ابومحمود حامد بن خضر خجندی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

ابومحمود حامد بن خضر خجندی (۹۴۰ -۱۰۰۰ میلادی) متولد خجند تاجیکستان متوفی ۳۷۹ش وی موسس رصدخانه شهر ری ریاضی‌دان و ستاره‌شناس و از منجمین مهم دربار آل بویه در قرن چهارم بود.[۱]

تاسیس رصدخانه شهرری و کارهای علمی[ویرایش]

خجندی تحت حمایت امیران آل بویه رصدخانه ری را تاسیس کرد و در آن کار می کرد، جایی که معروف است در سال 994 پس از میلاد اولین دیوارنگاره عظیم را ساخت که هدف آن تعیین انحراف محوری زمین ("انحراف دایره البروج") بود.

او انحراف محوری را برای سال 994 پس از میلاد 23 درجه و 32 دقیقه تعیین کرد. او اشاره کرد که اندازه گیری های منجمان قبلی مقادیر بالاتری یافته است (هندی ها: 24 درجه؛ بطلمیوس 23 درجه و 51 دقیقه) و بنابراین کشف کرد که انحراف محوری ثابت نیست و در حال کاهش است.اما اندازه گیری او حدود 2 دقیقه کمتر از واقعیت بود،( احتمالاً به دلیل نشست ابزار سنگین او در طول مشاهدات).[۲]

احتمال می‌رود که قضیه جیب (سینوس) مربوط به مثلثات کروی را او ابداع کرده باشد. او به‌طور ناقص، که مجموع مکعب‌های دو عدد برابر با مکعب عدد سوم نمی‌شود. «یک کتاب درسی هندسه و اثری دربارهٔ مقدار میل دائرةالبروج به خجندی نسبت داده شده‌است.»[۳]

او بر روی قضیه آخر فرما کار کرد. و نیز ابزار نجومی بزرگی به نام سٌدس فخری برای اندازه‌گیری میل دائرةالبروج ساخت.[۴][۵]

آثار[ویرایش]

  • زیج‌الفخری (برجای نمانده‌است)
  • مسائل متفرقه هندسیه لبعض العلماء

جستارهای وابسته[ویرایش]

اختراع های دوران طلایی اسلام

دارالحکمه

پانویس[ویرایش]

  1. «حامد خجندی». وب‌گاه ایران‌شناسی. ۸ آذر ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۲۸ آذر ۱۳۸۷.[پیوند مرده]
  2. O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Abu Mahmud Hamid ibn al-Khidr Al-Khujandi", MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews
  3. خلاصه زندگی‌نامه علمی دانشمندان ۴۰۴
  4. Also the 'sine law' (of geometry and trigonometry, applicable to spherical trigonometry) is attributed, among others, to Alkhujandi. (The three others are Abul Wafa Bozjani, Nasiruddin Tusi and Abu Nasr Mansur). Razvi, Syed Abbas Hasan (1991) A history of science, technology, and culture in Central Asia, Volume 1 University of Peshawar, Peshawar, Pakistan, page 358, اُسی‌ال‌سی ۲۶۳۱۷۶۰۰
  5. Bijli suggests that three mathematicians are in contention for the honor, Alkhujandi, Abdul-Wafa and Mansur, leaving out Nasiruddin Tusi. Bijli, Shah Muhammad and Delli, Idarah-i Adabiyāt-i (2004) Early Muslims and their contribution to science: ninth to fourteenth century Idarah-i Adabiyat-i Delli, Delhi, India, page 44, اُسی‌ال‌سی ۶۶۵۲۷۴۸۳

منابع[ویرایش]

  • خلاصه زندگی‌نامه علمی دانشمندان، ترجمهٔ بیرشک، بهروز و دیگران، به کوشش زیر نظر احمد بیرشک.، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی، ۱۳۷۴، ص. ۴۶۳، شابک ۹۶۴-۵۵۱۵-۰۱-۷