پاییز

برای دیگر کاربردها، پاییز (ابهام‌زدایی) را ببینید.

در پاییز رنگ برگ درختان تغییر می‌کند

پاییز یا خَزان یکی از چهار فصل اقلیم متعدل است. در نیمکرهٔ شمالی با برج‌های میزان، عقرب و قوس؛ ماه‌های مهر، آبان و آذر برابر است.

پاییز از نظر ستاره‌شناختی بین دو نقطهٔ اعتدال پاییزی و انقلاب زمستانی است. از نظر گاهشماری هجری خورشیدی، در روز یکم مهر آغاز می‌شود و تا پایان آذر ادامه می‌یابد.

بر پایه تقویم میلادی فصل پاییز در اصل در نیمکره شمالی جهان در حدود ۲۳ سپتامبر (۱ مهر) و در نیمکره جنوبی پیرامون ۲۱ مارس (۱ فروردین) آغاز می‌شود. زمان پایان آن در نیمکره شمالی ۲۱ دسامبر (۳۰ آذر) و در نیمکره جنوبی ۲۱ ژوئن (۳۱ خرداد) است.

هرچند به‌خاطر مسائل عملی آغاز پاییز را در تقویم‌ها اول سپتامبر در نیمکره شمالی و اول مارس در نیمکره جنوبی قرار داده‌اند. پایان آن را نیز به ترتیب اول دسامبر و اول ژوئن مقرر کرده‌اند^{[نیازمند منبع]}.

به هنگام پاییز بسیاری از انواع گیاهان برگ‌های خود را از دست می‌دهند و به‌اصطلاح خزان می‌کنند. دمای هوا نیز در فصل پاییز تا اندازه زیادی پایین‌تر از تابستان است. در پاییز، روزها کوتاه‌تر و شب‌ها طولانی‌تر می‌شوند. در بخش‌هایی از جهان در این فصل میزان بارش زیاد تر می‌شود.

کلمه انگلیسی autumn (پاییز) از کلمه فرانسوی "automne" گرفته شده‌است و استفاده از آن برای نام این فصل از قرن شانزدهم میلادی رایج شد. نام fall هم که در آمریکای شمالی برای این فصل استفاده می‌شود احتمالاً از عبارت fall of the leaves (برگ ریزان) گرفته و خلاصه شده‌است.

واژه پادیز (پادێز pādēz) در پارسی میانه به معنی پاییز بوده که آنرا به زمستان و یا خرمن مربوط دانسته‌اند. این واژه به چم گردآوری و جمع کردن است که اوستایی آن چنین است: Paitidaeza. احتمالا به این خاطر به معنای گردآوری و جمع کردن آمده است که واپسین فرصت اندوختن آذوقه پیش از فرارسیدن زمستان است یا اینکه واپسین فرصت جمع آوری خرمن است، چون آخرین خرمن های کشاورزان در پاییز گردآوری می شود. ^[۱]

روز اعتدال پاییزی را در ایران از دیرباز جشن می‌گرفته‌اند. این جشن که در روز مهر از ماه مهر برگزار می‌شود جشن مهرگان نام دارد.

در ادبیات[ویرایش]

به دلیل لطافت رنگ‌ها و گوناگونی آن‌ها، و نیز اهمیت فصل پاییز به عنوان مرحلهٔ گذار از تابستان گرم به زمستان سرد، پاییز همواره الهام‌بخش هنرمندان، شاعران، و ادیبان بوده است.^{[نیازمند منبع]}

در ادبیات ایران، اشاره‌های فراوانی به پاییز شده است. مولوی، حافظ، و سعدی از جمله شاعران کلاسیک پارسی هستند که خزان را در تقابل با بهار به تصویر می‌کشند. مولوی خزان را نابودکننده زیبایی‌ها و نیست کننده برگ‌ها می‌داند. به گفته وی:

در خزان آن صدهزاران شاخ و برگ

در هزیمت رفته در دریای مرگ

فروغ فرخ‌زاد، شهریار نیز در شعر خود، پاییز را فصل اندوه و مرگ می‌دانند.^{[نیازمند منبع]} مهدی اخوان ثالث در شعری با عنوان پاییز در مجموعهٔ زمستان، آن را «پادشاه فصل‌ها» نامیده: «باغ بی‌برگی که می‌گوید که زیبا نیست؟»^[۲]