ابن خلکان

ابن خَلِّکان
زادروز	۲۱ سپتامبر ۱۲۱۱م/ ۱۱ ربیع‌الثانی ۶۰۸ق اربیل، شرق موصل
درگذشت	۲۹ اکتبر ۱۲۸۲م/ ۲۶ رجب ۶۸۱ق دمشق
پیشه	قاضی، تاریخ‌نگار، فقیه ادیب و نویسنده
آثار	وفیات الاعیان

ابوالعبّاس، احمد بن محمّد برمکی اِربِلی لقب‌گرفته به شمسُ‌الدین و شهرت‌یافته به ابن خَلَّکان (۲۱ سپتامبر ۱۲۱۱ – ۲۹ اکتبر ۱۲۸۲) قاضی، تاریخ‌نگار، فقیه، ادیب و نویسنده سدهٔ هفتم هجری بود.

زندگی‌نامه

ابن خلکان در سال ۶۰۸ق در شهر اربیل و در مدرسه ملک المعظم زاده شد. تبار او به یحیی بن خالد برمکی می‌رسد. البته برخی این مسئله را انکار کرده‌اند اما خود او همیشه از نسبش دفاع کرده‌است. پدر وی نیز تا آخر عمر در مدرسه ملک المعظم به تدریس پرداخت. ابن خلکان در سال ۶۲۶ق از زادگاهش به حلب رفت مدتی در دمشق اقامت کرد و بعد به عنوان نایب قاضی القضات مصر روانه آن دیار شد. پس از چندی به دستور الظاهر بیبرس (چهارمین سلطان مصر در سال‌های ۶۵۷ تا ۶۷۶ق) در سال ۶۵۹ق به سمت قاضی‌القضات دمشق گمارده شد و در آنجا امور قضایی همه سرزمین شام و نیز تدریس در هفت مدرسه معروف آن را نیز به عهده داشت.

استادان

ابن خلکان در درس شرف الدین ابوالفضل احمدبن منعه فقیه و پس از آن محمدبن ابراهیم بن خلکان حضور داشت و بعد از این دو در محضر شیخ ابو جعفر محمد بن هبة الله بن المکرم، علوم حدیث و صحیح بخاری را آموخت. او علم خلاف را نزد شیخ اثیرالدین مفضل بن عمر ابهری در سال ۶۲۶ق یادگرفت.

نام‌آوری

به دلیل مهاجرتهای مختلف با بزرگان زیادی ارتباط داشت و این ارتباطات تأثیراتی روی شخصیت وی گذارده است. او مورد ستایش برخی از شاعران هم‌روزگار خود چون رشید الدین فارقی و سعدالدین فارقی و نورالدین مصعب قرار گرفت. ابن خلکان علاوه بر قضاوت، به علوم فقه و اصول نیز پرداخت. در تاریخ و نحو و ادب عرب نیز چیره‌دست است.

شاعر

از او اشعار لطیفی بر جای مانده است و بیانگر این است که در سرودن غزل و دو بیتی چیره‌دست است.

در مورد وی گفته‌اند:

ابن خلکان شعرشناسی است که ۱۷ دیوان شعر را حفظ کرده و آگاه‌ترین افراد به دیوان متنبی است.

مذهب

ابن خلکان اهل سنت و جماعت است و در این زمینه تعصب خاص دارد و این مسئله در کتاب معروف او و نیز داوری‌هایش کاملاً نمودار است.

آثار

نوشتار اصلی: وفیات الاعیان

از ابن خلکان اثری نفیس و گرانقدر به یادگار مانده است با عنوان وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان. وی تدوین این کتاب را در قاهره و در سال ۶۵۴ق آغاز نموده و در سال ۶۷۲ق در همان شهر به اتمام رساند. این کتاب شرح حال ۸۴۶ نفر از امیران و وزیران و دانشمندان و عارفان ایرانی و اسلامی است که براساس حروف معجم تنظیم شده‌است. این کتاب از سودمندترین و بزرگترین کتاب‌های شناخت چهره‌های ماندگار است. ابن خلکان در این کتاب سرگذشت سه گروه از بزرگان یعنی صحابه، تابعین (به استثنای چند نفر) و خلفا را ذکر نکرده‌است و علت این امر را زیاد بودن اطلاعات در مورد ایشان بیان کرده‌است.

ازاین کتاب دست‌کم ۴ ترجمه به فارسی در دست است: یکی از مترجمی به نام یوسف سنجری که در ۸۹۵ق گزیده‌ای از آن را برای یکی از فرمانروایان گجرات به فارسی برگرداند؛ دیگری به قلم ظهیرالدین اردبیلی در فاصلهٔ سال‌های ۹۲۶ تا ۹۲۸ق که آن را برای سلطان سلیم یکم، پادشاه عثمانی، ترجمه کرد؛ سومین ترجمه از آنِ میرزا عباسقلی خان سپهر، فرزند لسان‌الملک محمدتقی سپهر است که آن را به دستور ناصرالدین شاه قاجار ترجمه کرد و بعدها چندین بار منتشر شد، و چهارمین ترجمه به قلم میرزا محمدحسن خان شیخ جابری انصاری است که آن را به دستور ظل‌السلطان به فارسی برگرداند. وفیات الاعیان در سال ۱۲۸۴ق توسط معتمدالدوله فرهاد میرزا همراه با ویرایش و افزوده‌هایی به عربی چاپ شد. این کتاب همچنین به زبان‌های دیگری چون انگلیسی، فرانسه و ترکی ترجمه شده‌است.

منابع

• دائرةالمعارف فارسی (به سرپرستی غلامحسین مصاحب)
• دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، برداشت شده در ۱۵ اسفند ۱۳۸۸.
• دائرةالمعارف طهور.