عصر (سوره)

سورهٔ ۱۰۳ قرآن

عصر
دسته‌بندی	مکی
اطلاعات آماری
شمارهٔ نزول	۱۳
جزء	۳۰
حزب‌	۶۰
شمار آیه‌ها	۳
شمار واژه‌ها	۱۸
شمار حرف‌ها	۹۵
متن سوره
ترجمهٔ فارسی
تکاثر تکاثر	همزه همزه

سوره عصر یکی از سوره‌های قرآن کتاب مقدس دین اسلام است. بیشتر مفسرین بر این گمانند که این سوره در در شهر مکه نازل شده باشد اما بعضی مفسران بر نزول این سوره در مدینه در سال اول هجرت تأکید دارند. این سوره دارای ۳ آیه است و از نظر تعداد آیات جزو سوره‌های کوتاه قرآن یا مفصلات قرار می‌گیرد. این سوره با قسم خداوند به عصر آغاز می‌شود، کلمه عصر به معنی زمان، بعد از ظهر، فشار، و… آمده‌است. در آیه بعد هشداری در زمینه خسران همه انسان‌ها داده می‌شود. اما در پایان کسانی که ایمان آورده‌اند، عمل صالح انجام می‌دهند و دیگران را به حق توصیه می‌کنند و به صبر فرا می‌خوانند را از خسران دیدگان مستثنی می‌کند. از دید مفسرین این سوره کلیه معارف قرآنی را به کوتاه‌ترین شکل ممکن خلاصه کرده‌است.

شأن نزول

در چندین تفسیر شأن نزول این سوره علی بن ابی‌طالب ذکرشده است.

نزول

این سوره در سال اول بعثت بعد از سوره انشراح نازل شده‌است. در بعضی منابع از نزول این سوره در سال اول هجرت نیز یاد شده‌است.

مبانی نام گذاری

وجه تسمیه این سوره بخاطر وجود عبارت عصر در آیه اول و قسم خوردن خداوند به آن است. با توجه به مضمون دو آیه بعد انتظار می‌رود که منظور از کلمه عصر، دوران پیامبر اسلام و زمان طلوع اسلام باشد.

محتوای سوره

در این سوره سخن از زیانکار بودن همه انسان‌ها به میان می‌آید، و فقط یک گروه را که:

• ایمان آورده‌اند
• عمل صالح انجام می‌دهند
• یکدیگر را به حق سفارش می‌کنند و
• یکدیگر را به صبر توصیه می‌کنند

را استثنا کرده و زیانکار نمی‌داند. سفارش یکدیگر به حق و صبر هر دو از اعمال صالح محسوب می‌شود، اما جداگانه ذکر شدن این دو عمل صالح اینطور معنا می‌دهد که طبق قرآن خدا توجه بیشتری به این دو عمل صالح دارد. به بیان دیگر این سوره همراهی علم و عمل را موجب سعادت و نجات بشر می‌داند.

فضیلت سوره

مسلمانان صدر اسلام وقت خداحافظی و جداشدن از یکدیگر سوره عصر می‌خواندند

در حدیثی از امام جعفر صادق روایت شده: فی نوافله بعثه الله یوم القیامة مشرقا وجهه ضاحکا سنه قریرة عینه حتی یدخل الجنة

هرکس سوره «والعصر» را در نمازهای نافله بخواند خداوند او را در قیامت برمی‌انگیزد در حالی که صورتش نورانی، چهره‌اش خندان و چشمش (به نعمت‌های الهی) روشن است، تا داخل بهشت شود.

— امام جعفر صادق

علامه طباطبایی مفسر شیعه در تفسیر المیزان می‌نویسد:

این سوره تمامی معارف قرآنی و مقاصد مختلف آن را در کوتاه‌ترین بیان خلاصه کرده

— علامه طباطبایی

امام شافعی عالم سنی می‌گوید:" لو ما أنزل الله حجة علی خلقه إلا هذه السورة لکفتهم ".

اگر خداوند هیچ حجتی جز این سوره برای مخلوقاتش نازل نمی‌کرد، برای آنها کافی بود

— محمد بن ادریس شافعی

متن سوره با ترجمه فارسی

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ

به نام خداوند رحمتگر مهربان

وَ الْعَصْرِ (۱)

سوگند به عصرِ [غلبه حقّ بر باطل]،

إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ (۲)

که واقعاً انسان دستخوشِ زیان است.

إِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ (۳)

مگر کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده و همدیگر را به حقّ سفارش و به شکیبایی توصیه کرده‌اند.

در ادبیات

این سوره در اشعار مولانا در دفتر سوم مثنوی معنوی بدین صورت ذکر شده‌است:

گفت لقمان صبر هم نیکو دمیست		که پناه و دافع هر جا غمیست
صبر را با حق قرین کرد ای فلان		آخر والعصر را آگه بخوان
صد هزاران کیمیا حق آفرید		کیمیایی همچو صبر آدم ندید

امید مجد سوره عصر را چنین منظوم کرده‌است:

سرآغاز گفتار نام خداست		که رحمتگر و مهربان خلق راست
قسم باد بر عصر کاین آدمی		ٰزیان‌ها رسانَد به خود هر دمی
به جز مؤمنان به پروردگار		که پیوسته نیکند و پرهیزکار
سفارش نمایند هم را مدام		به حق و شکیبایی و اهتمام

این سوره در اشعار کودکانه نیز معرفی شده‌است از جمله:

به عصر قسم خورد خدا		تو این سوره، بچه ها
می کنه آدم زیان		اگه نباشه ایمان
کارهای خوب که باشه		خدا هم راضی می شه
توکل کن بر خدا		همیشه و هر کجا
صبور باشید تو کارها		باشید یه یاد خدا

جستارهای وابسته

• قرآن
• سوره‌های مکی

پیوند به بیرون

• متن سوره عصر
• تفسیر سوره عصر (تفسیر نور)
• ترجمه صوتی سوره عصر (فارسی)

منابع

• برگزیده تفسیر نمونه، جلد ۵، ناصر مکارم شیرازی
• آشنایی با سوره‌ها (شناخت سوره‌های قرآن)، جواد محدثی، ۱۳۷۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی