جهرم

جهرم
کشور	ایران
استان	فارس
شهرستان	جهرم
بخش	مرکزی
نام(های) قدیمی	گهرم
سال شهرشدن	۱۳۰۸
مردم
جمعیت	۱۴۱٬۶۳۴ تن (۱۳۹۵)
تراکم جمعیت	۱۸۲/۵ نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت	۵۷۶۸ کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا	۱۱۰۰ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	تابستان:۳۵ زمستان:۱۱
اطلاعات شهری
شهردار	علیرضا نظری
ره‌آورد	خرما- مرکبات (لیمو ترش-لیمو شیرین-) کاهو - بادمجان
پیش‌شماره تلفنی	۰۷۱
شناسهٔ ملی خودرو	ایران۷۳ - ب، ایران۸۳ - ه
تابلوی خوش‌آمد به شهر
روی نقشه ایران ۲۸٫۵۷°شمالی ۵۳٫۵۷°شرقی / 28.57; 53.57

جَهرُم (به پارسی میانه: گهرم ) یکی از شهرهای استان فارس در ایران است. این شهر، مرکز شهرستان جهرم است. جمعیت این شهر طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۱۴۱٬۶۳۴ نفر بوده‌است. جهرم سومین شهر پرجمعیت استان فارس پس از شیراز و مرودشت و شصت و هفتمین شهر پرجمعیت ایران است. بیشتر اهالی جهرم شیعه و فارسی زبان می‌باشند.

آب و هوای جهرم، گرم و خشک و میانگین میزان بارندگی آن، حدود ۲۶۰ میلی‌متر در سال می‌باشد . میانگین دمای این شهر حدود ۲۰ درجهٔ سانتی گراد است. بیشینهٔ دما در تابستان به ۴۵ درجه و کمینهٔ دما در زمستان به ۵- درجه سانتی‌گراد می‌رسد. ارتفاع متوسط جهرم، حدود ۱۰۵۰ متر از سطح دریاست.

بانی و سازندهٔ شهر جهرم اردشیر اول پسر خشایارشا پنجمین پادشاه هخامنشی عنوان شده‌است. فردوسی در شاهنامه، در موارد متعددی به خصوص در داستان‌های مربوط به اردشیر بابکان، از جهرم نام برده است.

جهرم با داشتن چندین دانشگاه، بیمارستان و مرکز پزشکی یکی از قطب‌های دانشگاهی و درمانی جنوب کشور است. جهرم دارای دو شهرک صنعتی، منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی، پتروشیمی، فرودگاه، صداوسیما، گمرک و نیروگاه سیکل ترکیبی است. اقتصاد جهرم برپایه کشاورزی و صنعت استوار است و مهم‌ترین فراورده‌های کشاورزی آن خرما، مرکبات، گندم و پنبه است. جهرم یکی از بندر خشک کشور قلمداد می‌شود.

وجه تسمیه

وجه تسمیه‌ای نه چندان منطقی که برای جهرم شناخته شده‌است توسط احمد کسروی پیشنهاد شده و در جایگاه خالی نبودن عریضهً نظریات مقبولیت یافته‌است. به نظر او در نام‌هایی مثل جهرم وسمیرم پسوند «رم» به معنی جا و مکان است. «جه» و «سم» هم تغییر شکل یافته «گه» و «زم» هستند که به معنی گرم و سرد هستند؛ بنابراین جهرم یعنی «جای گرم». در اصل اساساً وجه اشتقاق درست جهرم این است که آن را مرکب از جا و هروم (به لغت اوستایی به معنی دژ بلند و محروسه) بگیریم که در تاریخ بدین صفت نیز معروف بوده‌است. جز دوم یعنی هروم خود جداگانه بدین صورت نام دیگر شهر برزه (بلند) در آذربایجان، کنار شهر مراغه بوده‌است که محل آتشکده ی کهن و معروف آذرگشنسب و زادگاه زرتشت و جای دستگیر شدن و به قتل رسیدن افراسیاب تورانی (مادیای اسکیتی) به دست کی خسرو (کی خشثرو، کی آخسارو، هوخشتره) به‌شمار رفته‌است. حتی به نظر می‌رسد نام سمیروم مورد استناد کسروی نیز نه به معنی مفروضهً جایگاه سرما بلکه به معنی جایگاه منسوب به سرما (سمیر- اوم) است؛ چه علی‌القاعده ریشهً واژهً ایرانی سمیر (همیر) با زیمیلیای اسلاوها و کلمه شمال عرب (مأخوذ از شیمالیای آریاییان کاسی بین‌النهرین) یکی است. در سایت تحقیقاتی لیبر در باب تاریخچهً شهر جهرم چنین آمده‌است: "بنای شهر جهرم را به همای دخت بهمن فرزند اسفندیار نسبت می‌دهند. به روایت مورخان، بنای این شهر به سده سوم قبل از میلاد مسیح می‌رسد و این شهر توسط اردشیر اول، پنجمین پادشاه هخامنشی، بنا شده‌است. در شاهنامه فردوسی بارها از این شهر سخن به میان آمده و از آن به عنوان شهری آباد در آن دوران یاد شده‌است.

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی

جهرم یکی از شهرستان‌های تابعهٔ استان فارس می‌باشد که در نیمه جنوبی استان واقع شده‌است. این شهرستان ۵۴۳۶ کیلومتر مربع وسعت دارد و از شمال به شیراز و سروستان، از شرق به فسا و داراب، از جنوب به لار و قیر و کارزین و از مغرب به فیروزآباد محدود شده‌است. این شهرستان در عرض جغرافیایی ۲۸ درجه و ۱۹ دقیقه تا ۲۹ درجه و ۱۰ دقیقه شمالی و طول جغرافیایی ۵۲ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۵۴ درجه و ۴ دقیقه شرقی قرار گرفته‌است. چهره طبیعی این شهرستان کاملاً کوهستانی و مرتفع می‌باشد. حدود یک پنجم وسعت شهرستان جهرم دشت و چهار پنجم بقیه ارتفاعات است. این ارتفاعات بخشی از چین خوردگی زاگرس بوده و جهت اغلب کوه‌ها به تبعیت از سلسله کوه‌های زاگرس جنوبی قرار گرفته و شاخه‌هایی از آن این شهرستان را محصور کرده‌است. ارتفاع متوسط مرکز این شهرستان حدود ۱۰۵۰ متر و بلندترین نقطه آن قله سفیدار بین بخش خفر و سیمکان حدود ۳۱۷۰ متر و پست‌ترین نقطه آن حدود ۸۵۰ متر در بخش سیمکان از سطح دریا ارتفاع دارد. رودخانه قره آقاج سیمکان از رودخانه‌های منطقه است. هوای شهرستان جهرم به‌طور کلی گرم و در نواحی کوهستان معتدل بوده و جمعیت شهرستان جهرم در سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۲۲۸۵۳۲ نفر بوده‌است. مردم منطقه به زبان فارسی یا گویش‌های محلی سخن می‌گویند و مسلمان و شیعه مذهب هستند. شهرستان جهرم شامل چهار بخش مرکزی، خفر، سیمکان و کردیان است. مرکز این شهرستان جهرم می‌باشد.

پوشش گیاهی

کوه گُرم جهرم

پوشش گیاهی در جهرم به سه دسته تقسیم می‌شود:

1. پوشش گیاهی استپی: معروفترین گیاهان این ناحیه شامل درمنه، کز، انواع گون، اسپند و تلخ بیان است.
2. پوشش گیاهی نیمه استپی: مهم‌ترین گیاهان آن عبارتند از کنگر، جاشیر، شیرین بیان، بومادران، خارشتر، شاطره و چوبک. علاوه بر این، گیاهانی که مصرف دارویی دارند مانند گل ختمی، مک، گل گاو زبان، پر سیاوش، مومنایی، آویشن، گل بابونه، کاسنی، خاکشیر، مورد و … در این شهرستان می‌رویند.
3. پوشش گیاهی جنگلی: بعضی از ارتفاعات و کوه‌های این شهرستان را به‌طور پراکنده درختان بومی و طبیعی پوشانده‌اند. این جنگل‌ها تنک بوده و غالباً سرو کوهی، کنار، کیالک، گلخنگ، بنه و.. می‌باشند.

مناطق جنگلی این شهرستان عبارتند از:

• جنگل البرز کوه در جنوب شرقی جهرم که پوشیده از درختان جنگلی از نوع بادام کوهی و بنه است و مناطق چاه تیز، تنگ آب و سر کوه را در بر می‌گیرد. مساحت تقریبی این جنگل ۱۳۰۰ هکتار می‌باشد.
• جنگل بهجان سیمکان: این جنگل به مساحت تقریبی ۱۸۰ هکتار و در غرب شهرستان واقع شده و درختان آن را بادام کوهی، کهکم و بنه تشکیل می‌دهند.
• جنگل امیرسالار خفر: این جنگل به مساحت ۳۲۰۰ هکتار در شمال جهرم واقع شده و درختان بادام کوهی، کهکم و بُنه را در آن می‌توان دید.
• جنگل کوه سفیدار: این جنگل به مساحت ۲۴۰۰ هکتار در شمال غربی جهرم قرار دارد و غالب درختان آن از بادام کوهی، گلخنگ و کهکم تشکیل شده‌است. در بعضی از بخش‌های جهرم بخصوص در بخش کوهک که سنگ‌های گچی جزء مواد تشکیل دهنده خاک می‌باشد، درختچه‌های گز به ویژه در اطراف رودخانه شور دیده می‌شود. در بعضی از نقاط برای حفظ باغات مرکبات از وزش باد از گز به عنوان بادشکن یا دیوار باغ استفاده می‌شود. البته عمده فضای سبز و پوشش گیاهی جهرم را نخلستان‌ها و باغات مرکبات و مزارع تشکیل می‌دهند که سهم بسزایی در زیبایی و طراوت شهرستان دارند.

حیات وحش

این شهرستان به تناسب شرایط طبیعی و پوشش گیاهی، از حیات وحش متنوعی نیز برخوردار است. کل، آهو، پازن، بز کوهی، قوچ و میش، روباه، گرگ، کفتار، خرگوش از مهم‌ترین پستانداران و عقاب، قوش، کبک، کبوتر، تیهو، قمری، گنجشک، بلبل، چفت، پرستو، مارقیطونی، مارهای جعفری، کبری، کوتوله پارسی، شترمار شیرازی و … از جانوران مهم این منطقه می‌باشند. هرچند شکار بی‌رویه و خشکسالی‌های پی در پی نسل این جانوران را در معرض تهدید و انقراض قرار داده‌است.

آب‌وهوا

طبق اطلاعات مربوط به ایستگاه کلیماتولوژی شهر جهرم در یک دوره ۲۴ ساله می‌توان گفت که سردترین ماه سال، دی‌ماه با میانگین درجه حرارت ۱۰٬۴۲ درجه سانتیگراد و گرم‌ترین ماه سال، تیرماه با میانگین ۳۳٬۱۶ درجه سانتیگراد می‌باشد. درجه حرارت متوسط سالیانهٔ این شهرستان ۲۱٬۷۸ درجه سانتیگراد است.

داده‌های اقلیم جهرم
ماه	ژانویه	فوریه	مارس	آوریل	مه	ژوئن	ژوئیه	اوت	سپتامبر	اکتبر	نوامبر	دسامبر	سال
سابقهٔ بیش‌ترین °C (°F)	۲۰ (۶۸)	۲۳ (۷۳)	۲۷ (۸۱)	۳۴ (۹۳)	۳۷ (۹۹)	۴۱ (۱۰۶)	۴۲ (۱۰۸)	۴۰ (۱۰۴)	۳۹ (۱۰۲)	۳۳ (۹۱)	۳۰ (۸۶)	۲۴ (۷۵)	۴۲ (۱۰۸)
میانگین بیش‌ترین °C (°F)	۹ (۴۸)	۱۳ (۵۵)	۱۷ (۶۳)	۲۳ (۷۳)	۲۹ (۸۴)	۳۴ (۹۳)	۳۶ (۹۷)	۳۶ (۹۷)	۳۲ (۹۰)	۲۶ (۷۹)	۱۹ (۶۶)	۱۳ (۵۵)	۳۶ (۹۷)
میانگین کم‌ترین °C (°F)	۱ (۳۴)	۳ (۳۷)	۷ (۴۵)	۱۲ (۵۴)	۱۷ (۶۳)	۲۲ (۷۲)	۲۴ (۷۵)	۲۳ (۷۳)	۱۹ (۶۶)	۱۳ (۵۵)	۷ (۴۵)	۴ (۳۹)	۱ (۳۴)
سابقهٔ کم‌ترین °C (°F)	−۱۲ (۱۰)	−۸ (۱۸)	−۳ (۲۷)	−۲ (۲۸)	۷ (۴۵)	۱۱ (۵۲)	۱۶ (۶۱)	۱۳ (۵۵)	۷ (۴۵)	۳ (۳۷)	−۵ (۲۳)	−۵ (۲۳)	−۱۲ (۱۰)
منبع: my forecast

تاریخ

یک بادگیر قدیمی در جهرم

جهرم از شهرهای بسیار قدیمی ایران است که نام قبلی آن گهرم بوده‌است. به روایت مورخان و محققان تاریخ شهر جهرم به سده چهارم قبل از میلاد می‌رسد. روایت شاهنامه فردوسی از آبادانی جهرم در دوره هخامنشی و ساسانی حکایت می‌کند. فردوسی در شاهنامه نام دلاور ایرانی یعنی گهرم بر آن نهاده‌است. هم چنین در تاخت و تاز اسکندر از جهرم نام برده می‌شود و این شهر را در عصر پادشاهی بهرام گور دشتی بی آب می‌خواند. جهرم یا گهرم به معنی جای گرم است. به استناد نوشته‌های استخری، ابن بلخی و حمدالله مستوفی، جهرم قلعهٔ بزرگ، معروف به خورشه و خورشاه داشت که فاصله آن تا شهر، پنج فرسخ بود. بانی این قلعه، خورشه، عامل خلفای بنی‌امیه در جهرم بود. این قلعه بعدها به همت خواجه نظام الملک وزیر مشهور سلجوقیان تعمیر و مرمت شد و در آن زمان این شهر در جنوب ایران بزرگترین آبادی به حساب می‌آمد. در نهایت پس از پیروزی اعراب این شهر را جهرم خواندند. یکی از جنگ‌های اعراب و ایرانیان و شاید آخرین آن در این شهر واقع گردید که تعداد کشته‌ها آنقدر زیاد بوده که کوهی در غرب جهرم محل این درگیری به کوه شهدا معروف شده‌است و دره‌ای نیز به نام دره لاشه (جسد) معروف گردیده‌است.

جهرم قبل از اسلام

حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب می‌نویسد ” جهرم شهری وسط و از بناهای بهمن بن اسفندیار است. “ اگر چه بهمن و اسفندیار و غیره جنبهٔ افسانه‌ای داشته و سندیت تاریخی ندارد ولی توجه به اشارات تاریخی از سرنوشت دارا و اردشیر و بهرام گور و غیره و اشارات فردوسی چنین به نظر می‌رسد که جهرم در دوران قبل از اسلام دارای اهمیت مخصوصی بوده و یکی از شهرهای معتبر فارس به‌شمار می‌رفته‌است و حتی اشتهار آن در داستان‌های قدیم ایران به حدی بوده که در سرگذشتهای اسکندر و دارا نیز نامی از این شهر به میان می‌آید؛ و به‌طور خلاصه از داستان‌های اشاره شده در شاهنامه و دیگر منابع تاریخی چنین بر می‌آید که جهرم در ان زمان در بین شهرهای فارس، به صورت دژی مستحکم و نقطه سوق‌الجیشی پراهمیتی بوده و در تمام داستان‌های مربوطه، آخرین موضع حفاظتی در خط عقب‌نشینی بوده‌است؛ و آثار بناهای مشهور به قلعه گبری که در دامنه کوه‌های جنوبی و شمال غربی شهر هنوز باقی است نام برد که به سبک معماری ساسانی ساخته شده‌است.

جهرم بعد از اسلام

بنا به نوشته مورخ اسلامی، ابن اشیر، این شهر در سال ۲۳ هجری توسط ساربه بن رنیم، سردار عرب فتح شده‌است. به استناد نوشته‌های استخری، ابن بلخی و حمد اله مستوفی، جهرم قلعه‌ای بزرگ معروف به خورشه و خورشاه داشت که فاصله آن تا شهر پنج فرسخ بود. بانی این قلعه خورشه، عامل خلفای بنی امیه در جهرم بود که بعدها به همت خواجه نظام الملک و وزیر مشهور سلجوقیان تعمیر و مرمت شد.

دوره صفویه

در دوره صفویه با توجه به اینکه علاقه خاصی در ایجاد بناهای عام‌المنفعه داشته‌اند ولی جهرم چندان مورد توجه قرار نگرفت، ولی در قرن هشتم هجری غرس درخت خرما و بهره‌برداری از آن آغاز گردید و مردمان جهرم به اندازه کافی در امور زراعت و باغداری پیشگام شدند و بعد از کاشت سطح وسیعی از اراضی با نهال خرما نتیجه مطلوبی از آن بدست آوردند. به‌طوری‌که می‌توان گفت در اواخر دوره صفوی و اوایل زندیه دوره شکوفایی آن در زمینه باغداری به خصوص کاشت درخت خرما بوده‌است.

دوره قاجار

در دوره قاجاریه و به دست حکمران این شهر شروع به ساخت بناها و مکان جهت امور شهری از جمله ساخت بازار سرپوشیده و همچنین کاروانسراهای متعدد و توسعه شهر اقدام می‌شود.

در نهضت تنباکو که از آن به عنوان مقدمه انقلاب مشروطه یاد می‌شود، مردم جهرم نقش مهمی را ایفا نمودند. آنچه از این مقطع تاریخی نقل شده‌است، حاکی از پیوند آگاهانه مردم و علما این دیار در حمایت از فتوای ضد استعماری تحریم تنباکو است.

در مرکز اسناد ایران آمده‌است: جهرم از مراکز عمده کشت تنباکو در ایران بوده‌است، و این محصول در روستای هکان از توابع بخش مرکزی شهرستان جهرم کشت می‌شود که در نوع خود یکی از مرغوبترین‌ها می‌باشد و دارای اهمیت بسزایی است.مردم جهرم با شنیدن فتوای میرزای بزرگ و خبر تحریم خرید و فروش و استعمال تنباکو، پرچم مبارزه علیه انحصار فروش تنباکو را برافراشتند و ضمن ممانعت از ورود نمایندگان کمپانی رژی به جهرم، از فروش تنباکو خودداری نمودند و جنبش ضد رژی را پس از تهران و تبریز به وجود آوردند و تأثیر مثبتی در حوادث مشروطیت و تحولات پس از آن به جای گذاشتند.

حضور در انقلاب اسلامی

شهرستان جهرم از معدود شهرهایی بود که جرقه‌های انقلاب اسلامی در آن از اوایل آغاز نهضت سید روح‌الله خمینی در سال ۱۳۴۲ زده شد، به‌طوری‌که حکومت پهلوی مجبور شد نام جهرم را جزء یازده شهری قرار دهد که در آن حکومت نظامی اعلام کرد و در این میان هدایت و رهبری مردم جهرم توسط حسین آیت‌اللهی نقش بسزایی داشت. در این ایام مداحی تاریخی غلامرضا صحرائیان موجب شعله‌ور تر شدن این اعتراضات گردید. در جریان تظاهرات مردم جهرم در دورهٔ انقلاب اسلامی ۱۱ نفر کشته شدند. در تاریخ دهم فروردین ۱۳۵۷ مردم جهرم به خاطر چهلم مردم تبریز قیام کردند؛ و به دنبال این واقعه چهل روز بعد مردم ۲۱ شهر ایران تظاهرات گسترده‌ای را به خاطر بزرگداشت چهلم کشته شدگان جهرم انجام دادند.

با نگاهی به سوابق و مستندات تاریخی جریان ملی شدن صنعت نفت و قیام پانزده خرداد، می‌بینم که مساجد و اماکن مذهبی جهرم، همواره کانون بیداری و مقاومت و اعتراض در برابر حکام بوده و روحانیت این شهر با برخورداری از مقبولیت و حمایت مردمی محور این جریانات بوده‌اند. اسناد مراوده و نامه‌های برخی از علمای جهرم با آیت اله کاشانی در جریان ملی شدن صنعت نفت و کفن پوشی مردم جهرم در قیام ۱۵ خرداد، سند گویایی بر نقش تأثیرگذار جهرم در جریانات سیاسی معاصر است.

نمایندگان مجلس

از شهریور ۱۳۲۰ به بعد بود که از طرف دولتهای وقت انتخابات انجام گرفت. تاکنون ۲۴ دوره «پیش از انقلاب» و ۱۰ دوره «بعد از انقلاب» از شهرستان جهرم نماینده به مجلس معرفی شده‌است. البته تا دوره سوم «پیش از انقلاب» شهرستان جهرم فاقد نماینده بوده و از از دوره چهارم به بعد است که وکلایی از جهرم به مجلس رفته‌اند. از بین نمایندگان معرفی شده از جهرم به مجلس در «پیش از انقلاب» فقط آقایان «حاذقی»، «وکیل پور»، «جاماسبی» و «پیمان» اهل جهرم بوده‌اند. اسامی نمایندگان معرفی شده از جهرم در ۲۴ دوره «پیش از انقلاب» از قرار زیر است:

بعد از انقلاب اسلامی نیز جهرم در تمامی دوره‌ها دارای نمایندگانی به شرح زیر می‌باشد:

تقسیمات سیاسی جهرم در قرون مختلف

با توجه به اینکه استان فارس خاستگاه تمدن و دو امپراتوری هخامنشی و ساسانی بوده‌است، لذا، بررسی ساختار سیاسی شهرستان جهرم در این چارچوب اهمیت دارد. در زمان ساسانیان فارس به پنج قسمت یا کوره یا خوره: ۱-استخر ۲- اردشیر خوره ۳- دارابگرد ۴- شاپور ۵- قباد خوره تقسیم می‌شده و جهرم در آن دوره ضمیمه دارابگرد بوده‌است. پس از اسلام این تقسیمات تغییر کرده و فارس به چهار ناحیه: ۱-شبانکاره ۲- فارس خاص ۳- کوه کیلویه ۴- لارستان محدود گردیده و جهرم جزیی از بلوک شبانکاره به‌شمار می‌رفته‌است. سده‌های اولیه اسلامی شهر جهرم به علت آبادانی و اهمیتی که داشته اغلب به‌طور مستقیم تحت نظر سلاطین وقت اداره می‌شده کما آنکه ابن حوقل (نیمه دوم قرن چهارم) در سفرنامه خود در این باره می‌نویسد: «کان للسطان لها صاحب یستعمل فیه» یعنی در جهرم از طرف سلطان وقت مأموری حکمرانی می‌نماید. همچنین ابن بلخی در فارس نامه خود می‌نویسد: «چون پارس… رحمه اله علیهم بود این جهرم در جمله مواجب ولیعهد نهاده شدی و جهرم او را بودی». متأسفانه در کتابی که از ابن بلخی برجای مانده همان‌طور که مشاهده می‌شود اسم ملوک مزبور بیاض افتاده‌است ولی با در نظر گرفتن این موضوع که ابن بلخی کتاب خود را بین سال‌های ۴۹۸ تا ۵۱۱ نوشته و با مراجعه به کتاب تاریخی معلوم می‌گردد که تنها سلاطین آل بویه بوده‌اند که تا آن تاریخ برای اولین بار بعد از اسلام مقر حکمرانی خود را در فارس نهاده‌اند بنابراین به احتمال قوی از این نوشته ابن بلخی چنین نتیجه می‌شود که: در زمان سلاطین آل بویه مالیات جهرم به عنوان حقوق به ولیعهد مملکت پرداخت می‌شده‌است. تقسیمات استان فارس در ادوار مختلف مخصوصاً از دوران صفویه به بعد تغییراتی یافته و چون شهرها و بلوکات، در قبال مبلغی به اشخاص و حکام واگذار می‌گردید، بالتبع تقسیمات کشور نیز هر روز تغییر می‌کرده‌است. این تغییرات در دوره قاجاریه بیشتر شده و در مزایده و بخشش‌های یکه از طرف سلاطین و امراء وقت به عمل می‌آمده این شهر فلک‌زده نیز گاهی ضمیمهٔ فسا و سالی چند تابع لارستان و زمانی هم با قیر و کارزین جزء ابواب جمعی حکام دوره استبدادی بوده‌است.

جهرم در شاهنامه

نام جهرم ۸ بار در شاهنامه فردوسی تکرار شده‌است. به گفته فردوسی، وقتی که اسکندر مقدونی به ایران حمله می‌کند و ایرانیان را شکست می‌دهد، «دارا» به جهرم فرار می‌کند؛ «جهاندار دارا به جهرم رسید». طبق شاهنامه، مهرک نوشزاد هم زاده شهر جهرم بوده‌است؛ که این ابیات به شرح زیر است:

پس آمد سکندر سوی قادسی		جهانگیر تا جهرم پارسی
به جهرم یکی بد کی نژاد		کجا نام او مهرک نوشزاد
به جهرم چو نزدیک شد پادشا		نهان گشت از او مهرک بی وفا
ز جهرم بیامد به ایوان شاه		ز هر سو بیاورد بی مر سپاه
جهاندار دارا به جهرم رسید		که آنجا بدی همه گنجها را کلید
ز جهرم فرخزاد را خواندند		بدان تخت شاهیش بنشاندند
چو منذر به نزدیک جهرم رسید		به آن دشت بی آب لشکر کشید
به منذر چنین گفت کای رایزن		به جهرم کشیدی ز شهر یمن

مردم‌شناسی

جمعیت

جمعیت شهر جهرم در سرشماری رسمی کشور در سال ۱۳۳۵ خورشیدی، ۱۰۵۴۲ نفر بود که در سال ۱۳۴۵، به ۳۶۲۳۶ نفر رسید. جمعیت این شهر در سال ۱۳۵۵ ش به ۴۸۵۳۰ تن و در سال ۱۳۶۵ به ۸۰۹۵۰ تن رسید. جمعیت این شهر در سال ۱۳۷۵، ۱۰۴۲۲۳ نفر گزارش شد. مطابق آخرین داده‌های ۱۳۸۵، شهر جهرم دارای ۱۰۵۲۸۵ نفر بود. جمعیت شهرستان جهرم بر پایه نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ برابر با ۲۰۹۳۱۲ نفر بوده‌است. جمعیت شهر جهرم در سرشماری نفوس و مسکن سال نود و پنج ۱۴۱۶۳۴ نفر و جمعیت شهرستان ۲۲۸۵۳۲ نفر بوده‌است.

هرم جمعیتی جهرم در سال ۱۳۹۰

مردان	سن	زنان
۱٬۵۱۴	۷۵–۷۹	۱٬۲۸۸
۱٬۸۳۵	۷۰–۷۴	۱٬۹۷۹
۱٬۵۶۶	۶۵–۶۹	۱٬۸۴۶
۲٬۸۰۸	۶۰–۶۴	۳٬۱۰۷
۴٬۰۱۹	۵۵–۵۹	۴٬۰۲۶
۵٬۲۱۵	۵۰–۵۴	۴٬۸۵۰
۵٬۶۹۸	۴۵–۴۹	۵٬۷۵۲
۶٬۵۹۴	۴۰–۴۴	۶٬۳۹۷
۷٬۱۵۷	۳۵–۳۹	۷٬۱۱۴
۹٬۲۵۳	۳۰–۳۴	۹٬۵۳۳
۱۳٬۳۸۲	۲۵–۲۹	۱۲٬۶۰۰
۱۲٬۵۰۶	۲۰–۲۴	۱۲٬۲۳۴
۹٬۲۵۸	۱۵–۱۹	۸٬۶۴۶
۷٬۴۳۴	۱۰–۱۴	۷٬۱۵۱
۷٬۵۵۰	۵–۹	۷٬۱۵۰
۸٬۱۶۱	۰–۴	۷٬۹۲۹

نژاد

نژاد جهرمی‌ها نژاد پارس است، البته در این شهرستان اقلیتهای اندکی از عرب‌های درازی (اعراب خمسه و همچنین عشایر پارس نژاد باصری هم زندگی می‌کنند که سابقهٔ سکونت آن‌ها در جهرم به زمان رضاشاه و سکونت اجباری عشایر بر می‌گردد.

زبان و لهجه

زبان مردم این شهرستان، زبان فارسی است و شماری از واژه‌هایی که در جهرم به کار می‌گیرند نزدیکی با زبان پارسی میانه دارد. جهرمی‌ها لهجهٔ خاصی دارند که به لهجهٔ شیرازی بسیار نزدیک است. البته گرچه نمی‌توان به‌طور دقیق و صریح آن را بیان کرد ولی به‌طور کلی این نکات را می‌توان در بیان و تلفظ آنان تشخیص داد:

• اصولاً صدای «آ» را بین (اَ) و (آ) و تقریباً شبیه «a» در زبان فرانسه تلفظ می‌کنند.
• کلمات بیشتر از قسمت قدامی دهان گفته می‌شود و دهان چندان باز نمی‌شود. برای فهم مطلب و تقلید صدای آنان، بایستی عضلات گونه و گوشه لب‌ها را در موقع تلفظ به طرفین کشید.
• آنچنان که ذکر شد در محله کوشکک این شهرستان، ضمائر مفعولی متصل به فعل را با انجام تغییراتی قبل از فعل می‌آورند:

مَ دید	مرا دید
تَ دید	تو را دید
شَ دید	او را دید
مونِ دید	ما را دید
تونِ دید	شما را دید
شونِ دید	ایشان را دید

• در کلماتی که به حروف بیصدا ختم می‌شود، حرف آخر ساقط یا خیلی خفیف به گوش می‌رسد مانند:(پَ = پس) و (گف = گفت).

نمونه شعر محلی

پیش تَرُک، تَش نزنین زُلف سَرش بوده یه وَخت		گیس قشنگ سبز او تا کمرش بوده یه وَخت
تُوَختَکای خُش شده که گُر کشیده روی تَش		گمون که طاق ابروی چشم تَرش بوده یه وَخت

دین و مذهب

تقریباً تمامی مردم این شهر مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند.

ساختار شهری

آثار تاریخی

بنا به گزارش سازمان میراث فرهنگی کشور تعداد ۵۶ اثر و ابنیه تاریخی در این شهرستان به ثبت رسیده‌است که تعدادی از آثار مربوط به دوره‌های قبل از اسلام و تعدادی نیز مربوط به دوره‌های بعد از اسلام در این شهرستان احداث شده‌است. از معروفترین آثار بجا مانده از دوره‌های پیش از اسلام قلعه گبری است که بر روی دامنه شمالی کوه البرز و بر روی تپه‌های شمال غربی شهر قرار دارد. مقبره جاماسب از دوره سامانی، بند و بست در فاصله ۵/۵ کیلومتری جهرم از دوره ساسانی که برای مهار کردن آب استفاده می‌شده و چهار طاقی علویه از دوره سامانی.

و همچنین از آثار بعد از اسلام می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد:

• 

  آتشکده جهرم

• 

  بازار جهرم

• 

  غار سنگتراشان جهرم بزرگترین غار دست‌ساز جهان

• 

  مسجد و مدرسه خان

• 

  خانه طوفان

اماکن زیارتی

امام‌زاده حسین جهرم

محله‌ها

نوشتار اصلی: محله‌های جهرم

محله‌های قدیمی واقع در حصار شهر و خارج آن.

قدمت شهر جهرم به نقل از منابع تاریخی به پیش از حکومت اردشیر بابکان بازمی‌گردد و به همراه پسا (شهر فسای کنونی) و دارابگرد (شهر داراب کنونی) جزء سه منطقه بزرگ خطه فارس بوده‌است. شهر جهرم از دیرباز با ۱۲ محله شناخته می‌شده که که با گسترش شهر، محله‌های جدیدی به آن اضافه شده‌است. در حافظه تاریخی اهالی شهر این محله‌ها به دو گروه محله بالا و محله پایین تقسیم‌بندی می‌شود، اما امروزه این تفکیک کمتر به چشم می‌خورد. پیش از این تقسیم‌بندی و در سال ۱۲۵۰ شمسی فقط هشت محله داشته‌است که از این هشت محله چهار تای آن داخل حصار بوده‌اند. این چهار محله عبارتنداز: سنان، اسفریز، دشتاب و گازران که همه آن‌ها دربخش غربی شهر یعنی در غرب مسیل پادگان جهرم قراردارند. محلات داخل حصار به علت نزدیک بودن به دستگاه حاکمه از نظر پاره‌ای ویژگی‌ها باسایر مناطق شهر متمایز هستند و همچنین به خاطر نزدیکی به دستگاه حکومت و داشتن حصار از سایر مناطق آبادتر بوده بازار و کاروانسرای جهرم که نشان دهنده چهره سنتی شهرهای ایران است درآنجا قرارداشته‌است.

بعد از احداث حصار گرداگرد بخش غربی شهر چهار دروازه برآن تعبیه کردنداین دروازه‌ها به دروازه خان، دروازه بی بی، دروازه پیر شبیب و دروازه گاوکشی شهرت داشته‌اند. از حصار جهرم و دروازه‌های آن امروزه اثری نیست فقط دروازه پیر شبیب دربخش شمالی شهر هنوز بنای آن برجامانده‌است. از سایر دروازه‌ها فقط درمحلی که وجود داشته‌اند نامی ازان مانده، مثل دروازه خان که مسجدی در نزدیکی آن بناشده و به نام مسجد خان خوانده می‌شود.

محله‌های قدیمی

جهرم قدیم از دوازده محله شکل گرفته بوده‌است.

محله‌های نوساز

علاوه بر محلات یادشده محلات جدید دیگری نیز با توسعه شهر در اطراف آن در حال شکل گرفتن است و مهم‌ترین مناطق تجمع جمعیت رو به افزایش می‌باشند مناطقی که به‌طور کامل چهرهٔ یک محله به خود گرفته‌اند عبارتند از:

سینما

سینما باربد جهرم از معدود سینماهای فعال استان فارس می‌باشد. این سینما از فروردین ماه ۱۳۴۵ با نام «باربد» آغاز به کار نمود، در سال ۱۳۵۷ بر اثر آتش‌سوزی تعطیل شد اما در سال ۱۳۶۰ توسط شهید عبدالرضا مصلی نژاد بازسازی و مجدداً آغاز به کار نمود. پس از درگذشت مصلی نژاد، این سینما به نام این فرد نامگذاری شد. این سینما که در مالکیت سپاه پاسداران است در حال حاضر به صورت خصوصی اداره می‌شود.

پارک‌ها

نمایی از پارک جنگلی

اماکن نظامی

• تیپ ۳۳ المهدی جهرم: این مرکز که متعلق به سپاه می‌باشد از مشهورترین مراکز نظامی استان فارس و حتی کشور می‌باشد که سابقه فعالیت‌های آن‌ها در جنگ علیه عراق در میان رزمندگان مشهور می‌باشد. این تیپ در درگیرهای مرزی ایران و گروه پژاک که در سال ۱۳۹۰ رخ داد حضور فعال داشت که منجر به کشته شدن ۶ تن از پاسداران این تیپ شد.
• پادگان آموزشی شهید دستغیب نیروی انتظامی جهرم: یکی از پادگان‌های معروف ایران است که همواره جز ۵ پادگان نمونه و مطرح نیروی انتظامی می‌باشد. در دیماه ۱۳۲۰ قضیه‌ای در شهر رخ داد که در نتیجه آن دولت وقت تصمیم به استقرار پادگانی در جهرم گرفت که امروزه به پادگان آموزشی دستغیب معروف است و به آموزش نیروهای انتظامی می‌پردازد. امروزه در قسمت جنوبی شهر تأسیسات نظامی با عماراتی زیبا و خیابان‌های مشجر و استخر شنای بزرگ بر زیبایی شهر افزوده‌است. تشکیلات نظامی مزبور مدتی به صورت گردان و زمانی به صورت تیپ مستقل و مدتی نیز به صورت هنگ آموزشی بود که در این چند سال اخیر مرکز آموزش نیروی انتظامی و جدیداً نیز یگان‌های امنیتی برخی سازمان‌ها مثل منابع طبیعی و میراث فرهنگی در این مرکز آموزش می‌بینند.

هتل‌ها و مراکز اقامتی

• هتل پاسارگاد
• هتل فرهمند
• هتل سجاد
• مهمانپذیر وحدت

بازارها و مراکز خرید

• بازار جهرم
• بازار روز
• بازار مرکزی
• بازار مس‌گرها
• مجتمع تجاری اطلس
• مرکز خرید بازرگان
• مرکز خرید آفتاب
• مرکز خرید گلها
• مرکز خرید زیتون
• پاساژ خیام
• پاساژ امام رضا

سراسرنمایی از چارسوق بازار جهرم

علم و فرهنگ

دانشگاه‌ها

دانشگاه علوم پزشکی جهرم

دانشگاه آزاد جهرم

دانشگاه پیام نور جهرم

1. دانشگاه علوم پزشکی جهرم
2. دانشگاه پیام نور
3. دانشگاه آزاد اسلامی
4. دانشگاه جهرم
5. مؤسسه آموزش عالی غیرانتفاعی اندیشه
6. دانشگاه علمی-کاربردی شاخه‌های کشاورزی

بنیادهای پژوهشی - فرهنگی

1. بنیاد ابرار
2. بنیاد آیت اله حق‌شناس
3. بنیاد پژوهشی- فرهنگی پیمان غدیر
4. پژوهشکده دکتر برنا
5. مرکز جهرم‌شناسی
6. گروه علمی پژوهشی مدرن فا
7. بنیاد فرهنگی هنری دوستان آسمانی (بسیجیان مسجد امام حسین)

حوزه‌های علمیه

1. مدرسه علمیه امام خمینی
2. مدرسه علمیه امام رضا که در حال حاضر تمامی برنامه‌های حوزوی شهرستان در این مدرسه می‌باشد.
3. مدرسه علمیه ولی عصر (فخریه سابق) با تولیت سید مهدی آیت‌اللهی (دادور)
4. مدرسه علمیه نرگس ویژه خواهران

دارالقرآن‌ها

1. دارالقرآن بزرگ امام علی
2. دارالقرآن تبیان
3. دارالقرآن مهادا
4. دارالقرآن مشکات
5. دارالتحفیظ الهادی (شعبه جهرم مؤسسه قرآنی فرهنگی بیت الاحزان زهرا)
6. بوستان قرآن و اهل بیت جهرم

کتابخانه‌ها

کتابخانه عمومی جهرم

1. کتابخانه مسجد امام حسین
2. کتابخانه عمومی شماره ۱و۲و۳
3. کتابخانه‌های خصوصی پیمان غدیر و تابش
4. کتابخانه‌های مساجد و حسینیه‌ها و مراکز آموزش
5. کتابخانه بهنیا (مسجد مصلی)

اقتصاد و صنعت

شهرستان جهرم مردمی پرکار و تلاش گر دارد شغل اصلی آن‌ها کشاورزی و باغداری است. در بین آن‌ها گروهی به تجارت و پیشه‌وری و جمع دیگری نیز به کارهای اداری مشغولند. اقتصاد مردم این شهرستان برپایه کشاورزی و باغداری استوار است. همچنین در جهرم دو شهرک صنعتی و یک منطقهٔ ویژی اقتصادی وجود دارد. واحدهای صنفی شهرستان جهرم اعم از (تولیدی فنی و توزیعی خدماتی) به عدد ۴۹۱۱ می‌رسد.

کشاورزی جهرم

کشاورزی

نخلستان جهرم

خاوران جهرم

وجود بیش از ۳۵۰ هزار اصله درخت نخل، ۵/۳ میلیون درخت مرکبات نظیر پرتقال، لیموشیرین، لیموترش، نارنگی و نارنج که ۲۴ هزارهکتار از اراضی شهرستان جهرم را دربرمی گیرد و همچنین قرارداشتن بیش از ۴۱هزار هکتار از زمین‌های زراعی این سامان، زیر کشت گندم و جو و حبوبات، برنج، تنباکو و صیفی جات، جهرم را به عنوان یکی از قطب‌های مهم کشاورزی کشورمان معرفی می‌نماید علاوه بر خرمای شاهانی جهرم که از نظر کارشناسان یکی از مرغوبترین انواع خرما در جهان است و ۲/۱ درصد خرمای جهان را تأمین می‌کند مرکبات جهرم هم درصد بالایی از تولید مرکبات ایران را به خود اختصاص داده‌است. مهمترین محصولات کشاورزی و باغی جهرم و مقدار تولید شده آن به شرح ذیل می‌باشد:

1. خرما ۲۸۶۲۰ تن در سال
2. پرتقال ۶۳۱۸۰ تن در سال
3. نارنگی ۱۴۷۵۰ تن در سال
4. لیموشیرین ۱۳۹۷۶۶ تن در سال
5. تنباکو ۴۲۰ تن در سال
6. پنبه ۷۵۰ تن در سال
7. گندم آبی ۴۹۰۰۰ تن در سال
8. جو ۶۴۰۰ تن در سال

دامپروری

دامپروری این شهرستان عمدتاً به صورت کوچ نشینی انجام می‌شود که در سال‌های اخیر چندین واحد مرغداری در آن ایجاد گردیده‌است، از جمله واحد مرغداری تخم‌گذار شهرستان ۶ واحد می‌باشد و در روز ۲۵۰۰ کیلوگرم تخم مرغ تولید می‌کنند و واحدهای مرغداری گوشتی به تعداد ۱۵۸ واحد می‌رسد که سالانه ۱۰۲۰۰ تن مرغ گوشتی تولید می‌کنند و ۴ واحد گاوداری صنعتی و ۲۷۰ واحد گاوداری سنتی در این شهرستان فعال می‌باشند

صنایع دستی

مهم‌ترین صنعت دستی این شهرستان قالی‌بافی است به‌طوری‌که یکی از ارکان مهم رشد اقتصاد شهرستان جهرم را تشکیل داده و هر ساله نیمی از این محصولات را که شامل قالی، جاجیم و گلیم است به شهرهای دور و نزدیک صادر می‌شود.

زیرساخت‌های مهم

نیروگاه سیکل ترکیبی جهرم

• نیروگاه تولید برق سیکل ترکیبی:این نیروگاه در زمینی به مساحت ۱۰۰ هکتار وبا ظرفیت ۱۴۴۰ مگاوات در کیلومتر ۲۵ جاده‌ای جهرم شیراز احداث گردید.
• تأسیسات تقویت فشار گاز و مرکز بهره‌برداری خطوط لوله گاز جهرم که تحت مدیریت منطقه پنج عملیات انتقال گاز ایران قرار دارد.
• شرکت پتروشیمی جهرم
• منطقه ویژه اقتصادی جهرم

ترابری

مسیرهای ارتباطی

خروجی این شهرستان از شمال به شهرستان‌های شیراز و فسا، از شرق به لارستان-گراش-بندرعباس-جزیره قشم و زرین‌دشت و داراب، و از غرب به قیر-خنج-اوز-لامرد و عسلویه می‌باشد مسیر شیراز-جهرم-لارستان به جزیره قشم، بندرعباس و بندر لنگه مسیری جدید و نزدیک می‌باشد.

• بزرگراه جهرم – شیراز به طول ۱۷۰ کیلومتر
• راه جهرم – لارستان به طول ۱۵۵ کیلومتر
• راه جهرم – فسا به طول ۹۰ کیلومتر
• راه جهرم – قیر به طول ۷۵ کیلومتر
• راه جهرم-خاوران-سروستان به طول ۹۰ کیلومتر
• در سال‌های اخیر احداث خط راه‌آهن سراسری از شیراز به بندر عباس از مسیر جهرم و لار در دست احداث است.

فاصله جهرم با بعضی از شهرهای مهم:

شهر مقصد	فاصله(km)
تهران	۱۰۰۴
شیراز	۱۸۰
اصفهان	۶۳۵
مشهد	۱۵۵۴
بندر عباس	۴۰۰

فرودگاه

فرودگاه جهرم

فرودگاه جهرم که از سال۱۳۴۸ فعالیت خود را آغاز کرده‌است و از قدیمی‌ترین فرودگاه‌های کشور است. در حاضر پرواز تهران جهرم و بالعکس در این فرودگاه برقرار می‌باشد.

راه‌آهن

راه‌آهن جهرم قطعه‌ای از مسیر راه‌آهن شیراز-بندرعباس می‌باشد که در دست احداث می‌باشد.

پایانه مسافربری

ترمینال شهید رحمانیان تنها پایانه مسافربری جهرم می‌باشد.

تاکسی‌رانی

ناوگان تاکسیرانی جهرم مشتمل بر ۱۲۰۰ خودروی تاکسی می‌باشد که در چهار گروه تاکسی‌های گردشی، خطی، آژانس و بی‌سیم به خدمات‌رسانی به شهروندان مشغولند.

اتوبوس‌رانی

ناوگان اتوبوسرانی جهرم مشتمل بر تعداد ۴۳ دستگاه اتوبوس و۱۱ دستگاه مینی‌بوس می‌باشد که تمامی دستگاه‌ها به بخش خصوصی واگذار گردیده و تحت مدیریت و نظارت سازمان اتوبوسرانی به فعالیت مشغول به کار می‌باشند.

ارتباطات

صدا و سیما

جهرم بعد از مراکز استان‌ها و دو شهر مهاباد و کیش نخستین شهری است به امکانات پخش زنده تلویزیونی مجهز شده‌است. اخبار هر هفته از استدیوی دفتر خبر صدا و سیمای جهرم به‌طور زنده و مستقیم از طریق فیبر نوری به صدا و سیمای فارس منتقل و پخش می‌شود.

تلفن

تاریخ ارتباطات مخابراتی در استان فارس، به حدود یکصد سال پیش می‌رسد. کل شماره‌های منصوبه در استان فارس تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی چهل و هفت هزار شماره بود، که ۲۵۰۰۰ شماره در شهر شیراز و مابقی در شهرهای جهرم و آباده مشغول به کار بود. در سال‌های اخیر، تحولات عظیمی در سیستم‌های مخابراتی این شهرستان صورت گرفت و رشد چشمگیری در توسعه ارتباطات حاصل شد. احداث مراکز تلفن دیجیتال در نقاط شهری و روستایی شهرستان، ساخت ایستگاه‌های مخابراتی، راه‌اندازی شبکه دیتا، راه‌اندازی تلفن همراه، پروژه بزرگ فیبر نوری شهر جهرم و دیگر خدمات گسترده مخابراتی از جمله این تحولات در سال‌های اخیر می‌باشد.

اینترنت

دسترسی به اینترنت در جهرم از روش‌های مختلفی از جمله dial-up، ADSL و WiMAX امکان‌پذیر است. همچنین دو شرکت ایرانسل و مبین‌نت نیز به ارائه سرویس WiMAX در این شهر می‌پردازند. علاوه بر این می‌توان از طریق سه اپراتور همراه اول، رایتل و ایرانسل از اینترنت 4G استفاده کرد.

بهداشت و درمان

بیمارستان‌ها

• بیمارستان شهید مطهری:این بیمارستان بیمارستانی دانشگاهی – آموزشی است؛ که در سال ۱۳۴۹ با ظرفیت تخت ثابت ۱۱۰، تأسیس، و در حال حاضر ۱۶۰ تخت دائر دارد. همچنین بخش دیالیز که از بخش‌های بزرگ و مجهز جنوب کشور است، در سال ۱۳۹۴ به همت خیر خصوصی به این بیمارستان اضافه شد. تخصص‌های موجود در این بیمارستان عبارتند از: داخلی، جراحی، زنان و زایمان، کودکان، اورژانس، نوزادان، ارتوپدی، چشم پزشکی، گوش و حلق و بینی، سوختگی، CCU, Post CCU
• بیمارستان پیمانیه جهرم
• بیمارستان جدید سیدالشهدای جهرم در هفت طبقه و دارای ۳۳۰ تخت خواب

خانه‌های بهداشت

تعداد خانه‌های بهداشت مصوب از سوی وزارت بهداشت برای شهرستان جهرم ۶۵ خانه بهداشت می‌باشد.

نگارخانه

• 

  اونار

• 

  مرقد سید عبدالحسین نجفی لاری

• 

  غار سنگتراشان

• 

  قدمگاه

• 

  مسجد و مدرسه خان

• 

  بازار سرپوشیده

• 

  برج‌های دو قلوی مسکونی ستاره جنوب

پیوندهای داخلی

• فهرست آثار باستانی جهرم
• محله‌های جهرم
• دانشگاه جهرم

منابع

• نمایندگی سازمان میراث فرهنگی در شهرستان جهرم
• خبرگزاری میراث فرهنگی