عاصم کوفی

ابوبکر عاصم بن بهدله ابی النجود مقری کوفی قاری کوفه، یکی از قاریان هفتگانه است.

قرائت قرآن به روایت حفص از عاصم کوفی مشهورترین قرائت در میان عموم مسلمانان است.

زندگی

امام القراء عاصم بن بهدلة ابی النجود الاسدی متوفی ۱۲۷ قمری است. او در بین قاریان کوفه مقام نخست را داشت.او شیخ القراء کوفه بوده و از نظر صوت قرآن نیز مقام والایی داشته . عاصم از تابعین بوده و محضر بیست و چهار نفر از صحابه را درک و احادیث بسیاری روایت کرده است . جمعی از مترجمان احوال مانند صاحب اعیان الشیعه او را شیعه دانسته است. عاصم قراءت خود را از ابی عبدالرحمن السُّلمی، و او هم از علی بن ابیطالب علیه السلام اخذ نموده است، و چون سند قراءت او با یک واسطه به علی علیه السلام می رسد، علما و فقهای شیعه قراءت او را بر دیگران ترجیح داده‌اند . قرائت کوفه پس از ابو عبدالرحمن سلمی به عاصم رسید. عاصم هم مانند استادش، نابینا بود. بیشتر اوقات عصاکشی داشت که او را جابه جا می‌کرد. او هرگاه قرائتی را فرا می‌گرفت آن را بر عده‌ای صحابه و تابعان عرضه می‌داشت و تا هنگامی که به درستی آن قرائت اطمینان پیدا نمی‌کرد، آن را نمی‌پذیرفت.

عاصم از نگاه دیگران

عاصم از دیدگاه دانشمندان و بزرگان شیعه، و همچنین در بین اهل سنت، دارای شخصیتی بارز و با تقوی و مورد اعتماد آنها است. او را جامع فصاحت و قرائت و تجوید معرفی کرده‌اند. آورده‌اند که صدای وی بسیار نیکو بود. قاضی نورالله شوشتری و سید حسن صدر عاصم را شیعه می‌دانند به همین دلیل بسیاری از بزرگان شیعه، قرائت عاصم را فصیح‌ترین قرائات نام برده‌اند. ابن جزری در رتبه بندی قاریان هفتگانه، قرائت عاصم را «افصح القرائات» نام نهاده است.

آیت‌الله خوئی در کتاب البیان درباره عاصم آورده است: «ابوبکر عاصم فرزند ابی النجود اسدی از آزاد شدگان خاندان اسد بود و از مردم کوفه. او از قاریان هفتگانه قرآن و بر مذهب شیعه است و قرآن را بر «عبدالله بن الرحمن بن حبیب سلمی» که او هم شیعه و پیرو علی علیه السلام است و همچنین بر «زربن حبیش» و «ابوعمرو شیبانی» قرائت کرده است.» خوانساری در کتاب «روضات الجنات» در شرح حال عاصم نوشته است: «او از پارساترین و پرهیزکارترین قاریان بود و رای وی درست‌ترین آرا و در قرائت از همهٔ قاریان تلاش بیشتری انجام می‌داد.» علامه حلی در کتاب المنتهی آورده است: «محبوب‌ترین قرائات نزد من قرائت عاصم است که از ابوبکر بن عیاش نقل شده است.» ابن جزری نوشته است که: «ابوزرعه و گروهی از محدثان، عاصم را توثیق کرده اند.» عبدالله بن احمد از پدرش نقل کرده که: «عاصم مردی ثقه است و قاری قرآن و مردم کوفه قرائت وی را برگزیده‌اند من هم قرائت او را برگزیدم. او ثقه است...» قاضی نورالله شوشتری هم در کتاب «مجالس المومنین» آورده است: «او مردی متبحر در صرف و نحو و قرائت بود و در زمان خویش یگانه... قرآن را با صدایی نیکو می خواند و در قرائت و تلاوت قرآن از فصیحان بوده است...»

تشیع عاصم

عاصم قرآن را بر عبدالرحمن السلمی و او هم بر علی علیه السلام اقراء کرده بود. شیخ ابوالفتوح رازی می‌گوید: «بسیاری از قاریان مکه و مدینه شیعه اهل بیت پیامبر بوده و مشهور به محب ولایت آنها هستند.» ابن شهرآشوب هم گفته: «عاصم بدون شک شیعه بوده است.» چهار تن از قاریان هفتگانه قرآن به تصریح بزرگان فن، شیعه بوده‌اند:

1. عاصم بن النجود؛
2. ابوعمرو بن علاء؛
3. حمزه بن حبیب؛
4. علی بن حمزه کسائی.

قیس آل قیس در کتاب خویش آورده است: «عاصم از تابعان و محبین خاندان پیامبر بود چنان که قرائت خویش را از شیخین و از ابو عبدالرحمن سلمی و او هم از امیرالمؤمنین علی فرا گرفته است.» ابوالفتوح رازی هم می‌گوید: «پیشوایان قرائت بیشتر، عدلی مذهب بودند. زیرا قرآن بر اثبات توحید و عدل منزل است و نه بر جبر و تشبیه و تعطیل. اما گروهی که بی شک شیعه هستند عبارتند از عاصم، کسائی و حمزه. و بقیهٔ قاریان حجاز و شام همه عدلی مذهب بوده‌اند...»

ویژگی‌های قرائت عاصم

• قاری از قاریان هفتگانه است که قرائتش دارای سند صحیح است که جمهور علمای اسلام آن را پذیرفته‌اند؛
• قرائت او دارای سند زرین است چرا که حفص از عاصم و عاصم از عبدالرحمن سلمی و او هم از امیرالمؤمنین قرائت کرده است که همهٔ رجال آن بی شک از بزرگان و مورد وثوق هستند؛
• هماهنگی قرائت او با قرائت همگانی مسلمان. زیرا عاصم تلاش می‌کرد تا استوارترین قرائت‌ها را از راه درست بدست آورد و پس از آن به حفص آن را یاد می‌داد. عاصم با یک واسطه قرآن را از امیرالمؤمنین علی که خود قرآن ناطق بود آموخته بود و او بود که با یک واسطه قرآن را از خاندان وحی فرا گرفته بود.

راویان قرائت عاصم

از بین راویان قرائت عاصم، دو تن از همه مشهورتر هستند:

• ابوبکر (ابوبکر شُعبه بن عیاش بن سالم کوفی)
• حفص (ابوعمرو حفص بن سلیمان بن المغیره الاسدی البزار الکوفی)

ابوبکر

ابوبکر در سال ۹۵ قمری به دنیا آمد و در سال ۱۹۳ قمری وفات کرد. از حفص روایت است که گفت: روزی عاصم چنین به من گفت که هر چه از قرائت به ابابکر بن عیاش آموختم، همان قرائتی است که از زرّ بن حبیش یاد گرفتم و او هم آن را از ابن مسعود آموخته بود. وی از تلاوت قرآن هرگز خسته نمی‌شد و گفته اند که او در عمر خود ۱۲ هزار بار قرآن را ختم کرده است. برخی هم ۲۴ هزار بار آورده‌اند. او ۱۸ روز پس از مرگ هارون الرشید در کوفه وفات کرد. او از اهل سنت بود. پس از وفات استادش عاصم، در سال ۱۲۷ قمری، بر جای وی نشست و تا سال ۱۹۳ که پایان زندگانیش بود این سمت را داشت. آنچه را که در بین علماء درباره ابوبکر دیده می‌شد این است که بسیاری او را از نظر حافظه، سرزنش کرده‌اند که اصلاً حافظهٔ خوبی نداشته است. ابونعیم در طبقات القراء نوشته که: «در میان استادان قرائت، کسی مانند ابوبکر به لغزش حافظه دچار نبود...» ابن ابی حاتم گفته: «از پدرم درباره ابوبکر بن عیاش و ابی الاحوص پرسیدم، گفت: یقیناً صحت این دو تن را اقراء نمی‌کنم.» روش او در قرائت قرآن، اختیار بود. یعنی علاوه بر آنچه که از عاصم یاد می‌گرفت، نگاهی هم به آنچه که در حجاز و بصره و شام رایج بود نیز داشت. او قرائت خویش را بر پایهٔ اتفاق قرائات می‌گذاشت. دیدگاه‌های لغوی و نحوی در قرائت ابوبکر، بسیار به چشم می‌خورد. به شکل میانگین حدود ۵۲۰ اختلاف بین قرائت ابوبکر و حفص وجود دارد، در حالی که استاد هر دو یکی است. این نشان می‌دهد که ابوبکر اجتهاد خویش را هم در آنچه آموخته بود دخالت می‌داد. اما حفص اصلاً این روش را نمی‌پذیرفت و می‌گفت آنچه را که از استادم عاصم آموختم بدون هیچ دخل و تصرفی اقراء می‌کنم.

حفص

نوشتار اصلی: حفص

حفص در سال ۹۰ هجری متولد و در سال ۱۸۰ قمری وفات کرد. او ربیب (پسر همسر) عاصم بود. نوشته‌اند که حفص، پنج آیه به پنج آیه قرآن را از عاصم یاد می‌گرفت. ابوبکر خطیب می‌نویسد: «پیشینیان حفص را از نظر قدرت حافظه بر ابوبکر بن عیاش برتر می‌دانند چه او تمام وجوه قرائت عاصم را به یاد داشت... دقیقترین روایت از عاصم همان روایت حفص است.» حفص، مردم مکه و بغداد و کوفه را اقراء می‌کرد. او تشیع خوذ را از استاد خویش یعنی عاصم گرفت. حفض هم مانند استاد خویش در بین قاریان هفتگانه، مقامی بالا دارد و قرائت او در بین مسلمانان گسترش یافت. قرائتی را که عاصم به حفض یاد داده بود همان بود که خود از ابو عبدالرحمن سلمی آموخته بود و او هم آن را از علی علیه السلام آموخته بود. حفص از بین شاگردان عاصم، بهترین بود و داناترین فرد به قرائت او بود. او از شعبه (ابوبکر) راوی دیگر عاصم، ثقه تر هست و به همین دلیل قرآن بر اساس قرائت حفص در بین مسلمانان نوشته شد. ذهبی در کتاب خویش آورده: «حفض در نقل حدیت حافظهٔ خوبی نداشت ولی در قرائت قرآن مورد اطمینان است. وی گفته است که با عاصم در قرائت قرآن هیچ مخالفتی نکرده است مگر در یک حرف از سورهٔ روم، الله الذی خلقکم من ضعف که حفص کلمه ضعف را با ضمه خوانده است، ولی عاصم آن را با فتحه خوانده است.» شیخ طوسی حفص را ار شاگردان امام صادق علیه السلام برشمرده است.

عاصم با یک واسطه راوی قرائت علی است. به همین جهت گفته‌اند فصیح‌ترین قراآت قرائت عاصم می‌باشد، زیرا وی قرائت اصیل آورده‌است. کسانی که از و روایت کرده‌اند:

• حفص (ابو عمرو حفص ابن سلیمان)
• ابوبکر (شعبة ابن عیاش سالم)

او مابین سالهای ۱۲۷ تا ۱۲۹ قمری درگذشت.

منابع

• اکرم خدایی، اهمیت قرائت عاصم به روایت حفص، انتشارات رایزن، چاپ یکم، تهران- ۱۳۷۸
• ابن الجزری، النشر فی القرائات العشر، دارالکتب العلمیه؛ الطبعه الاولی؛ بیروت؛ ۱۴۱۸-۱۹۹۸
• امام ابی عمرو عثمان بن سعید دانی، قرائت‌های هفتگانه (ترجمه التیسیر فی القرائات السبع)، ترجمه محمدرضا حاجی اسماعیلی؛ چاپ اول؛ انتشارات سروش؛ تهران، ۱۳۸۳
• ابراهیم پورفرزیب، تجوید جامع، انتشارات سمت، چاپ دوم، تهران ۱۳۷۷