ابوالفضل بیهقی

ابوالفضل بیهقی
نام اصلی	ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی
زاده	۳۸۵ هجری قمری / ۹۹۵ میلادی حارث‌آباد، سبزوار
درگذشته	۴۷۰ هجری قمری / ۱۰۷۷ میلادی
آرامگاه	غزنین، افغانستان
لقب	پدر نثر فارسی
پیشه	نویسنده و صاحب دیوان رسالت
زمینه کاری	ادبیات فارسی، نثر
در زمان حکومت	فرمانروایی غزنویان
سال‌های فعالیت	۴۳۷ هجری قمری به بعد
کتاب‌ها	تاریخ بیهقی
دلیل سرشناسی	نگارش تاریخ بیهقی
اثرگذاشته بر	ادبیات فارسی

«بیهقی» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، بیهقی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی (۳۸۵ ه‍.ق / ۹۹۵ م. در حارث‌آباد – درگذشته ۴۷۰ ه‍.ق / ۱۰۷۷ م. در غزنین) مورخ و نویسنده ایرانی در دربار غزنوی است.

شهرت او بیشتر به‌خاطر نگارش کتاب معروف به تاریخ بیهقی است که مهمترین منبع تاریخی در مورد دوران غزنوی است. او اوایل عمر را در نیشابور به تحصیل دانش اشتغال داشت، سپس به سمت دبیری وارد دیوان محمود غزنوی و حکمرانان بعد از او شد و در سال ۴۱۸ ه‍.ش پس از درگذشت استادش بونصر مشکان به سمت دبیر دیوان شاهی برگزیده شد.

در روزگار عبدالرشید غزنوی، هفتمین امیر غزنوی، بیهقی به بالاترین مقام در دیوان، صاحب دیوان رسالت رسید. در همین دوران گرفتار تهمت و کین بداندیشان شد. امیربدگمان او را از کار برکنار کرد و به زندان انداخت.

طغرل، غلام گریخته دربار محمود بر امیر عبدالرشید شورید و او را کشت. باز بیهقی به زندان افتاد به همراه گروهی دیگر از درگاهیان و درباریان. وی در سال ۴۳۷ ه‍.ش پس از آزادی از زندان شروع به نوشتن کتاب معروف خود، تاریخ بیهقی، نمود.

تاریخ بیهقی

نوشتار اصلی: تاریخ بیهقی

بیهقی نوشتن کتاب تاریخ بیهقی را در سن چهل و سه سالگی، آغاز کرد و بیست و دو سال از عمر خویش را بر سر نوشتن آن نهاد. موضوع این کتاب، تاریخی است در سی جلد ولی از این سی جلد تنها شش جلد مانده‌است. جلد نخست موجود نیز از میانه آغاز می‌شود.

یکی از بخش‌های بسیار گیرای این کتاب داستان حسنک وزیر است. بیهقی هشتاد و پنج سال زیست و در سال ۴۵۶ ه‍.ش در گذشت و به این ترتیب نوزده سال پس از اتمام تاریخ خویش زنده بوده و هرگاه به اطلاعات تازه‌ای در زمینه کار خود دسترسی می‌یافته، آن را به متن کتاب می‌افزوده‌است.

بیهقی در دوران جدید، کشف مورلی (Morley)، خاورشناس انگلیسی است. او که در نیمه سده نوزدهم در هندوستان می‌زیسته چند نسخه از کتاب تاریخ بیهقی را فراهم آورد؛ اما اجل مجال انتشارش را نداد. دوست نزدیک او، کاپیتان ویلیام مسولیس (Captain William Massolis)، در سال ۱۸۶۲ برای نخستین بار تاریخ بیهقی را در شهر کلکته هند به چاپ رسانید. کتاب تاریخ بیهقی نخستین بار در ایران توسط علی‌اکبر فیاض تصحیح شده‌است. کتاب «قاضی بست» نیز از کتاب تاریخ بیهقی نوشته ابوالفضل بیهقی است.

منابع

• درباره ابوالفضل بیهقی در سایت ایرنا، ۱۳۹۵
• درباره ابوالفضل بیهقی در سایت تبیان، ۱۳۸۹
• درباره ابوالفضل بیهقی در سایت ایسنا، ۱۳۹۶
• درباره ابوالفضل بیهقی در سایت روزنامه اطلاعات، ۱۳۹۵
• درباره ابوالفضل بیهقی در سایت بی‌بی‌سی، ۱۳۹۱
• درباره ابوالفضل بیهقی در سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۶

پیوند به بیرون

• نوایی، عبدالحسین، متون تاریخی به زبان فارسی، سازمان سمت، ۱۳۷۵.