غزاله علیزاده

غزاله علیزاده
زادروز	بهمن ۱۳۲۷ مشهد
درگذشت	۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۵ (۴۷ سال) جواهرده، رامسر
محل زندگی	تهران
ملیت	ایرانی
پیشه	نویسنده
آثار	خانه ادریسی‌ها، شب‌های تهران
همسر	بیژن الهی محمدرضا نظام شهیدی
فرزندان	سلمی الهی
والدین	منیر السادات سیدی

فاطمه «غزاله» علیزاده (بهمن ۱۳۲۷–۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۵)، نویسنده ایرانی که از کارهای نامدارش رمان دوجلدی خانۀ ادریسی‌ها است. او کار ادبی خود را از دهۀ ۱۳۴۰ با انتشار داستان‌های کوتاه در مشهد آغاز کرد. وی دو بار ازدواج کرد: بار نخست با بیژن الهی، که حاصل آن یک دختر به نام سلمی است، و بار دیگر با محمدرضا نظام شهیدی. وی همچنین دو دختر را که از بازماندگان زلزله سال ۱۳۴۱ بوئین زهرا بودند به فرزندی پذیرفت.

او در ۲۱ اردیبهشت سال ۱۳۷۵، در جواهردهِ رامسر، با حلق آویز کردن خود را کشت.

«متحد نیستیم. اگر حرمت‌گذار یکدیگر باشیم، می‌توانیم جهانی شویم.»

زندگی

آرامگاه غزاله علیزاده در امام‌زاده طاهر کرج

غزاله علیزاده بهمن ۱۳۲۷ در مشهد زاده شد. مادرش منیرالسادات سیدی نیز خود شاعر و نویسنده بود. غزاله در کودکی درون‌گرا، بازیگوش و باهوش بود. در مدرسه گاه با بازیگوشی‌ها و شجاعت‌هایش دیگران را نگران می‌کرد اما شاگرد زرنگی نیز بود. مدرسه را در دبیرستان علوم انسانی مهستی به پایان برد و در همین زمان به گیاه‌خواری روی آورد. او در کنکور رشته ادبیات فارسی در مشهد و کنکور حقوق و فلسفه در تهران قبول شد و به خواست مادرش در رشته حقوق وارد شد.

او با مدرک لیسانس علوم سیاسی از دانشگاه تهران، برای تحصیل در رشتهٔ فلسفه و سینما در دانشگاه سوربن به فرانسه رفت. در واقع ابتدا برای دکترای حقوق به پاریس رفت ولی با زحمت زیاد رشته‌اش را به فلسفه اشراق تغییر داد و قصد داشت پایان‌نامه‌اش را دربارهٔ مولوی بنویسد، که با مرگ ناگهانی پدرش آن را نیمه‌کاره رها کرد.

وی پیشهٔ ادبی خود را از دههٔ ۱۳۴۰ و با چاپ داستان‌های خود در مشهد آغاز کرد. «سفر ناگذشتنی» نام نخستین مجموعه داستان غزاله است که در سال ۱۳۵۶ منتشر شد اما از معروف‌ترین آثار وی می‌توان به رمان دو جلدی «خانه ادریسی‌ها» و مجموعه داستان «چهارراه» نام برد.

غزاله علیزاده ابتدا با بیژن الهی ازدواج کرد و صاحب دختری به نام سلمی شد. سپس از او جدا شده و در سال ۱۳۶۲ با محمدرضا نظام شهیدی ازدواج کرد. غزاله علیزاده چند ماه قبل از مرگش در گفتگویی که با مجله ادبی گردون (شماره ۵۱–۲۱مهرماه ۱۳۷۴) داشت در مورد خودش چنین می‌گوید:

«دوازده، سیزده ساله بودم، دنیا را نمی‌شناختم. کی دنیا را می‌شناسد؟ این تودهٔ بی‌شکل مدام در حال تغییر را که دور خودش می‌پیچد و از یک تاریکی می‌رود به طرف دیگر. در این فاصله، ما بیش و کم رؤیا می‌بافیم، فکر می‌کنیم می‌شود سرشت انسان را عوض کرد، آن مایهٔ حیرت‌انگیز از حیوانیت در خود و دیگران را. ما نسلی بودیم آرمان‌خواه. به رستگاری اعتقاد داشتیم. هیچ تاسفی ندارم. از نگاه خالی نوجوانان فارغ از کابوس و رؤیا، حیرت می‌کنم. تا این درجه وابستگی به مادیت، اگر هم نشانهٔ عقل معیشت باشد، باز حاکی از زوال است. ما واژه‌های مقدس داشتیم: آزادی، وطن، عدالت، فرهنگ، زیبایی و تجلی. تکان هر برگ بر شاخه، معنای نهفته‌ای داشت …»

وی که از بیماری سرطان رنج می‌برد بعد از دو بار خودکشی ناموفق، سرانجام در ۲۱ اردیبهشت سال ۱۳۷۵، در روستای جواهرده رامسر، خود را از درختی حلق‌آویز کرد. او را در امامزاده طاهر کرج به خاک سپردند.

او در یادداشت پیش از خودکشی خود چنین نوشت: «آقای دکتر براهنی و آقای گلشیری و کوشان عزیز! رسیدگی به نوشته‌های ناتمام خودم را به شما عزیزان واگذار می‌کنم. ساعت یک و نیم است. خسته‌ام. باید بروم. لطف کنید و نگذارید گم و گور شوند و در صورت امکان چاپشان کنید. نمی‌گویم بسوزانید. از هیچ‌کس متنفر نیستم. برای دوست‌داشتن نوشته‌ام، نمی‌خواهم، تنها و خسته‌ام برای همین می‌روم. دیگر حوصله ندارم. چقدر کلید در قفل بچرخانم و قدم بگذارم به خانه‌ای تاریک. من غلام خانه‌های روشنم. از خانم دانشور عزیز خداحافظی می‌کنم. چقدر به همه و به من محبت کرده‌است. چقدر به او احترام می‌گذارم. بانوی رمان، بانوی عطوفت و یک هنرمند راست و درست. با شفقت بسیار. خداحافظ دوستان عزیزم.»

محمد مختاری، شاعر، نویسنده و مترجم، بعد از مرگ غزاله در رثایش نوشت: «همیشه می‌گفتند تاوان عمر دراز این است که آدم به سوگ عزیزانش می‌نشیند. اما اکنون انگار این قرار هم برهم خورده‌است. پس بی آن‌که عمر به درازا کشد باید شاهد ضایعات شتابناک این پیکرِ فرهنگی بود که می‌خواهد با اندام‌هایی بی‌قرار و پراکنده برقرار بماند…»

کتاب خانه ادریسی‌ها سه سال پس از مرگ غزاله، جایزه بیست سال داستان‌نویسی را از آن خود کرد.

درباره ی عشق های جوانی علیزاده از شخصی بنام کامران نیز نام برده می شود، که ظاهرا همان سید مرتضی آوینی است. آوینی در سال های اولیه پس از انقلاب بواسطه‌ی برخی تحولات فکری، به سمت جبهه و انقلاب کشیده شد. جنجالی‌ترین روایت از ایام جوانی مرتضی آوینی را مسعود بهنود دارد. بهنود در ویدیویی دو سه دقیقه‌ای به علاقه آوینی و غزاله علیزاده بهم اشاره کرده و گفته «زمانی که آوینی مذهبی شد، این بخت را پیدا کرد کرد که انقلاب شد و مقارن شدن این دو با هم باعث شد که «کامران» تبدیل شد به مرتضی آوینی و وقتی که در جوانی در موقع تهیه فیلم مستند روی مین رفت، به او لقب سید شهیدان اهل قلم داده شد و این باعث شد ده‌ها هزار نفر به استقبال تشییع پیکرش بروند. تمام گذشته او، تمام کنجکاوی‌هایی که کرده بود، تمام هنر‌هایی که داشت، زندگی شخصی که کرده بود، زندگی که با غزاله علیزاده گذراندند و زندگی که در دوره دانشجویی کرده بود، همه انگار در یک قرار عمومی قرار بود فراموش شود.»

آثار

رمان‌ها

• دو منظره، ۱۳۶۳
• خانه ادریسی‌ها، ۱۳۷۰ (۲ جلدی)
• شب‌های تهران
• ملک آسیاب

مجموعه داستان‌ها

• سفر ناگذشتنی (تاریخ انتشار ۱۳۵۶؛ شامل داستان‌های شجره طیبه، پاندارا، با انار و با ترنج از شاخ سیب)
• چهارراه (تاریخ انتشار ۱۳۷۳؛ شامل داستان‌های دادرسی، بعد از تابستان، جزیره، سوچ)
• تالارها (تاریخ انتشار ۱۳۸۲؛ شامل داستان‌های نقش‌ها، اول بهار، گرد و شکنان، تالارها)

داستان‌های کوتاه همراه با داستان دو منظره در مجموعه‌ای با نام با غزاله تا ناکجا در سال ۱۳۷۸ توسط نشر توس منتشر شده‌است.

سایر آثار

• کشتی عروس
• رؤیای خانه و کابوس زوال

جایزه‌ها

• جایزهٔ قلم طلاییِ مجلهٔ ادبی گردون برای داستان کوتاه «جزیره»، ۱۹۹۹ میلادی
• جایزهٔ بیست سال داستان‌نویسیِ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای رمان خانه ادریسی‌ها، ۱۹۹۹ میلادی سه سال پس از مرگ غزاله.

دربارهٔ علیزاده

• در سال ۱۳۸۷ فیلم مستندی دربارهٔ غزاله علیزاده با عنوان محاکات غزاله علیزاده به کارگردانی پگاه آهنگرانی ساخته شده‌است؛ گرچه محاکات غزاله علیزاده اجازه حضور در جشنواره‌های ایران را نیافت.

منابع

• وبلاگ شخصی غزاله علیزاده که به جمع‌آوری آثارش می‌پردازد
• نشریه الکترونیکی سه پنج (صدای مستقل ادبیات ایران)انتشار صدای غزاله علیزاده
• دانشجویان «محاکات غزاله علیزاده» و «نقل گرد آفرید» را می‌بینند
• فیلم زندگی «غزاله علیزاده»اردیبهشت ماه آماده نمایش می‌شود. خبرگزاری کتاب ایران
• مستند "غزاله علیزاده" کلید می‌خورد
• نگاهی کوتاه به رمان شبهای تهران. سایت آفتاب
• «"محاکات غزاله علیزاده" اجازه حضور نیافت»
• فیلم زندگی "غزاله علیزاده"اردیبهشت آماده نمایش می‌شود. روزنامه آفتاب یزد
• نافه، ویژه غزاله علیزاده
• به یاد غزاله علیزاده، در سایه روشن کلام
• فرخ‌زاد، پوران (۱۳۸۱)، کارنمای زنان کارای ایران (از دیروز تا امروز)، تهران: نشر قطره، ص. ۵۶۵، شابک ۹۶۴-۳۴۱-۱۱۶-۸
• کریم نیکونظر (۱۸ آبان ۱۳۸۷)، «بهشت ممکن است منتظر بماند»، روزنامه کارگزاران، سوم (۶۳۳)، ص. ۵ ویژه ادب و هنر

• Mirʿābedini, Ḥasan (2011). "ALIZADEH, Ghazaleh". Encyclopædia Iranica, Online Edition.