استان فارس: تفاوت میان نسخهها
قرار دادن {{دادههای کتابخانهای}} با اطلاعات ویکیداده |
|||
خط ۲۲۵: | خط ۲۲۵: | ||
=== گونهٔ جانوری === |
=== گونهٔ جانوری === |
||
گونههای جانوری استان فارس را در دو بخش میتوان دستهبندی کرد، اول محیط خشکی که از مهمترین جانوران این بخش میتوان به [[خرس قهوهای]]، [[پلنگ]]، [[گراز]]، [[گوزن]]، [[قوچ]]، [[گربه وحشی]]، [[سنجاب]]، [[گورخر ایرانی|گور ایرانی]]، [[آهو]]، [[کفتار]] و [[گرگ]] و دوم محیط آبی که از مهمترین جانوران این بخش نیز میتوان به انواع [[اردک]]، [[ |
گونههای جانوری استان فارس را در دو بخش میتوان دستهبندی کرد، اول محیط خشکی که از مهمترین جانوران این بخش میتوان به [[خرس قهوهای]]، [[پلنگ]]، [[گراز]]، [[گوزن]]، [[قوچ]]، [[گربه وحشی]]، [[سنجاب]]، [[گورخر ایرانی|گور ایرانی]]، [[آهو]]، [[کفتار]] و [[گرگ]] و دوم محیط آبی که از مهمترین جانوران این بخش نیز میتوان به انواع [[اردک]]، [[مرغ سقا]]، [[درنا]]، [[غاز]]، [[کبک]]، [[فلامینگو]]، [[دارکوب]]، [[تیهو]] و [[هوبره]] اشاره نمود.<ref name="جغرافیا سوم دبیرستان بخش اول"/> |
||
=== منطقههای حفاظت شده === |
=== منطقههای حفاظت شده === |
نسخهٔ ۴ اوت ۲۰۱۵، ساعت ۱۵:۳۷
استان فارس | |
---|---|
مختصات: | |
جمعیت | ۴٬۵۹۶٬۶۵۸[۱] |
استان فارس یکی از استانهای ایران است که در بخش جنوب این کشور واقع شدهاست.[۷] آب و هوای استان فارس در نقاط مختلف این استان به سه دسته کوهستانی، معتدل و گرم تقسیم میشود.[۸] این استان با مساحتی در حدود ۱۲۲٬۶۰۸ کیلومتر مربع، چهارمین استان بزرگ و با جمعیتی معادل ۴٬۵۲۸٬۵۱۳ نفر، بر طبق برآورد جمعیتی سال ۱۳۸۹ خورشیدی سازمان ملی آمار ایران، چهارمین استان پرجمعیت ایران بهشمار میرود. بر اساس تقسیمات کشوری اردیبهشتماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی، استان فارس به ۲۹ شهرستان، ۱۰۰ شهر، ۸۳ بخش و ۲۰۴ دهستان تقسیم شدهاست.[۲][۳]
مرکز استان فارس، شهر شیراز است که بر طبق برآورد جمعیتی سال ۱۳۸۹ خورشیدی سازمان آمار ایران به همراه حومه خود، جمعیتی معادل ۱٬۷۴۹٬۹۲۶ نفر داشته که پرجمعیتترین شهر این استان و ششمین شهر پرجمعیت کشور محسوب میشود. از دیگر شهرهای پرجمعیت این استان میتوان به شهرهای مرودشت، جهرم، کازرون و فسا اشاره کرد.[۱]
در این استان، امروزه به جز اکثریت فارسیزبان اقوام مختلفی نیز در این استان زندگی میکنند؛[۹][۱۰] از جمله لرها، قشقاییها، عرب خمسه و لک،[۹] که هر یک به گویشها و زبانهای مختلفی مانند فارسی، لری، لارستانی، قشقایی، سیوندی، دوانی، اردکانی، عربی و کهمرهای (بککی) سخن میگویند.[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]
منابع مهم اقتصادی استان فارس بر پایه کشاورزی و دامداری،[۹][۱۰] شهرکهای مختلف صنعتی، پالایشگاهها، صنایع پتروشیمی و نیروگاههای مختلف بنا شدهاست.[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]
استان فارس با وجود جاذبههای متعدد تاریخی، طبیعی و مذهبی، یکی از مراکز مهم گردشگری ایران است. همچنین تعدادی از مراکز مهم دانشگاهی ایران در این استان واقع شدهاست.[۲۱]
دلیل نامگذاری
در این نقشه واژه فارسستان (Farsistan) برای این سرزمین اطلاق شدهاست.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Rigobert_Bonne._Perse._1787_%28P%29.jpg/220px-Rigobert_Bonne._Perse._1787_%28P%29.jpg)
فارس در کتیبههای هخامنشی به صورت پارسه و در نوشتههای یونانی به شکل پرسیس آمده و فارس و فارسی شکل عربی شده پارس و پارسی هستند.[۹][۱۰][۴][۵]
فارس منطقهٔ وسیعی است که قسمتی از نیمروز و نیمروز باختری کشور ایران را فراگرفته و تقریباً از یازده سده پیش از میلاد مسیح محل سکونت یکی از طایفههای آریایی بنام پارس بوده و بهمین مناسبت به پارس موسوم گردیدهاست.[۲۲]
نام خلیج فارس برگرفته از نام همین منطقهاست که در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی در تقسیمات کشوری ارتباط استان فارس با خلیج فارس قطع شد و مناطق حاشیه خلیج فارس به استان بوشهر تبدیل گردید.[۲۳]
مرکز استان فارس از آغاز حکومتهای اسلامی یا به عبارتی دوران اسلامی، شیراز بودهاست.[۲۴]
پیشینه
پیش از اسلام
ظهور پارس
در چند هزار سال پیش، در این ایالت اقوام بومی این سرزمین به ویژه ایلامیان سکونت داشتهاند که از آنان آثار زیادی در گوشه و کنار فارس بر جای ماندهاست که نشانگر این است این ناحیه ناحیهای آباد و فرهنگی بودهاست.[۲۵][۴][۵] پارسها مردمان بودند آریایینژاد که معلوم نیست کِی به فلات ایران آمدهاند، در کتیبههای پادشاه آشور شمشی اداد پنجم ۸۲۳ تا ۸۱۰ پیش از میلاد و در کتیبهٔ سناخریب در سال ۶۹۱ پیش از میلاد و همچنین در یک رشته از نامههای آرشیو پادشاهان آشور که مربوط به حوادث ۶۵۳ تا ۶۵۲ پیش از میلاد است، پارسوآش به عنوان یکی از ایالات منتهی عیلامی ذکر شدهاست، به عقیده محققان پارسوآش امکان دارد که همان پارس باشد.[۲۶] در برخی از منابع پارسوا با پارسواش یکسان دانسته شدهاست اما ریچارد نلسون فرای مینویسد گمان نمیرود که پارسواش همان استان پارسوای آشور در خاور دریاچه ارومیه باشد.[۲۷]
بر اساس اسناد مورخان یونانی قبایل پارسی به شش طایفهٔ شهری و دهنشین و چهار طایفهٔ چادرنشین تقسیم میشدند، طایفههای شهری عبارتند از: پاسارگادیان، مرفیان، ماسپیان، پانتالیان، دروسیان، گرمانیان که مهمترین آنها پاسارگادیان بودند و قبیلهٔ هخامنشی و پادشاهان ناحیهٔ پارس از این قبیله هستند همچنین چهار طایفهٔ چادرنشین عبارتند از: دائیها، مردها، دروپیکها، ساگارتیها[۲۸] دولت ایلامیان در سال ۶۳۶ پیش از میلاد به دست آشوریان از بین رفت و شوش پایتخت آن به دست طوایف پارس افتاد.[۲۹]
از هخامنشیان تا پایان دوران ساسانی
مؤسس پادشاهی پارس هخامنش است که تقریباً در ۶۵۰ قبل از میلاد میزیست. پایتخت او شهری بودهاست به همین نام که خرابههای آن هنوز باقی است. از خود هخامنش که سلسلهٔ بزرگی به نام او خوانده شدهاست، چندان اطلاعی در دست نیست اما محتمل است که او طوایف مختلف پارس را متحد کرده باشد. پسر او چیشپیش از ضعف دولت عیلام بعد از مغلوبیت آنها در مقابل آشوربنیپال استفاده کرد و ناحیه موسوم به انزان یا انشان را که شامل شوش و مجاور آن خوزستان بوده متصرف شد و عنوان پادشاه انشان را اختیار کرد چون وفات یافت یکی از پسرهایش مالک انشان و آن دیگری صاحب سرزمین پارس گردید. در قرن ششم قبل از میلاد هر دو قسمت به اطاعت یک نفر از دودمان مذکور درآمد که کمبوجیه یکم نام داشت. وی دختر استیاکس پادشاه ماد به نام ماندانا را به زنی اختیار کرد و کوروش بزرگ فرزندی بود که از این وصلت پیدا شد. کوروش در سال ۵۵۹ قبل از میلاد جانشین پدر شد و در سال ۵۵۰ بر مملکت ماد تسلط یافت و اکباتان پایتخت آن را تسخیر کرد. کوروش اکباتان را پایتخت تابستانی و شوش را پایتخت زمستانی خود قرار داد و نخستین دولت بزرگ جهانی یعنی شاهنشاهی هخامنشی را بدین ترتیب بوجود آورد.[۳۰] هخامنشیان ۲۲۰ سال (از ۵۵۰ پیش از میلاد تا ۳۳۰ پیش از میلاد) بر بخش بزرگی از جهان شناختهشده آن روز از رود سند تا دانوب در اروپا و از آسیای میانه تا اَپاختر خاوری آفریقا فرمان راندند. شاهنشاهی هخامنشی به دست اسکندر مقدونی برافتاد.[۳۱]
بعد از اسکندر و در زمان سلوکیان کشور ایران جزو مستملکات یونان بود تا سرانجام در سال ۲۵۶ پیش از میلاد، پارتها که بیشتر محققین آنها را شاخهای از نژاد آریایی میدانند و در خراسان امروزی میزیستند، قیام کردند و توانستند با جنگهای متعدد دولت اشکانیان را تأسیس کنند.[۳۲]
در زمان اشکانیان ممالک مختلفی که جزو دولت اشکانی بودند استقلال داخلی خود و حتی سلسلهٔ پادشاهان محلی را حفظ میکردند از آن جمله در پارس سکههایی از پادشاهان محلی به دست آمده که میتوان از روی آن به اسامی بسیاری از پادشاهان محلی پارس در زمان اشکانیان پی برد. سلسله پادشاهان این دوره در پارس را به این سبب که هر کدام از پادشاهان مزبور هم پادشاه بودند و هم رئیس آتشکده سلسلهٔ روحانی آثرپاتا مینامند.[۳۳]
پدر مؤسس سلسلهٔ ساسانیان، اردشیر بابکان، ساسان نام داشت و موبد معبدی در استخر در ایالت پارس بود. اردشیر بابکان در سال ۲۲۳ میلادی علم طغیان برداشت و پس از کشته شدن اردوان پنجم، تیسفون پایتخت اصلی اشکانیان را گرفت پس از آن تمام ایران در تحت اقتدار او درآمد.[۳۴] اردشیر بابکان قبل از دست یافتن به پادشاهی شهر اردشیر خُورّه را که امروزه فیروزآباد نامیده میشود، بازسازی کرد. این شهر قبل از آن شهر گور نام داشت. او نخست قصد داشت این شهر را پایتخت خود قرار دهد اما بزودی دریافت که ایالت پارس از لحاظ سیاسی برای اقامت فرمانروا مناسب نیست و پایتخت را در نزدیکی تیسفون قرار داد.[۳۵] اردشیر بابکان همچنین نام ایالت گور را نیز به ایالت اردشیرخوره تغییر داد. ایالت اردشیر خُورّه یکی از بخشهای قدیم فارس بود که شهرهای شیراز، فیروزآباد، خضر، میمند، سیراف و کازرون در آن واقع بود. در دوره ساسانی فارس به ۵ ناحیه تقسیم میشد: ارجان، اردشیرخوره، استخر، دارابگرد و شاپورخوره. پس از چیرگی اعراب، شیراز به جای اردشیر خُورّه مرکز فارس گردید.[۳۶]
پس از اسلام
از دوران خلفای راشدین تا دوران صفویه
در زمان خلافت عثمان در سال ۲۸ هجری قمری استخر و فیروزآباد به تصرف فرماندهان سپاه دولت راشدین درآمد و تمامی فارس ضمیمه متصرفات دولت راشدین شد و به تدریج مردم فارس نیز مسلمان شدند. فرماندهان دولت راشدین در ایالت فارس را به پنج ولایت که هر یک را یک کوره میگفتند، همانند دوره ساسانیان که کورههای اردشیر خوره به مرکزیت شیراز، شاپور به مرکزیت شهر شاپور، قباد به مرکزیت شهر ارجان، استخر به مرکزیت پرسپولیس و دارابجرد به مرکزیت شهر دارابجرد از جمله این کورهها بودند و این تقسیمبندی، تا حمله مغول به سلطنت خوارزمشاه باقیماند.[۱۱] در زمان ضعف قدرت خلافت امویان در قرن سوم هجری قمری، فارس به تصرف یعقوب لیث مؤسّس سلسله صفاریان درآمد. او شیراز را تصرف کرد و برادرش عمرو لیث مسجد جامعی در شهر ساخت که هنوز هم پابرجاست. پس از آن، فارس به تصرف آل بویه درآمد و عضدالدوله دیلمی بر بیشتر ایران و قسمتی از بینالنهرین تسلط یافت. از کارهای برجسته او ساختن بند امیر بر رود کر بود.[۳۷]
پس از آل بویه، سلجوقیان بر فارس مسلط شدند. با ضعف سلجوقیان، سنقرابن مودود، دودمان اتابکان فارس را تأسیس کرد. این دودمان، در ۵۴۳ هجری قمری بر سرزمین فارس فرمانروایی یافت و آخرین فرمانروای آن، آبش خاتون، پس از یک سال سلطنت در ۶۶۷هجری قمری به همسری منکو تیمور، یکی از پسران هلاکوخان مغول درآمد. از آن پس سلطنت وی نامی بیش نبود و چندی نگذشت که فارس به دست امرای مغول افتاد.[۳۷] پس از سلجوقیان اتابکان فارس به حکومت پرداختند و هنوز آثاری از آنان مانند مسجد نو شیراز در شهر باقیاست. اتابکان با دادن پول و اطاعت کردن از سرداران فاتح مغول فارس را از خرابی و تاخت و تاز آن قوم مصون داشتند ولی پس از ضعف این خاندان، مغول بر فارس مسلط شده و حکامی از جانب خود به این سرزمین میفرستادند که سعدی از برخی از آنها در اشعار خود یاد کردهاست.[۳۸] در ۷۵۴ هجری قمری، امیر مبازرالدین محمد پادشاه سلسله آل مظفر، فارس را تصرف کرد. شاهان این دودمان تا سال ۷۹۵ هجری قمری، که امیر تیمور خاندان آل مظفر را برانداخت بر فارس فرمانروایی داشتند.[۳۷]
از دوران صفویه تا دوران قاجار
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Karim_Khan_by_Charles_Heath.jpg/150px-Karim_Khan_by_Charles_Heath.jpg)
در سال ۹۰۹ هجری قمری، فارس تخت استیلایشاه اسماعیل صفوی درآمد. در زمان او جانشینان، فارس و مرکز آن شیراز، آبادی و رونق یافت. در این دوران، اللهوردی خان گرجی و پسرش امام قلی خان که در آن زمان فرمانروایان فارس بودند، در زیبا ساختن و آبادانی شهر شیراز کوشیدند.[۳۷] در جنگ میان نادرشاه و افغانیان غلزایی تحت فرمان اشرف افغان، فارس رنج و ویرانی فراوانی دید. این جنگ با شکست افغانیان در ۱۱۴۲ هجری قمری پایان یافت. پس از مرگ نادر شاه، بار دیگر فارس دستخوش پریشانی شد.[۳۷]
با روی کار آمدن کریم خان زند صلح و آبادی به این ناحیه بازگشت. شیراز را پایتخت خود گردانید و در آبادانی آن کوشش نمود. ارگ کریمخانی، بازار وکیل، حمام وکیل و مسجد وکیل در شیراز از کریمخان زند ملقب به وکیل الرعایا به یادگار ماندهاست.[۳۷][۳۹]
پس از مرگ کریمخان در سال ۱۱۹۳ هجری قمری، بر سر جانشینی او میان بازماندگانش اختلاف پدید آمد و سرانجام، لطفعلیخان زند به فرمانروایی رسید. پس از آن، فارس در جنگهای بین لطفعلیخان زند و آقا محمد خان قاجار آسیب فراوان دید و سرانجام قاجاریه حکومت یافتند. پس از وفات فتحعلیشاه در سال ۱۲۵۰ هجری قمری، پسرش حسینعلی میرزا فرمانفرما در فارس به دعوی سلطنت برخاست، اما کاری از پیش نبرد.[۳۷]
قاجار
فارس در دوران قاجاریه، همچنان از سرزمینهای آباد و پراهمیت کشور به شمار میآمد و راه ارتباطی خلیج فارس و مرکز به عنوان نخستین خاکریز، مورد توجه خاص کشورهای خارجی بود. یکی از مهمترین حوادث این دوران، معاهدهٔ انحصار تنباکو در زمان ناصرالدین شاه و به دنبال آن حکم میرزای شیرازی و تحریم تنباکو بود. این حکم با درخواست سید جمال الدین اسدآبادی و در پی نامه او اتفاق افتاد و با اعتراضات فراوان مردم، ناصرالدین شاه شاه قاجار، مجبور شد با پرداخت غرامت، این قرارداد را فسخ کند.[۴۰]
دوران معاصر
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Cagecunninghamdiba-300x233.jpg/220px-Cagecunninghamdiba-300x233.jpg)
- جشن هنر
شهر شیراز در بین سالهای ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ محل برگزاری جشن هنر شیراز بود. این جشنواره در زمان خود بزرگترین رویداد فرهنگی در نوع خود در سطح جهان بود. این رویداد با هدف تشویق هنرهای سنتی ایران و بالا بردن استانداردهای فرهنگی ایران تشکیل شده بود. همچنین این رویداد محلی بود برای گرد آمدن بزرگترین هنرمندان سنتی و مدرن ایران و سراسر دنیا در رشتههای مختلف هنری.[۴۱]
- جشنهای ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی
همچنین جشنهای ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران به مناسبت دوهزار و پانصد سال تاریخ مدون شاهنشاهی ایران و در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی از تاریخ ۱۲ تا ۱۶ اکتبر ۱۹۷۱ (برابر با ۲۰ تا ۲۴ مهر ۱۳۵۰) در تخت جمشید برگزار شد. در این جشنها، سران حکومتی و پادشاهان ۶۹ کشور جهان شرکت کردند و تمدن و تاریخ کهن ایران را ارج نهادند.[۴۲]
جغرافیا
جغرافیای طبیعی
استان فارس تقریباً در نیمروز ایران قرار دارد. این استان به طور تقریبی بین مدارهای ۲۷ و ۳۱ درجه اَپاختر و نصفالنهارهای ۵۰ و ۵۵ درجه طول خاوری واقع شده[۴۳] و از سمت اَپاختر به استان اصفهان، از سمت نیمروز و نیمروز خاوری به استان هرمزگان، از سمت باختر و نیمروز باختری به استان بوشهر، از سمت اَپاختر باختری به استان کهگیلویه و بویراحمد، از سمت خاور به استان کرمان و از سمت اَپاختر خاوری به استان یزد محدود شدهاست. مساحت استان فارس ۱۲۲٬۶۰۸ کیلومتر مربع میباشد که از این جهت پنجمین استان بزرگ کشور ایران میباشد و تقریباً ۱/۸ ٪ مساحت کشور را تشکیل میدهد.[۱۱]
ارتفاع استان فارس از سطح دریا در نقاط مختلف این استان متفاوت است و به چهار دسته تقسیم میشود؛ دسته اول که از ارتفاعات اَپاختر و اَپاختر باختری میباشد که از کوههای سمیرم شروع میشود، تا باختر آباده ادامه مییابد که بلندترین کوه استان فارس کوه بل واقع در نیمروز باختری شهر اقلید با ارتفاع۳۹۴۳ متر قبل از کوه عظمت که گردنه معروف کولیکش در آن واقع شدهاست، ختم میشود. ارتفاعات برم فیروز نیز در این ناحیه واقع شده و از سپیدان آغاز و به ارسنجان منتهی میگردد، دسته دوم که ارتفاعات مرکزی میباشد که کوههای اطراف شیراز (سبزپوشان و بمو) و نیز کوههای مهارلو، خرمن کوه، فسا و کوه تودج را دربرمیگیرد، دسته سوم ارتفاعات باختریاست که در امتداد ارتفاعات کهگیلویه تا کوههای ممسنی در دشت ارژن (کوهمره سرخی) ادامه مییابد و به کوههای سفیدار در فیروزآباد متصل میشود و در نهایت دسته چهارم ارتفاعات نیمروز میباشد که شامل کوههای داراب و ارتفاعات بالنگستان یا هنگستان و کوههای لارستان است.[۸]
دشتها و بیابانها
دشتهای استان فارس از رسوبهای آبرفتی تشکیل شدهاند، این دشتها را با توجه به موقعیت جغرافیایی آنها میتوان به دو بخش میانه و باختری و همچنین بخش نیمروزی و خاوری تقسیمبندی کرد، در بخش میانه و باختری دشتهایی وجود دارند که موقعیت کشاورزی دارند و بیشتر به این منظور استفاده میشوند اما در بخش نیمروزی و خاوری بیشتر بیابان و کویر دیده میشود که این بیابانها حدود ۱/۸۴ میلیون هکتار برابر با ۱۵ درصد، پهنه استان فارس را در بر گرفتهاند. در برخی از مناطق بیابانی استان فارس مانند کویر قطرویه در خاور استان و محدوده شهر نیریز، به علت تبخیر شدید، نمک سطح بیابان را پوشانده و کویر را به وجود آوردهاست.[۴۳]
دریاچهها
در استان فارس دریاچههای متعددی وجود دارد، به طوریکه بیشترین تعداد دریاچههای دائمی کشور در استان فارس واقع شدهاند.[۴۴] دریاچههای استان فارس را میتوان به دریاچههای آب شور و دریاچههای آب شیرین تقسیمبندی نمود. از میان دریاچههای آب شور استان میتوان به دریاچه مهارلو، بختگان، طشک و هیرم اشاره کرد. از میان دریاچههای آب شیرین استان نیز میتوان به دریاچه پریشان (بزرگترین دریاچه آب شیرین کشور)، تالاب ارژن، دریاچه برم شور، دریاچه کافتر، دریاچه هفت برم و دریاچه سد درودزن اشاره نمود. وسعت دریاچههای شور استان تقریبأ ۱۴۵۰۰۰ هکتار و وسعت دریاچههای آب شیرین تقریبأ ۳۰۰۰۰ هکتار میباشد.[۴]
کوهها
۷۰ درصد از وسعت استان فارس در ناحیه کوهستانی قرار گرفته و در دوره ترشیاری به وجو آمدهاند و با گذشت میلیونها سال از پیدایش آنها جزء کوههای جوان محسوب میشوند.[۴۳] کوههای زاگرس جهتهای اَپاختر باختری و نیمروز خاوری استان فارس را به صورت منطقه ویژه کوهستانی در آوردهاست. قسمت عمده این ناهمواریها بر اثر یک سلسله حرکات شدید کوهزایی ایجاد شده و تحت تأثیر عوامل فرسایشی نظیر بادهای تند و آبهای روان به صورت کنونی درآمدهاست. استان فارس را میتوان به دو ناحیه مشخص طبیعی تقسیم کرد، اول ناحیه اَپاختری و اَپاختر باختری که از ارتفاعات به هم پیوستهای تشکیل شده و گردنههای صعبالعبور و درههای عمیق دارد و دوم ناحیه نیمروز و نیمروز خاوری که در فاصله میان رشتهکوههای فرعی قرار گرفته و شامل دشتهای شیراز، کازرون، نیریز، مرودشت و مرکزیاست.[۸]
جنس کوههای استان فارس، اغلب سنگهای آهکی(کلسیم کربنات) میباشد. درز و شکافهای فراوان در این سنگها باعث تشکیل سفرههای آب زیرزمینی فراوانی شدهاند. در این کوهها انواع اشکال فرسایش آهکی (کارستیک) که بر اثر انحلال و رسوبگذاری شکل گرفتهاند دیده میشود.[۴۳]
از مهمترین کوههای استان میتوان به کوه بل با ۳۹۴۳ متر ارتفاع، کوه گر با ۳۱۰۹ متر ارتفاع، خرمن کوه با ۳۱۸۳ ارتفاع، کوه تودج با ۳۱۵۰ متر ارتفاع، کوه ختابان بوانات با ۳۳۶۲ متر ارتفاع، کوه قلات بوانات با ۲۵۵۰ ارتفاع و کوه قند یله با ۲۳۵۰ متر ارتفاع اشاره نمود.[۴]
تنگها و درهها
درهها و تنگهای مشهور استانفارس عبارتند از: تنگ چوگان کازرون، تنگ خانی، تنگ الله اکبر، تنگ بستانک (بهشت گمشده)، تنگ براق، تنگ ایج، تنگه لای تاریک، تنگ استهبان، تنگ پلنگان، تنگ لای زنگان، تنگ غنیبی، تنگ لیحنا، تنگ ابوالحیات، تنگ هرایرز (ممسنی)، تنگ بوان (ممسنی)، تنگ زی طشت، تنگ جزین یا گزین، تنگ حاجیآباد (جویم در نیمروز فارس) و تنگ خرقه.[۴۵]
رودخانهها
از مهمترین رودخانههای استان، میتوان به رودخانههای، شادکام، فهلیان، تنگ شیو، قره آغاج، شش پیر، پیرآب، کر، سیوند، آغاج، چوبخله، شور جهرم، شور لار، مهران شور، پلوار، خشک، موند (مند)، گله دار، رودبال، اسیر، شاپور کازرون و اوجان اقلید اشاره کرد.[۴]
از آبشارهای معروف استان آبشار دشتک ابرج، آبشار مارگون و آبشار رحمت آباد جویم را نام برد.[۴۶]
چشمهها
چشمههای طبیعی و چشمههای آب گرم عبارتند از چشمه ریچی، چشمه خارگان، چشمه بالنگان، چشمه قدمگاه، چشمه چویو، چشمه سرچشمه جویُم، چشمه ساسان، چشمه ابوالمهدی، چشمه ششپیر، چشمه پلنگان، چشمه جونجان (جونون)، چشمه محمدرسولالله، چشمه بناب قادرآباد، چشمه آتشکده، چشمه تنکاب، چشمه حنیفقان، چشمه آبگرم سراب بهرام، چشمه اسرا، چشمه برمهیر، چشمه براق، چشمه تاسک، چشمه حاجت، چشمه سرابسیاه، چشمه سرابدختران، چشمه سراباردشیر، چشمه کانزرد، چشمه تزنگ، چشمه لهیاسی، چشمه غنیبی، چشمه مهارلو، چشمه آبریز جبل، چشمه نباتی، چشمه انجیرک، رباط، چشمه سرگچینه، چشمه نیگی، چشمه یاقوتی، چشمه سرو نخودی، چشمه گنجینه، چشمه میلاژدها وچشمه مودگان که به دلیل آب درمانی و تفرجگاهی از نظر صنعت گردشگری و گذراندن اوقات فراغت از اهمیت بسیاری برخوردار هستند.[۴۷]
جغرافیای سیاسی
تقسیمات کشوری
بر طبق آخرین تقسیمات کشوری اردیبهشت سال ۱۳۹۰ خورشیدی، استان فارس دارای ۹۴ شهر، ۲۹ شهرستان، ۸۳ بخش و ۲۰۴ دهستان میباشد. شهرستانهای آباده، ارسنجان، استهبان، اقلید، بوانات، پاسارگاد، جهرم، خرامه، خرمبید، خنج، داراب، رستم، زریندشت، سپیدان، سروستان، شیراز، فراشبند، فسا، فیروزآباد، قیر و کارزین، کازرون، کوار، گراش، لارستان، لامرد، مرودشت، ممسنی، مهر، نیریز شهرستانهای این استان هستند[۲][۳]
![]() |
![]() | |||
![]() |
||||
![]() ![]() | ||||
![]() | ||||
تغییرات جدید در جغرافیای سیاسی استان
اتصال استان فارس به خلیج فارس
.[۴۸]
اتصال دوباره استان فارس به دریاهای آزاداز طریق خلیج فارس، بعد از جدایی استان بوشهر و باختر هرمزگان در دهه پنجاه از استان فارس که منجر به جدا شدن این استان ازخلیج فارس گردید برای نخستین بار در اوایل دهه هفتاد و در دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی، این درخواست به صورت جدی مطرح وپس از آن نیز در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی مجدداً بحث الحاق استان فارس از طریق عسلویه و استان بوشهر به شهرستان مهر مطرح شد که این تلاشها با برنامهریزی بهتر و به صورت خاموش ادامه داشت تا اینکه در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد، آیت الله ایمانی نماینده ولی فقیه دراستان فارس به یک باره تشکر خود را از رئیس جمهور به خاطر الحاق استان فارس به خلیج فارس اینگونه ابراز نمود: «پس از سالها فرزند برومند خلیج فارس یعنی استان فارس به خلیج فارس متصل و ملحق شد و این هدیهای به مردم فارس است.»[۴۹].[۵۰]...[۵۱][۵۲][۵۳]
همچنین توسط اداره کل گمرکات استان فارس، احداث بندری مخصوص استان فارس، بانام بندرخلیج فارس نیز در دست اقدام و ساخت است.
احداث آزاد راه اتصالی به دریا
طبق برنامه هاو پروژههای آینده، قرار است استان فارس و شیراز از طریق بزرگراه و آزاد راه و ریلی به سواحل خلیج فارس و منطقهٔ الحاقی به فارس متصل شود.
شهرهای باستانی
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Bishapur_%28Iran%29_Sassanid_Period_2.jpg/300px-Bishapur_%28Iran%29_Sassanid_Period_2.jpg)
استخر یکی از شهرهای باستانی استان فارس بود که ظاهراً بعد از اینکه تخت جمشید به وسیلهٔ اسکندر مقدونی ویران گشت بوجود آمد و بتدریج بر رونق و عظمت آن افزوده شد. چون اعراب ایران را به تصرف در آوردند مدتی استخر مقاومت کرد اما عاقبت به تصرف اعراب درآمد. هنگامیکه در سال ۶۴ هجری قمری شهر شیراز بنا گردید، رفتهرفته از رونق استخر کاسته شد و اکنون جز ویرانههایی چند از آن بجا نماندهاست.
شهر بهآمدکباد شهری بود که قباد یکم ساسانی در نزدیکی بهبهان بنا کرد. پس از انقراض ساسانیان این شهر به حیات اجتماعی خود ادامه داد و در این زمان ارجان نامیده میشد. اکنون ویرانههای این شهر تاریخی در بخش خاوری بهبهان قرار دارد.
شاپور یکم شاه ساسانی، در ایالتی که تولد یافته بود، یعنی در ناحیهٔ پارس شهر و کاخی برای خود بنا نمودهبود که بیشاپور یا بهشاپور نامیده شد. اکنون ویرانههای این شهر در ۲۰ کیلومتری کازرون قرار دارد.[۵۴]
آب و هوا
در استان فارس، تحت تأثیر ویژگیهای توپوگرافیک، سه ناحیه آب و هوایی مشخص پدیدار شدهاست، ناحیه اول ناحیه کوهستانی اَپاختر، اَپاختر باختر و باختر است که دارای زمستانهای سرد و پوشش گیاهی قابل توجه است. میزان بارندگی این ناحیه در حدود چهارصد تا ششصد میلیمتر در سال گزارش شدهاست، ناحیه دوم ناحیه مرکزی میباشد که در زمستانها آب و هوای نسبتاً معتدل توأم با بارندگی و در تابستانها هوایی گرم و خشک دارد. آب و هوای این ناحیه به علت کاهش نسبی ارتفاعات، نسبت به اَپاختر و اَپاختر باختر کمی متفاوت است. میزان بارندگی این ناحیه بین دویست تا چهارصد میلیمتر در سال است و شهرهای شیراز، فسا، فیروزآباد و کازرون از جمله شهرهای این ناحیه هستند، در نهایت ناحیه سوم ناحیه نیمروز و نیمروز خاوری میباشد که به علت کاهش ارتفاع و پهنای گیتایی و نحوه استقرار کوهها، میزان بارندگی این ناحیه در فصل زمستان نسبت به دو فصل بهار و پاییز کمتر است. هوای این ناحیه در زمستانها معتدل و تابستانها بسیار گرم است. میزان بارندگی سالانه آن نیز صد تا دویست میلیمتر است و شهرهای لار، جویم، اوز و خنج جزو این ناحیه خشک به شمار میروند. متوسط رطوبت نسبی این ناحیه حداکثر هشتاد و چهار و نیم و حداقل دوازده و نیم درصد است. تعداد روزهای یخبندان در طول سال نیز سی و چهار روز گزارش شدهاست بادهای محلی که از سمت کوهستان به دشت میوزند و عکس این مسیر را میپیمایند.[۸]
سه توده هوای مختلف استان فارس را تحت تأثیر قرار میدهند، اول توده هوای مدیترانهای که از روی دریای مدیترانه به سمت کوههای زاگرس میآیند و موجب بارشهایی به صورت برف (در مناطق مرتفع شمالی و شمال باختر) و باران میشوند؛ دوم توده هوای سودانی که در فصل زمستان از مرکز کمفشار سودان شکل گرفته و با فعال شدن بر روی دریای سرخ، استان فارس را تحت تأثیر قرار داده و باعث بارش در بیشتر نقاط استان میگردد؛ سوم توده هوای گرم عربستان که در فصل تابستان از سمت شبه جزیره عربستان به سمت استان وزیده و باعث گرما، ورود ذرات گرد و خاک به استان و کوتاه شدن دوره فصل بهار میگردد.[۴۳]
پوشش گیاهی و گونه جانوری
پوشش گیاهی
پوشش گیاهی استان فارس را درختان جنگلی و گیاهان دارویی و صنعتی تشکیل میدهد، از مهمترین گونههای درختی این استان عبارتند میتوان به بادام کوهی، بنه و بلوط و برخی از گیاهان دارویی و صنعتی که شیرین بیان، گل گاوزبان، کتیرا، آنغوزه و گون برخی از این گونهها هستند. مناطق حفاظت شده استان فارس محل رویش بسیاری از گونههای گیاهی منطقه میباشند. پارک ملی بمو واقع در اَپاختر شهر شیراز از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی و قابل اهمیت است و تا کنون بالغ بر ۲۸۰ گونه گیاهی در آن شناسایی و نمونه برداری شدهاست.[۵۵]
جنگلها
استان فارس ۲٫۲ میلیون هکتار جنگلها دارد که ۱٫۲ میلیون هکتار آن مراتع فقیر و یک میلیون هکتار آن مراتع غنی و پر تراکم است. این میزان جنگل، در حدود ۱۷/۹ درصد سطح استان را فرا گرفته است.[۵۶][۴۳]
کارشناسان معتقدند وقوع خشکسالی در عرصههای منابع طبیعی و جنگلها باعث تشدید در تاثیرگذاری آفات درختان شده و این عرصهها را با خطر مواجه میکند که در این خصوص جنگلهای بلوط استان فارس به خصوص در کازرون طی مدت گذشته با این مشکل در حال دسته و پنجه نرم کردن است.[۵۷]
از گونههای گیاهی غالب جنگلهای استان فارس میتوان به بلوط، بنه، زالزالک، گلابی وحشی، ارس (سرو کوهی)، بادام کوهی و انجیر وحشی اشاره کرد.[۴۳]
باغها
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Jahannamashiraz.jpg/300px-Jahannamashiraz.jpg)
در دورهٔ هخامنشی شهرت باغهای ایرانی با پردیسها جهانگیر شد و گزنفون به تکرار از زیبایی و شکوه آنها یاد کردهاست. در آن زمان ناحیهٔ پارس پوشیده از باغهای مصفا بود و نقوش متعدد درختان سرو که بر روی پلکانهای تخت جمشید حجاری شده نشان میدهد که کاخهای مزبور در محوطهٔ باغها و درختزارهای پهناور واقع شده بودهاست. در دوران بعد از اسلام نیز احداث باغ جزء جدانشدنی زندگی مردم ناحیهٔ پارس به شمار میرفتهاست. نوشتههای مورخان و جهانگردانی که در سدههای پیشین شیراز را دیدهاند حاکی است که شهر شیراز را همواره باغهای پیوسته به هم تشکیل میداده و بیشتر مردم در همین باغها زندگی میکردند. احمدبن ابی یعقوب نویسندهٔ تاریخ یعقوبی که در سدهٔ سوم هجری میزیسته مینویسد «در شیراز خانهای نیست مگر آنکه صاحبخانه را بوستانی است دارای همهٔ میوهها و گلها و سبزیها و هر چه در بوستانها میباشد.» مورخان و جهانگردانی نظیر ابن بطوطه جهانگرد مغربی، شاردن و تاورنیه جهانگردان فرانسوی دوران صفوی، میرزا محمد کلانتر فارس در عهد زندیه و فرصتالدوله شیرازی در دوره قاجار در آثار خود از استعداد کمنظیر سرزمین فارس برای احداث باغهای آباد یاد کردهاند.[۵۸]
باغهای تاریخی
مهمترین باغهای استان فارس که دارای ارزشهای تاریخی و باستانی و هنری فراوانی هستند و تاکنون محفوظ مانده و از جمله سرمایههای ملی ایران به شمار میآیند، عبارتند از: باغ ایلخانی، باغ تکیه هفتتنان، باغ جنت، باغ جهان نما، باغ دلگشا، باغ سلطان آباد، باغ سنقری، باغ قوام، باغ گلشن، باغ ناری، باغ نظر، باغ اقبالآباد، باغ کچلپادشاه، باغ عفیف آباد، باغ ارم، باغ نوابی.[۵۹]
محصولات کشاورزی و دامی
بخش کشاورزی در استان فارس که سهم عمدهای از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص میدهد، یکی از مهمترین نقشهای تولید، اشتغال و امنیت غدایی ایران را دارد به طوری که بسیاری از محصولات کشاورزی استان مانند انواع غلات و مرکبات رتبه اول تا سوم کشور را به خود اختصاص دادهاند، حتی تولید و صادرات انجیر فارس (نوایگان داراب و شهرستان استهبان) در جهان رتبه اول را به خود اختصاص داده است.[۴۴]همچنین در تولید انار نیزانواع انار روستاهای نوایگان و تنگ طه در ایران مشهور میباشند.
در حال حاضر، از میان مهمترین محصولات کشاورزی استان فارس میتوان به گندم، جو، برنج، ذرت دانهای، پنبه، چغندر قند، دانههای روغنی، سیبزمینی، پیاز، گوجه فرنگی، خرما، انار و محصولات جالیزی و نباتات علوفهای اشاره کرد که در این میان، جایگاه استان در کشور برای محصولات گندم، ذرت دانهای، دانههای روغنی و گوجه فرنگی اول، محصولات جالیزی و نباتات علوفهای دوم، جو، برنج، پنبه، چغندر قند، سیبزمینی و پیاز سوم میباشد.[۶۰]
در حوزه محصولات دامی نیز استان فارس در سال ۱۳۹۲ مقام نخست تولید گوشت قرمز، چهارم تولید شیر، سوم تولید مرغ، پنجم تخم مرغ و چهارم عسل در کشور را به خود اختصاص داده است.[۶۱]
گونهٔ جانوری
گونههای جانوری استان فارس را در دو بخش میتوان دستهبندی کرد، اول محیط خشکی که از مهمترین جانوران این بخش میتوان به خرس قهوهای، پلنگ، گراز، گوزن، قوچ، گربه وحشی، سنجاب، گور ایرانی، آهو، کفتار و گرگ و دوم محیط آبی که از مهمترین جانوران این بخش نیز میتوان به انواع اردک، مرغ سقا، درنا، غاز، کبک، فلامینگو، دارکوب، تیهو و هوبره اشاره نمود.[۴۳]
منطقههای حفاظت شده
در ایران، منطقههای حفاظت شده به محدودهای از عرصههای منابع طبیعی گفته میشود که به لحاظ ضرورت حفظ و تکثیر نسل جانوران و احیاء آن ضمن رعایت حقوق و بهرهبرداری، جوامع محلی ایجاد گردیدهاند. استان فارس نیز تعدادی از مناطق حفاظت شده ایران را در خود جای دادهاست که از مهمترین آنها میتوان به منطقههای حفاظت شده ارژن، هرمود، میانجنگل و پارک ملی بمو که دارای ۱۱۲ گونه جانوری، ۶۹ گونه پرنده، ۲۱ گونه پستاندار، ۱۹ گونه خزنده، ۳ گونه دو زیست و همچنین گونههای مختلف گیاهی میباشد اشاره کرد.[۶۲][۶۳]
مردم
جمعیت
در اولین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی صورت گرفت، از میان کل ۱۳ استان کشور در آن زمان، استان فارس و بنادر با جمعیتی معادل ۱٬۳۲۰٬۶۱۴ نفر، نهمین استان پر جمعیت ایران بود، بیست سال بعد در سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی جمعیت استان به ۲٬۰۳۵٬۵۸۲ نفر افزایش پیدا کرد، در سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی جمعیت استان ۳٬۸۱۷٬۰۳۶ نفر شد و در آخرین سرشماری رسمی کشور که در سال ۱۳۸۵ خورشیدی صورت گرفت، استان فارس با جمعیتی معادل ۴٬۳۳۶٬۸۷۸ نفر[۶۴] چهارمین استان پرجمعیت کشور بود، همچنین بر طبق برآورد جمعیتی سازمان ملی آمار ایران که در شهریور ماه سال ۱۳۹۰ صورت گرفت، جمعیت استان ۴٬۵۲۸٬۵۱۴ برآورد شد.[۱] شهرستان شیراز با ۱٬۷۴۹٬۹۲۶ نفر جمعیت، بیش از ۳۹٪ جمعیت استان[۶۵] را در خود جای دادهاست. پس از شیراز شهرستانهای مرودشت با ۳۰۷٬۴۹۲ نفر، کازرون با ۲۵۴٬۷۰۴ نفر، لارستان با ۲۲۶٬۸۷۹ نفر، جهرم با ۲۰۹٬۳۱۲ نفر و فسا با ۲۰۳٬۱۲۹ نفر پرجمعیتترین شهرستانهای استان هستند.[۱]
مردان | سن | زنان |
---|---|---|
۱۱۹٬۷۰۰ | ۱۰۵٬۸۶۶ | |
۳۸٬۳۲۷ | ۴۱٬۲۱۸ | |
۵۶٬۳۹۰ | ۵۹٬۸۰۶ | |
۸۷٬۹۲۴ | ۸۶٬۱۴۰ | |
۱۱۳٬۳۱۷ | ۱۰۶٬۳۹۴ | |
۱۲۶٬۱۳۰ | ۱۲۱٬۰۶۰ | |
۱۴۹٬۹۷۸ | ۱۴۵٬۵۵۴ | |
۱۶۷٬۱۹۱ | ۱۶۲٬۴۰۶ | |
۲۲۶٬۹۴۸ | ۲۲۳٬۳۵۳ | |
۲۹۶٬۰۶۰ | ۲۹۴٬۸۳۳ | |
۲۹۲٬۱۵۱ | ۲۸۰٬۴۴۶ | |
۲۰۷٬۳۶۱ | ۱۹۸٬۱۱۷ | |
۱۶۱٬۴۴۶ | ۱۵۳٬۹۲۷ | |
۱۶۱٬۹۲۹ | ۱۵۲٬۹۰۶ |
- جمعیت شهرنشینها، کوچنشینها و روستاییها
جمعین کوچ نشینان استان فارس در آخرین سرشماری، حدود ۱۳۱٬۷۱۷ نفر و ۲۴٬۸۰۲ خانوار برآورد شد که این رقم از ۴٫۲ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۰٫۸ درصد در سالهای اخیر کاهش داشته است. همچنین نسبت جمعیت شهری به کل جمعیت استان فارس از ۴۲٫۹ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۶۱٫۲ درصد در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته که بیانگر افزایش میزان مهاجرت روستاییان به شهرها است و این امر نشان دهنده نبودن تعادل در پراکندگی نقاط شهری استان فارس میباشد.[۶۶]
اقوام
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Interieur_tente_kachkai.jpg/220px-Interieur_tente_kachkai.jpg)
در استان فارس اقوام مختلفی از جمله فارس، لر، ترک قشقایی، تاجیک، عرب خمسه و لک زندگی میکنند.[۹] یکی از مناطق مهم عشایری و کوچ نشینی ایران، استان فارس میباشد که با جمعیت ۱۳۷٬۷۱۷ نفر، حدود ۳۲ درصد جمعیت کوچ نشین کشور و ۳ درصد جمعیت استان را شامل میشود.
یکی از بزرگترین ایلات ایران (ایل قشقایی) با شش طایفه در فارس به کوچروی ادامه میدهند. علاوه بر ایل قشقایی، ایل باصری ٬بهارلو ٬محسنی و همچنین طوایف کوچکتری به زندگی عشایری خود در فارس ادامه میدهند.[۶۶][۱۱]
ایل باصِری ایلی کوچنده ٬فارسی زبان و پارس نژاد از ایلات خمسه فارس است و به خاطر قالیها و گلیمهای خود شهرت دارد.[۶۷]در میان عشایر کوچنده فارس ایل باصری طولانیترین ایلراهها را (۳۳۸ کیلومتر) میان گرمسیر و سردسیر میپیماید. سنتاً قشلاق این طایفه در بلوک سروستان ، کربال و کوار و ییلاقشان در بلوک ارسنجان و کمین بودهاست.[۶۸]
در حال حاضر کوچ نشینی در استان فارس به روشهای مختلفی جاری است برخی شیوه سنتی کوچ قبیلهای را دنبال میکنند و دائماً در حال جابجایی و ییلاق و قشلاق میباشند که از این میان میتوان ایل قشقایی را مثال زد، گروهی دیگر نیمه کوچ رو هستند و خانهای در روستا و مرتعی در کوهستان دارند و در بهار به به ارتفاعات میروند و برای برداشت محصول به روستا باز میگردند، گروهی دیگر اسکان یافته هستند و زندگی کوچ روی را ترک کرده و در یک جا ساکن شدهاند که از میان این گروه میتوان ایلات باصری٬ ممسنی و کوهمره را مثال زد، گروه آخر گروهی هستند که بر اساس وجود مرتع و علوفه، دامهای خود را به چرا میبرند و از طریق شبانی یا چوپانی زندگی میکنند.[۶۶]
در نظرسنجی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان فارس به قرار زیر بود: ۸۰٪ فارس (۷۹٫۳٪ مرد، ۷۹٫۴٪ زن)، ۱۰٪ ترک (۱۲٫۴٪ مرد، ۸٫۲٪ زن)، ۷٫۷٪ لُر (۶٫۵٪ مرد، ۹٫۷٪ زن)، ۰٫۱ کرد (۰٫۲٪ مرد)، ۰٫۱ عرب (۰٫۲٪ مرد)، ۰٫۲٪ بلوچ (۰٫۴٪ زن)، ۰٫۸٪ سایر و ۱٪ بدونجواب بودند.[۶۹]
زبان و گویش
زبان رسمی مردم استان فارس، مانند زبان رسمی ایران، فارسی است. پیش از اسلام زبان ایرانیان زبان فارسی میانه بودهاست که امروزه پس از تغییراتی به صورت زبان فارسی امروزی در آمده و در بین بیشتر مردم استان و ایل باصری مورد استفاده قرار میگیرد.[۷۰][۱۲][۷۱] از قرن دوم و سوم زبان دری که ریشهای کهن داشته جای زبان پهلوی را گرفت و توجه حکومت و نویسندگان و شعرا به آن موجب شد که به صورت زبان رسمی درآید.[۷۱]همچنین زبان ترکی در میان عشایر قشقایی و زبان عربی در میان عشایر عرب صحبت میشود.[۷۲] برخی بر این اعتقادند که کل زبانها و لهجهها در این استان به شدت تحت تأثیر حکومت کریم خان زند بوده و به عبارتی میتوان گفت گویشها و لهجهها تحت تأثیر زبان لری در این استان بوده، به گونهای که بسیاری از کلمات لری در این استان و حتی لهجه شیرازی رواج دارد.[۷۳]
استان فارس به لحاظ غنای فرهنگی و تحولات جغرافیایی و تاریخی از نظر تعدد و تنوع زبانها و گویشها در ایران بی نظیر است.[۷۱] زبانها و گویشهای شناسایی شده عبارتند از: زبان لری، گویش مرودشتی، زبان ترکی قشقایی،[۷۱] و همچنین زبانها و گویشهایی مانند اسیری، لارستانی و لری، خنجی، قشقایی، باصری٬ سیوندی، دوانی و اردکانی و کهمرهای (بککی) نیز در این استان رواج دارد؛ که گویش اردکانی در ایران منحصربهفرد بوده واین گویش باز مانده از پارسی پهلویاست. گویش مردم سیوند فارس به دلیل آمیخته نشدن با عربی و تعلق به زبانهای ایرانی شاخهٔ شمال باختری درخور اهمیت است. زبان لارستانی که با زبانهای فارسی، لری و تاتی همخانواده است. عشایر قشقایی به زبان ترکی قشقایی سخن میگویند. زبان ترکی قشقایی و آذربایجانی از یک خانوادهاند. زبان لری نیز در شهرستانهای ممسنی، رستم و بخشهایی از سپیدان و بخشهایی از کازرون و فراشبند و مرودشت (درودزن - کامفیروز) و شهر شیراز رواج دارد.لهجه باصری نیز منحصر به افراد ایل باصری است که شباهت ها و اشتراکات زیادی یا لهجه شیرازی دارد.[۷۴][۱۴][۱۳][۱۳][۷۵][۱۲]
گویش شیرازی
مردم شیراز زبان فارسی را با لهجه شیرازی تکلم میکنند. گویش شیرازی دارای ۲۳ همخوان /P/, /b/, /f/, /v/, /t/, /d/, /k/, /g/, /q/, /c/, /j/, /s/, /z/, /s/, /z/, /m/, /n/, /l/, /r/, /h/, /x/, /?/, /y/ و ۹ واکه ساده /a/, /a:/, /e/, /e:/, /o/, /o:/, /a/, /i/, /u/ و ۵ واکه مرکب /y/, /ay/, /ou/, /ey/, /ow/ میباشد و ساخت هجایی آن cvc(c) است. تحقیقات در مورد وضع حاضر لهجه شیرازی نشان میدهد که در میان شیرازیان میزان آشنایی با این لهجه در سنین بالاتر بیشتر میباشد. در میان بانوان میزان آشنایی زنان خانهدار و در میان مردان، کسانی که کار آزاد دارند آشنایی بیشتری با این لهجه دارند.[۷۶] ظهور دو شاعر بزرگ فارسی نو، حافظ و سعدی، باعث تأثیر پذیری تمام جنبههای زندگی مردم شیراز از عصر مغول به بعد از آثار این شاعران شد. به گونهای که باعث افول گویش پیشین مردمان این شهر و حکمفرما شدن فارسی نو در این شهر شد.[۷۷]
فرهنگ
با تکوین و رشد شهرنشینی، فرهنگ مردم دچار دگرگونی و تغییرات ساختاری شدهاست. ویژگیهای قومی و فرهنگی مختلفی در میان اقوام و عشایر وجود دارد. عشایران هنوز ویژگیهای سنتی را حفظ کردهاند. استان فارس یکی از استانهاییاست که بالاترین جمعیت عشایری کشور را دارد. فرهنگ مردم فارس در کل به بخشهای متعدی مانند جشن، موسیقی، پوشاک و خوراک تقسیم میشود. در بخش موسیقی میتوان به عاشیقهای قشقایی، چنگیان و ساربانان اشاره کرد. موسیقی بومی ایل قشقایی با نام عاشیقها، چنگیان و ساربانان درآمیخته و در این میان موسیقی عاشیقی از جایگاه والایی برخورداراست، موسیقی عاشیقی کهن و گسترده است و با شعر فولکوریک درآمیختهاست عاشیقها برای رویدادهای غمناک و شاد نوایی دارند. در هنر عاشیقی، حماسه و در شعر آن نیز عرفان مقامی شایسته دارد. پیشینه مکتوب شعر و ادبیات در میان ایل قشقایی به بیش از ۲۵۰ سال پیش میرسد. اشعار شاعران گمنام سینه به سینه نقل میشود و به گنجینه فولکلوریک قشقاییها غنا میبخشد. شعر قشقایی را همهجا میخوانند در عروسی، در عزا و در زمان شادی و غم. شعر عروسیها همراه پایکوبی و شعر عزا همراه با حزن و اندوه خوانده میشود. رقصهای محلی و بومی قشقاییها نیز که با آهنگ جنگنامه توأم است عمدتاً به صورت گروهی اجرا میشود و در این میان رقص چوب به لحاظ شیوهٔ اجرا و حرکات ریتمیک اجراکنندگان آن، از جذابیت خاصی برخورداراست. پوشاک مردمان فارس به دلیل گوناگونی فرهنگی، بسیار متنوع است و از میان آنها میتوان به قبا (آرخالق)، شال و چقه که پوشاک مردان عشایر کوهمره سرخیاست، اشاره کرد.[۱۱]
غذاها
از غذاها و خوراکیها استان فارس میتوان به آش کارده، آش سبزی صبحانه، کلم پلوی شیرازی، کوفته هلو، دو پیازه آلو، کوفته سبزی، فالوده و دمپخت عدس اشاره نمود.[۷۸] همچنین شکر پلو، آش انار، یخنی نخود، بادام سوخته، قرمه به، رب پلو، یخنی عدس کلم، شکر پنیر، حلیم بادمجان، حاجی بادام، مهیاوه حلوای کاسه، دوای آرد و روغن، آش ماست، پاچه پلو، قنبرپلو، آب پیازک، رنگینک و شامی نیز از غذاهای مخصوص شهر شیراز هستند.[۷۸]
مشاهیر
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Mohammad_Shams_al-Din_Hafez.jpg/180px-Mohammad_Shams_al-Din_Hafez.jpg)
پیش از اسلام
پادشاهان هخامنشی: کوروش بزرگ، کمبوجیه، داریوش یکم، خشایارشا، اردشیر یکم، خشایارشا دوم، داریوش دوم، اردشیر دوم، اردشیر سوم، داریوش سوم، پادشاهان ساسانی: اردشیر پاپکان، شاپور یکم، هرمز یکم، بهرام یکم، بهرام دوم، بهرام سوم، نرسی، هرمزد دوم، آذرنرسی، شاپور دوم، شاپور سوم، بهرام چهارم، یزدگرد یکم، بهرام پنجم، یزدگرد دوم، هرمز سوم، فیروز یکم، بلاش، قباد یکم، خسرو انوشیروان، هرمز چهارم، خسرو پرویز، پوراندخت، آذرمیدخت، قباد دوم، اردشیر سوم، یزدگرد سوم، دیگر مشاهیر: آتوسا، وینده فرنه، گئوبروه، آریوبرزن، کرتیر، مزدک، برزویه حکیم، باربد
پس از اسلام
سلمان فارسی، شهربانو، ابن مقله، ابن مقفع، سیبویه، ابن باکویه، حسین بن منصور حلاج، ابوعبدالله بن خفیف، ابوحیان توحیدی، شیخ روزبهان فسایی، اصطخری، قطب الدین شیرازی، سعدی، حافظ، جنید نگارگر، وصاف الحضره، قوام الدین شیرازی ملا صدرا، جلالالدین دوانی کازرونی، شاه داعی الله، شیخ یوسف سروستانی، میرزا جهانگیرخان شیرازی، حسنعلی نجابت شیرازی، آیت الله بهاءالدین محلاتی، آیت الله سید عبدالحسین دستغیب شیرازی، میرزا محمدصالح کازرونی، سید علی اکبر فال اسیری، شهید رابع، شیرین مغربی، آقا لطفعلی صورتگر شیرازی، آیت الله سیدنورالدین حسینی شیرازی، ناصر دیوان کازرونی، آیت الله میرزای شیرازی، آیت الله سید عبدالحسین لاری، امینالدین بلیانی کازرونی، اوحدی کازرونی، شیخ عبدالله بلیانی کازرونی، ابواسحاق اینجو، میرزا نصیر جهرمی، شیخ ابواسحاق کازرونی، احمد نیریزی، اللهوردی خان گرجی، امام قلی خان، اَبش خاتون، بابافغانی شیرازی، حمیدی شیرازی، رضوی سروستانی، زین العابدین میرزا کوچک رحمتعلیشاه، میرزا عبدالحسین ذوالریاستین شیرازی، مونسعلی شاه، محمدامین خنجی، دکترمحمدعلی خنجی، عبدالواحد خنجی، زینت الملک، سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، شاه شجاع، نظامالدین فقیه، صولتالدوله قشقایی، عضدالدوله دیلمی، معتمد دیوان کواری، علی اصغر حکمت، علی سامی، عیسی خان، فرصت الدوله شیرازی، خاندان قوام، قاآنی، کریم خان زند، لطفعلی خان زند، محمد نمازی، نصیرالملک، عبدالله وصاف شیرازی، وصال شیرازی، گلبن کازرونی، ایزدی کازرونی[۷۹] ،عباس دوران، عبدالمجید سپاسی، محمد بهمن بیگی، نصرالله مردانی، سیمین دانشور، فریدون توللی
اقتصاد
صنایع و محصولات
کشاورزی و دامداری دو منبع مهم اقتصادی استان فارس میباشند.[۹] مهمترین فراوردههای کشاورزی استان فارس شامل غلات، پرتفال، (گندم و جو)، مرکبات، میوهجات، خرما، چغندرقند، پنبه، ذرت، انجیر و زعفران میباشد. آبلیموی داراب و جهرم نیز که معمولاً به نام سوغات شیراز شناخته میشود، دارای شهرت زیادیاست. استان فارس رتبه نخست تولید گندم در کشور را به خود اختصاص دادهاست.[۸۰]
خودروسازی، پتروشیمی، صنایع مخابرات، غذاهای فرآوری شده، لبنیات، صنایع داروسازی، سیمان، پارچه بافی، شکر و قند، نوشیدنیهای غیر الکلی، صنایع گوشتی، پالایشگاه، نفت، پتروشیمی، لاستیکسازی و صنایع الکترونیک از مهمترین صنایع استان فارس به شمار میآیند.[۹][۱۹][۸۱][۸۲]
خودرو سازی
ایرانخودرو فارس
شرکت ایرانخودرو فارس در تاریخ ۱۳۸۶/۲/۸ خورشیدی در اداره ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی تهران به ثبت رسید و در تاریخ ۸۹/۱۲/۱۶ خورشیدی با حضور رئیس جمهور و مدیرعامل شرکت ایرانخودرو در کیلومتر ۴ بولوار ولایت سلامی جنوبی شهر شیراز افتتاح شد،[۸۳][۸۴] هماکنون در شرکت ایرانخودرو فارس انواع خودرو پژو پارس تولید میشود.[۸۵][۸۶]
خودروسازان جنوب
گروه خودروسازان جنوب از اردیبهشت ۱۳۸۰ فعالیت خود را در زمینه طراحی و تولید خودروهای کانسپت و در ابتدا به صورت کارگاهی آغاز نمودند، این شرکت در مهرماه ۱۳۸۱ خورشیدی به طور رسمی در شهر شیراز ثبت گردید و هماکنون در منطقه ویژه اقتصادی شیراز به فعالیت میپردازد.[۸۷] در حال حاضر این شرکت به تولید انواع خودرو بنزینی و الکتریکی میپردازد،[۸۸] که از مهمترین آنها میتوان به خودروهایی همچون Minor B، Minor C، انواع کلاب کارت، انواع خودروهای آفرود کوچک، کامیونت و لیموزین اشاره کرد.[۸۹][۹۰][۹۱]
پتروشیمیها و پالایشگاهها
همچنین از پالایشگاههای مهم این استان میتوان به پالایشگاه شیراز و پالایشگاه گاز پارسیان شهرستان مهر اشاره کرد.[۱۹][۲۰] شرکت پتروشیمی شیراز نیز یکی از مهمترین شرکتهای پتروشیمی محسوب میگردد.[۸۲]
شهرکهای صنعتی
تا نیمه خرداد سال ۱۳۹۰ خورشیدی، تعداد ۴۶ شهرک صنعتی در استان فارس وجود داشتهاست که شامل ۱۳۴۷ واحد صنعتی بهرهبرداری شده بوده که این میزان برای ۱۸۶۳۲ نفر اشتغال ایجاد کردهاست. همچنین میزان سرمایهگذاری در واحدهای صنعتی واقع در شهرکهای صنعتی فارس ۹۰۵۹۳۴۸ میلیون ریال بودهاست، از مهمترین این شهرکها میتوان به شهرکهای صنعتی جهرم، کازرون، آب باریک، آباده، اقلید، شیراز، سپیدان، نورآباد، سروستان، فسا، داراب، استهبان، لار و فیروزآباد اشاره کرد.[۹۲][۹۳]
همچنین شهرک صنعتی شیراز صنایع کوچک و بزرگ بسیاری را در خود جای دادهاست که از میان آنها کارخانجات الکترونیکی متعددی از جمله خودروهای برقی، صنایع الکترونیک ایران (صاایران)، زیمنس، ITMC و صنایع قطعات الکترونیک ایران میباشد. صنایع فناوری اطلاعات از بزرگترین صنایع این شهر به شمار میرود که با شهرهای بزرگی در زمینهٔ تبادل صنایع فناوری اطلاعات در جهان مانند مونیخ و برلین (در زمینهٔ کارخانجات زیمنس) در ارتباط میباشد.[۹۴][۹۵]
ذوبآهن و فولاد
هماکنون دو کارخانه ذوبآهن پاسارگاد کوار و فولاد و ذوبآهن اقلید در استان فارس در دست ساخت میباشد.[۹۶]
طرح فولاد و ذوبآهن اقلید طرحی است که قرار است به شیوه احیای مستقیم و در زمینی به مساحت ۱۳۲۵ هکتار ایجاد شود؛ با بهرهبرداری از این طرح سالانه ۵/۱ میلیون تن شمش فولاد تولید خواهد شد، سایر تولیدات ذوبآهن و فولاد اقلید عبارتند از گندله آهن، آهن اسفنجی، شمش آهن وفولادی، شمش فولاد سبک آلیاژی (بیلت) و انواع میلگردهای آهنی وفولادی.[۹۷]
ذوبآهن پاسارگاد کوار از دیگر طرحهای اقتصادی استان فارس است، این طرح با اعتبار خارجی ۴۴۳ میلیون و ۵۰۰ هزار یورو و اعتبار داخلی ۳۹۶ میلیارد تومان و با همکاری شرکتهایی از اتریش، ایتالیا و ژاپن احداث آن تقریباً تمام میباشد.[۹۶]
بورس
در تاریخ پنج شنبه ۳۰ مرداد ۱۳۸۲ بورس شیراز به عنوان چهارمین تالار بورس پس از بورس مشهد به حلقه بازار سرمایه ایران پیوست[۹۸] در سال ۱۳۸۹ شمسی تعداد شرکتهای پذیرفته شده در بورس استان فارس ۱۹ شرکت است که دو شرکت در بازار اول و ۱۷ شرکت در بازار دوم قرار دارند. متوسط ارزش روزانه خرید و فروش سهام در بین سالهای ۱۳۸۷ الی ۱۳۸۸، ۱۶ هزار و ۴۷۹ میلیون ریال بودهاست[۹۹]
منطقه ویژهٔ اقتصادی شیراز
منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی شیراز در نیمروز خاوری این شهر و در فاصله ۹ کیلومتری فرودگاه بینالمللی شیراز قرار گرفتهاست.[۱۰۰][۱۰۱] در این منطقه میتوان تولیدات مازاد بر ارزش افزوده را بدون هیچگونه محدودیت و با حداقل تشریفات صادر نمود و یا با انجام تشریفات، بر اساس مقررات صادرات و واردات کشور کالا به داخل وارد کرد.[۱۰۲] مساحت این منطقه ۱۰۰۰ هکتار میباشد که به ۵ فاز مختلف با مساحتهای ۱۳۰ هکتار، ۱۷۰ هکتار، ۲۹۰ هکتار، ۱۸۰ هکتار و ۲۳۰ هکتار تقسیم شدهاست.[۶۸] شرکتهای مختلفی سهامدار اصلی این منطقه هستند که از میان آنها میتوان به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، شرکت عمران و توسعه فارس، شرکت شیراز تلاش گستر، شهرداری شیراز، واحدهای اقتصادی کمیته امداد امام خمینی فارس، کارخانجات مخابراتی ایران، شرکت صنایع الکترونیک ایران، تعاونی اعتبار کارکنان شهرکهای صنعتی فارس، شرکت سازان خودرو، صنایع مخابرات راه دور، صنایع قطعات الکترونیک، اتاق بازرگانی صنایع و معادن فارس، شرکت ملامین کیمیا، شرکت خدمات انفورماتیک و شرکت ساختمان و خدمات نوساز اشاره کرد.[۱۰۳]
منطقه ویژهٔ اقتصادی جهرم
عملیات اجرایی منطقه ویژه اقتصادی جهرم که به عنوان نخستین منطقه ویژه استان فارس بعد از شیراز است، در دی ماه ۱۳۹۰ با حضور معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت صورت گرفت. با حضور معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت صورت گرفت؛ آغاز عملیات اجرایی منطقه ویژه اقتصادی جهرم خبرگزاری فارس: عملیات اجرایی منطقه ویژه اقتصادی جهرم با حضور معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت در این شهرستان آغاز شد.[۱۰۴]
انرژی و منابع آن
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Shizjomhori1.jpg/220px-Shizjomhori1.jpg)
انرژی فسیلی
نیروگاه سیکل ترکیبی کازرون در دهستان بلیان، بزرگترین نیروگاه سیکل ترکیبی استان فارس است. همچنین نیروگاه سیکل ترکیبی جهرم، نیروگاه سیکل ترکیبی فارس، نیروگاه حافظ و نیروگاه گازی شیراز از مهمترین نیروگاههای استان فارس هستند. نیروگاه فورگ داراب نیز از دیگر نیروگاههای این استان است.[۱۷][۱۸]
انرژی خورشیدی
نیروگاه خورشیدی شیراز نخستین نمونه از نوع خورشیدی سهموی خطی است که در ایران توسط متخصصان داخلی ساخته شدهاست. در حال حاضر توان این نیروگاه ۲۵۰ کیلووات است که در برنامه توسعه پنجم قرار به تأمین ۵۰۰ کیلو وات میباشد[۱۰۵]
انرژی باد
اولین توربین بادی استان فارس به ظرفیت ۶۶۰ کیلو وات در تاریخ ۲۱ بهمن ماه ۸۹ در منطقه بابا کوهی شیراز افتتاح گردید.[۱۰۶]
منابع معدنی
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Shizz.jpg/220px-Shizz.jpg)
۳۷ نوع ماده معدنی مختلف در استان فارس شناسایی شده است که از این میان، ۲۰ ماده از جمله سنگ آهک، مارن، سنگ گچ، مرمریت، سنگ چینی، خاک نسوز، خاک صنعتی، نمک آبی و سنگی، سیلیس، کوارتزیت، منگنز، سرب، روی، کرومیت، باریت، سنگ آهن، مس، گرانیت، نیکل و سنگ تراورتن در حال بهرهبرداری میباشند. در حال حاضر ۳۳۲ معدن در حال بهرهبرداری در استان فعالیت مینمایند که این معدنها ذخیرهای معادل ۱۰۴۵ میلیون تن را دارا میباشد و سالانه بیش از ۲۳ میلیون تن مواد معدنی از آنها استخراج میگردد.[۱۰۷]
سنگهای تزئینی
استان فارس رتبه دوم سنگ تزئینی ایران را دارا میباشد. به طور کلی، ۲۰ درصد از سنگهای تزئینی ایران در استان فارس تولید میشود. ۳۵۰ واحد سنگبری در استان فارس حدود ۸۰ درصد استخراج استان را فرآوری میکنند. در میان سنگهای استخراج شده در استان، مرمریت و سنگ چینی ۱۵ درصد کل میزان استخراج سنگ تزئینی استان رابه خود اختصاص میدهد.[۱۰۷]
نفت
شرکت ملی حفاری ایران، عملیات حفاری ۸ حلقه چاه نفتی توسعهای در منطقههای سروستان، سعادت آباد و خشت در استان فارس را انجام میدهد و برای حفاری این چاهها ۴۲ میلیون یورو اعتبار در نظر گرفته شدهاست.[۱۰۸] حفاری نخستین حلقه چاه نفت در سفید باغون فارس پایان یافت.[۱۰۹]
گاز
حجم ذخیره گاز درجای میدان هالگان در استان فارس ۴/۱۲ تریلیون فوتمکعب و ذخیره میعانات گازی درجای این میدان ۲۴۹ میلیون بشکهاست.[۱۱۰] میدان هالگان را جدیدترین میدان کشف شده در منطقه نیمروز استان فارس اعلام کرد و یادآور شد، این میدان گازی در ۷۳ کیلومتری اَپاختر عسلویه و در جنوب استان فارس در ۲۵ کیلومتری جنوب میدان سفید باغون و اَپاختر میدان سفید زاخور و دی قرار دارد.[۱۱۰] میدانهای گازی سفید زاخور، سفید باغون، دی، هالگان و چند میدان دیگر در این منطقه برای توسعه آماده هستند و میتوانند یک قطب گازی رادر منطقه تشکیل دهند.[۱۱۰] میدانهای استان فارس از نظر ساختار زمینشناسی کاملاً مستقل هستند، میدانهای سفید باغون، سفید زاخور و هالگان روی تاقدیس قرار گرفتهاند و میان آنها ناودیس است که این میدانها را از یکدیگر جدا میکند.[۱۱۰]
حفاریهای اکتشافی میدانهای هالگان و سفید باغون نیز به طور همزمان آغاز شد که نتیجه کشف سفید باغون در اردیبهشت ماه ۱۳۸۸ از سوی وزیر نفت وقت (غلامحسین نوذری) اعلام شد. میدانهای گازی دیگری نیز در جنوب استان فارس قرار دارد، میدان تابناک که از میدانهای بزرگ دارای گاز شیرین است در سال ۱۳۸۷، میدان شانول در سال ۱۳۷۶ و همچنین میدان هما نیز از جمله اکتشافهای این مجموعهاست که هماکنون گاز آنها در بخش خانگی و صنعت استفاده میشود. میدان گازی خالده نیز پیش از انقلاب کشف شدهاست.[۱۱۰]
ترابری و ارتباطات
فرودگاه
استان فارس دارای ۶ فرودگاه[۱۱۱] در شهرهای شیراز، لار، لامرد، جهرم، فسا و زرقان میباشد که از این میان فرودگاه شیراز، تنها فرودگاه بینالمللی، فرودگاههای لار و لامرد مرز هوایی و فرودگاههای جهرم، فسا و زرقان فرودگاههای داخلی میباشند.[۱۱۱][۱۱۲]
مسیرهای خارجی فرودگاه شیراز عبارتند از کشورهای انگلستان،[۱۱۳] مالزی،[۱۱۴] ترکیه،[۱۱۵] عراق،[۱۱۶] سوریه، قطر، امارات متحده عربی (دبی، ابوظبی و شارجه)، کویت، بحرین، عربستان، روسیه، پاکستان، مصر و سودان.[۱۱۷]
پروازهای داخلی این فرودگاه شامل پروازهای شیراز-تهران، شیراز-مشهد، شیراز-اصفهان، شیراز-تبریز، شیراز-اهواز، شیراز-آبادان، شیراز-بوشهر، شیراز-بندرعباس، شیراز-ساری، شیراز-لارستان، شیراز-لامرد، شیراز-چابهار، شیراز-کرمان، شیراز-کیش، شیراز-لاوان، شیراز-قشم، شیراز-سیری، شیراز-ماهشهر، شیراز-خارک، شیراز-عسلویه، شیراز-بهرگان و شیراز-رشت میباشد.[۱۱۷]
شرکتهای هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما)، آسمان، ایران ایرتور، کیشایر، ماهان، کاسپین، فارس ایر قشم، نفت، زاگرس، تابان، ارم ایر، گلف ایر، ترکیش ایرویز،[۱۱۵] سعودیایر، ایرعربیا و به صورت موردی شرکتهای هواپیمائی دیگر از فرودگاه شیراز جهت نشست و برخاست استفاده میکنند.[۱۱۷]
راهآهن
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Shiraz_Train_station.jpg/250px-Shiraz_Train_station.jpg)
خبر افتتاح راه آهن شیراز اصفهان در ۱۳ خرداد سال ۱۳۸۸ خورشیدی توسط رسانههای خبری منتشر شد.[۱۱۸] مدت کوتاهی پس از افتتاح این راه آهن معلوم شد که این راهآهن به صورت نیمهتمام و ناقص اجرا شده و با عبور اولین قطار از روی آن بسیاری از ریلها در هم شکستهاند.[۱۱۹] از آن زمان تا شهریورماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی، به علت آماده نبودن ایستگاه راه آهن شیراز برای سوار و پیاده کردن مسافران از ایستگاه موقتی در شهر جدید صدرا استفاده میشد.[۱۲۰] ایستگاه راه آهن شیراز که اکنون یکی از بهترین ایستگاههای راهآهن کشور محسوب میشود در مهرماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی به بهرهبرداری کامل رسید و از آن زمان تمامی قطارها از ایستگاه اصلی حرکت میکنند.[۱۲۱]
هماکنون مسیرهای ریلی شیراز - بوشهر - عسلویه و همچنین شیراز - جهرم - لار - بندرعباس در دست ساخت میباشد.[۱۲۲][۱۲۳]
آزادراه و بزرگراه
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Shirazsepidan2.jpg/250px-Shirazsepidan2.jpg)
طول شبکه راههای اصلی استان در سال ۱۳۸۶ خورشیدی، حدود ۲٬۲۲۹ کیلومتر بودهاست که از این میزان، ۵۶۹ کیلومتر آن به صورت بزرگراه میباشد.[۶۰]
در استان فارس تنها ارتباط شیراز با اصفهان بصورت بزرگراه تعریف شدهاست و در این استان آزادراه وجود ندارد. عملیات ساخت آزادراه شیراز - اصفهان از سال ۱۳۸۷ شروع شدهاست که با بهرهبرداری از آن که از شهرستانهای اقلید و سپیدان میگذرد، فاصله شیراز تا اصفهان حدود ۱۰۰ کیلومتر کاهش مییابد.[۱۲۴] این پروژه در دو قطعه (شیراز - بخش سده و سده - اصفهان) اجرا میشود.[۱۲۵]
در مهر ماه سال ۱۳۹۰ قطعه اول بزرگراه یاسوج به شیراز به طول ۵ کیلومتر به بهرهبرداری رسید که این مسیر استانهای فارس و کهگیلویه و بویراحمد را به همدیگر متصل میکند.[۱۲۶]
همچنین بزرگراه خنج - لامرد با قید احداث تونل و کاهش ۷۰ کیلومتری مسافت، از تیرماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی در دست ساخت میباشد.[۱۲۷]
مخابرات و اینترنت
تلفن
تاریخ ارتباطات مخابراتی در استان فارس، به حدود یکصد سال پیش میرسد. در آن زمان، خط تلگرافی بین تهران و بندر بوشهر توسط کمپانی هند شرقی کشیدهشد که از مسیر برازجان، کازرون، شیراز میگذشت و به تهران میرسید. در سال ۱۳۱۳ اولین مرکز تلفن مغناطیسی با ۸۰ شماره تلفن، در شهر شیراز نصب و راهاندازی شد. این تلفن که ارتباط داخلی مشترکین را فراهم مینمود، از نوع سیستم مغناطیسی بود، که تا سال ۱۳۳۸ به ۱۱۰۰ شماره رسید. اولین مرکز تلفن خودکار شهری شیراز با نصب اولیه ۳۰۰۰ شماره شروع به کار نمود.[۱۲۸]
در سالهای اخیر، تحولات عظیمی در سیستمهای مخابراتی این استان صورت گرفت و رشد چشمگیری در توسعه ارتباطات حاصل شد. احداث مراکز تلفن دیجیتال در نقاط شهری و روستایی استان، ساخت ایستگاههای بزرگ مخابراتی، راهاندازی شبکه دیتا، راهاندازی تلفن همراه، پروژه بزرگ فیبر نوری استان فارس و دیگر خدمات گسترده مخابراتی از جمله این تحولات در سالهای اخیر میباشد.[۱۲۸]
اینترنت
دسترسی به اینترنت در استان فارس از روشهای مختلفی از جمله dial-up، ADSL و WiMAX امکانپذیر است که بر اساس اعلام شرکت مخابرات استان فارس، در شهر شیراز ۱۰ شرکت، به ارائه سرویس ADSL میپردازند.[۱۲۹][۱۳۰] همچنین دو شرکت ایرانسل و مبیننت نیز به ارائه سرویس WiMAX تنها در شهر شیراز میپردازند.[۱۳۱][۱۳۲]
رسانهها
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/ShizIRIB.jpg/250px-ShizIRIB.jpg)
مطبوعات
برای مشاهده فهرست کامل، فهرست مطبوعات فارس را ببینید.
روزنامهنگاری فارس، پیشینهٔ دیرینهتری از چاپ و نشر مطبوعات فارس دارد. ۷۸ سال پیش از نشر المنطبعه فی الفارس (اولین روزنامه فارس)، یک شیرازی، نخستین نشریه ارمنی جهان را در مدرس هند منتشر کرد. بنابر منابع ارمنی، نشریه آزاد ارار (خبرنامه) که اولین شمارهاش در ۱۶ اکتبر ۱۷۹۲ میلادی بهوسیله هارطون شماونیای شیرازی انتشار یافت، نخستین نشریه ارمنیزبان جهان است.[۱۳۳]
مطبوعات در ایران نیز بهوسیله دو برادر از اهالی فارس بنیاد گرفت، میرزا محمدصالح شیرازی و محمدجعفر ادیب شیرازی.[۱۳۴] اگر میرزامحمدصالح شیرازی را مدیر نخستین نشریه فارسیزبان جهان در دوران محمدشاه قاجار بدانیم، باید از میرزا محمدجعفر ادیب نیز بهعنوان اولین سردبیر یا دستکم معاون سردبیر اولین نشریه، به زبان فارسی یاد کنیم. این دو نفر بههمراه میرزا اسدالله باسمهچی که او نیز زادهٔ فارس است، مثلث نشر روزنامه کاغذ اخبار، اولین نشریه ادواری چاپی در ایران را تشکیل میدهند.[۱۳۵]
صداوسیما
در آبان سال ۱۳۴۹ همزمان با راهاندازی رسمی فرستنده مهارلو، تلویزیون شیراز هم به طور رسمی افتتاح و پخش برنامههای خود را آغاز نمود. در همین روز تلویزیون شیراز به شبکه اول تلویزیون ایران پیوست.[۱۳۶]
دفتر خبر صدا و سیمای واحد جهرم از اولین و فعالترین دفاتر خبر کشور است که با توجه به امکانات پیشرفته، امکان پخش مستقیم برنامههای تلویزیونی به سراسر کشور را دارد. این دفتر در روزهای چهارشنبه هر هفته به صورت زنده اقدام به پخش اخبار از جهرم مینماید. دفتر خبر جهرم چندین سال متمادی مقام اول کشوری در میان دفاتر خبر کشور را از آن خود نموده است.[۱۳۷]
جاذبههای گردشگری
فارس دارای جاذبههای طبیعی و تاریخی و مدهبی بسیاری است که تا کنون ۲۹۰ جاذبه گردشگری در استان فارس شناسایی شدهاست که به طور متوسط ۱۲ جاذبه در هر شهرستان وجود دارد.[۴۴]
صنایع دستی
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Kolooche.jpg/220px-Kolooche.jpg)
قالی، گلیم و گبه از مهمترین صنایع دستی استان محسوب میشوند، پس از آن باید از خاتم، خاتم سازی و خاتم کاری و پس از آن معرقکاری روی چوب، منبت کاری چوب، نقاشی روی چوب و سفال و سرامیک، کاشی معرق و کاشی هفت رنگ یاد کرد. از رشتههای رایج در استان فارس طراحی و نگارگری (نگارگری، گل و مرغسازی، تذهیب و تشعیر) است. رنگرزی گیاهی و استفاده از مواد ملونه طبیعی در رنگرزی خامه و ابریشم نیز کاری پررونق در استان فارس است. در زمینه فلزکاری و هنرهای مرتبط با فلز نیز میتوان از آثار قلمزنی روی نقره یاد کرد. از سایر رشتههای صنایع دستی رایج در این استان میتوان به دوخت لباسهای محلی، عروسکسازی، پیکرتراشی، نمدمالی، رودوزیهای سنتی، بافتنی، نقشهکشی فرش و گلیم اشاره کرد.[۹][۱۳۸]
صنایع دستی در معماری
نوعی دیگر از هنرهای دستی در معماری ساختمانها کاربرد دارد. از جمله آنها نقاشی پرندگان، گل، شاخه درختان و فرشتگان بر سقفهای بسیاری از عمارتهای قدیمی نظیر نارنجستان قوام، خانه زینتالملوک دیده میشوند و همچنین کاشیهای هفت رنگی که در عمارتهای باغ عفیفآباد و باغ ارم وجود دارند.[۱۳۹]
آینهکاری و گچبری و منبتکاری که در امامزادههایی مانند شاهچراغ به چشم میخورند. درب و پنجرههای چوبی در ساختمانهای قدیمی مانند مسجد نصیرالملک و کارهای دستی در عمارت کلاهفرنگی آباده و طرح مسجد کبیر نیریز هم از این دست هستند.[۱۳۹]
صنایعدستی مشهور بر پایهٔ مکان
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Persian_rug.jpg/220px-Persian_rug.jpg)
تولید انواعی از صنایع دستی در مناطق عشایری و روستایی و نیز در شهرهای استان فارس رواج دارد. قالیبافی و گبهبافی بیشتر در بخشها و روستاها به وسیله زنان بافته میشود. خیمهبافی و گلیمبافی و جاجیمبافی و تنچهبافی در میان عشیرهها و تیرههای قشقایی رایج است.[۱۳۹]
خاتمکاری، نقرهکاری، قلمزنی، منبتکاری، شیشهسازی و کاشی هفترنگسازی در شیراز رایج است. منبتکاری و گیوهبافی در آباده، سفالکاری، سرامیکسازی و کاشیسازی در استهبان و حصیربافی، سبدبافی و بوریابافی در کازرون مشهور است.[۱۳۹]
سوغات
شهر شیراز محل آثار دوران کهن ایران، با داشتن خاتمکاری، طلاسازی، و نقرهکاری محل معتبری برای خرید سوغات این استان است. خاتم این شهر بینظیر است و ظرافت و هنر را در هر قطعهٔ ساختهشده میتوان مشاهده کرد. قالی، گلیم و جاجیم عشایری استان فارس رنگ و بوی آمیختگی با طبیعت دارد و جزء سوغاتهای اصلی این استان به شمار میآید.[۱۴۰] از دیگر سوغاتهای شهر شیراز میتوان به آبلیمو، انار، انجیر، ترشیجات، چرم، حنا، خراطی، خرما، زعفران، سفیداب، سنگتراشی، شیشهگری، بهار نارنج، ظروف سفالی، عرقیات، فلزکاری، کیسه حمام، گبه، کلوچه و مسقطی، نان یوخه، منبتکاری و نمد اشاره کرد.[۱۴۱]
آموزش
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Unishz3.jpg/220px-Unishz3.jpg)
در استان فارس اولین مدارس دخترانه بعد از جنگ جهانی اول تأسیس میشوند. اولین مدرسه شیراز با وقفهای طولانی پس از فرمان مشروطه و در سال ۳۸ تأسیس میشود. این مدرسه «بنات» نام دارد و در سالهای ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ پس از پایان جنگ جهانی اول و با کوشش زنان افتتاح میشود. در همین دوره زنان پیشنهاد دادند که اگر روحانیون تأسیس مدارس دخترانه را با عفت و عصمت زنان مغایر میدانند، خود مدیریت مدارس را بر عهده بگیرند.[۱۴۲]
میزان باسوادی در استان فارس در سال ۱۳۸۷ خورشیدی، ۸۷ درصد اعلام شده است. تعداد دانشجویان استان نیز در سال تحصیلی ۱۳۸۶–۸۷ کل دانشگاهها و مراکز آموزش عالی استان نیز ۱۷۴٬۰۰۰ نفر بودهاست.[۶۰]
دانشگاهها
دانشگاههای متعددی از جمله دانشگاههای سراسری، دانشگاههای تربیت معلم، دانشگاههای علمی کاربردی، دانشگاههای آزاد، دانشگاههای غیر انتفاعی، دانشکدههای فنی مهندسی، دانشگاههای پیام نور در استان فارس وجود دارند. از مهمترین آنها میتوان به دانشگاههای زیر اشاره کرد:
- دانشگاه شیراز: که شامل دانشکدههای مهندسی، علوم، کشاورزی، دامپزشکی، ادبیات و علوم انسانی، هنر و معماری، حقوق و علوم سیاسی و علوم تربیتی و روانشناسی است.[۲۱]
- دانشگاه هنر شیراز: دانشگاهی تازه تأسیس که دارای رشتههای کارشناسی مرمت، فرش، موزه و معماری داخلی است.
- دانشگاه علوم پزشکی شیراز: دانشگاهی با قدمت ۶۰ ساله که شامل دانشکدههای بهداشت، توانبخشی، پزشکی، پرستاری و مامایی، داروسازی، دندانپزشکی، مدیریت و اطلاع رسانی، پرستاری است.[۱۴۳]
- دانشگاه صنعتی شیراز: که شامل دانشکدههای مهندسی برق و الکترونیک، مهندسی فناوری اطلاعات، مهندسی شیمی نفت و گاز، مهندسی مکانیک و هوافضا، مهندسی عمران و محیط زیست، مهندسی و علوم مواد و علوم پایه میشود.[۱۴۴]
- دانشگاه علوم پزشکی جهرم متشکل از دانشکدههای پزشکی، پرستاری و مامایی، پیراپزشکی[۱۴۵]
- دانشگاه جهرم متشکل از ۴ دانشکدهٔ فنی مهندسی، دانشکدهٔ کشاورزی، دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی، دانشکدهٔ علوم پایه[۱۴۶]
- دانشگاه سلمان فارسی کازرون: این دانشگاه نوبنیاد با رشد خوبی در کازرون قرار گرفته است همچنین پردیس دانشگاه کازرون در ابتدای باختری شهر کازرون در حال ساخت میباشد.
ورزش و تفریح
استان فارس دارای ۴ تیم فوتبال [[باشگاه فوتبال فجر شهید سپاسی شیراز برق شیراز، پیام مخابرات[۱۴۷] و باشگاه فوتبال مقاومت بسیج فارس[۱۴۸] در لیگ دسته اول فوتبال ایران، ۲ تیم فوتسال ارژن و صدرا در لیگ برتر فوتسال و هیئت هندبال فارس در لیگ برتر هندبال است.[۱۴۹] همچنین شهر شیراز دارای تیم بسکتبالی به نام باشگاه بسکتبال ب. آ شیراز[۱۴۹] در لیگ برتر بسکتبال میباشد.
ورزشگاهها
- ورزشگاه حافظیه شیراز که دقیقاً در روبهروی آرامگاه حافظ واقع شدهاست و محل برگزاری مسابقات تیمهای شیرازی در لیگ برتر ایران و لیگ دسته یک است.[۱۵۰]
- ورزشگاه میانرود شیراز با ظرفیت ۵۰ هزار نفر که البته در حال ساخت و آماده شدن است.[۱۵۱]
- دهکده المپیک شیراز با ظرفیت ۱۰۰ هزار نفر که البته در حال ساخت و آماده شدن است.[۱۵۲]
- ورزشگاه شهدای ارتش شیراز که سابقاً مسابقات مهم در آن انجام میگرفت و در یک پادگان متعلق به ارتش واقع است.[۱۵۳]
پیست اسکی
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Pooladkaf_Ski_Resort.jpg/220px-Pooladkaf_Ski_Resort.jpg)
استان فارس دارای دو پیست اسکی تربیت بدنی که در ۵ کیلومتری شهرستان سپیدان واقع شده و همچنین مجموعه تفریحی ورزشی پولادکف که در ۱۵ کیلومتری شهرستان سپیدان و ۸۰ کیلومتری اَپاختر شهر شیراز واقع شده، میباشد که مجموعه تفریحی ورزشی پولادکف به عنوان دومین پیست بزرگ بینالمللی کشور و درارتفاع ۲۸۵۰ متری از سطح دریا واقع شده و دارای قلهای به ارتفاع ۳۴۰۰ متر از سطح دریا است؛ همچنین این مجموعه دارای امکاناتی از قبیل تلهکابین، تل اسکی، رستوران، فست فود، کافی شاپ، مهمانسرا، هتل، موتوربرفی، ماشینهای کوهستان، چرخهای هوشمند، قایقهای پدالو، اسب سواری، دوچرخه سواری، لوازم مورد نیاز اسکی و آموزشگاه اسکی میباشد و در سال ۱۳۸۱ افتتاح و مورد بهرهبرداری قرار گرفتهاست.[۱۵۴][۱۵۵][۱۵۶]
جستارهای وابسته
- فهرست استانهای ایران
- جمعیت استانهای ایران
- جمعیت استانهای ایران (برآورد ۱۳۸۹)
- مساحت استانهای ایران
- فهرست شهرستانهای ایران
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ «برآورد جمعیت شهرستانهای استان فارس در سال ۱۳۸۹». وبگاه رسمی سازمان آمار ایران. بایگانیشده از اصلی (پیدیاف) در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ «جدول تعداد عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری اردیبهشت ۱۳۹۰». وبگاه وزارت کشور. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ «فهرست بخشها، شهرها، شهرستانها و دهشتانهای ایران». وبگاه وزارت کشور. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ «جمعرفی استان فارس (بخش پیشینه)». وبگاه رسمی سازمان میراث فرهنگی. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ «تاریخچه استان فارس». وبگاه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز فارس. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ انتصاب استاندار جدید فارس در وبگاه تابناک
- ↑ «استان فارس». دانشگاه علوم پزشکی شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ «دربارهٔ استان» جغرافیای طبیعی و اقلیم استان». اداره کل تأمین اجتماعی استان فارس. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ ۹٫۴ ۹٫۵ ۹٫۶ ۹٫۷ "Fars (geographical region, Iran)" (به انگلیسی). وبگاه دانشنامه بریتانیکا. Archived from the original on 06 May 2012. Retrieved 17 خرداد 1390 خورشیدی.
{{cite web}}
: Check date values in:|تاریخ بازدید=
و|تاریخ بایگانی=
(help) - ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ «نام و مشخصات جغرافیایی استان فارس». درگاه فرهنگی استان فارس. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ ۱۱٫۳ ۱۱٫۴ «آشنایی با استان فارس». وبگاه همشهری آنلاین. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ «ادبیات قومی مردم فارس». سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ «Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western, Southwestern». http://www.ethnologue.com. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک); پیوند خارجی در|ناشر=
وجود دارد (کمک) - ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ "Ethnologue report for language code" (به انگلیسی). http://www.ethnologue.com. Archived from the original on 06 May 2012. Retrieved 16 خرداد 1390 خورشیدی.
{{cite web}}
: Check date values in:|تاریخ بازدید=
و|تاریخ بایگانی=
(help); External link in
(help)|ناشر=
- ↑ «فسا - جاذبههای فسا». شرکت سرمایهگذاری ایران گردی و جهانگردی. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «جاذبههای گردشگری استان فارس». کازرون نیوز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ «نیروگاه سیکل ترکیبی کازرون». وبگاه رسمی نیروگاه سیکل ترکیبی کازرون. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ «نیروگاه سیکل ترکیبی جهرم». شرکت مدیریت تولید برق جنوب کشور. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ «پالایشگاه شیراز». وبگاه رسمی پالایشگاه شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ «پالایشگا گاز پارسیان». شرکت پالایش گاز پارسیان. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ «دانشگاه شیراز». وبگاه رسمی دانشگاه شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در اردیبهشت ۱۳۸۸. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ سرزمین و مردم ایران، ص ۵۴۸
- ↑ دائرةالمعارف فارسی، قسمت تقسیمات کشور (ایران)
- ↑ راهنمای مستند تخت جمشید، علیرضا شاپور شهبازی، ص ۱۸
- ↑ راهنمای مستند تخت جمشید، علیرضا شاپور شهبازی، ص ۱۸
- ↑ دیاکونوف، تاریخ ایران باستان، ۷۵.
- ↑ نلسون فرای، میراث باستانی ایران، ۱۱۵.
- ↑ ایرانویج، ص ۲۶
- ↑ تاریخ مردم ایران، پیش از اسلام، ص ۷۲
- ↑ تاریخ قومس، ص ۱۹ و ۲۰
- ↑ ایران باستان، ص ۱۵۹ و ۲۱۲
- ↑ ایران باستان، ص ۲۱۰ تا ۲۱۲
- ↑ ایران باستان، ص ۲۷۷
- ↑ ایران باستان، ص ۲۷۹ تا ۲۸۲
- ↑ ا. آورزمانی، «شهرهای ساسانی»، ماهنامهٔ فروهر، ۳ و ۴.
- ↑ دانشنامهٔ مزدیسنا، ص ۸۹ و ۳۶۱
- ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ ۳۷٫۲ ۳۷٫۳ ۳۷٫۴ ۳۷٫۵ ۳۷٫۶ «استان فارس پیش و پس از اسلام». روزنامه امید. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ سرزمین و مردم ایران، ص ۵۵۰
- ↑ «زندیان». وبگاه مهرایرانیان. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ شهریور ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «استان فارس پیش و پس از اسلام». وبگاه رسمی دادگستری کل استان فارس. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ Don Rubin (۲۰۰۱)، The World Encyclopedia of Contemporary Theatre:Asia/Pacific، به کوشش مصحح Don Rubin. (ویراست illustrated)، Taylor & Francis، ص. ۲۰۰، شابک ISBN ۰-۴۱۵-۲۶۰۸۷-۶, ۹۷۸۰۴۱۵۲۶۰۸۷۹ مقدار
|شابک=
را بررسی کنید: invalid character (کمک) - ↑ "UN Treasure Honors Persian Despot" (به انگلیسی). وبگاه اشپیگل. Archived from the original on 06 May 2012. Retrieved 22 خرداد 1390 خورشیدی.
{{cite web}}
: Check date values in:|تاریخ بازدید=
و|تاریخ بایگانی=
(help) - ↑ ۴۳٫۰ ۴۳٫۱ ۴۳٫۲ ۴۳٫۳ ۴۳٫۴ ۴۳٫۵ ۴۳٫۶ ۴۳٫۷ «جغرافیا سوم دبیرستان، بخش اول». اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی. بایگانیشده از اصلی (پیدیاف) در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۴۴٫۰ ۴۴٫۱ ۴۴٫۲ «جغرافیا سوم دبیرستان، بخش پنجم». اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی. بایگانیشده از اصلی (پیدیاف) در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «تنگها و درههای استان فارس». پایگاه داده علوم زمین کشور. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۷ مهر ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «معرفی اقلید». شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی استان فارس. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱ آبان ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «رودخانهها، چشمهها، آبشارها و... استان فارس». سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۷ شهریور ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ [www.moi.ir «ابلاغ مصوبه شورای عالی امنیت ملی توسط وزیر کشور»] مقدار
|نشانی=
را بررسی کنید (کمک). استانداری فارس. ۱۰ مهر ۱۳۹۲. - ↑ «اتصال استان فارس به خلیج فارس». باشگاه خبرنگاران. ۱۰ مهر ۱۳۹۲.
- ↑ «تایید دوباره پیوستن فارس به خلیج فارس در دولت». Iranian Students' News Agency - ISNA. دوشنبه ۲۹ مهر ۱۳۹۲. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «پیوستن استان فارس به دریا یک مطالبه ملی است». سحاب نیوز.
- ↑ «اتصال فارس به خلیج فارس». alamarvdashtema.
- ↑ «خلیج فارس به فارس پیوست». استانداری فارس. ۱۰ مهر ۱۳۹۲.
- ↑ سرزمین و مردم ایران، ص ۵۶۲ و ۶۰۰
- ↑ «جاذبههای طبیعی استان فارس بخش پوشش گیاهی». سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «جنگلهای استان فارس در سال آینده ۱۴۱ هزار هکتار توسعه مییابد». باشگاه خبرنگاران. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ مرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «جامجم آنلاین». جامجم آنلاین. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ مرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، ص ۱۰۸ تا ۱۱۹
- ↑ پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز، ص ۲۱۱
- ↑ ۶۰٫۰ ۶۰٫۱ ۶۰٫۲ «جغرافیا سوم دبیرستان، بخش ششم». اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی. بایگانیشده از اصلی (پیدیاف) در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «فارس رتبه اول تولید گوشت قرمز در کشور». ایسنا. سهشنبه ۱ مرداد ۱۳۹۲. دریافتشده در 24 مهرماه ۱۳۹۲. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازبینی=،|تاریخ=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «مناطق حفاظت شده ایران». irandesert.com. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «پارک ملی بمو ـ اثر طبیعی ملی پناهگاه حیات وحش و منافق حفاظت شده به عنوان مناطق چهارگانه فارس». خبرگزاری ایسنا. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۶۴٫۰ ۶۴٫۱ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی». درگاه ملی آمار. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «اطلاعات تطبیقی سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۸۵». درگاه ملی آمار. بایگانیشده از اصلی (پیدیاف) در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۶۶٫۰ ۶۶٫۱ ۶۶٫۲ «جغرافیا سوم دبیرستان، بخش دوم». اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی. بایگانیشده از اصلی (پیدیاف) در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ توکلی، غلامرضا، ایل باصری از تُرناس تا لَهباز، تهران، ۱۳۷۹ خورشیدی.
- ↑ ۶۸٫۰ ۶۸٫۱ لغتنامه دهخدا، سرواژهٔ باصری. خطای یادکرد: برچسب
<ref>
نامعتبر؛ نام «autogenerated1» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۸۱۵۶/طرح بررسی و سنجش شاخصهای فرهنگ عمومی کشور (شاخصهای غیرثبتی){گزارش}:استان فارس/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۶–۵۲–۶۶۲۷–۶۰۰–۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۴ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
- ↑ یوسفی، احسان (۱۳۹۳). عشایر پارس:ایل باصری. قشقایی.
- ↑ ۷۱٫۰ ۷۱٫۱ ۷۱٫۲ ۷۱٫۳ «جغرافیا سوم دبیرستان، بخش چهارم». اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی. بایگانیشده از اصلی (پیدیاف) در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ آشنایی با استان فارس-همشهری آنلاین
- ↑ بررسی و تحلیل در مورد زبانها و گویشهای استان فارس
- ↑ یوسفی، احسان (۱۳۹۳). عشایر پارس:ایل باصری. قشقایی.
- ↑ «دستور زبان لارستانی بر مبنای گویش خنجی». خانه کتاب. شابک ۹۶۴ مقدار
|شابک=
را بررسی کنید: length (کمک). بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ نورجهان راستی عمادآبادی، بررسی واژهها و اصطلاحات لهجه شیرازی از دیدگاه زبانشناسی اجتماعی و تطبیقی، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان، ۱۳۷۵
- ↑ Lambton, A.K.S. ، Shiraz
- ↑ ۷۸٫۰ ۷۸٫۱ «غذاهای سنتی شیرازی». شهرداری شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «مشاهیر فارس». شهرداری شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱ مهر ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «شیراز یکی از قطبهای مهم تولید غلات درایران». روزنامه ابتکار. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «صنایع الکترونیک شیراز». شرکت صنایع الکترونیک شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۸۲٫۰ ۸۲٫۱ «مجتمع پتروشیمی شیراز». شرکت پتروشیمی شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «افتتاح ایرانخودرو فارس». ایرانخودرو فارس. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «درباره ایرانخودرو فارس». ایرانخودرو فارس. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «مشخصات خودروهای تولیدی ایرانخودرو فارس». ایرانخودرو فارس. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «ایرانخودرو فارس». ایرانخودرو فارس. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «خودروهای تولیدی خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «لیموزین خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «خودروهای بنزینی خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «خودروهای الکتریکی خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۱ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «شرکت شهرکهای صنعتی استان فارس». شرکت شهرکهای صنعتی استان فارس. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «منطقه ویژه اقتصادی شیراز». منظقه ویژه اقتصادی شیراز (SEEZ). بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «عینیت بخشیدن به نقش شیراز به عنوان قطب الکترونیک کشور، از دیگر اهداف تأسیس برج الکترونیک شیراز است». وبگاه شهرداری شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۸ ژوئیه ۲۰۰۹. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «ودروهای برقی شهری از منطقه ویژه اقتصادی شیراز روانه بازار میشوند». وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲ آبان ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۹۶٫۰ ۹۶٫۱ «کلنگ زنی وآغاز عملیات اجرایی طرح ذوب آهن وفولاد اقلید». سازمان صنایع و معادن استان فارس. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲ آبان ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «آغاز عملیات اجرایی مجتمع ذوب آهن و فولاد کشور در اقلید فارس». وزارت امور اقتصاد و دارایی. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «بورس شیراز». همشهری. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «بورس استان فارس». دنیای اقتصاد. پنجشنبه ۸ مهر ۱۳۸۹. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «فواصل منطقه». وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «فواصل منطقه». شرایط اقلیمی منطقه. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «منطقه ویژه اقتصادی شیراز». وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «سهامداران منطقه ویژه اقتصادی شیراز». وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13900924000468
- ↑ «نیروگاه خورشیدی شیراز». دریافتشده در ۱۵ مرداد ۱۳۹۰.
- ↑ «وزرات نیرو سازمان انرژیهای نو ایران (سانا)». وزرات نیرو. ۲۳ بهمن ۱۳۸۹. دریافتشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ ۱۰۷٫۰ ۱۰۷٫۱ «سالانه بیش از ۲۳ میلیون تن مواد معدنی در فارس استخراج میگردد». وبگاه رسمی سازمان صنایع و معادن استان فارس. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «عملیات حفاری ۸ حلقه چاه نفت در استان فارس اجرا میشود». شبکه اطلاع رسانی نفت و انرژی. دوشنبه ۲۸ آبان ۱۳۸۶. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «حفاری نخستین حلقه چاه نفت در سفید باغون فارس پایان یافت». خبرگزاری مهر. ۱۳۸۸/۰۳/۱۱. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۱۰٫۰ ۱۱۰٫۱ ۱۱۰٫۲ ۱۱۰٫۳ ۱۱۰٫۴ نفت نیوز. «نفت نیوز». نفت نیوز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۱۱٫۰ ۱۱۱٫۱ «فرودگاههای تحت نظارت شرکت مادر تخصصی فرودگاههای کشور در یک نگاه». وبگاه رسمی شرکت مادر تخصصی فرودگاههای کشور. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «فرودگاه بینالمللی شیراز». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «اولین پرواز مسیرشیراز – لندن از فرودگاه شهید دستغیب شیراز انجام شد». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «مسیرهای پروازی». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۱۵٫۰ ۱۱۵٫۱ «برقراری پرواز استانبول-شیراز و بالعکس». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در اردیبهشت ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «برقراری اولین پرواز بغداد-شیراز و بالعکس». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۱۷٫۰ ۱۱۷٫۱ ۱۱۷٫۲ «فرودگاه بینالمللی شهید دستغیب». وبگاه رسمی فرودگاههای ایران. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در اسفند ۱۳۸۷. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «بالاخره راه آهن شیراز اصفهان افتتاح شد». تابناک. دریافتشده در خرداد ۱۳۸۸. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «قصور در اجرای ناقص راه آهن شیراز اصفهان». همشهری آنلاین. دریافتشده در دی ۱۳۸۹. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «آخرین وضعیت راه آهن تبلیغاتی». پایگاه خبری تحلیلی صبح امید. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «ایستگاه شیراز راهآهن تکمیل و آماده بهرهبرداری است». وبگاه رسمی خبرگزاری ایسنا. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در مهر ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «عملیات اجرایی راه آهن شیراز-بوشهر-عسلویه آغاز شد». وبگاه رسمی خبرگزاری فارس. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «اعتبار ساخت راهآهن شیراز ـ جهرم ـ لار ـ بندرعباس تأمین شد». وبگاه رسمی خبرگزاری فارس. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «استان فارس». سایت رسمی وزارت کشور. دریافتشده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «ساخت آزادراه اصفهان-شیراز آغاز شد». روزنامه ابتکار. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۲ اکتبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «قطعه اول بزرگراه یاسوج به شیراز افتتاح شد». خبرگزاری مهر. ۲۹/۰۶/۱۳۹۰. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «پروژهٔ بزرگراه خنج -لامرد و اشکنان لامرد کلنگ زنی شد». صحبت نو. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۲۸٫۰ ۱۲۸٫۱ «شرکت مخابرات کل استان فارس». شرکت مخابرات کل استان فارس. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «لیست شرکتهای ارائه دهنده سرویس ADSL». شرکت مخابرات استان فارس. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «شرکتهای ارائه دهنده خدمات اینترنتی». شرکت مخابرات استان فارس. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «مناطق تحت پوشش شرکت مبین نت». شرکت مبین نت. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «مناطق تحت پوشش وایمکس ایرانسل». شرکت ایرانسل. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ المنطبعه فی الفارس، مقدمه، ص ۸
- ↑ المنطبعه فی الفارس، ص ۲۲
- ↑ المنطبعه فی الفارس، ص ۲۴
- ↑ «تاریخجه سیما در استان فارس». بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۰ اوت ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910808000803
- ↑ «صنایع دستی استان فارس». سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۳۹٫۰ ۱۳۹٫۱ ۱۳۹٫۲ ۱۳۹٫۳ «جغرافیا سوم دبیرستان، بخش چهارم». اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی. بایگانیشده از اصلی (پیدیاف) در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ مجلهٔ گردش، شمارهٔ ۱۱ و ۱۲، صفحهٔ ۶۲
- ↑ «سوغات شیراز». وبگاه رسمی شهرداری شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «بیشترین مدارس دخترانه در عهد قاجار تأسیس شدند». کانون زنان ایرانی. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در مرداد ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «دربارهٔ دانشگاه علوم پزشکی شیراز». وبگاه رسمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز. بایگانیشده از اصلی در ۰۶ مه ۲۰۱۲. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «دانشگاه صنعتی شیراز». وبگاه رسمی دانشگاه صنعتی شیراز. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ www.jums.ac.ir
- ↑ http://www.jahrom.ac.ir
- ↑ «باشگاه پیام مخابرات». وبگاه لیگ دسته اول. دریافتشده در تیر ۱۳۸۸. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «باشگاه مقاومت بسیج». وبگاه لیگ دسته اول. بایگانیشده از اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. دریافتشده در تیر ۱۳۸۸. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۴۹٫۰ ۱۴۹٫۱ «فدراسیون هندبال ایران». وبگاه رسمی فدراسیون بسکتبال ایران. بایگانیشده از اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. دریافتشده در خرداد ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «ورزشگاه حافظیه شیراز با شرایطی ایدهآل آماده میزبانی لیگ است». خبر گزاری فارس. بایگانیشده از اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. دریافتشده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۰۹.
- ↑ «فارس نما». فارس نما. بایگانیشده از اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. دریافتشده در ژوئیه ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی: احداث دهکده المپیک جنوب در حاشیه شیراز یک فاجعه است». روزنامه رسالت. دریافتشده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «در حاشیه سفر رئیس جمهوری به استان فارس (به نقل از روزنامه ایران)». بانک اطلاعات نشریات کشور. بایگانیشده از اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. دریافتشده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۰۹.
- ↑ ۱۵۴٫۰ ۱۵۴٫۱ «پرتال رسمی مجموعه ورزشی پولادکف». گروه صنعتی پولادکف. بایگانیشده از اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۱. دریافتشده در بهمن ۱۳۸۸. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ "sepidan ski resort guide" (به انگلیسی). Archived from the original on 5 October 2011. Retrieved خرداد 1390.
{{cite web}}
: Check date values in:|تاریخ بازدید=
(help) - ↑ "pooladkaf ski resort guide" (به انگلیسی). Archived from the original on 5 October 2011. Retrieved خرداد 1390.
{{cite web}}
: Check date values in:|تاریخ بازدید=
(help)
منابع
کتابهای فارسی
- آریان پور، علیرضا (۱۳۶۵). پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز. تهران: نشر تاریخ و فرهنگ ایران زمین.
- اوشیدری، جهانگیر (۱۳۷۱). دانشنامهٔ مزدیسنا، واژهنامهٔ توضیحی آیین زرتشت. تهران: نشر مرکز. شابک ۹۶۴-۳۰۵-۳۰۷-۵.
- پیرنیا، حسن (۱۳۶۲). ایران باستان. دنیای کتاب.
- حقیقت، رفیع (۱۳۷۰). تاریخ قومس. تهران: انتشارات کومش. پارامتر
|چاپ=
اضافه است (کمک) - دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ (۱۳۸۴). تاریخ ایران باستان. ترجمهٔ روحی ارباب. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. شابک ۹۶۴-۴۴۵-۲۳۸-۰. پارامتر
|چاپ=
اضافه است (کمک) - زرینکوب، عبدالحسین (۱۳۶۴). تاریخ مردم ایران، پیش از اسلام. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر.
- سعیدیان، عبدالحسین (۱۳۶۹). سرزمین و مردم ایران، مردمشناسی و آداب و رسوم اقوام ایرانی. تهران: مؤسسهٔ انتشارات علم و زندگی. پارامتر
|چاپ=
اضافه است (کمک) - شورای نویسندگان (۱۳۶۹). مجلهٔ گردش. ش. ۱۱ و ۱۲. تهران: مؤسسهٔ انتشارات و تبلیغات گام. ص. ۶۲. پارامتر
|عنوان= یا |title=
ناموجود یا خالی (کمک) - نلسون فرای، ریچارد (۱۳۸۶). میراث باستانی ایران. ترجمهٔ مسعود رجبنیا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۱۱-۹. پارامتر
|چاپ=
اضافه است (کمک) - علیرضا شاهپور شهبازی (۱۳۸۴)، راهنمای مستند تخت جمشید، به کوشش بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد.، تهران: انتشارات سفیران و انتشارات فرهنگسرای میردشتی، شابک ۴–۶–۹۱۹۶۰–۹۶۴ مقدار
|شابک=
را بررسی کنید: invalid character (کمک) پارامتر|چاپ=
اضافه است (کمک) - فرهوشی، بهرام (۱۳۶۸). «کوچ قبیلههای ایرانی». ایرانویج. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. پارامتر
|چاپ=
اضافه است (کمک) - قاسمی، قرید (۱۳۸۴). المنطبعه فی الفارس. شیراز: بنیاد فارسشناسی.
- “Fārs”. In Encyclopædia Britannica.
- Lambton, A.K.S. (2009). Shiraz (به انگلیسی) (2nd ed.). University of California.
پیوند به بیرون
استان فارس در پروژههای خواهر
![در ویکیواژه](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Wiktionary-logo-en.svg/25px-Wiktionary-logo-en.svg.png)
![در ویکیانبار](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png)
![در ویکیخبر](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/25px-Wikinews-logo.svg.png)
![در ویکیسفر](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Wikivoyage-Logo-v3-fa.svg/25px-Wikivoyage-Logo-v3-fa.svg.png)
- پورتال استان فارس
- وب سایت استانداری فارس
- خبرگزاری ایسنا منطقه فارس
- اداره کل هواشناسی استان فارس
- اداره کل آموزش و پرورش استان فارس
- شرکت مخابرات استان فارس
- وب سایت نظام مهندسی استان فارس
- دادگستری استان فارس
- سازمان بازرگانی استان فارس
- سازمان کشاورزی استان فارس
- وب سایت شرکت گاز استان فارس
- شرکت آب و فاضلاب روستایی استان فارس
- پورتال شرکت توزیع نیروی برق استان فارس
- اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس
- صدا و سیمای مرکز فارس
- اداره کل ورزش و جوانان استان فارس
- دانشنامهٔ فارس
- «معرفی استان فارس»، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
- اداره کل امور عشایر استان فارس
- پورتال اطلاع رسانی شهرستان داراب
الگو:پرجمعیتترین شهرستانهای استان فارس الگو:پرجمعیتترین شهرهای استان فارس