نظریه اعجاز علمی قرآن

نظریه اعجاز علمی قرآن ادعا می‌کند که قرآن در بیان مطالب علمی که در زمان نگارش قرآن ناشناخته بوده دارای اعجاز است. سابقه نگارش در پیوند علم و دین به آثار جابر بن حیان کوفی، ابن سینا، فخر رازی، و ابوحامد غزالی بازمی‌گردد ولی در دوران معاصر افزایش چشم‌گیری یافته‌است. از نویسندگان این زمینه می‌توان به نعیم المحصی، موریس بوکای، رفیعی محمدی، منصور حسب النبی، رضایی اصفهانی، اسکندرلو و طالب‏پور اشاره کرد. این تفسیرها ادعا می‌کنند که بعضی از آیات قرآن نشان‌دهنده اظهارات پیشگویانه دربارهٔ طبیعت جهان، رشد بیولوژیکی و زیستی و دیگر پدیده‌هایی است که بعداً به‌واسطهٔ تحقیقات علمی تأیید شده و بدین طریق گواهی بر الهی بودن قرآن ارائه می‌کنند.

آیات

بعضی از این آیات شامل موارد زیر است:

حرکت خورشید

«کُلٌ فی فلکٍ یَسبحون» به این معنا که «هرکدام از آنها در فلکی حرکت می‌کنند» در اشاره به حرکت خورشید و ماه و ستارگان است که دو بار در قرآن آمده‌است. فلک در تفاسیر اولیه به معنای چیزی که به دور خود می‌چرخد و بدین ترتیب به حرکت ظاهری خورشید و ماه در آسمان تفسیر شده‌است ولی در مبحث اعجاز علمی، فلک را فضا یا کهکشان تعبیر کرده و تفسیر آن را در شناور بودن خورشید و ماه و ستارگان در درون کهکشان یا همراه با کل کهکشان در فضا می‌دانند.

عامل تعیین‌کننده جنسیت فرزند

آیات ۳۷، ۳۸ و ۳۹ سوره قیامة: أَلَمْ يَكُ نُطْفَةً مِّن مَنِيٍّ يُمْنَى، ثُمَّ كَانَ عَلَقَةً فَخَلَقَ فَسَوَّى، فَجَعَلَ مِنْهُ الزَّوْجَيْنِ الذَّكَرَ وَالأُنثَى: (آیا او [انسان] نطفه‌ای از منی نبود که ریخته می‌شود؟ سپس خون بسته‌ای شد، پس [خدا] او را آفرید و موزون کرد؛ و از همین [نطفه] دو جفت جنس نر و ماده آفرید.)

اینطور تفسیر شده است که این آیات اشاره به اسپرم از منی مرد (که قرآن به آن نطفه میگوید) است، چرا که جنسیت جنین بر اساس ترکیب کروموزوم‌های جنسیتیِ قرار گرفته در اسپرم مرد تعیین می‌شود. اسپرم نوع X در صورت ترکیب با تخمک زن (که همیشه کروموزوم X دارد) جنین دختر خواهد بود (XX). اسپرم نوع Y که در صورت ترکیب با تخمک زن جنین پسر خواهد بود (XY). بنابراین تخمک زن که همیشه کروموزوم X دارد، تعیین‌کننده جنسیت جنین نمی‌باشد.

این موضوع در سوره نجم، آیات ۴۵ و ۴۶، تکرار شده است.

جاذبه عمومی

مقاله اصلی: جاذبه.

«الله الذی رفع السماوات بغیر عمَدٍ ترونها» (سوره رعد آیه ۲) به این معنا که «خدا همان کسی است که آسمان را بدون ستونی که قابل رؤیت باشد بالا نگه داشت» به وجود قانون جاذبه تفسیر شده‌است.

حرکت زمین

"وتری الجبال تحسبها جامده وهی تمر مر السحاب" به معنای "کوه‌ها را می‌بینی درحالی‌که آنها را ثابت می‌پنداری و حال آنکه آنها همچون حرکت ابرها درگذرند" آیه به روشنی می‌گوید، کوه‌ها در حرکتند اگر چه به نظر ساکن می‌آیند. مسلماً حرکت کوه‌ها بدون حرکت زمینهای دیگر که به آنها متصل است معنای ندارد و به این ترتیب معنای آیه چنین می‌شود که؛ زمین‌ها همه با هم، همچون حرکت ابرها با سرعت در حال حرکت هستند. به متحرک بودن کره زمین تفسیر شده‌است.

مراحل خلقت جنین

مقاله اصلی: جنین.

«ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ»(آیه ۱۴ سوره مومنون) به معنای «"نطفه" را به صورت "خون بسته" درآوردیم سپس آن خون بسته را "پاره گوشتی" گردانیدیم و آنگاه پاره گوشت را "استخوان" هایی ساختیم بعد استخوانها را با گوشتی پوشانیدیم آنگاه آفرینشی دیگر پدیدآوردیم» ادعا شده‌است که با مراحل رشد و نمو جنین انسان از نظر علم جنین‌شناسی تطابق دارد چنان‌که محققینی از جمله کیت ال مور، مارشال جانسون، جرالد سی گورینگر ابتدا این ادعا را مطرح کردند. ‌

مهبانگ، منشأ آفرینش و آب، منشأ حیات

آیه ۳۰ انبیاء: أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ ۖ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ (آیا کسانی که کافر شدند نمی‌بینند که آسمان‌ها و زمین به هم پیوسته بودند، سپس آن‌ها را جدا کردیم و از آب هر موجود زنده‌ای آفریدیم؟ پس چرا ایمان نمی‌آورند؟)

بخش اول آیه به وجود یک حالت رتق (به‌هم‌پیوسته) در ابتدای آفرینش اشاره دارد که شباهت بسیاری به مفهوم مهبانگ (بیگ‌بنگ) دارد. این گشایش می‌تواند به همان انفجار اولیه در کیهان اشاره داشته باشد.

علم زیست‌شناسی نشان داده است که تمام موجودات زنده، از ساده‌ترین جانداران تک‌سلولی‌ گرفته تا پیچیده‌ترین موجودات، از سلول‌هایی تشکیل شده‌اند که بیش از ۷۰٪ آب در ساختار خود دارند. آب نقش اصلی را در فعالیت‌های زیستی سلول‌ها ایفا می‌کند؛ مانند نقل‌وانتقال مواد غذایی، دفع مواد زائد و حفظ پایداری سلولی. همچنین تحقیقات علمی ثابت کرده‌اند که حیات در زمین میلیاردها سال پیش در محیط‌های آبی آغاز شده است. اولین موجودات زنده (مانند باکتری‌های اولیه) در اقیانوس‌های اولیه شکل گرفته‌اند.

تاریکی‌های سه‌گانه در رشد جنین

آیه ۶ سوره زمر: يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ خَلْقًا مِّن بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ (شما را در شکم‌های مادرانتان، در میان تاریکی‌های سه‌گانه، مرحله به مرحله آفرید.) سه تاریکی به دیواره شکم، دیواره رحم و کیسه آمنیون (یا به روایتی جفت) اشاره دارد. این محیط تاریک، شرایط مناسب برای رشد جنین را فراهم می‌کند.

زندگی اجتماعی زنبورها

آیه ۶۸ سوره نحل: وَأَوْحَىٰ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ (و پروردگارت به زنبور عسل وحی نمود که: از کوه‌ها و درختان و داربست‌هایی که مردم می‌سازند، خانه‌هایی برگزین!) این آیه به الهامی خاص اشاره می‌کند که خداوند به زنبورها داده است تا خانه‌های خود را با نظم و ترتیب خاصی بسازند و زندگی اجتماعی سازمان‌یافته‌ای داشته باشند. قرآن از شکل مؤنث فعل "اتّخِذی" استفاده کرده است که به زنبورهای ماده اشاره دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که کارگران اصلی کندو، زنبورهای ماده هستند که مسئولیت تولید عسل، مراقبت از تخم‌ها و سازندگی را دارند. زنبورهای نر تقریباً هیچ نقشی در کارهای کندو ندارند.

انبساط و گسترش فضا

آیه ۴۷ ذاریات: وَالسَّمَاءَ بَنَیْنَاهَا بِأَیْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ (و آسمان را با قدرت بنا کردیم و همواره آن را گسترش می‌دهیم.) اینطور برداشت شده است که این آیه به گسترش مداوم آسمان‌ها (انبساط کیهانی) اشاره دارد، حقیقتی که توسط علم فیزیک مدرن تأیید شده است.

نحوه حرکت ماه و شباهت آن به خوشه خرما

آیه ۳۹ یس: وَالْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ حَتَّى عَادَ كَالْعُرْجُونِ الْقَدِيمِ (و برای ماه منزلگاه‌هایی قرار دادیم تا به‌صورت شاخه خشک خرما برگردد). این آیه به مراحل حرکت ماه از هلال تا بدر و سپس بازگشت آن به حالت نازک شبیه خوشه خرما اشاره دارد.

خلقت از خاک و گل فشرده

آیه ۲۰ روم: وَمِنْ ءَايَـٰتِهِۦۤ أَنْ خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍۢ ثُمَّ إِذَآ أَنتُم بَشَرٌۭ تَنتَشِرُونَ (از نشانه‌های او این است که شما را از خاک آفرید، سپس بناگاه انسانهایی شدید و در روی زمین پراکنده یافتید.)‌ علم زیست‌شناسی و شیمی نشان داده‌اند که ترکیبات بدن انسان مانند کربن، نیتروژن و اکسیژن، مشابه عناصر موجود در خاک است.

روشنایی نور خورشید و بازتابندگی نور ماه

آیه ۵ یونس: هُوَ الَّذِی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا: "او کسی است که خورشید را روشنایی و ماه را نور(بازتاب دهنده) قرار داده است."

در اینجا به تفاوت میان نور خورشید (منبع اصلی) و نور ماه (بازتاب خورشید) اشاره می‌شود. ضیا به معنی چیزی است که از خود نور ساطع میکند؛ مانند چراغ و نور جسمی که فقط نور را ساطع می کنند(مانند آینه‌ای که نور را انعکاس میدهد). آیه اشاره میکند که نور خورشید از خود آن است ولی نور ماه متعلق به خود آن نیست.

ترکیب‌ناپذیری آب‌های شور و شیرین

آیات ۱۹ و ۲۰ الرحمن: مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ، بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَّا يَبْغِيَانِ (دو دریا را به گونه‌ای روان ساخت که با هم برخورد می‌کنند؛ میان آن دو، مانعی است که از حد خود تجاوز نمی‌کنند.» آیه ۵ الفرقان: وَهُوَ الَّذِي مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَهَٰذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَجَعَلَ بَيْنَهُمَا بَرْزَخًا وَحِجْرًا مَّحْجُورًا: (و اوست که دو دریا را روان ساخت: یکی شیرین و گوارا، و دیگری شور و تلخ، و میان آن دو مانعی و حریمی استوار قرار داد.)

اختلاف چگالی، شوری و دما میان دو نوع آب (مثل رودخانه‌ها و دریاها) باعث ایجاد مرز طبیعی می‌شود که مانع ترکیب کامل می‌گردد. این پدیده امروزه با علم اقیانوس‌شناسی ثابت شده است.

نمونه‌هایی از این پدیده: رودخانه‌های آمازون و نگرو، دریای بالتیک و دریای شمال (اقیانوس اطلس)، رود می‌سی‌سی‌پی و خلیج مکزیک، رود فریزر و تنگه جورجیا، رود یانگ‌تسه و رود جیالینگ

توجه کنید که منظور از آب شیرین، آبی است که میزان نمک‌های محلول در آن بسیار کم باشد و گوارا باشد.

سایر موارد

فَمَن یُرِدِ اللّهُ أَن یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلإِسْلاَمِ وَمَن یُرِدْ أَن یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقًا حَرَجًا کَأَنَّمَا یَصَّعَّدُ فِی السَّمَاءکَذَلِکَ یَجْعَلُ اللّهُ الرِّجْسَ عَلَی الَّذِینَ لاَیُؤْمِنُونَ به معنای «پس کسی را که خدا بخواهد هدایت نماید دلش را به پذیرش اسلام می‌گشاید و هر که را بخواهد گمراه کند دلش را سخت تنگ می‌گرداند چنان‌که گویی در آسمان صعود می‌کند این گونه خدا پلیدی را بر کسانی که ایمان نمی‌آورند قرار می‌دهد» عده ای این آیه را این‌گونه تفسیر کرده‌اند که با افزایش ارتفاع و رقت هوا تنفس دشوارتر می‌شود و ادعا می‌کنند که این مطلب در آن زمان بر کسی روشن نبوده‌است.

از سایر موارد می‌توان به واقع بودن ستارگان در آسمان نزدیک (انا زینا السماء الدنیا به زینت الکواکب)، بزرگی جهان و تعدد ستارگان (فلا اقسم بمواقع النجوم و انه لقسم لو تعلمون عظیم)، زوجیت در انواع حیات (سبحان الذی خلق الازواج کلها مما تنبت الارض و من انفسهم و مما لایعلمون) و مثالهای دیگر اشاره کرد.

نقد

دربارهٔ تعداد آیاتی که به یافته‌های علمی اشاره دارند بین مفسرین اختلاف نظر است و تعداد این آیات از ۵ تا ۳۰۰ گفته شده‌است.

عده ای به انتقاد می‌گویند که آیه ۴۰ سوره یس دربارهٔ چرخش خورشید و ماه در مدار خودشان صحبت می‌کند و در هیچ‌یک از آیات قرآن از چرخش زمین به دور خورشید و اینکه زمین گرد باشد صحبتی نشده‌است و اینکه قرآن زمین را به فرش تشبیه می‌کند و از مسطح بودن و امتداد یافتن و گسترده شدن زمین می‌گوید (آیات ۳ سوره رعد، ۳۰ نازعات، ۵۳ سوره طه، ۶ و ۷ سوره نباء، ۱۹ سوره نوح، ۲۲ سوره بقره). در پاسخ گفته شده که آیه «رب المشارق و المغارب» یعنی خدای مشرق‌ها و مغرب‌ها که در قرآن اشاره شده نشان از گرد بودن زمین دارد و گسترش فقط در سطح مسطح اتفاق نمی‌افتد و می‌تواند در سطح کروی نیز رخ دهد.

آیات «الم نجعل الارض مهاداً و الجبال اوتاداً» در سوره النبا آیه ۷ و «القی فی الارض رواسی اَن تمید بکم» در سوره لقمان آیه ۱۰ توسط زمین‌شناس مصری به نام زغلول النجار به این معنی تفسیر شد که کوه‌ها مانند میخ عمل می‌کنند و به سمت داخل زمین ریشه دارند و سبب ثابت شدن و عدم لرزش زمین می‌شوند درحالی‌که در علم زمین‌شناسی چنین ادعایی نشده‌است.

جستارهای وابسته

• اعجاز قرآن
• دوران طلایی اسلام
• فهرست دانشمندان مسلمان
• نگرش‌های اسلامی به علم
• نقد قرآن