سید حسین طباطبایی بروجردی

حسین طباطبایی بروجردی

شناسنامه
لقب	آیت‌الله بروجردی
زادروز	۳ فروردین ۱۲۵۴
زادگاه	لرستان بروجرد، ایران
تاریخ مرگ	۱۰ فروردین ۱۳۴۰ (۸۶ سال)
محل مرگ	قم، ایران
آرامگاه	مسجد اعظم قم
دین	اسلام
مذهب	شیعه دوازده امامی
شاگردان	سید روح‌الله موسوی خمینی لطف‌الله صافی گلپایگانی نورالله طبرسی سید عزالدین حسینی زنجانی سید محمد صادق روحانی مسلم ملکوتی ناصر مکارم شیرازی محمدرضا مهدوی کنی سید موسی شبیری زنجانی حسین نوری همدانی محمد فاضل لنکرانی محمد تقی بهجت محمد صادقی تهرانی حسینعلی منتظری سید محمد علی موحد ابطحی یوسف صانعی محمد واعظ زاده خراسانی یحیی انصاری شیرازی هادی باریک بین سید محمد شاهچراغی سید محمد ضیاءآبادی حسین مظاهری مجتبی تهرانی عبدالله مجدفقیهی

سید حسین طباطبایی بروجردی (۱۲۵۴ در بروجرد - ۱۰ فروردین ۱۳۴۰ در قم) معروف به آیت‌الله بروجردی از مراجع شیعه ایرانی در سدهٔ چهاردهم می‌باشد. وی به مدت هفده سال زعیم حوزه علمیه قم بود و پس از درگذشت سید حسین طباطبایی قمی مرجعیت عامه شیعیان را به مدت نزدیک به ۱۵ سال بر عهده داشت.

او در خانواده‌ای مذهبی از علما و از سادات طباطبایی که نسب خود را با سی واسطه به حسن مجتبی می‌رساندند متولد شد. بروجردی تحصیلات رسمی خود را در دوازده سالگی در مدرسه محلی در بروجرد به همراه پدرش سید علی و دیگر علما شروع کرد. در ۱۳۱۰ به اصفهان که هنوز مرکز اصلی آموزش مذهبی در ایران بود رفت و بخش اصلی آموزش خود را گذراند. معلمان او در علوم مذهبی ابوالمعالی کلباسی، محمدتقی مدرسی و سید محمدباقر درچه‌ای بودند. او همچنین با ملا محمدکاشی و جهانگیر خان قشقایی معروف و عرفان را با محمد مقدس اصفهانی خواند.

تولد

سید حسین بروجردی در صفر سال ۱۲۹۲ق در استان لرستان، شهرستان بروجرد به دنیا آمد. پدرش سید علی طباطبایی، از علمای شهر و مادرش سیده آغابیگم، دختر سید محمدعلی طباطبائی بود. نسب ایشان، با ۳۲ واسطه به امام دوم شیعیان حسن مجتبی می‌رسد.

فرزندان

سید محمدحسن طباطبائی بروجردی در سال ۱۳۰۴ش در لرستان متولد شد. نوشتن اکثر امور استفتائی بروجردی به عهده ایشان بود. وی در سال ۱۳۵۶ش در شهر قم دار فانی را وداع گفت.

سید احمد طباطبائی بروجردی در سال ۱۳۱۶ش در بروجرد متولد شد و در جوانی و در سال ۱۳۵۲ش در قم از دنیا رفت.

آغا فاطمه احمدی طباطبایی، دختر بزرگ بروجردی و همسر سید جعفر احمدی، بود که در سال ۱۳۷۲ش و در ۸۰ سالگی در قم درگذشت.

آغا سکینه احمدی، دختر دوم ایشان است و در سال ۱۳۱۲ش به دنیا آمد. او همسر سید محمد حسین علوی طباطبایی بروجردی بود.

تحصیلات

پس از گذراندن مقدمات علوم در سن هجده سالگی وارد دارالعلم اصفهان شد و از ابو المعالی، سید مدرس، سید محمدباقر درچه‌ای سطوح فقه و اصول و ادبیات عرب را آموخت. همچنین چندین سال از حکیم قشقائی و حکیم کاشانی حکمت و فلسفه و کلام و منطق آموخت و پس از هشت سال اقامت در اصفهان به نجف و پس از آن بیش از ۳۰ سال در شهر خود بروجرد به تحقیق و تدریس پرداخت و فصل جدیدی از تاریخ بروجرد را رقم زد.

وی همچنین در جریان قیام قم در زمان رضاشاه علی‌رغم حساسیت نیروهای امنیتی در فرصتی مناسب از بروجرد خارج شده و برای همراه کردن مراجع نجف با قیام به طرف عتبات رفته و سپس با پیام حمایت مراجع آنجا به ایران آمده‌است. تجربه قیام حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی به عنوان مهمترین حادثه سیاسی زندگی بروجردی قبل از مرجعیت عامه تلقی می‌شود.

بروجردی سال‌ها در نجف از آخوند خراسانی، سید محمد کاظم یزدی، مرتضی طالقانی، آقا شریعت اصفهانی در رشتهٔ خارج فقه و اصول تحصیل کرد، و خود در علوم عقلی و نقلی به مرتبه اجتهاد و استادی ارتقاء یافت و در سن سی‌سالگی در ردیف استادان حوزه نجف به تدریس علما اشتغال داشت. بروجردی بعد از ده سال اقامت در عتبات در سال ۱۳۲۸ از عراق وارد بروجرد شد و مدت چند سال در زادگاه خود به ترویج، تدریس و تألیف مشغول گشت و چند سفر به حوزه قم آمدوشد نمود که در برهه زمان در جمله مدرسین حوزه قم قرار گرفت و دیری نگذشت که پس از فوت حائری تدریجاً در رأس استادان بزرگ حوزهٔ قم قرار گرفت.

ورود به قم

بعد از وفات مؤسس حوزه علمیه قم شیخ عبدالکریم حائری یزدی و محمدحسین نائینی (ساکن نجف اشرف) در سال ۱۳۵۵ قمری و وفات آقا ضیاءالدین عراقی در سال ۱۳۶۱ قمری، مرجعیت عامه شیعه تا سال ۱۳۶۵ قمری بر عهده سید ابوالحسن اصفهانی قرار گرفت. سید ابوالحسن اصفهانی در نجف اشرف ساکن بود و مرجعیت عامه شیعه را بر عهده داشت. همچنین در آن سالها سید حسین طباطبایی قمی در کربلا ساکن بود و مشغول تدریس برای طلاب حوزه کربلا بود. سید حسین طباطبایی بروجردی در این ایام در بروجرد ساکن بود و مشغول تدریس برای طلاب آن منطقه و بیان مسائل شرعی برای مردم آن خطه بود. سید حسین بروجردی در سال ۱۳۶۴ قمری (۱۳۲۴ شمسی) جهت مداوا به شهر تهران آمد و در آن ایام با درخواست زیاد علما و مراجع وقت قم از جمله سید صدر الدین صدر برای آمدن به قم و ماندن در این شهر و به عهده گرفتن مقام مرجعیت مواجه شد، و بعد از اصرار بی حد علمای قم این خواسته را پذیرفت و عازم قم گشت.

در سال ۱۳۶۵ قمری سید ابوالحسن اصفهانی در نجف درگذشت و کمتر از ۴ ماه پس از آن سید حسین طباطبایی قمی نیز از دنیا رفت. پس از درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی و سید حسین طباطبایی قمی، عملاً سید حسین طباطبایی بروجردی عهده‌دار مرجعیت عامه شیعیان گشت و این موضوع به مدت نزدیک به ۱۵ سال ادامه یافت.

شاگردان برجسته

• سید محمدتقی خوانساری
• سید محمدکاظم شریعتمداری
• سید محمدمهدی غضنفری خوانساری
• سید عزالدین زنجانی
• مرتضی حائری یزدی
• ⁩ سید روح‌الله موسوی خمینی
• سید موسی شبیری زنجانی
• سید محمد ضیاءآبادی
• محمد تقی بهجت
• ناصر مکارم شیرازی
• یوسف صانعی

دیدگاه‌ها

اندیشه تقریب مذاهب اسلامی

سید حسین بروجردی از دارالتقریب که در سال ۱۳۲۷ شمسی در قاهره با دبیر کلی شیخ محمد تقی قمی شکل گرفت، حمایت می‌کرد. محمد واعظ‌زاده خراسانی از شاگردانش که با دارالتقریب مصر ارتباط داشت، می‌گوید توجه بروجردی به تقریب مذاهب اسلامی نشانگر اهتمام وی به وحدت و انسجام مسلمانان است. بروجردی معتقد بود که شیعه در عصر حاضر باید بر مقام علمی اهل بیت تأکید ورزد مسلماً اگر شیعه به استناد حدیث ثقلین به مرجعیت علمی اهل بیت اکتفا کند قادر خواهد بود که دشمنی‌های بیهوده را کنار بزند و همه مسلمانان را پیرامون محاسن کلام عترت و فقه با عظمت اهل بیت جمع کند. وی که قرآن را مایه وحدت مسلمانان می‌دانست، دربارهٔ عدم تحریف در قرآن می‌گفت:

هر کس از کیفیت نزول قرآن و حفظ آن خبر داشته باشد حتی احتمال تحریف در آن را نمی‌دهد و خواهد دانست که امکان تحریف وجود نداشته‌است. به مجردی که آیه‌ای یا سوره‌ای نازل می‌گردید و رسول اکرم آن را بر مردم تلاوت می‌فرمود صدها نفر آن را از برمی‌کردند و مرتباً آن را تکرار نموده و هر روز و شب تلاوت می‌کردند، بطوری که اگر در محیط اسلامی مدینه و جاهای دیگر، کسی یک کلمه را زیر و رو می‌کرد، همه او را تخطئه می‌کردند، نظیر شعر یا قصیده معروفی که اگر کسی آن را به غلط بخواند مردم بخصوص ادیبان، خطای او را می‌گیرند. روایات تحریفیه، سه چهارم آنها را یک نفر بنام احمد بن محمد سیاری اوائل قرن سوم، جعل کرده‌است.

سرانجام در عصر او شیخ شلتوت مفتی و رئیس جامع الازهر، با فتوای خود کرسی فقه جعفری را در ردیف فقه مذاهب جهان اسلام قرار داد ومورد تأیید واقع گردیده و تثبیت شد. از اینرو، وی میرزا خلیل کمره‌ای را بهمراه سید محمود طالقانی و گروهی از روحانیون، به نمایندگی خود به قاهره فرستاد تا از شیخ محمود شلتوت مفتی اعظم و رئیس وقت دانشگاه الازهر مصر بخاطر فتوای تاریخی‌اش تشکر نمایند.

اصلاحات ارضی

بروجردی یکی از مخالفان سرسخت اصلاحات ارضی بود. این مخالفت در حدی بود که محمدرضا پهلوی طرح اصلاحات ارضی را تا زمان فوت وی عملیاتی نکرد.

روش اجتهادی

او همچون علمای سلف خود مثل شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، شیخ طبرسی و سید محمدمهدی بحرالعلوم دارای جامعیتی در علوم اسلامی است در فقه شیوه‌ای استنباطی را به کار برد.

شیوه او در فقه بر چند محور استوار است:

1. اهمیت به آراء قدماء
2. اهمیت به روایات و فتاوای
3. تکیه بر ادله و روایات اولیه
4. ریشه یابی مسائل

تألیفات

سید حسین طباطبایی بروجردی بر کتابهای فقیه شیخ صدوق، تهذیب و استبصار شیخ طوسی، خصال و رجال و آمالی و علل الشرایع اسانیدی ضمیمه نمود. وی حاشیه بر کفایه آخوند خراسانی و نهایه طوسی به رشته تحریر برد، و یک دوره فقهی از تقریرات او به جا ماند. در عصر او رساله عملیه توضیح المسائل برای مقلدین با اسلوب تازه و جالبی در سراسر جهان منتشر شد.

چند مورد از کتابهای او عبارت است از:

• حاشیه علی کفایه الاصول
• المهدی فی کتب اهل السنه
• الآثار المنظومه، انیس المقلدین
• مجمع الفروع، مناسک الحج
• جامع احادیث الشیعه
• مستدرک فهرست منتخب الدین
• تجرید اسانید الامانی
• تجرید اسانید الاستبصار

درگذشت

او در ۱۰ فروردین ۱۳۴۰ (شوال ۱۳۸۰ قمری) در سن ۸۶ سالگی بر اثر بیماری قلبی درگذشت. پیکرش را در حرم فاطمه معصومه در قم به خاک سپردند.

در پی درگذشت بروجردی، سفرا و نمایندگان کشورهای اسلامی ابراز همدردی کرده و کشورهای شوروی، آمریکا و انگلیس پرچم‌های سفارتخانه‌ها و کنسول‌گری‌های خود را در ایران به نشانه احترام به صورت نیمه افراشته نگه داشتند.

منابع

• سرگذشت نیکان، بازبینی ۸ فروردین ۱۳۸۶.
• وب‌سایت صدا و سیما، بازبینی ۱۲ فروردین ۳۸۶.

پیوند به بیرون

• شاگردان مکتب بروجردی و حائری