دین‌کرد

دینْ‌کَرد یا دین‌کَرت کتاب سترگی است به زبان پارسی میانه (پهلوی)، که آن را به‌درستی «دانشنامهٔ مَزْدَیَسْنی» یا «درسنامهٔ دین مزدایی (زرتشتی)» خوانده‌اند. واژهٔ «دینْکرد» (Dēnkard در پارسی میانه) را می‌توان به «کرده‌ها (کارها)ی دینی» و نیز «نوشتهٔ دینی» برگردانید.

این گردآوردهٔ بزرگ خود دارای ۹ نَسک (جلد) است، که از آن میان نسک‌های نخست و دوم و نیز پاره‌ای از نسک سوم آن به دستان ما نرسیده است. «دینْ‌کرد» فراهم آمده از نوشته‌هایی است که زمان نگارش و نیز نویسندگان آنها سراسر شناخته نیستند، و نسکی که در دستان ماست بر پایهٔ این نوشته‌ها در سده‌های نهم و دهم پس از میلاد به دست دو تن از دانشمندان و فرهیختگان تاریخ فرهنگ ایران‌زمین، به نام‌های آذرفَرْنْبَغِ فرخزادان و آذربادِ امیدان گردآوری و سامان‌بندی (تنظیم) شده است. آذرفَرْنْبَغِ فرخزادان همان فرزانه‌ای است که در دربار مأمون، خلیفهٔ عباسی، با یک مانوی به اسلام گرویده به گفتگو پرداخت و از این گفتگو پیروز بیرون آمد. (ماتیکانِ گُجَستکْ اَبالیش)

در این دانشنامه که بهرام فره‌وشی آن را «یک دانش‌نامهٔ دینی و علمی»، و فریدون فضیلت آن را «گرانْسنگ‌ترین بُنْ‌نوشتِ پهلوی از دانایان پیشین» می‌خواند، در زمینه‌های زیر سخن به میان آمده‌است: الهیات، فلسفه، اسطوره‌شناسی، کلام، عرفان، اخلاق، آداب دینی، زندگانی زرتشت، پیدایش جهان، حقوق، سیاست، شهرداری و کشورداری، منطق، ریاضیات، هندسه، فیزیک، اخترشناسی، پزشکی، و دانش‌ها و شاخه‌های دیگر.

این اثر دانشنامه‌ای عظیم با ۱۶۹ هزار واژه است که در سدهٔ نهم تدوین شده است. دو کتاب نخستین از نه کتاب آن گم شده است. کتاب سوم که بزرگ‌ترین بخش دینکرد است و تقریباً نیمی از کل اثر را تشکیل می‌دهد مجموعه‌ای از مقالات و آموزه‌های در موضوعات مختلف است که طبق عنوان هر بخش "از دیدگاه دینِ بهی" عرضه شده است. کتاب چهارم کوچک‌ترین بخش دینکرد و شامل عبارات و مطالب گزیده‌ای از یک آئین‌نامۀ ساسانی است. کتاب پنجم حاوی پاسخ‌های آذرفرنبغ به پرسش‌های دینی فردی به نام یعقوب خالِدان است که به دنبال آگاهی از دین بهی بوده است. کتاب ششم مجموعه‌ای از اندرزهای حکمی دربارهٔ تبیین اخلاقی است. کتاب هفتم دربردارندهٔ زندگی‌نامۀ زرتشت است که بعدها در زراتشت‌نامۀ زرتشت بهرام پژدو نقل شده است. کتاب هشتم حاوی خلاصه‌ای مهم از ۲۱ نسک اصلی اوستاست. کتاب نهمِ دینکرد تفسیر پهلویِ سه نسکِ گمشدۀ اوستاست. این کتاب، مانند تمام متون زند یا متونی که منبع اصلی آنها زند است، دارای شماری واژه و تفسیر آنهاست که فقط ترجمه‌های پهلوی یا شکل‌های پهلوی‌شدۀ کلماتِ اوستایی است.

کتاب دینکرد نخستین بار توسط دستور پشوتن بهرام سنجانا و بعدها پسرش سهراب تصحیح و منتشر شد. پس از او دهنجیشاه مهرجیبهای مَدَن متن مصحح را در دو جلد به چاپ رساند. در سال ١٩۶۶ مارک درسدن چاپ عکسی کامل‌ترین نسخۀ خطی دینکرد را منتشر کرد.

منابع

• فضیلت، فریدون (۱۳۸۱). کتابِ سومِ دینْکرد (درسْنامهٔ دینِ مزدایی): آراستاری، آوانویسی، یادداشت‌ها و ترجمه. تهران: انتشارات فرهنگ دهخدا.

• de Menasce، Jean Pierre (۱۹۵۸). Une Encyclopédie mazdéenne, le Dēnkart. Paris: Presses universitaires de France.

• Shaked، Shaul (۱۹۷۹). The Wisdom of the Sasanian Sages (Dēnkard VI). Colorado, Boulder: Westview Press.

• Gignoux, Philippe (1994). "DĒNKARD". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). Retrieved 24 October 2025.

پیوند به بیرون

ترجمهٔ انگلیسی دین‌کرد