پرش به محتوا

شیخ طوسی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
شیخ طوسی، شیخ‌الطایفه

محمد (بن حسن) طوسی
اطلاعات شخصی
زادهرمضان ۳۸۵ ه‍.ق
درگذشته۲۲ محرم ۴۶۰ ه‍. ق
نجف
قومیتایرانی
دورانخلافت عباسیان
مذهبشیعه
آثار معروفتهذیب الأحکام، الإستبصار، التبیان فی تفسیر القرآن، فهرست آثار شیخ طوسی
پیشهمحدث

محمد بن حسن طوسی (۹۹۵–۱۰۶۷م) (۳۸۵–۴۶۰ق) یا شیخ طوسی، از علمای شیعه با اصلیت ایرانی در قرون چهار و پنج قمری بود.

طوسی بنیانگذار اجتهاد شیعه[۱] و بنیانگذار حوزه علمیه نجف[۲] است. وی دو مجموعه احادیث را جمع‌آوری کرد، الاستبصار و تهذیب الاحکام که از کتب اربعه شیعه هستند.

دستاوردهای علمی وی در علم حدیث، رجال، اصول، فقه، کلام و تفسیر شیعه چنان بود که علامه حلی وی را رئیس طایفه شیعه (شیخ‌الطایفه) نامید.[۳]

زندگی

[ویرایش]

او معاصر سلطان محمود غزنوی، حکومت آل بویه، شیخ صدوق، فردوسی، شیخ مفید، ابن سینا، ابوریحان بیرونی و سید مرتضی بوده‌است.

در رمضان سال ۳۸۵ هجری قمری در طوس زاده شد، گرچه تاریخ دقیق تولد او در دست نیست. از کودکی آغاز به آموختن علوم اسلامی کرد. در سال ۴۰۸، در ۲۳ سالگی، خراسان را به قصد عراق ترک کرد و به بغداد رفت تا از محضر بزرگ‌ترین دانشمند شیعه آن دوران یعنی شیخ مفید درس آموزی کند.[۴]

محمد طوسی در جوانی به درجه اجتهاد رسید و کتاب تهذیب الاحکام را در این دوره و با پیشنهاد استادش، شیخ مفید تألیف کرد.[۵][۶] وی پنج سال از عمرش را به شاگردی شیخ مفید گذراند. پس از مرگ شیخ مفید، نزد شاگرد او سید مرتضی حاضر شد و ۲۳ سال تحصیل کرد.[۷]

سید مرتضی علم الهدی به سال ۴۳۶ درگذشت و پس از وی طوسی، مرجع شیعه شناخته شد. ترکان سلجوقی در سال ۴۴۷ با استفاده از ضعف آل بویه - که شیعه مذهب بودند - به بغداد حمله کردند و با اشغال آن، حکومت آل بویه را برانداختند. طوسی تا سال ۴۴۸ در بغداد بود و مجلس درس خود را در همان شهر تشکیل داد. در سال ۴۴۸ به سبب حمله طغرل به بغداد و انقراض آل بویه بر آزار و اذیت شیعیان توسط اهل سنت و سلجوقیان افزوده شد.

در این زمان عبد الملک وزیر طغرل بیک، به محله‌های شیعه‌نشین حمله کرد و به کشتار آنان پرداخت. به خانه شیخ حمله کردند تا وی را به قتل برسانند، ولی او را نیافتند و وسایل منزل و کتاب‌های او را به آتش کشیدند. گفته‌اند طغرل بیک تا سال ۴۴۹، چندین بار کتاب‌های شیخ طوسی را در ملأ عام سوزاند. سپس شیخ به نجف رفت و حوزه علمیه نجف را تأسیس کرد. گفته شده که در آنجا ۳۰۰ مجتهد تربیت کرد و چندین کتاب نوشت.[۸] برخی گزارش‌ها نیز سال ۴۴۸ را سال تأسیس حوزه علمیه نجف می‌دانند.[۹]

قدرت علمی وی به گونه‌ای بود که تا ۸۰ سال فتوایی مخالف فتواهای وی صادر نشد. خاندان شیخ طوسی تا چند نسل علما و فقها بوده‌اند. پسرش شیخ ابو علی ملقب به «مفید ثانی» کتابی به نام «أمالی» دارد و کتاب «النهایة» پدرش را نیز شرح کرده‌است. همچنین دختران شیخ طوسی نیز فقیهه و فاضله بوده‌اند.

استادان

[ویرایش]

استادان شیخ طوسی بسیارند، محدث نوری در مستدرک الوسائل ۳۷ نفر را ذکر می‌کند که اسامی شان را از کتاب‌های شیخ طوسی درآورده است. اما مهم‌ترین استادانی که از آنان بیشتر روایات تهذیب و استبصار را ذکر کرده‌است ۵ نفر بودند:

از این ۵ نفر در بیشتر کتبش نام برده‌است و از آنان روایت می‌کند، و دیگر مشایخ او عبارتند از:

  • ابوالحسین صفار (ابن صفار)
  • ابوطالب بن غرور
  • قاضی ابوطیب حویری

شاگردان

[ویرایش]

تعداد شاگردان وی از فقها و مجتهدان و علمای شیعه، بیش از ۳۰۰ نفر بود[۱۱] و در همان وقت چند صد نفر از علمای اهل سنت نیز نزد او تحصیل می‌کردند.[نیازمند منبع]

درگذشت

[ویرایش]

شیخ طوسی در شب دوشنبه ۲۲ محرم سال ۴۶۰ درگذشت و در نجف در خانه خویش به خاک سپرده شد. بنا به وصیت وی، آن جا تبدیل به مسجد شد. این مسجد هم‌اکنون در قسمت شمال بقعه علوی، به نام مسجد طوسی معروف است.

آثار

[ویرایش]
برگی از یک نسخه نفیس قدیمی تهذیب الاحکام، مربوط به قرن یازدهم که تاریخ ۵۷۵ قمری در آن دیده می‌شود

تعداد آثار شیخ طوسی به ۵۱ جلد می‌رسد، که از آن جمله‌است:

در حدیث
رجال
تفسیر
فقه
اصول
  • عده در اصول
  • مسئله فی العمل بخبر الواحد و بیان حجیة الاخبار
کلام
  • اصول عقائد یا اصول العقائد
  • تلخیص الشافی
  • تمهید الاصول
  • الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد
  • المفصح فی الامامه
  • الغیبه، در مورد غیبت امام زمان؛
  • ما یعلل و ما لایعلل
کتب ادعیه
دیگر آثار
  • النهایه، که در واقع رساله عملیه اوست
  • تلخیص الشافی، در مباحث مربوط به امامت که در واقع این کتاب گزیده کتاب «الشافی» تألیف استادش سید مرتضی است.

پانویس

[ویرایش]
  1. Hamid Dabashi (1988). Shi'ism: Doctrines, Thought, and Spirituality. SUNY Press. pp. 65–. ISBN 978-0-88706-689-4.
  2. Haytham Mouzahem. "Iraqi Shiite clerics maintain humility, influence". Al-Monitor. Retrieved 30 March 2015.
  3. گرجی، ابوالقاسم؛ تاریخ فقه و فقها، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1375، صص 181 تا 187
  4. سید محن امین عاملی، اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۱۵۹.
  5. آغا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج ۴، ص ۵۰۴.
  6. میرزا محمد باقر خوانساری، روضات الجنات، ج ۶، ص ۲۳.
  7. سید محسن امین، اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۱۵۹
  8. گرجی، ابوالقاسم؛ تاریخ فقه و فقها، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1375، صص 184
  9. پاکتچی، حوزه علمیه، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی ج 21 ص 465
  10. شیخ طوسی، مقدمه التبیان، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت.
  11. دوانی، هزاره شیخ، ص ۲۳.

پیوند به بیرون

[ویرایش]