آذر بیگدلی

آذر بیگدلی
نام اصلی	لطفعلی‌بیک
زادروز	۱۱۳۴ (قمری) ۱۱۰۱ خورشیدی اصفهان،
پدر و مادر	آقاخان بیگدلی شاملو
مرگ	۱۱۹۵ (قمری) ۱۱۶۰ خورشیدی قم،
ملیت	ایرانی
جایگاه خاکسپاری	قم
لقب	آذر
پیشه	شاعر، تذکره‌نویس و ادیب
کتاب‌ها	تذکره آتشکده یا آتشکده آذر منظومه یوسف و زلیخا

آذر بیگدلی، لطفعلی بیگ شاملو (۱۱۳۴-۱۱۹۵ق/۱۷۲۲-۱۷۸۱م)، شاعر و تذکره‌نویس سدهٔ دوازدهم هجری.

زندگی

لطفعلی‌بیک (آذر) بیگدلی، (پسر آقاخان بیگدلی شاملو) در اصفهان به دنیا آمد. در ایّام کودکی او به سبب بروز فتنهٔ محمود افغان خانواده‌اش به ناچار از اصفهان به قم مهاجرت کرد؛ و پس از ۱۴ سال زندگی در قم با پدر خود که به حکومت لار منصوب شده بود، به فارس رفت، ولی ۲ سال بعد، پس از مرگ پدر، با عمّ خود عازم سفر حج و زیارت عتبات شد و پس از مراجعت به خراسان رفت. در خراسان به اردوی نادرشاه پیوست و همراه اردوی نادری از راه مازندران به آذربایجان رفت. پس از این سفر، عازم عراق عجم شد و در اصفهان سکنی گزید، و چندی به خدمت دیوانی مشغول شد، لیکن سرانجام از امور دیوانی کناره گرفت و به تصوّف روی آورد و به سلوک پرداخت و در پایان عمر در شهر قم اقامت کرد و در همانجا درگذشت و به خاک سپرده شد.

آذر در آغاز شاعری «واله» و «نکهت» تخلّص می‌کرد، ولی بعداً تخلّص «آذر» را برای خود برگزید. وی با کسانی چون شعله و مشتاق و هاتف و شاعران دیگری که نهضت بازگشت ادبی را بنیاد نهاده بودند، مصاحبت و همکاری داشت و در شیوهٔ شاعری از «طرز فصحای متقدّمین» پیروی می‌کرد. آذر در بیشتر انواع شعر از غزل و قصیده و مثنوی و رباعی طبع‌آزمایی کرده است. وی قصایدی در مدح جانشینان نادر و کریم‌خان زند و برخی از معاصران خود دارد. مضمون غزلیّاتش غالباً عرفانی و اخلاقی و عاشقانه است.

وی علاوه بر دیوان اشعار، مشتمل بر ده هزار بیت، یک مثنوی به نام یوسف و زلیخا دارد که به شیوهٔ یوسف و زلیخای جامی سروده است. مثنوی دیگری نیز به نام گنجینه به تقلید بوستان سعدی به او منسوب است. مهم‌ترین اثر آذر بیگدلی تذکرهٔ عمومی معروف و مفصّل او آتشکده مشهور به آتشکدهٔ آذر است که آن را در طی ۳۰ سال به نام کریم‌خان گردآوری و تألیف کرده است.

لطفعلی آذر بیگدلی درباره حکیم نظامی شاعر نامدار ایرانی تحقیق‌های زیادی کرده و در مقدمه یوسف و زلیخا خود نگاشته است:

دگرسرودیار قم نظامی		کزو ملک سخن دارد تمامی
زخاک تفرش است آن گوهر پاک		ولی در گنجه مدفونست در خاک

نمونه شعر

به شیخ شهر، فقیری ز جوع برد پناه		بدین امیدکه از جود، خواهدش نان داد
هزار مسئله پرسیدش از مسائل و گفت:		اگر جواب ندادی نبایدت نان داد!
نداشت حال جدال آن فقیر و شیخ غیور		ببرد آبش و نانش نداد تا جان داد
عجب‌که با همه دانایی این نمی‌دانست		که «حق» به «بنده» نه روزی به شرط ایمان داد
من و ملازمت آستان پیر مغان		که جام می به کف کافر و مسلمان داد

منابع

• لغت نامه دهخدا
• فرهنگ فارسی معین، جلد پنجم، چاپ بیستم، انتشارات امیرکبیر/ ۱۳۸۲ خورشیدی
• دائرةالمعارف بزرگ اسلامی