ها میدان محمدیه، چهارراه مولوی، چهارراه سیروس و چهارراه سرچشمه قرار گرفته‌اند.

بخش‌های بازار تهران

بازار تهران
سراها	رویال گذر - لوطی صالح - اوت وحید - اباچی - ابوتراب - اتحاد - احمدی - اربابی - آزادی - اسلامی - اعظم - افراشته - افسر - اقبال - اکبریه - امیرکبیر - امین اقدس - انقلاب - ایوبیان - با تقوی - بابک - بازرگانان - بهار - بهنودی - بوعلی - بیهقی نو - پارسا - پارک - پایدار - پیروز - تقی‌زاده - تکیه - تهرانچی - توکلی - تیموری - جلیلی - جمهوری - جنتی - جواهریان - جوریز - چهاربازار - چهل‌تن - حاج ملاعلی کنی - حاج نادعلی -موسوی حاج‌حسن - حاجی حسن اول - حاجی حسن دوم - حاجی زمان - حافظ - حجاز - حدید - حریری - حسن‌نژاد - حمام قبله - خالقی - خدایی - خرم - خوانساری‌ها - خورشید - دالان‌دراز - دشتی - دلگشا - دوستعلی‌خان - رازی - راستی - رحیمیه ۱ - رحیمیه ۲ - رحیمیه ۳ - روحانی - روحانی قدیم (اخلاقی) - روحیه - روغنی‌ها - سادات - ساعتچی - سجاد - سعادت - سلاحی - سلطانیون - سلیقه - سلیمانی - سید محسن آهنگی - شکروی - شکروی جدید - شیخ جعفر - شیرازی - صادقیه - صدر - صدریه - صدیق - صلحی - صمدیه - ضرابی - ضیافت - عادلی - عالی نو - عباسی - سرای عبدالوهاب در بازار مسگرها - عدل اسلامی - عربزاده - عزیزیان - عطاران - غرب - غفاری - فتاح - فرزانه - فولاد - قائم بزرگ - قائم کوچک - قدیانی - قیصر - کرباسی - کرمی - کیهان - گردن‌کج - گلستان - گلشن - گلشن‌شکن - لاله - ماشاءالله - ماهرو - محمدی - محیط - مریم - مستوفی - مشکات - مصباح - ملی - ممتاز - منصور - مهدی - مهدی‌زاده - موسوی مهر - میر علی‌نقی - میرزا اسماعیل - میرزاعباس - ناصری - نقالخانه - نو قزوینی‌ها - نواب - نور - نیازی - وحید - وزیری - وهابیه - یزدی‌ها - یمین
پاساژها	موثقی- ۱۱۰ - احمدی - ارباب‌زاده - آرش - آزادی - اسلامیه - اقدسیه - امیر - آنتیک - آهن - ایدئال - ایده‌آلی - ایران‌یراق - برقعی - بری - بهبهانی - بهرامی - بوستان - پردیس - تجارت - جعفری - جهان - جوادیون - جواهریان - حاتمی - حضرتی - حمید - دربنده - دیانت - رحمتی - رحیمی - رز - رضا - زاد - زمرد - سعادت - سعید - سیدجعفر - شیرازی - شریف - شمس - شناور - شهرابی - شیروانی - صدف - صدقیانی - صفا - صنایع - ظفر - عادلی - عظیمی - علوی - علی کراچیان - غنی‌آبادی - فجر - فرد حسینی - قادری - قدسی - قیصریه - کاشانی - کاشی‌ها - کامیاب - کاووسی - کلاهدوز - کمالی - کمیلیان - کویتی‌ها - کویتی‌های جدید - گل‌ها - لطفی‌پور - مباشر - مسعود - منصور - مهتاش - موقوفه خازن الملک آهنگی- میلاد - ناصر - نصیری - نور - نیکبخت - وحدت - وطن - وین - یکتا مو
بازار و بازارچه	امیر -بازار حلبی‌سازها- آهنگران - بزرگ - بین‌الحرمین - پردیس - پرسپولیس - خلیج فارس - خیاط‌ها - دروازه نو - دوبی - رضا - زرگرها - زید - سرپولک - طوسی - عباس‌آباد - قیصریه - کفاش‌ها - کیش - کیلوئی‌ها - لوازم تحریر - مسجد جامع - مسگرها - ملی - نجارها - نوروزخان (پله نوروزخان-چهار سوق بزرگ) - نیک-جواهری کتابخانه و زورخانه بازار حلبی‌سازها
مرکز و مجتمع تجاری	احسان - ایران - پوشاک کویتی‌ها - تندیس - توحید - حافظ - خیام - دلشاد - سرپولک - صداقت - قائم - کارآمد - گلستان - محمد - میلاد
تیمچه‌ها	باوفا - توجه - حاجی ابوتراب - فرد -حاجب الدوله
دالان‌ها	سوم - توتون‌فروشان

پرستشگاه‌های بازار تهران

بازار بزرگ تهران دارای ۶۴ مسجد (همگی برای شیعیان)^[۳] و یک کلیسا (تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس) است. از این ۶۴ مسجد، قدیمی‌ترین آن مسجد جامع است که بنیاد آن را به دوران آل بویه نسبت می‌دهند^[۴] و بزرگترین‌ آنها، مسجد شاه بوده که یادگار دوران فتحعلی‌شاه قاجار است. در بازار تهران، سه امامزاده هست؛ در شمال‌غرب آن، زید و کمی آن‌سوتر، سید ولی و در جنوب‌شرق آن، سید اسماعیل.^[۵]