ابوالحسن شعرانی

«شعرانی» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، شعرانی (ابهام‌زدایی) را مشاهده کنید.

میرزا ابوالحسن شعرانی (۱۳۲۰ هـ. ق، تهران – ۱۳۹۳ هـ. ق) معروف به علامه شعرانی، عارف ذوالفنون، استاد علوم اسلامی، تاریخ، فلسفه، نجوم، ریاضیات، ادبیات و دیگر علوم زمان خود بود.

وی در بازار نو در نزدیکی حرم شاه عبدالعظیم در شهرری دفن شده‌است.

زندگی

میرزا ابوالحسن فرزند حاج شیخ محمد، و از نوادگان ملا فتح‌الله کاشانی در سال ۱۳۲۰ هجری قمری در تهران متولد شد. در کودکی و نوجوانی، قرآن، تجوید و ادبیات عرب را نزد پدر فرا گرفت و کتب رایج در رشته‌های مختلف را نزد علمای قم و تهران به خصوص مدرسان مدرسه فخریه (مدرسه مروی کنونی) آموخت.

او صاحب نظر در علومی چون فلسفه و حکمت و عرفان، ریاضیات و محاسبات، ستاره‌شناسی، موسیقی، شعر و ادبیات فارسی و عربی، تاریخ، ترجمه و تفسیر قرآن، حدیث‌شناسی، فقه و … بود، و در مسائل علمی و آیات قرآن و روایات اهل بیت دقت و تعمق فراوان داشت.

او هیئت فلاماریون را از فرانسوی به فارسی ترجمه کرد و برای جمعی تدریس کرد. سید حسن مدرس دستور داد که او در مدرسه عالی سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری کنونی)، ریاضی تدریس کند. او علاوه بر تدریس فقه و اصول و حدیث و و حکمت و فلسفه و کلام و تفسیر و تجوید و نجوم و طب و ریاضی و … در جلسات متعددی، به بیان اصول و احکام و اخلاق دینی و رفع شبهات برای عامه مردم نیز می‌پرداخت. او همچنین بر چند زبان زنده دنیا، از جمله عربی و عبری و ترکی و انگلیسی و فرانسه تسلط کامل داشت. برخی او را «خواجه نصیر عصر»، و جلال الدین همایی او را «شیخ بهایی عصر» لقب داده‌اند.

علامه حسن‌زاده آملی دربارهٔ تبحر و گستردگی معلومات استادش، ابوالحسن شعرانی می‌گوید: «آقای شعرانی ذوالفنون بودند. بنده هیچ‌یک از اساتیدم را به تبحر در منقول مثل ایشان ندیدم. یکی از کتابهای دوره شفا، علم موسیقی است. مرحوم آقای شعرانی، موسیقی هم می‌دانست. فرانسه را به اندازه عربی می‌دانست و مسلط بود. جناب علامه شعرانی در ادبیات، قلم توانایی داشت. فارسی را خیلی سنگین و قوی و فصیح می‌نوشت. در ریاضیات عالیه. در نجوم: من بارها این مطلب را به عرض رسانده‌ام در میان علمای روحانی ما، در عصر خودم بنده کسی را به تبحر در ریاضیات از ایشان بهتر و برتر ندیدم.»

ابوالحسن شعرانی در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی (۱۳۹۳ هجری قمری) در سن ۷۳ سالگی درگذشت و پیکرش در حرم شاه‌عبدالعظیم به خاک سپرده شد.

اساتید

اساتید ایشان عبارتند از میرزا محمود قمی مشهور به رضوان در علوم عقلی، شیخ آقا بزرگ ساوجی در فقه، میرزا حبیب‌الله ذو الفنون در علوم ریاضی و هیئت و نجوم و نیز استادانی چون سید ابوتراب خوانساری نوه سید ابوالقاسم خوانساری (میرکبیر) در نجف اشرف که وی از آن‌ها استفاده زیادی کرده‌است.

شاگردان

برخی از شاگردان او عبارتند از: آیت‌الله میرزا هاشم آملی، آیت‌الله العظمی محمدرضا نکونام، آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملی، مختار علیزاده، جلال الدین همایی، محمد حسن احمدی فقیه یزدی، علی اکبر غفاری، میر جلال محدث ارموی (۱۳۲۳هـ. ق ـ ۱۳۵۸ هـ. ش)، سید محمد باقر حجتی، محمد خوانساری، احمد سیاح، سید حسن سادات ناصری، سید عباس شجاعی، سید رضی شیرازی، قوامی واعظ، مهدی محقق و کمال مرتضوی، بهاالدین خرمشاهی.[سید علی هاشمی(بجنوردی)]

وی در مورد شاگردش علامه حسن‌زاده چنین می‌گوید: بیش از ۲۰ سال او را (علامه حسن‌زاده) را آزمودم اما چیزی جز جد و اجتهاد در او ندیدم.

آثار

آثار چاپ نشده او بسیار است، و آثار مطبوع او، ترجمه‌ها و تصحیح‌ها و حاشیه‌ها از قرار زیر است:

در تفسیر و علوم قرآن

1. حاشیه بر مجمع البیان در ده جلد، با تصحیح کامل و اعراب اشعار و توضیح آنها.
2. تصحیح کامل تفسیر صافی در دو جلد.
3. حواشی و تعلیقات بر تفسیر منهج الصادقین در ده جلد.
4. مقدمه و حواشی و تصحیح کامل تفسیر ابوالفتوح رازی با توضیح اشعار و شواهد عربی و فارسی در دوازده جلد.
5. نثر طوبی یادائرةالمعارف اصطلاحات قرآن تا حرف «ص» است که به سبک جالبی معانی متفاوت واژه‌های قرآنی به حسب استعمال در آیات مختلف مطرح شده و مورد تفسیر قرار گرفته و شامل معارف مختلف فلسفی و کلامی و نکات دقیق فقهی و تاریخی است.
6. تجوید قرآن.
7. تصحیح و اعراب گذاری بیش از شصت نسخه از قرآن.

در حدیث و روایت

1. جمع حواشی و تحقیق و تصحیح کتاب "وافی" از ملا محسن فیض کاشانی در سه جلد.
2. تعلیقات شرح "اصول کافی" از ملاصالح مازندرانی در دوازده جلد.
3. تعلیقات بر "وسائل الشیعه" از حر عاملی از جلد شانزده تا بیست.
4. حاشیه بر "ارشاد القلوب" دیلمی.
5. ترجمه و شرح دعای عرفه" به ضمیمه کتاب فیض الدموع.
6. ترجمه و شرح مفصل "صحیفه کامله سجادیه".
7. رساله در "علم درایه".
8. تحقیق و تصحیح "جامع الروات" به امر سید حسین طباطبایی بروجردی.

در فقه و اصول

1. المدخل الی عذب المنهل، در اصول فقه.
2. شرح کفایة الاصول، بر طریقه «قال اقول» که به تفسیر و توضیح مقاصد آن به عبارت واضح اکتفا شده‌است.
3. شرح تبصره علامه حلی که مختصری از کلیه کتب فقهی شیعه امامیه را نیز دربردارد.
4. حاشه کبیره بر قواعد.
5. رساله در شرح شکوک صلاة در عروهٔ الوثقی.
6. مناسک حج با حواشی نه نفر از مراجع تقلید.
7. فقه فارسی، مختصر جهت تدریس.

در فلسفه و کلام

1. شرح تجرید الاعتقاد در علم کلام.
2. حاشیه بر فصل الخطاب فی عدم تحریف الکتاب.
3. کتاب «راه سعادت» در اثبات نبوت و ردّ شبهات یهود و نصاری.
4. ترجمه کتاب «الامام علی صوت العدالة الانسانیه» از جرج جرداق با انتقاداتی از آن.
5. تعلیقاتی بر کتاب «محمد پیامبر و سیاستمدار» نوشته مونتگمری وات
6. اصطلاحات فلسفی.
7. مقدمه و حواشی محققانه بر اسرار الحکم سبزواری.

در هیئت و نجوم

1. شرح عمل به زیج هندی (جدولی که از روی آن به حرکات سیارات پی می‌برند) و براهین عملیات آن مبتنی بر هیئت جدید.
2. تعلیقه و مستدرک تشریح الافلاک با اشاره به هیئت جدید.
3. هیئت فلاماریون، ترجمه از زبان فرانسه.
4. تقویم‌های شبانه‌روزی.

در تاریخ

1. ترجمهٔ «نفس المهوم» شیخ عباس قمی.
2. مقدمه، تصحیح و تحقیق «کشف الغمه».
3. مقدمه و تصحیح منتخب التواریخ.
4. مقدمه کتاب وقایع السنین اثر خاتون آبادی.
5. مقدمه، تصحیح و تعلیقات بر کتاب «روضةالشهدا».

در فنون دیگر

تصحیح کامل و مقدمه و حاشیه بر جلد اول و سوم کتاب «نفایس الفنون فی عرایس العیون آملی» اثر محمود آملی.

رحلت

علامه شعرانی در ۷۳ سالگی دچار ضعف و نقاهت و بیماری قلب و ریه گردید و پس از مدتی به خاطر شدت بیماری به آلمان اعزام شد و در یکی از بیمارستان‌های شهر هامبورگ بستری شد. وی پس از نیمه شب یک شنبه ۱۲ آبان ماه ۱۳۵۲ ش (هفتم شوال ۱۳۹۳) در بیمارستان در گذشت و چند روز بعد به تهران منتقل شد و در جوار حضرت عبدالعظیم در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شد.

منابع

1. حسن‌زاده آملی، چهره‌های درخشان.
2. حسن‌زاده آملی، هزار و یک نکته.