قرآن و علم

جستارهای وابسته: نگرش‌های اسلامی به علم، اعجاز قرآن، و نقد قرآن

در جامعه امروزی مسلمانان، بیشتر تمرکزی که روی مرتبط کردن اسلام و علم وجود دارد درگیر با تفسیرهای علمی قرآن است (و گاهی سنت) و نه بر اساس ترجمه ساده. یکی از این موارد ادعای مراجع حوزوی اسلامی به علمی بودن اعجاز قرآن یا به ادعای ایشان «اعجاز علمی قرآن» است که البته از طرف مراجع علمی تأیید نشده است. البته آنها این را که تمام علوم در قرآن بوده باشد را مردود می‌دانند اما مدعی اشاره قرآن به موضوعات طبیعی هستند هرچند در آیات مطرح شده به طور مستقیم به آن موضوعات اشاره نشده است. این تفسیرها ادعا می‌کنند که این منابع نشان‌دهنده اظهارات پیش‌گویانه دربارهٔ طبیعت گیتی، رشد بیولوژیکی و زیستی و دیگر پدیده‌هایی که بعداً بواسطه تحقیقات علمی تأیید شده هستند می‌باشند، تا بدین گونه گواهی از ریشه الهی قرآن را ارائه کنند (و گاهی سنت). دانشمندان و فیلسوفان، این تلاش‌ها را با عنوان «مغلطه» و سفسطه در منطق، غیر علمی بودن، و تناقض داشتن با تئوری‌های علمی در حال گسترش نقد کرده‌اند.

نواندیشی دینی

نوشتار(های) وابسته: نقد قرآن و عبدالکریم سروش

در عصر حاضر نواندیشان دینی در حال تلاش برای یافتن راه حلی برای پاسخ به تناقضات و موارد غیراخلاقی قرآن هستند، از جمله عبدالکریم سروش که با دیدگاهی شبیه همه‌دادارباوری این چنین مطرح کرده است که آیات قرآن حاصل رؤیای محمد بوده‌اند و تشریح کرده است که محمد به عنوان یک مخلوق از خدا برتر بوده و ریشه آیات قرآن از درون خود محمد و بواسطه عالم رؤیا بوده است از این رو آیات قرآن را نیازمند خوابگزاری می‌داند و نه تفسیر. کسانی که با سروش مخالفت کردند عالم رؤیا خواندن منشأ قرآن را به مفهوم باز شدن راه برای دروغ خواندن قرآن می‌دانستند. وی در پاسخ آنها گفت که «اگر وحی نبی را حجت می‌دانید رؤیای او را نیز حجت بدانید». در برنامه پرگار سروش در مناظره‌ای دوجلسه‌ای با منتقد مخالف خودش عبدالعلی بازرگان، کسی که حامی دیدگاه تفسیری و مخالف رؤیا خواندن قرآن است، اینچنین مطرح کرد که با خوانش رؤیا از آیات قرآن، تناقضات و موارد انتقادات اخلاقی در قرآن توجیه می‌شوند. او با تأیید اینکه مطابق گفته‌های تمام مورخان محمد در زمان وحی «دچار احوال نامتعارفی می‌شد چیزی شبیه خواب بلکه سنگین‌تر از خواب» قرآن را نیازمند خوابگزاری دانست.

تفسیرها

مفسران بیش از ۳۰۰ آیه را مورد استناد قرار داده‌اند. برخی از این موارد حرکت خورشید، نیروی جاذبه، لقاح ابرها، زوجیت اشیا، ترتیب مراحل خلقت انسان و ممنوع بودن شرابخواری اشاره کرد.

طبیعت به عنوان نشانه در قرآن: ﴿سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ ۗ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾: «آیات خود را در دوردست‌ها و در درون خودشان به آنان نشان خواهیم داد تا جایی که برای آنان روشن شود که این قرآن حق است»

حرکت خورشید

تفسیرهای آیات قرآن با ترکیب بخش‌های آیات مختلف چنین مطرح کرده‌اند که «خورشید رو به قرارگاهی روان است» اشاره به حرکت وضعی و درونی (درون‌جرمی) خورشید و «هر کدام -خورشید- در سپهری شناورند» اشاره به حرکت انتقالی خورشید و «خورشید و ماه هر دو در حال حرکت هستند» اشاره به حرکت طولی خورشید و….

آیه ۳۸ تا ۴۰ سوره یس می‌گوید:

و خورشید برای جایگاهش در جریان و روان است برای آنکه فرمان دانای عزیز است(۳۸) و برای ماه منزل‌هایی تعیین کردیم تا مانند شاخه کهنه خرما باریک شود(۳۹) نه خورشید سزاوار است که به ماه برسد و نه شب بر روز پیشی گیرد، همگی در مداری شناورند(۴۰)

آیه ۴۰ سوره یس دربارهٔ چرخش خورشید و ماه در مدار خودشان صحبت می‌کند و در هیچ‌یک از آیات قرآن از چرخش زمین به دور خورشید یا به دور خودش و اینکه زمین گرد باشد صحبتی نشده است. قرآن زمین را به فرش تشبیه می‌کند، آیه ۳ سوره رعد از مسطح بودن و امتداد یافتن زمین و آیه ۳۰ نازعات از گسترده شدن زمین می‌گویند، همچنین آیه ۵۳ سوره طه، ۶ و ۷ سوره نباء، ۱۹ سوره نوح، آیه ۲۲ سوره بقره و ۴۷ سوره کهف. قدمت آشنایی مردم با گاه‌شماری خورشیدی در ایران و قدمت گاه‌شماری پیش‌اسلامی ‏(en)‏ در عربستان که بر اساس گاه‌شماری یهودی تنظیم شده بود و هر ۳ یا ۴ سال یکبار ماه نسیء داشت به قرن‌ها پیش از اسلام برمی‌گردد. اما اینکه زمین به دور خورشید می‌چرخد موضوعی بود که ۱۰ قرن پس از اسلام توسط گالیله مطرح شد.

تفسیرهای دیگر

نسبت مساحت دریاها با خشکیها

به نقل وبگاه الف در قرآن ۱۲ بار از واژه «البر» و یک بار یبسا (هر دو به معنی خشکی) جمعاً ۱۳ واژه و ۳۲ بار از دو کلمه البحر و والبحر (بمعنی دریا) یاد شده است. که این نسبت ۲۹٪ ${\tfrac {13}{45}}$ به ۷۱٪ ${\tfrac {32}{45}}$ با نسبت خشکی به دریا برابر است.

جاذبه عمومی

از نظر بعضی مفسرین معاصر، با توجه به آیه دوم سوره رعد: «خدا همان کسی است که آسمان را بدون ستونی که قابل رؤیت باشد - آفرید» جاذبه عمومی ثابت می‌شود و با توجه به روایتی از علی بن موسی الرضا، آیه به وجود ستونهای نامرئی (نیروی جاذبه) اشاره شده است.

انبساط فضا

در سال ۱۹۲۹ ادوین هابل ستاره‌شناس معروف آمریکایی با استفاده از اثر انتقال سرخ، کشف کرد کلیه کهکشان‌ها از هم دور می‌شوند و فضا منبسط می‌شود. به عبارتی ابعاد جهان پیوسته توسعه می‌یابد. تا پیش از آن تصور می‌شد که جهان در ابعاد و سایر پارامترها کاملاً ساکن است. قرآن در این مورد آیه کاملاً روشنی دارد. وَالسَّمَاءَ بَنَیْنَاهَا بِأَیْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ ﴿الذاریات: ۴۷﴾ و آسمان را به قدرت بنا کردیم و ما [همواره] وسعت دهنده (آن) هستیم.

انفجار بزرگ

در پی کشف انبساط فضا به لحاظ منطقی این فرض پیش آمد که در گذشته همه چیز به هم نزدیکتر بوده‌اند. محاسبات نشان دادند با عقب رفتن بیشتر در زمان نهایتاً همه چیز از جمله زمین در یک نقطه بی‌نهایت متراکم جمع می‌شدند که در حالتی فوق بحرانی تا ابعادی در حد صفر منقبض بود. نقطه‌ای در حجم صفر یا به عبارتی عدم! سپس در انفجاری بزرگ همه چیز از جمله زمان، فضا، ماده و انرژی به شکل امروزی تکامل یافته و از همان نقطه تشکیل و تفکیک شده. قرآن در این مورد نیز آیه‌ای بسیار شفاف و روشن دارد. أَوَلَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ کَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ أَفَلَا یُؤْمِنُونَ ﴿الأنبیاء: ۳۰﴾ آیا کافران ندانسته‌اند که آسمان‌ها و زمین به هم چسبیده و یکپارچه بودند و ما آنها را شکافته و از هم باز کردیم و هر چیز زنده‌ای را از آب آفریدیم؟ پس آیا ایمان نمی‌آورند؟

همچنین آیه ۳۷ سوره الرحمن در این باره شناخته شده است: فَإِذَا انْشَقَّتِ السَّمَاءُ فَکَانَتْ وَرْدَةً کَالدِّهَانِ: پس آنگاه که آسمان از هم شکافد و چون چرم گلگون گردد.

می‌توانید برای مطالعه بیشتر دربارهٔ انبساط فضا و انفجار بزرگ به این آدرس مراجعه کنید: مه‌بانگ

تاریکی اعماق دریا

در گذشته به علت نبودن وسایل غواصی، کسی نمی‌توانسته بیشتر از بیست متر در عمق دریا برود؛ لذا از زیر آب اطلاعات زیادی نداشته اما امروزه با بکارگیری وسایل و ابزار مدرن می‌توان تا عمق دویست متر به راحتی به زیر آب رفت. أَوْ کَظُلُمَاتٍ فِی بَحْرٍ لُّجِّیٍّ یَغْشَاهُ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِ سَحَابٌ ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِذَا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَرَاهَا وَمَن لَّمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُورًا فَمَا لَهُ مِن نُّورٍ (نور: ۴۰) یا [کارهایشان] مانند تاریکیهایی است که در دریایی ژرف لجه است که موجی آن را می‌پوشاند [و] روی آن موجی [دیگر] است [و] بالای آن ابری است تاریکیهایی است که بعضی بر روی بعضی قرار گرفته است هر گاه [غرقه] دستش را بیرون آورد به زحمت آن را می‌بیند و خدا به هر کس نوری نداده باشد او را هیچ نوری نخواهد بود. عمق دریاها مختلف و تغییرپذیر است و در بعضی نقاط بین ۱۲٬۰۰۰ تا ۱۵٬۰۰۰ متر می‌باشد [۱] و این در حالی است که قدرت نفوذ نور خورشید به دریا ۴۰۰ متر است [۲]

کاهش اکسیژن و تنگ شدن نفس با افزایش ارتفاع

قرآن ۱۴۰۰ سال پیش در مورد کاهش اکسیژن و تنگ شدن نفس با افزایش ارتفاع سخن گفته است: فَمَن یُرِدِ اللّهُ أَن یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلإِسْلاَمِ وَمَن یُرِدْ أَن یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقًا حَرَجًا کَأَنَّمَا یَصَّعَّدُ فِی السَّمَاء کَذَلِکَ یَجْعَلُ اللّهُ الرِّجْسَ عَلَی الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ (انعام: ۱۲۵) پس کسی را که خدا بخواهد هدایت نماید دلش را به پذیرش اسلام می‌گشاید و هر که را بخواهد گمراه کند دلش را سخت تنگ می‌گرداند چنان‌که گویی به زحمت در آسمان بالا می‌رود این گونه خدا پلیدی را بر کسانی که ایمان نمی‌آورند قرار می‌دهد

زوجیت گیاهان

در سال ۱۷۳۱میلادی، دانشمند سوئدی کارل لینه نظریه خود را مبنی بر وجود زوجیت در بین گیاهان اعلام کرد که تعجب بسیاری را برانگیخت و این در حالی بود که قرآن سال‌ها قبل به آن اشاره کرده بودو انزل من السماء ماء فاخرجنا به ازواجا من نبات شتی (طه ۵۳) «واز آسمان آبی فرو فرستادیم و بوسیلة آن جفت‌هایی از گیاهان گوناگون رویاندیم»

اعجاز ریاضی قرآن

نوشتار اصلی: قرآن و ریاضیات

اعجاز عددی قرآن ادعایی بود که سالها پیش توسط یک شیمی‌دان مصری به نام محمدرشاد خلیفه در ایالات متحده مطرح شد و نادرست بودن آن بعداً روشن شد. وی نیز ادعای پیامبری کرد و توسط مسلمانان افراطی به ضرب چاقو به قتل رسید. دکتر محمدنبی احمدی یکی از اساتیدی بود که این اعجاز را مردود دانست.

درسایرعلوم

1. خلق من ماء دافق یخرج من بین الصلب والترایب ۱طارق
2. الم نجعل الارض مهادا والجبال اوتادا نباء
3. وخلقناکم ازواجا وانزلنامن المعصرات ماءثجاجا نباء
4. فلااقسم برب المشارق والمغارب ۴۰معارج
5. رب المشرقین ورب المغربین ۱۶الرحمن
6. یرسل علیکم شواظ من نار ونحاس فلاتنتصران ۳۵الرحمن
7. یامعشر الجن والانس آن استطعتم آن تنفذوا من اقطار السموات والارض ۳۳الرحمن
8. والسماء بنینا وانا لموسعون ۴۷ذاریات
9. ومن کل شیء خلقنازوجین ۴۹ذاریات
10. افلم ینظرواالی السماءفوقهم کیف بنیناوزیناهاومالهامن خروج ۷ق
11. وانبتنافیهامن کل زوج بهیج ۷ق
12. انافتحنافتحامبینا۱فتح
13. والشمس تجری لمستقرلها ۳۸یس
14. والقمرقدرناه منازل ۳۹یس
15. لاالشمس ینبغی لها آن تدرک القمرو…۴۰یس
16. الله الذی رفع السماوات بغیرعمدترونها۲رعد و۹لقمان
17. وتری الجبال جامده وهی تمر مر السحاب ۹۰نمل
18. یولج اللیل فی النهارویولج النهار فی اللیل ۱۴فاطر
19. غلبت الروم … وهم من بعدغلبهم سیغلبون …۱روم
20. الم تر انا… یزجی سحابا۴۳نور
21. وجعلنا فی الا رض رواسی آن تمیدبها ۳۲انبیا
22. وجعلناالسماء سقفامحفوظا ۳۲انبیا
23. وتری الارض هامده فاذاانزلناعلیهاالماءاهتزت وبث۵حج

جستارهای وابسته

در مصر باستان، شو ایزد هوا، نوت ایزد آسمان را نگاه می‌دارد تا از گب ایزد زمین جدا شود.

• دربارهٔ سایقه اندیشه آفرینش آسمان بدون ستونهای مرئی رجوع شود به ایزد شو.
• قرآن
• نقد قرآن

پیوند به بیرون

• بررسی اعجاز قرآن از جوانب گوناگون، پایگاه اسلامی - شیعی رشد
• اعجاز علمی قرآن کریم، وبگاه حوزه.
• قرآن‌شناسی