بحارالانوار

بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار
نویسنده	علامه مجلسی
برگرداننده	کسی تمام مجلدات آن را ترجمه نکرده‌است.
موضوع	فقهی و غیرفقهی
تعداد جلد	۱۱۰

بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار یا به‌اختصار بِحارُالأنوار بزرگترین منبع حدیث در تشیع به زبان عربی به تألیف علامه مجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ هجری) است.

این کتاب به موضوعات غیرفقهی بیش از موضوعات فقهی پرداخته‌است. در زمان مؤلف در ۲۵ جلد و در چاپ جدید در ۱۱۰ جلد منتشر شده‌است. این کتاب را به همراه وسائل الشیعه، البرهان فی تفسیر القرآن، کنز الدقائق و الوافی جوامع حدیثی (ثانویه) می‌نامند.

مجلسی هرچند در تألیف بحارالانوار از همکاری بعضی فضلا که تا صدها نفر نقل شده، و حمایت مالی حکومت صفوی و تسهیلات و امکانات در گردآوری منابع برخوردار بود. ترجمه تمام ۱۱۰ جلد بحارالانوار به فارسی و با فرمت apk در وب موجود است؛ و شامل هشتاد و پنج هزار حدیث است.

گستردگی موضوعات

مجلسی، موضوعات را براساس عناوین و ترتیب موضوعات کتب اخبار و کلام و فقه و تاریخ به این صورت تقسیم‌بندی کرده‌است:

کتاب العقل و العلم و الجهل؛ کتاب التوحید؛ کتاب العدل و المعاد؛ کتاب الاحتجاجات و المناظرات؛ کتاب قصص الانبیاء؛ کتاب تاریخ نبیّنا و احواله؛ کتاب الامامه؛ کتاب الفتن و ما جری بعد النّبی صلّی اللّه علیه و آله؛ کتاب تاریخ ائمه؛ کتاب السماء و العالم؛ کتاب الایمان و الکفر؛ کتاب الاداب و السنن و الاوامر و النواهی و الکبائر و المعاصی؛ کتاب الروضه شامل مواعظ و حکم و خُطب؛ کتاب الطهاره و الصلاه؛ کتاب القرآن و الدعاء؛ کتاب الزکاه و الصوم به همراه ابواب خمس، اعتکاف و اعمال السنه؛ کتاب الحجّ به همراه ابواب جهاد، مرابطه و امر به معروف و نهی از منکر؛ کتاب المزار؛ کتاب العقود و الایقاعات؛ کتاب الاحکام؛ کتاب الاجازات که شامل اسانید و طرق مؤلّف و نیز اجازات علما به شاگردان و معاصرانشان است.

منابع بحار الانوار

در منابع شرح نیز از آن جمله است: مجمع البیان طبرسی و مفاتیح الغیب رازی در تفسیر آیات، صحاح اللّغه جوهری، قاموس اللغه فیروزآبادی، معجم مقاییس اللغة ابن فارس، تهذیب اللغة ازهری، مجمع الامثال میدانی و کتاب العین خلیل بن احمد در ادبیّات، صحاح ستّة اهل سنّت، جامع الاصول ابن اثیر، المسند احمدبن حنبل، مطالب السّؤول و فتح الباری ابن حجر، در اخبار و شرح آنها؛ الکامل ابن اثیر، تاریخ طبری، مقاتل الطالبیین ابوالفرج اصفهانی، المنتظم ابن جوزی، عرائس المجالس ثعالبی و شرح نهج البلاغة ابن ابی الحدید در مسائل تاریخی، وفیات الاعیان ابن خلّکان، الاغانی ابوالفرج اصفهانی و الاستیعاب در تراجم اشخاص، شفا و مبدأ و معاد ابن سینا، التحصیل بهمنیار، القبسات میرداماد، در فلسفه، شرح المواقف جرجانی، شرح المقاصد تفتازانی، المحصّل رازی، نقد المحصّل طوسی، شرح العقاید محقّق دوانی در کلام، احیاء العلوم غزالی در مباحث اخلاقی، قانون ابن سینا، قانون مسعودی ابوریحان بیرونی، شرح تذکرة بیرجندی، الجامع ابن بیطار، علل الاشیاء بلیناس، حیاة الحیوان دَمیری، عجایب المخلوقات قزوینی، کتاب النبات ابوحنیفة دینوری در بابهای مختلف مجلّد «السّماء و العالم»، ترجمة عربی تورات و انجیل و نیز فقراتی از تورات عبری در تاریخ انبیا و تاریخ پیامبر اسلام.

اعتبار بحار الانوار

مجلسی دوم، در فصل دوم مقدمهٔ کتاب، می‌نویسد که در انتخاب احادیث و منابعشان و نیز، تصحیح احادیث، دقت و تحقیق کرده‌است:

«... حتّی اجتمع عندی بفضل ربّی کثیر من الأصول المعتبرة الّتی کان علیها معوّل العلماء فی الأعصار الماضیة، فألفیتها مشتملة علی فوائد جمّة خلت عنها الکتب المشهورة المتداولة، و اطّلعت فیها علی مدارک کثیر من الأحکام، اعترف الأکثرون بخلوّ کلّ منها عمّا یصلح أن یکون مأخذا له، فبذلت غایة جهدی فی ترویجها و تصحیحها و تنسیقها و تنقیحها(: … تا اینکه به فضل پروردگارم، نزد من، از اصول معتبری که تکیه علمای قدیم بر آن بوده، جمع‌آوری شد؛ پس، من آن‌ها را مشتمل بر فایده‌های عمیقی دیدم که کتاب‌های مشهور متداول، از این فایده‌ها خالی بود، و اطلاع یافتم در آن کتاب‌ها، بر مدارک زیادی از احکام؛ اعتراف بسیاری [از عالمان اسلامی]، بر معتبر و صالح بودن منابعِ آن‌هاست؛ پس، همهٔ تلاشم را نمودم در ترویج، تصحیح، آراستن و ویرایش کردن آن‌ها)».

در نگاه دیگران

روح‌الله خمینی در بیان جایگاه بحار و انتقاد از دو نظر افراطی (تأیید کامل) و تفریطی (بی‌ارزش خواندن آن) تأکید دارد هدف اصلی تألیف بحار، حفظ آثار شیعه و گردآوری آن‌ها در یک مجموعه موضوعی بوده، و می‌گوید مجلسی بدون اینکه التزام به صحت همه آن‌ها داشته باشد، نخواسته کتابی عملی بنویسد یا دستورها و قوانین اسلام را در آنجا جمع کند تا در اطراف آن بررسی کرده و درست را از غیر درست جدا کند. پس بحار را کتابخانه جامع روایی می‌خواند که به ائمه نسبت داده شده‌است. هرچند اخبار آن صحیح یا غیر صحیح باشد. «غرض مجلسی از گرد آوردن بحار نگه داشتن این حدیث هاست نه بیان درستی و نادرستی آن‌ها، بدین رو آن‌ها را بحار نامیده‌است. دریا چنان‌که درّ و گوهر را در خود دارد، از خزف نیز تهی نیست و این گوهرشناس است که باید درّ را از خزف جدا سازد.» (صفحه ۲۸۳ به نقل از یادنامه علامه مجلسی، ج ۲، صفحه ۷۹)

چاپ‌های بحار الانوار

چاپ‌های معتبر کتاب بحارالانوار در ۱۱۰ جلد برای نخستین بار در چاپخانه تهران به طبع رسید. سپس مؤسسه دارالکتب اسلامیه دوره کامل این کتاب را با تصحیح و مقابله محمدباقر بهبودی چاپ کرد و افست همین نسخه در بیروت توسط انتشاراتی‌های دارالاحیاء و الوفاء به طبع رسید. اخیراً نسخه‌های ۵۴ جلدی بیروتی و ۳۸ جلدی ایرانی این کتاب نیز بر اساس نسخه ۱۱۰ جلدی به چاپ رسیده‌است.

جستارهای وابسته

• سفینةالبحار
• علامه مجلسی

منابع

• بحارالانوار، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
• بحارالانوار، دانشنامهٔ رشد
• بر ساحل بحار، محمد مهدی محب الرحمان، نشریه حریم امام، شماره ۱۲۷، ۲ مرداد ۱۳۹۳ [۱]

پیوند به بیرون

• لینک دانلود ۱۱۰ جلد بحارالانوار(به زبان اصلی)
• پایگاه علامه مجلسی - بحارالأنوار
• مطالعهٔ آن‌لاین کتاب بحارالانوار (وبگاه الشیعه)
• معرفی تحلیلی کتاب علامه مجلسی، تبیان
• متن «داستان‌های بحارالانوار»، محمود ناصری در پنج جلد 1, 2, 3, 4 و 5