کانون نویسندگان ایران

کانون نویسندگان ایران نهادی است فرهنگی-صنفی و غیرانتفاعی که ضرورت تأسیس آن از اوایل دهه چهل خورشیدی احساس شده بود و پس از تمهید مقدمات، سرانجام، در اردیبهشت سال ۱۳۴۷ خورشیدی به طور رسمی و علنی به عنوان نخستین تشکل صنفی و دموکراتیک اهل قلم فعالیتش را آغاز کرد. از نُه نویسنده - جلال آل‌احمد، نادر ابراهیمی، بهرام بیضایی، داریوش آشوری، محمدعلی سپانلو، اسماعیل نوری‌علاء، هوشنگ وزیری، فریدون معزی مقدم و اسلام کاظمیه - همچون مؤسسان کانون نویسندگان ایران یاد می‌شود.

منشور کانون نویسندگان ایران بر اساس بیانیهٔ مذکور و نیز بیانیهٔ دیگری با عنوان موضع کانون نویسندگان ایران و نامهٔ مشهور به «متن ۱۳۴ نویسنده» (ما نویسنده‌ایم) نگاشته شده‌ و در مجله تکاپو توسط منصور کوشان به چاپ رسید.

اعضای کانون نویسندگان را نویسندگان، مترجمان، ویراستاران و اهل قلم دارای شرایط مصوب اساس‌نامه تشکیل می‌دهند. کانون نویسندگان ایران بخشی است از انجمن جهانی قلم. اعضای کانون از دهه ۱۳۶۰ تاکنون با اعدام، ربودن به قصد قتل، کشته شدن در قتل‌های زنجیره‌ای، زندان و شکنجه، تبعید، سانسور و حذف فرهنگی رو به رو بودند. محمدجعفر پوینده و محمد مختاری از قربانیان قتل‌های زنجیره‌ای و هم‌چنین هوشنگ گلشیری از اعضای کانون نویسندگان ایران بودند.

جرقه انقلاب ۱۳۵۷

روی جلد کتاب ده شب، ناصر موذن،انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۷

در پاییز ۱۳۵۶، ماه‌ها قبل از آن‌که حرکت‌های اعتراضیِ منتهی به قیام بهمن ۵۷ آغاز شود، گردهمایی ادبی جمعی از نویسندگان و شاعران ایران فضای سیاسی کشور را دگرگون کرد. شب‌های نویسندگان و شاعران در انستیتو گوته تهران و به ابتکار کانون نویسندگان ایران برپا شد که در آن شاعران و نویسندگان طی ده شب آشکارا حزب رستاخیز را محکوم کردند و از «خفقان» و «لجنزار بی‌قانونی‌های تنگ‌چشمانه» و «برداشت‌های فاشیستی نظام حاکم» سخن گفتند.

یرواند آبراهامیان در کتاب تاریخ ایران مدرن می گوید: «به دنبال برگزاری ده شب شعر توسط کانون به تازگی احیا شده نویسندگان ایران و انستیتو گوته در مهر ۱۳۵۶، نویسندگان که همگی از مخالفان سرشناس بودند به انتقاد از رژیم پرداختند و نهایتاً در شب پایانی این برنامه، شرکت کنندگان همگی به خیابان ریختند و با پلیس درگیر شدند. در این تظاهرات یک دانشجو کشته و هفتاد نفر زخمی و بیش از یکصد نفر دستگیر شدند. اعتراضات در تهران طی ماه های بعد به ویژه در روز ۱۶ آذر ادامه یافت. افراد دستگیر شده در این اعتراضات به دادگاه های غیر نظامی سپرده شدند که یا آزاد شدند یا محکومیت های سبکی گرفتند. این اقدام عملاً در حکم پیام آشکاری برای دیگران از جمله طلاب حوزه علمیه قم بود».

شکل‌گیری

روز اول اردیبهشت سال ۱۳۴۷ در جلسهٔ شلوغی در خانهٔ جلال آل‌احمد، به‌آذین متنی را که نوشته بود قرائت کرد و پس از بررسی حاضران، با اصلاحات لازم، زیر عنوان «دربارهٔ یک ضرورت» به تصویب رسید. حاضران پای مرامنامه و اساسنامه را صحه گذاشتند و «کانون نویسندگان ایران» از آن لحظه به بعد، رسماً فعالیت خود را آغاز کرد. بنابر پیش‌بینی اساسنامه، ۴۹ تن از امضاکنندگان بیانیهٔ اول اسفند ۱۳۴۶ -که در جلسه حضور داشتند- هیئت مؤسس نامیده شدند و از میان آن‌ها کمیسیونی مأمور شد که مقدمات انتخابات هیئت دبیران کانون را، مطابق اساسنامه فراهم آورد. یکی دو هفته بعد، در خانهٔ جعفر کوش‌آبادی انتخاب هیأت دبیران انجام شد.

اعضای نخستین هیأت دبیران عبارت بودند از: سیمین دانشور (که عملاً آرای جلال آل‌احمد، به دلیل نپذیرفتن وی از نامزدی برای هیئت دبیران به او تعلق گرفته بود)، محمود اعتمادزاده (به‌آذین)، نادر نادرپور، سیاوش کسرایی، داریوش آشوری و اسماعیل خویی(اعضای اصلی)، غلامحسین ساعدی و بهرام بیضایی (اعضای علی‌البدل). رئیس کانون، سیمین دانشور؛ سخنگو، نادر نادرپور؛ بازرسان مالی، نادر ابراهیمی و فریدون معزی‌مقدم؛ صندوقدار، فریدون تنکابنی؛ منشی کانون، اسماعیل نوری‌علاء بود.

در سال ۱۳۵۸ خورشیدی، هیئت دبیران کانون نویسندگان ایران که عبارت بودند از باقر پرهام، احمد شاملو، محسن یلفانی، غلامحسین ساعدی و اسماعیل خویی تصمیم به اخراج سیاوش کسرایی ، به‌آذین، هوشنگ ابتهاج، فریدون تنکابنی و برومند گرفتند. این تصمیم نهایتاً به تأیید مجمع عمومی کانون نویسندگان ایران رسید و منجر به اخراج کل اعضاء توده‌ای، به همراه این پنج تن، از کانون نویسندگان ایران شد.

در سال ۱۳۷۳ خورشیدی، جمع مشورتی کانون نویسندگان در نامه‌ای با بیش از ۶۰ امضا به بازداشت علی‌اکبر سعیدی سیرجانی توسط وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی، اعتراض و متن معروف «ما نویسنده‌ایم» را با ۱۳۴ امضا منتشر کرد. این نامه توسط منصور کوشان در مجله تکاپو چاپ شد.

در ۲۲ آبان ۱۳۸۷، کانون نویسندگان با صدور بیانیه‌ای ۱۳ آذر را «به یاد جان‌باختگان آذر ۷۷»، «روز مبارزه با سانسور» اعلام کرد. هم‌چنین در ۱۰ دی ۱۳۸۷ کانون با انتشار بیانیه‌ای «کشتار تبهکارانهٔ مردم غزه» را محکوم کرد.

جستارهای وابسته

• شب‌های شعر گوته

منابع

• آبراهامیان، یرواند، تاریخ ایران مدرن، برگردان محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی، ۱۳۸۹.

پیوند به بیرون

• جواهری گیلانی، محمدتقی. تاریخ تحلیلی شعر نو. ویرایش دوم. {{{۲}}} جلد. تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۷. شابک ‎۹۶۴-۳۰۵-۳۷۴-۱. 
• وب‌گاه کانون نویسندگان ایران
• گفتگو با حافظ موسوی درباره کانون