ابن ابی الحدید
دانشمند مسلمان ابن ابی الحدید | |
---|---|
عنوان | نورالدین |
درگذشته | ۱۲۵۸/۵۸۶ |
قومیت | پارسیان |
منطقه | بغداد |
فقه | شافعی |
علاقه اصلی | تاریخ، حدیث |
اثر معروف | شرح نهجالبلاغه |
فخرالدین ابوحامد عبدالحمید بن ابیالحدید (به عربی: عبد الحمید بن هبة الله بن محمد بن الحسین بن أبی الحدید أبو حامد عز الدین معتزلی) معروف به ابن ابیالحدید، ادیب، متکلم، مورخ، شاعر و فقیه شافعی[۱] و اصولی معتزلی و از علمای سدهٔ هفتم ه. ق.[۲]
زندگی[ویرایش]
او در ۱ ذیحجه ۵۸۶ قمری (۳۰ دسامبر ۱۱۹۰) در مداین بهدنیا آمد. پدرش قاضی بود. در شهر زادگاهش بزرگ شد و علم کلام و اصول را فراگرفت.[۳] در جوانی به بغداد رفت و در آن شهر در محضر دانشمندان و بزرگان مشهور بغداد که بیشتر آنها شافعی مذهب بودند، به کسب علم و دانش پرداخت. در محافل ادبی و علمی شرکت میکرد و تا اینکه در زمره عالمان آن زمان درآمد.[۲]
از ابوالبقاء عکبری و ابوالخیر مصدق بن شبیب واسطی ادب آموخت[۴] و به مناسبت نزدیکی عقیدتی با ابن علقمی وزیر ادیب و دانشمند مستعصم آخرین خلیفه عباسی در شمار کاتبان دیوان دارالخلافه درآمد.[۵] از این رو ابن ابی الحدید قصاید السبع و شرح نهجالبلاغه را به نام او نوشت،[۳] و در همان زمان و کتاب خود را به نام ابن علقمی نوشت.[۲]
در سال ۶۴۲ در حمله مغولان به بغداد اسیر شد ولی به واسطه وساطت بعضی از بزرگان این شهر از جمله خواجه نصیرالدین طوسی آزاد شد.[۳] او به عنوان ناظر حله، انتخاب، سپس «خواجه» امیرعلاءالدین طبرس و بعد ناظر بیمارستان عضدی و سرانجام در کتابخانههای بغداد به نظارت پرداخت.[۲]
وی در حمله هلاکوخان به بغداد در ۶۵۵ قمری محکوم به قتل شد ولی با وساطت بزرگان نجات یافت، اما سال ۶۵۶ ق او در سن ۷۰ سالگی در بغداد از دنیا رفت.[۲]
مذهب ابن ابی الحدید[ویرایش]
بررسی شرح نهجالبلاغه او نشان میدهد که برخلاف نظر ابن کثیر که وی را شیعی غالی شمردهاست،[۶] میتوان او را معتزلی معتدلی دانست. او در آغاز کتابش اتفاق همه شیوخ معتزلی خود را بر صحت شرعی بیعت با ابوبکر نقل میکند و تصریح مینماید که از پیامبر اسلام نصّی بر آن بیعت وارد نشده، بلکه تنها انتخاب مردم که هم به اجماع و هم به غیراجماع راه تعیین پیشوا شمرده شده، موجب صحت آن است.[۳][۷]
بنابراین او در اصول، معتزلی و در فروع، شافعی بود[۸][۹] و مشربی بین تسنن و تشیع برای خود انتخاب کرده بود.[۲] در مباحث عقیدتی خود در شرح نهج البلاغه، به موافقت با «جاحظ» تصریح دارد به همین جهت او را معتزلی جاحظی میدانند.[۲]
اهل سنت بر این باورند که ابن ابی الحدید شیعه بودهاست. یکی از دلایل اصلی آنها این است که ابن ابی الحدید، معتزلی بودهاست و حال آنکه هیچکدام از علمای اهل سنت معتزلیها را اهل سنت نمیدانند. بعلاوه ابن ابی الحدید در شرحی که بر نهج البلاغه نوشتهاست در موضوعات مناقشهای که بین اهل سنت و شیعیان وجود دارد، از شیعیان دفاع کردهاست. بهطور مثال در شرحی که بر نهج البلاغه نوشتهاست، فدک را متعلق به فاطمه و ابوبکر و عمر را غاصب دانسته. همچنین برخی از علمای شیعه همچون آیتالله قمی و آیتالله خوانساری، وی را شیعه مذهب میدانند.[۱۰]
رابطه با امیر المومنین حضرت علی علیه السلام[ویرایش]
او با وجود اینکه سنی مذهب[۸][۱۱] بود، ولی ارادت خاصی به امیر المومنین حضرت علی علیه السلام داشت و به پیروی از مکتب معتزله، او را از دیگر خلفای راشدین برتر میداند و تصریح میکند که او هم در کثرت ثواب و هم در فضایل و خصال حمیده، از دیگران برتر است. این موضوع در کتابش کاملاً مشهود است.[۲]
آثار[ویرایش]
تألیفات ابن الحدید را تا ۱۵ اثر برشمردهاند که مشهورترین آنها چنین است:[۲]
- شرح نهجالبلاغه ابن ابی الحدید
- الفلک الدائر علی المثل السائر
- السبع العلویات یا قصائد السبع العلویات، که آنرا ابن علقمی در مدائن سرود. موضوع قصاید، مدح محمد و علی، فتح خیبر، فتح مکه و کشته شدن حسین است.
- نظم کتاب الفصیح ثعلب
پانویس[ویرایش]
- ↑ * فوات الوفیات، ج ۲، ص ۲۵۹، ذیل ترجمهٔ عزالدین ابن أبیالحدید.
- وفیات الأعیان، ج ۷، ص ۳۴۲، رقم ۲۸۳.
- الأعلام، ج ۳، ص ۲۸۹، ذیل ترجمهٔ عبدالحمید بن هبةالله بن محمد بن الحسین بن أبیالحدید.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ ۲٫۶ ۲٫۷ ۲٫۸ «ابن ابیالحدید». کتابخانهٔ طهوری. دریافتشده در ۸ بهمن ۱۳۸۶.[پیوند مرده]
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ محمد آصف فکرت. «ابن ابی الحدید». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. بایگانیشده از اصلی در ۱۴ دسامبر ۲۰۰۷. دریافتشده در ۸ بهمن ۱۳۸۶.
- ↑ عباس، تاریخ الادب العربی فی العراق، ۱۳۸۱ق/ ۱۹۶۱م، ۷/۳۴۲
- ↑ ابن کثیر، ۱۳/۱۹۹–۲۰۰
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، قاهره، ۱۳۵۱ق، ۱۳/۱۹۹
- ↑ ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸–۱۳۸۴ق/۱۹۵۹–۱۹۶۴م، ۱/۷
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ [۱] مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر: آیا ابن ابی الحدید، شیعه بودهاست یا سنی معتزلی؟
- ↑ [۲] تبیان:ابن ابی الحدید معتزلی دانشمند سنی مذهب و شارح نهج البلاغه
- ↑ [۳] اسلام تکس: آیا ابن ابی الحدید، شیعه بودهاست یا سنی معتزلی؟
- ↑ [۴] تبیان:ابن ابی الحدید معتزلی دانشمند سنی مذهب و شارح نهج البلاغه
پیوند به بیرون[ویرایش]
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج):" آیا ابن ابی الحدید، شیعه بودهاست یا سنی معتزلی؟"
- W. Madelung, ʿABD-AL-ḤAMĪD B. ABUʾL-ḤADĪD, دانشنامه ایرانیکا.