شهرستان قیر و کارزین

شهرستان قیر و کارزین
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	فارس
مرکز	قیر
مردم
مذهب	شیعه
داده‌های دیگر
پیش‌شماره تلفنی	۰۷۱
تعداد بخش‌ها
بخش مرکزی - بخش افزر

شهرستان قیر و کارزین یکی از شهرستانهای استان فارس ایران با مرکزیت شهر قیر است. این شهرستان با وسعتی قریب به ۳۴۰۰ کیلومتر مربع آب و هوایی گرم و سوزان در فصل تابستان و هوایی خنک و نسبتاً سرد در فصل زمستان دارد. ارتفاع آن از سطح دریا ۷۵۰ متر و میانگین بارندگی ۲۵۰ میلی‌متر در سال می‌باشد. این شهرستان پنج شهر به نام‌های کارزین، قیر، افزر، امام شهر و مبارک‌آباد دارد. شهرستان قیر و کارزین با شهرستان‌های فیروزآباد، جهرم، خنج و فراشبند هم‌مرز است.

شهر کارزین از توابع شهرستان مهم‌ترین شهر از نظر رشد جمعیت، کشاورزی، موقعیت استراتژیک و ... در این شهرستان می‌باشد.

تقسیمات کشوری

شهرستان قیر و کارزین با مرکزیت شهر قیر، دارای دو بخش مرکزی و افزر، پنج دهستان و پنج شهر به نام‌های قیر، کارزین، افزر، امام شهر و مبارک‌آباد می‌باشد و بالغ بر هفتاد روستا و ۵۵ آبادی (۱۳۳ روستا و آبادی) دارد.

• بخش مرکزی شهرستان قیر و کارزین
  • دهستان هنگام

شهرها: کارزین (شهر: براساس تقسیمات کشوری ۱۳۷۹) - مبارک‌آباد (شهر: تقسیمات کشوری ۱۳۸۶) - امام شهر (شهر: تقسیمات کشوری ۱۳۸۶)

• بخش افزر
  • دهستان زاخروئییه

شهرها: افزر (شهر: تقسیمات کشوری سال ۱۳۸۴)

مرکز شهرستان: شهر قیر، (شهر:براساس تقسیمات کشوری ۱۳۳۷)

تاریخچه شهرستان

شهرستان قیر وکارزین سابقه تاریخی نسبتاً کهن دارد و مورخین و سیاحانی همچون ابن حوقل بغدادی، اصطخری، ابن بلخی، مستوفی و… بدین شهرستان اشاراتی داشته‌اند و در فارسنامه ناصری این شهرستان مهد و خاستگاه دانشمندان و فرهیختگانی همچون شیخ ابوطاهر مجد الدین محمد یعقوب کارزینی صاحب قاموس شریف و… قلمداد گردیده است. قیروکارزین با قدمتی بیش از هزار سال جزء ولایت اردشیر خوره یکی از پنج ولایت فارس در زمان ساسانیان بوده است.

علت نامیدن این شهر به نام قیر مربوط به دوره سلجوقیان می‌باشد که قلعه پرگان نشانگر حاکمیت آنان بر این محدودهٔ جغرافیای است. قیر در زبان پهلوی به معنی مرز است وعلت این نامگذاری قرار گرفتن این شهر بر روی مرز گرما و سرما است. به طوری که اگر ۱۰ کیلومتر از قیر به سمت شمال حرکت کنیم به طبیعت و آب و هوای سردسیری برمی‌خوریم و اگر از قیر ۱۰ کیلومتر به سمت جنوب حرکت کنیم به آب و هوا وطبیعت گرمسیری برمی‌خوریم.

از جمله حوادثی که در این شهرستان رخ داده است می‌توان به زلزله سال ۱۳۵۱ شمسی اشاره کرد که به طور کلی این شهرستان را مخروبه کرد و مردم این شهرستان ناچار به کوچ از آن منطقه شدند و شهری که در حال حاضر به قیر مشهور است مقداری از این سرزمینی است فاصله دارد که غیر این سابقه تاریخی را دارد زیرا مردم این منطقه بعد از این زلزله مهیب مکان خود را تغییر دادند و شهر قیری که چنین قدمتی دارد اکنون جز مخروبه‌هایی از آن باقی نمانده است و در قسمت جنوبی قیر کنونی واقع می‌باشد.

مفاخر شهر کارزین

دانشمند و فرهیخته شیخ ابوطاهر مجد الدین محمد یعقوب کارزینی صاحب قاموس شریف

و...

کارزین را بهتر بشسناسیم

کارزین در آینه تاریخ

درک و شناخت انسان از جهانی که در آن زیست می‌کند، به میزان رشد فرهنگی و اجتماعی وی بستگی دارد. آگاهی و شناخت از مرز و بوم و آب و خاکی که به آن تعلق دارد به شخصیت وی اعتبار و استحکام و ماندگاری می‌بخشد. به عبارت دیگر در جوامعی که مردم آن درک عمیق‌تری نسبت به محیط خویش دارند ابزار پیشرفت مهیا تر و قدرت لازم جهت رفع مشکلات در ابعاد مختلف آماده‌تر است. امام علی علیه السلام در وصیت خویش به فرزند برومندش امام حسن علیه السلام می‌فرماید: «من آنچنان درتاریخ امم گذشته به سیاحت و تماشا پرداخته‌ام که گویی یک تن از آنان بوده‌ام». از سوی دیگر توجه به مسائل عمرانی و درک ضرورت مسائل اجتماعی بینشی جغرافیایی ـ تاریخی می‌طلبد که به کارگزاران و مدیران و مسئولان عرصه خدمت و خدمتگزاری اجازه می‌دهد با فراخ‌بال در حل و فصل امور و رفع مشکلات گوناگون اهتمام لازم مبذول دارند. تحقیقاً تحصیل همه علوم به ویژه فرهنگ و ادب که همچون انگشتری سایر علوم را احاطه کرده است بر توسعه همه‌جانبه می‌افزاید لذا قبل از آنکه به بیلان و عملکرد چهارساله شورای اسلامی دوره دوم و شهرداری بپردازیم لازم است جهت بسط افکار عمومی، خصوصاً شهروندان محترم نگاهی به تاریخ و جغرافیای شهرمان بیندازیم تا انشاء ا… با وحدت و همدلی و تلاش و فداکاری، گذشتهٔ پر افتخار خویش را احیاء نموده، در مسیر توسعه بیشتر و بالندگی بهتر قرار دهیم.

در جلد دوم کتاب یشت‌ها صفحه ۳۱۱ تفسیر «استادپور، داوود» چنین می‌خوانیم: «یکی از شهرهای پارس شهر کارزین است که قباد پدر انوشیروان بانی و مؤسس آن بوده است. پارس در زمان ساسانیان به پنج کوره تقسیم شده که هر کوره آن تحت سیطره و حکومت یکی از فرزندان و یا نمایندگان پادشاه قرار داشته است که شهر کارزین یکی از آن پنج کوره بوده است». (کوره یا خوره در ایران قدیم به معنی نوری است که از جانب خداوند نصیب بندگان می‌شود که به وسیله آن نور، قدرت و پادشاهی به برخی از بزرگان می‌رسد) (به نقل از فارسنامه ابن بلخی ص ۲۸۶). که در اصطلاح نیز به معنی مرکز حکومت تلقی گردیده است. همچنین لسترنج نیز همین معنی را پذیرفته و می‌گوید: در زبان فارسی قدیم کلمه خُرّه به معنی روشنی است بنابراین ایالت اردشیر خُرّه به یادبود و افتخار اردشیر مؤسس سلسلهٔ ساسانی نامگذاری گردیده است. (از کتاب سرزمین‌های خلافت شرقی ص ۲۶۷)

تاریخ فارسنامه ناصری که در قرن سیزدهم هجری قمری تألیف گردیده است آورده است که: «کارزین شهری بزرگ در پارس بوده است».

لسترنج از مورخان بزرگ غربی درکتاب سرزمین‌های خلافت شرقی ص ۲۷۲ می‌گوید که: «شهر کارزین در نزدیکی رود ثکان (قره آقاج، کارزین، سکان) در جنوب سیمکان قرار دارد که ولایت آن با قباد پادشاه ساسانی بوده است.

ابو اسحاق ابراهیم بن الفارسی در کتاب المسالک و الممالک خود شهر کارزین را یک ثلث شهر استخر (شهری در حوالی شیراز) می‌داند که مرکز ولایت قباد خُرّه بوده است. ابن حوقل در سفرنامه معروف خویش به نام «ایران در صوره الارض» که در قرن چهارم هـ ق تألیف کرده است، می‌گوید: «شهر کارزین دارای قهندژی (قلعه) در اندرون و بازاری بزرگ دارد». اصطخری در سفرنامه اش می‌گوید: «در شهر کارزین نوعی خرما وجود داشته است که از آن نوع در عراق و در حجاز و کرمان و سایر ممالک به عمل نمی‌آمده است؛ که این خرما از این شهر به عراق صادر می‌گردیده است هر چند که عراق خود دارای خرمای بسیار است». کیث ابوت در سفرنامه خویش فاصله شهر کارزین تا جهرم و جور (فیروزآباد) ۸ فرسنگ و تا فسا ۱۸ فرسنگ یاد کرده است.

تاریخ فارس نامه ناصری تألیف حسینی فسایی فاصله شهر کارزین تا شیراز را ۴۰ فرسنگ تخمین زده است. یاقوت حُمَوی از جغرافیدان‌های معروف عقیده دارد که کارزیات، کارزی و کارزین یکی است که ابن بطوبه این شهر را کارزی نامیده است. پاول شواتس مؤلف آلمانی به نقل از تاریخ طبری دربارهٔ شهر کارزین گفته است که این شهر مرکز ولایت قباد پدر انوشیروان بوده است که بعداً به تابعیت ادرشیر خُرّه درآمده است. مقدسی جغرافیدان نامی در شرح تقسیمات آب و هوایی فارس شهر کارزین را جزء مناطق گرمسیری به شمار آورده و آن را یکی از ولایات فارس و شیراز می‌داند. سیّاحان غربی مانند نیکتین در سال ۱۴۷۱، نیوبری در سال ۱۵۸۱ و تیوفل در سال ۱۵۸۹ میلادی که به ایران سفر کرده‌اند مسیر حرکت خود را از جاده اصلی و ارتباطی مهم دورهٔ مغولان و ترکمانان که از بندر قیس و قشم در خلیج فارس آغاز و پس از عبور از پل عروس درجنوب شهر کارزین که توسط عروس یکی از پادشاهان بر رودخانه قره آقاج احداث شده بود به کارزین وارد و از آن جا به شیراز رفته‌اند، ترسیم نموده و به عنوان یکی از توقف گاه‌های خود نام برده‌اند.

ابن بلخی در فارسنامه خود که در سال ۵۱۰ هـ ق تألیف کره است، از شهر کارزین به عنوان شهری زیبا و نیکو یاد کرده است که از بسیاری ظلم تخریب گردیده است. علامه شیخ مجد الدین یعقوب کارزینی مشهور به فیروزآبادی صاحب جامع‌ترین لغت نامه عربی جهان (قاموس المحیط) در ذیل کلمه کَرز از کارزین به عنوان زادگاه خود نام می‌برد و می‌گوید که از این شهر جماعت زیادی از علماء و محدثین بنام برخاسته‌اند.

مستوفی در کتاب «نزهه القلوب» چاپ لیترانج صفحه ۱۱۸ که درسال ۷۴۰ هـ ق تألیف کرده است دربارهٔ کارزین می‌گوید: «شهر کارزین قلعه‌ای محکم دارد که از رود سکان آب بدانجا می‌برند و هرم و کاریان و مواضع بسیار از توابع آن است».

به هر حال آنچه از گفته‌ها و نوشته‌های سیاحان، جغرافیدان‌ها و مورخان بنام مانند مستوفی قزوینی، ابن خرداذبه، ابن بطوبه، ابوالفداء و لغت نامه‌های معتبر مانند قاموس، دهخدا، دکتر معین و بسیاری دیگر که به برخی از آنها استناد گردید چنین بر می‌آید که شهر کارزین در گذشتهٔ دور شهری آباد و نیکو با مردمی مدنی و متمدن بوده است که متأسفانه در گذر روزگاران و حوادث طبیعی و انسانی، از شهر به شهرک و نهایتاً تا قبل از سال ۱۳۵۱ هـ ق به روستا تبدیل و تنزّل یافته است.

ذکر این نکته نیز ضروری به نظر می‌رسد که کشف صدها سکه طلا و نقره و برنز در ویرانه‌های شهر قدیم کارزین و به نقل از کهنسالان این شهر که آنان نیز از نیاکان خود نقل کرده و می‌کنند، در کارزین قدیم ضرب سکه وجود داشته است که این امر نیازمند تحقیق و تفحص بیشتر است. به هر حال ضرب سکه نشان از مرکزیت حکومت پادشاهان و قدمت این شهر باستانی و تاریخی دارد. اکنون با عنایت به اسناد تاریخی و جغرافیایی و سفر نامه‌های متعدد، دلایل سیر نزولی این شهر تا قبل از سال ۱۳۵۱ هـ ش را می‌توان چنین برشمرد:

عامل اول: زلزله‌های مخرب و ویران گر که همواره این شهر و شهرستان را با خطرات جدی مواجه ساخته است. آنچه می‌توان از کتب تاریخی استناد نمود عبارتند از زلزله سال ۸۴۶ هـ ق (۵۸۰ سال قبل) با ده هزار کشته، هزاران نفر مصدوم و آوارگی مردم و تخریب کامل شهر.

زلزله سال ۱۲۸۰ هـ ق (۱۵۰ سال قبل) با هزاران کشته و مصدوم و آواره و تخریب کامل شهر و سایر زلزله‌های دیگر که در تاریخ و جغرافیا نامی از آنها برده نشده اما در حافظه تاریخی شهروندان این شهر باقی مانده است و نهایتاً زلزله مخرب سال ۱۳۵۱ هـ ش که در این سال و سال‌های قبل از آن مردم شهر قدیم کارزین به صورت روستاهایی در محل و اطراف آن به بقاء و زندگی خود ادامه می‌دادند که بار دیگر قهر طبیعت در قالب زلزله‌ای وحشتناک با مقیاس ۸/۶ تا ۲/۷ ریشتر منطقه کارزین و شهرستان قیروکارزین را با خاک یکسان نمود. این زلزله نیز ۵۰۰۰ نفر کشته و بالغ بر ده هزار نفر مصدوم بر جای گذاشت. کارشناسان معتقداند که به دلیل زلزله خیز بودن شهرستان قیروکارزین ممکن است هر چند قرن یکبار زلزله‌ای مخرب اتفاق افتد که چنانچه این واقعیت را به گذشته تعمیم دهیم یکی از عوامل اصلی و اساسی تخریب و کاهش جمعیت شهر قدیم کارزین را باید این زلزله‌ها دانست.

عامل دوم: جنگ‌ها و تغییر مداوم حاکمان و عوامل مشابه انسانی که ویرانی و آوارگی را همواره به همراه داشته است که به قول ابن بلخی «کارزین شهری نیکو بوده است که از بسیاری ظلم خراب شده است». اکنون به عنوان نمونه به یک مورد آن اشاره می‌کنیم:

در سال ۱۸ یا ۲۰ هجری قمری یعنی ۱۴ قرن قبل و در زمان خلافت عمر، سپاه عرب که قبل از این چندین بار به فارس حمله کرده و شکست خورده بودند، آخرین بار به فرماندهی عثمان بن ابی العاص که از طرف خلیفه وقت تعیین شده بود پس از کشتن مرزبان فرمانده سپاه ایرانی و تصرف بوشهر به طرف این منطقه و شهرستان جهرم حرکت نمودند چون لشکر لارستان و قیروکارزین و فومستان در جهرم جمع شده بودند لشکر عرب پس از گذشتن از دشتستان، دشتی و درگاه و تصرف خنج و افزر به طرف جهرم حرکت نمودند. قشون و لشکریان ایران برای جلوگیری از حملات اعراب به جانب شهر کارزین حرکت نموده و در حوالی این شهر که دشت پهناور کارزین قرار داشته و دارد با سپاه عرب درگیر و جنگ سختی اتفاق افتاد که نتیجتاً قشون ایران شکست خورده و لشکر عرب شهر کارزین را تصرف و مال المصالحه فراوان گرفتند و سپس با اندک وقتی جهرم را مسخّر داشتند.

گرچه این جنگ باعث اصلی و اساسی مسلمان شدن شهرهای ایران گردید اما جنگ همواره تلفات، ویرانی و آوارگی در ذات خود دارد، چنانچه ظلم و ستم پادشاهان وقت و عوامل آنها و سایر مشکلات طبیعی و اجتماعی را بر این دو عامل اساسی بیفزاییم به این واقعیت پی می‌بریم که شهر کارزین به مرور زمان از هم گسسته و به روستاهای متعدد تبدیل گشته است. آری شهر کارزین که روزگاری مهد علم و دانش و صنعت و تجارت بود و در زلزله سال ۱۳۵۱ به عنوان روستایی در میان سایر روستاهای همجوار مانند بیان، گاوکی، سرچشمه، ده به، لیفرجان، منال، عزیز آباد، فخرآباد، گورگان، قاسم‌آباد، سربیران، خمار، حسن‌آباد، نصیر آباد، قلعه انجیری، فدم، نجف آباد قرار داشت، تماماً با خاک یکسان گردیدند. دولت وقت به رغم میل باطنی مردم، روستاهای فوق‌الذکر را به دو شهرک احداث گردیده انتقال داد که روستاهای کارزین به اتفاق چند روستاهای کوچک و بزرگ دیگر به شهرک فتح‌آباد و بقیه نیز به شهرکی که بعداً به نام حضرت امام (ره) مزین گردید اسکان داد.

قابل ذکر است که بنا به اسناد تاریخی، محدوده جفرافیایی شهر قدیم و منطقه کارزین تا هرم و کاریان در شهرستان لارستان ادامه داشته است که به هر حال همه روستاهایی که در منطقه فوق‌الذکر سکونت داشته و دارند به نوعی با کارزین در گذر تاریخ همراه و همگام بوده‌اند.

تلاش و جدیت و خواست مردم باعث گردید تا شورا ی محترم دورهٔ اول و دهدار محترم و عنایت ویژه دولت آقای خاتمی شهرک فتح‌آباد در سال ۱۳۷۹ به شهر تبدیل گردد. پی گیری‌های مجدّانه شورای محترم دوره اول جهت تغییر نام فتح‌آباد به کارزین به نتیجه نرسید تا اینکه شورای اسلامی دورهٔ دوم با تلاش بی وقفه و عزمی راسخ با درخواست مجدد و ارائه مستندات تاریخی و جغرافیایی به فرمانداری شهرستان و دفاع قاطع از هویت تاریخی و فرهنگی و اجتماعی شهروندان درکمیسیون تقسیمات کشوری استانداری فارس موضوع را به تصویب رساند و به وزارت کشور ارسال و اعلام گردید. وزارت محترم کشور نیز پس از طی مراحل قانونی و تقدیم اسناد تاریخی و جغرافیایی دیگر توسط شورای اسلامی دوره دوم، این تغییر نام را به رغم کارشکنی برخی در تاریخ ۱۳/۲/۸۴ به هیئت محترم دولت ارسال و وزرای عضو کمیسیون سیاسی و دفاعی هیئت محترم دولت در جلسهٔ مورخ ۲۹/۸/۸۴ خود موضوع را به تصویب رسانیدند که نهایتاً این تصویب‌نامه در تاریخ ۱۸/۲/۸۵ به تأیید ریاست محترم جمهوری اسلامی جناب آقای دکتر محمود احمدی‌نژاد رسید و به کلیه ارکان و اجزاء و سازمان‌ها و نهادهای نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران ابلاغ و ارسال گردید و شهر فتح‌آباد به شهر کارزین؛ کارزینی که می‌رفت در غبار روزگاران از صفحه تاریخ زدوده گردد، تغییر یافت و این خواست عمومی محقق گردید.

اکنون با عنایت به مطالب مذکور این نکته ضروری به نظر می‌رسد که این تغییر نام در تقابل با هیچ شهر و روستایی نبوده و صرفاً به پاس احیاء نام و نیاکان و بزرگان و تاریخ با تمدن شهر قدیم کارزین که شناسنامه و هویت ملی و اسلامی بخشی از جمعیت شهرستان قیروکارزین محسوب می‌گردد انجام گردیده است. همه ما از یک تاریخ و فرهنگ توأم با تمدنی کهن ریشه می‌گیریم که باید با همدلی و اتحاد، شهرستانی درخشان تر از گذشته بسازیم. به هر حال شهر کارزین در جنوب غربی استان فارس و در فاصله حدود ۲۰۰ کیلومتری شهر شیراز بین مدارهای ۲۸ درجه و ۳۲ دقیقه و ۲۸ درجه و ۵۴ دقیقه عرض شمالی و ۵۲ درجه و ۶ دقیقه و ۵۳ درجه و ۱۳ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح دریا قریب ۷۵۰ متر است که در بخش مرکزی شهرستان قیروکارزین استان فارس واقع گردیده است. حدود ۶۰ درصد از جمعیت شاغلین آن به کشاورزی و دامپروری و بقیه نیز در مشاغل اداری، خدماتی و صنعتی مشغول به کار بوده که خوشبختانه بالغ بر ۹۷ درصد آن باسواد هستند. این شهر در انقلاب شکوهمند اسلامی و جنگ تحمیلی با تقدیم ۳۲ شهید و صدها جانباز و آزاده به عنوان نماد ایثارگری در شهرستان قیروکارزین لقب گرفته و در طی ۲۸ سال گذشته با حضور در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نقش بی بدیل خود را به اثبات رسانده است. یاد و نام همه شهیدان افتخار آفرین جمهوری اسلامی ایران و ۲۰۰ شهید سرافراز شهرستان قیروکارزین بویژه سردار شهید عباس انصاری معاونت اطلاعات و عملیات تیپ ۳۳ المهدی شهرستان جهرم که از شهروندان فهیم و فرهیخته این شهر بود گرامی می‌داریم و به روان پاک همه آن لاله‌های جاودانه تاریخ درود می‌فرستیم. اینک به معرفی چند شخصیت بزرگ و ملی این شهر که در عرصه علم و دانش و تمدن آفرینی از نام آوران ایران اسلامی محسوب می‌گردند می پردازیم. بزرگ مردانی که متأسفانه نام و یاد آنان همچون شهرستان در هاله‌ای از غبار روزگاران پنهان گردیده است که امیدواریم مسئولین ذیربط نسبت به گرامیداشت یاد و عملکرد آنان اهتمام لازم مبذول دارند.

بزرگان کارزین

۱ـ علامه شخ ابو طاهر مجد الدین یعقوب کارزینی مشهور به فیروزآبادی: در جلد دوم کتاب بزرگان نامی پارس ص ۴۹۷ چنین می‌خوانیم که علامه مجد الدین کارزینی از دانشمندان بزرگ قرن هشتم پارس بوده که در کلیه علوم اسلامی صاحب نظر اما در لغت شناسی اشتهار یافته است. علامه نور الدین مقدسی در جلد دوم کتاب البدر الطالع ص ۲۸۰ از خط پدر وی نقل کرده که ایشان در روز شنبه بیستم جمادی الاول سال ۷۲۹ هـ ق نزدیک ظهر در شهر کارزین متولد گردیده است او از چنان حافظه قوی برخوردار بوده است که تا سن ۷ سالگی قرآن مجید و دو کتاب از کتابهای لغت را حفظ نموده است. رهبر فرزانه انقلاب اسلامی آیت ا… خامنه‌ای دربارهٔ شخصیت علمی ایشان فرموده‌اند که ایرانیان در علم حدیث و لغت غوغا کرده‌اند که از جمله آنان ابوطاهر مجد الدین یعقوب کارزینی مشهور به فیروزآبادی است. وی صاحب معروفترین و در عین حال معتبرترین لغت نامه عربی جهان به نام القاموس و المحیط است. به علت اهمیت و اعتبار فراوان این کتاب، شرح‌های بسیاری بر آن نوشته‌اند که به زبانهای فارسی و ترکی ترجمه شده است. بسیاری از خاورشناسان بنیاد تألیفات خود را در زبان عرب بر اساس کتاب قاموس قرار داده‌اند. شهرت و اهمیت این اثر به یادماندنی در زبان عرب به حدی بوده است که کلمه القاموس معنی مطلق کتاب لغت به خود گرفته است. علامه مجد الدین در ص ۴۷۰ لغت نامه خویش و در ذیل لغت کَرز چنین گفته است: کارزین بلَدُن بفارس، مِنهُ محمد ابن الحسن مقری الحرم و به وُلدَت و الیهِ یَنسَبوُ مُحَدثونَ و علماء (کارزین شهری است در فارس که از این شهر جماعتی از علما و محدثین برخاستند که از آنها ست محمد ابن الحسن مقری حرم کارزینی و ولادت من در او اتفاق افتاد). ایشان بالغ بر ۵۰ جلد کتاب علمی دیگر تألیف نموده است. وی سفرهای متعدد و طولانی جهت کسب علم و یا تدریس به کشورهای مختلف از جمله عراق، هندوستان، روم، سوریه، حجاز، قدس شریف و . . . داشته است در جلد سوم کتاب تاریخ الادب ص ۸۲۹ چنین می‌خوانیم که وی پس از این مسافرتها به شیراز بازگشته و با امیر تیمور گورکانی پادشاه مغول ملاقات نموده است. ایشان بنا به دعوت پادشاه یمن و از طریق دریا به آن کشور سفر نموده و به تدریس علوم اسلامی در شهر زُبید پرداخته که شخص پادشاه آن کشور مسئولیت قاضی القضاتی و به تعبیر دیگر ریاست قوه قضائیه یمن را به عهده او گذاشته است. حافظ السخاوی در جلد ۱۰ کتاب الضوء الامع ص ۸۳ می‌گوید که مجد الدین در عصر خویش و در نظم و نثر فارسی بی همتا بوده است. سرانجام وی پس از ۸۸ سال عمر با برکت و در سال ۸۱۷ هـ ق در شهر زبید یمن دار فانی را وداع گفته است.

۲ـ محمد بن الحسین مقری الحرم کارزینی: از قاریان و قرآن شناسان برجسته و مجتهدان به نام قرن چهارم و پنجم قمری است که به فرموده علامه مجد الدین در شهر کارزین متولد گردیده است. وی در عصر خویش در سبک قرائت قرآن به عنوان مرجع شناخته می‌شده است. ایشان پس از سالها تلاش در علوم قرآنی و مسافرتهای متعدد جهت تدریس علوم اسلامی به نقل از کتاب تاریخ اسلام ص ۴۹۰ در سن ۱۱۰ سالگی در بیت المقدس قبله گاه اول مسلمین بدرود حیات گفته است.

۳ـ ابو الحسن محمد بن المحسن بن سهل کارزینی: وی از دیگر سرآمدان علوم اسلامی که در شهر کارزین متولد و پس از طی مراحل مختلف فقه اسلامی در حوزه علمیه کارزین که یکی از پایگاه‌های مهم علوم اسلامی در فارس به حساب می‌آمد به شهر بغداد عراق نقل مکان نموده که مورخ برجسته، «یاقوت حموی» درجلد چهارم کتاب ارزشمند معجم البلدان ص ۴۲۹ دربارهٔ ایشان نوشته‌اند که وی به لحاظ فنون ادبی سرآمد ادبای روزگار خویش بود به طوری که از او به عنوان رئیس الادیب یا ابو الحسن ادیب نام می‌بردند. متأسفانه دربارهٔ این شخصیت نامی و سایر بزرگان این شهر مطالبی جز اندک اشاره‌ای در تاریخ از آنان نگردیده است.

۴ـ در عصر کنونی حضرت حجه الاسلام والمسلمین حاج سید یونس موسوی: نماینده شهرستانهای قیروکارزین، فیروزآباد و فراشبند در دوره هفتم مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون حقوقی که از مفاخر استان فارس محسوب می‌گردند، از این شهر می‌باشند.

تلاش و جدیت نامبرده در دفاع از ایران اسلامی، استان فارس و شهرستان‌های تابعه بر کسی پوشیده نیست. همچنین دارا بودن سه امام جمعه و نماینده رهبری در سطح کشور و اساتید متعدد در دانشگاه‌های کشور از دیگر افتخارات این شهرند.

آثار و ابنیه‌های تاریخی

در این شهر آثار و ابنیه‌های تاریخی و فرهنگی و امامزاده‌های مختلفی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

۱ـ مسجد جامع کارزین: این مسجد در زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز ساخته شده است. مصالح بکار رفته در آن سنگ و ساروج و گچ می‌باشد که دارای ستونها و طاقهای متعدد و زیبا می‌باشد، همچنین استخری بزرگ در وسط آن قرار دارد. این مسجد علی رغم زلزله‌های متعدد و مخرب به دلیل ساختار مناسب همچنان پابرجا مانده است. حضرت آیت ا. . . آیت اللهی از مجتهدان بنام شیراز و استان فارس مدتی در این مسجد و در زمان طاغوت به اقامه نماز جماعت و جمعه پرداخته‌اند.

۲ـ مدرسه علمیه کارزین: که به روایت بسیاری از مورخان و بزرگان در قرون گذشته دانشمندان بسیاری در رشته‌های مختلف از جمله فقه، اصول، منطق لغت و علوم قرآنی و . . . تربیت نموده و به جوامع اسلامی تقدیم داشته است. دانش پژوهانی که از شهرهای گوناگون از جمله لارستان، جهرم و . . . به این مرکز علمی مراجعه نموده و نزد اساتید بزرگ آن به تحصیل مشغول بوده‌اند. علامه مجد الدین کارزینی در لغت نامه مشهور خویش ضمن اعلام اینکه زادگاه خود شهر کارزین است اشاره‌ای به بزرگان و علماء شهر کارزین نموده که در این حوزه علمیه به تدریس و تحصیل اشتغال داشته‌اند. این مدرسه در ضلع شرقی مسجد جامع کارزین و در باغی مصفّا قرار داشته است که هم اکنون نیز آن را باغ مدرسه می‌گویند.

۳ـ حمام کارزین: این حمام که در زمان دولت زندیه ساخته شده است مصالحی چون سنگ و ساروج در آن به کار رفته است و ۲۰۰ متر مربع زیر بنا داشته که هم اکنون نیز علی رغم گذشت چند قرن همچنان پا بر جا باقی مانده است. اهالی کارزین و روستاهای اطراف تا قبل از زلزله سال ۱۳۵۱ هـ ش از این حمام استفاده می‌کرده‌اند. شکل و ساختار فیزیکی این حمام قدیمی و تأسیسات ایجاد شده در آن منحصر به فرد و شبیه به حمام گنجعلی خان کرمان است.

۴ـ امامزاده‌های متعدد نظیر سبز پوشان، سیّده کبری، زاهد، سادات، ضیاء الدین، بی بی بانو و شاه علمدار در این شهر و حوالی آن وجود دارد که امامزاده سبزپوشان به دلیل آنکه هم اکنون گلزار شهداء و قبرستان شهر در محوطه آن قرار دارد مورد توجه و اهتمام شهروندان می‌باشد. به هر حال این آثار به جا مانده فرهنگی و تاریخی بسیار نیازمند عنایت مسئولان محترم میراث فرهنگی و اوقاف و امور خیریه می‌باشد که امیدواریم اهمال گذشتگان در حفظ این میراث‌های گران‌سنگ تکرار نگشته و توجه لازم به آنان مبذول گردد.

کارزین در لغت نامه دهخدا

کارزین. (اِخ) شهری است به فارس. (انساب سمعانی ورق ۴۷۰ ب) (معجم البلدان). یاقوت این کلمه رابه فتح راء و کسر زاء آورده است. شهری وسط است و گرمسیر و در آنجا درختان خرما بسیار، آبش از رود زکان است و قلعهٔ محکمی دارد. (از نزهة القلوب چ لیسترانج، المقالة الثالثه ص ۱۱۸). و نیز رجوع به ص ۱۱۹ و ۱۳۴ و ۱۸۶ و ۲۱۷ از همین کتاب شود. کارزین شهرکی نیکو بوده است و از بسیاری ظلم خراب شده است. (فارسنامهٔ ابن البلخی ص ۱۳۵). و نیز رجوع به ص ۱۴۰ و ۱۵۹ از همین کتاب شود. نام شهرکی است از بلاد فارس که در طرف اصطخر اتفاق افتاده است. (انجمن آرا) (آنندراج). شهر کارزین کرسی نشین کوادخره یا قبادخره در پارس بوده است. (از یشتها ج ۲ ص ۳۱۱ تفسیر استاد پورداود). صاحب وصاف بیت ذیل را... در ج ۴ ص ۴۴۶ آورده: گر کارزین نگردد جویم بفال خوب معبر که گشت چهرهٔ آمال همچو قیر. کارزین و جویم و فال و قیر همه اسامی بلوکاتی است در فارس ومعبر نام قدیم قسمت جنوبی سواحل شرقی شبه جزیرهٔ هندوستان بوده که در نقشه‌های امروزه بنام سواحل «کرماندل» معروف است. (شدالازار جنید شیرازی چ محمد قزوینی و عباس اقبال، حاشیهٔ ص ۱۰۰). صاحب قاموس که مسقط الرأس او بتصریح خود او قریهٔ کارزین بوده [ «و کارزین بَلدٌ بفارس و به وُلدت ُ - قاموس » ] آرد: کارزین ... بکلی متصل ببلوک اَبزَر است. (ایضاً شدالازار حاشیهٔ ص ۲۱۵). کارزین بلوک معروفی است در فارس و قصبهٔ آن بلوک نیز که بهمین اسم موسوم است مسقط الرأس فیروز آبادی صاحب قاموس است بتصریح خود او در مادهٔ «ک ر ز». (ایضاً شدالازار حاشیهٔ ص ۴۴۸).

مردم‌شناسی و جمعیت

جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۰۷٫۴۰۶ نفر بوده است.

دین اکثریت اسلام و مذهب شیعه دوازده امامی می‌باشد. زبان مردم فارسی است و همچنین در دهستان افزر و زاخرویه و همچنین بخش‌های جنوبی شهر قیر (محله موصلوها) و روستای بندوبست زبان مادری آنها فارسی می‌باشد.

جمعیت بر اساس گزارشات مرکز آمار کشور در سرشماری سال ۱۳۹۰:

جمعیت کل شهرستان ۶۵۰۴۵ هزار نفر

جمعیت مردان ۳۱۹۴۵ نفر

جمعیت زنان ۳۳۱۰۰ نفر

جمعیت شهری ۳۸۲۴۷ نفر

جمعیت روستایی ۲۶۶۱۷ نفر

جمعیت غیر ساکن ۱۹۰۰۰ نفر

جمعیت فعال ۵۶۰۰۰ نفر

نرخ بیکاری ۱۴٪

اقتصاد

قیروکارزین دارای بیش از ۲۵ هزار هکتار اراضی مرغوب زراعی و ۱۴ هزار هکتار باغ‌های مرکبات و نخل است که حدود ۹۰٪ از باغ‌های مورد نظر به روش مکانیزه آبیاری می‌شود.

در این شهرستان حدود ۴۰۰۰ حلقه چاه محفور آبرفتی و آهکی وجود دارد که بوسیله موتورهای دیزل و الکتروپمپ از آنها استحصال آب می‌گردد. این شهرستان دارای تعدادی بیشمار ادوات کشاورزی از قبیل تراکتور و دنباله بندهای آن، کمباین، موتورهای دیزلی، پمپ‌های آب، سمپاش و… می‌باشد. از نظر سازگاری آب و هوا و خاک این شهرستان جزء مناطق منحصر به فرد کشاورزی و باغداری در سطح جهان می‌باشد و در تولید مرکبات با قریب ۴۰۰ هزار تن تولید سالانه مقام اول را در استان داراست.

این شهرستان دارای ۶۰۰ هزار رأس دام سبک، ۶۰۰۰ رأس دام سنگین، ۴۰۰ کلنی زنبور عسل و مقدار معتنابهی تولیدات دامی می‌باشد. این شهرستان از نظر منابع طبیعی و پدیده‌های زیست‌محیطی یکی از شهرستان‌های غنی استان می‌باشد.

شهرستان قیر وکارزین از نظر صنایع دستی همچون قالیبافی، گلیم بافی، جاجیم بافی و… دارای ظرفیت‌های بسیار بالایی است ولیکن از نظر صنایع جدید بهره چندانی جز کارگاه‌های محلی، ایستگاه سیلندر پرکنی گاز و … ندارد، ولی سهم صنایع دستی در تولید ناخالص شهرستان چشمگیر است.

مع الوصف مبحث کارخانجات ذرت خشک کنی، بسته‌بندی و صنایع تبدیلی در آستانه تحولی جدید است. ضمن اینکه شهرستان از نظر رشد و توسعه دامپروری بصورت مکانیزه نیز در آستانه پیشرفتی قابل می‌باشد.

کشاورزی

این شهرستان وضعیت خوبی از نظر تولید مرکبات و خرما دارد. به طوری که در زمینه تولید لیموشیرین رتبهٔ اول در فارس و از نظر کیفیت لیموشیرین کشت شده رتبهٔ اول در جهان را داراست. بیش از ۲۰ درصد خرمای استان فارس در شهرستان قیروکارزین تولید می‌شود. ارقام مرغوب خرمای شهرستان قیروکارزین زاهدی، شاهانی، هلیله، خاسویی و کبکاب است که بخشی از این محصول هم به کشورهای امارات متحده عربی، افغانستان، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان و دیگر کشورها صادر می‌شود. بیش از ۲۷ هزار تن خرما از نخلستان‌های شهرستان قیروکارزین برداشت شود. خرمای زاهدی این شهرستان یکی از مرغوب‌ترین در نوع خود در جهان است اما نبود صنایع تبدیلی، سبب شده تا خرمای این شهرستان توسط دلالان و واسطه‌ها با بسته‌بندی با نام دیگر شهرستان‌ها حتی با نام دیگر استان‌ها به بازار عرضه شود. الگو:Http://www.fars.agri-jahad.ir/

گیاهان دارویی و خوراکی در مراتع منطقه فراوان یافت می‌شود که عبارتند از گل گاوزبان، ترشک، توله، شیرین بیان (مهک)، آویشن، موشکورک، جاشیر، کنگر، سقز، بابونه و …

مراتع منطقه محل قشلاق یعنی زیستگاه زمستانه یا مورد استفاده چرای بین راهی بیست تیره از ایل قشقایی است.

- میزان اراضی زیر کشت: ۳۹۶۹۲ هکتار

- میزان اراضی تحت اشغال باغات: ۱۴۱۱۴ هکتار

- میزان اراضی زیر کشت زراعی: ۲۵۴۷۸ هکتار

- میزان کل محصولات زراعی و باغی: ۵۲۱۹۶۲ تن

- محصولات عمده باغبانی شامل: مرکبات و نخیلات

- میزان محصولات تولیدی زراعی: ۱۴۳۷۶۳ تن

- محصولات عمده زراعی شامل: گندم، جو، برنج، ذرت، کنجد، کلزا، حبوبات، جالیز، گوجه

- تعداد چاه‌های کشاورزی: ۳۸۸۸۸ حلقه چاه

- تعداد چاه‌های عمیق: ۲۶۵۲ حلقه چاه

- تعداد چاه‌های عمیق برقدار: ۸۰۵ حلقه چاه

- تعداد چاه‌های نیمه عمیق دستی: ۱۲۳۶ حلقه چاه

- تعداد کاریزها: ۴۸ رشته

- تعداد چشمه‌ها: ۱۲ دهنه

منابع آبی

رودخانه:۱ رشته رودخانه قره آغاج

قنات:۴۸ رشته چشمه:۱۲ دهنه

چاه:۳۸۸۸ حلقه عمیق و نیمه عمیق

صنعت

- تعداد واحدهای صنعتی فعال: یک مورد شامل کارخانه ذرت خشک کنی - تعداد شاغلین در صنعت: ۴ نفر - اسامی واحدهای صنعتی فعال و غیرفعال: کارخانه ذرت خشک کنی

جاذبه‌ها گردشگری

آثار تاریخی

• قلعه گبری
• قلعه پرگان
• نقش رستم (قیر) نقش برجسته سرباز پارتی
• مسجد کردشول
• مسجد و حمام قدیمی کارزین
• مقبره سید تاج الدین محمد
• امامزاده سبزپوشان
• قلعه شاه بربر
• آب انبارهای متعدد قدیمی
• مسجد بلال
• گردنه شاهزاده عبداله
• پل عروس
• قلعه قلات
• قلعه شفیع
• قلعه تومبزو
• قلعه حمزه خان
• تل نقاره‌ای

تفرج‌گاه

• حاشیه رودخانه قره آغاج در دشت کارزین و دشت افزر
• تفرج گاه چشمه آب آسیاب در شهر قیر
• آبشار چشمه هفت آسیاب در بخش افزر
• دشت‌های بنه در طاقدیس آغار
• سد سلمان فارسی
• تفرجگاه آبسکویه
• کوه چال کفتاری کارزین
• مقبره شهدا گمنام کارزین

وضعیت آموزش و پرورش

- تعداد دانش آموزان: ۱۵۴۳۲ نفر

- تعداد مدارس و واحدهای آموزشی: ۱۶۵ واحد

مراکز آموزش عالی موجود در شهرستان =

- دانشگاه آزاد اسلامی واحد قیروکارزین

- دانشگاه پیام نور

تعداد کتابخانه‌های عمومی

- ۲ واحد

امکانات تربیت بدنی

۱- دو سالن بدنسازی در شهر قیر ۲- یک سالن بدنسازی و سه سالن ورزشی دیگر در شهر کارزین ۳- دو سالن بدنسازی در امام شهر ۴- سالن بدنسازی در مبارک‌آباد ۵- سالن ورزشی شهر کارزین ۶- سالن ورزشی شهر قیر ۷- سالن ورزشی شهر افزر ۸- سالن رزمی شهر قیر ۹- سالن طرح رهبری مبارک‌آباد ۱۰- مجتمع ورزشی آزادی در شهر قیر ۱۱- سالن ورزشی شهید موسی علیزاده ۱۲- زمین چمن شهید رضا بحرینی در شهر قیر ۱۳- سالن ورزشی کوثر در شهر قیر ۱۴- سالن ورزشی شهدای علی‌آباد ۱۵- استادیوم ورزشی شهید مسعود عسکری شهر کارزین

خدمات زیر بنایی

الف، راه‌ها: - طول راه‌های آسفالته و فرعی: ۴۴۹ کیلومتر - طول راه‌های در دست احداث: ۲۱ کیلومتر - طول راه‌های روستایی: ۲۶۹ کیلومتر

ج، ارتباطات: - تعداد مراکز تلفن شهری: سه مورد - تعداد مراکز تلفن روستایی: ۱۶ مرکز - تعداد شماره تلفنهای ثابت منصوبه: ۱۵۵۰۱ خط - تعداد شماره تلفنهای همراه فعال: ۱۱۷۷۳ خط

د، آب و برق: - تعداد مشترکین برق: ۱۴۱۶۰ مشترک - تعداد مشترکی آب آشامیدنی: ۱۲۶۰۴ مشترک - تعداد مشترکین آب آشامیدنی شهری: ۶۷۶۲ مشترک - تعداد مشترکین آب آشامیدنی روستایی: ۵۸۴۲ مشترک - تعداد سدهای موجود با ذکر نام: ۱ واحد – سد قیر (سلمان فارسی) برروی قره آقاچ

ه، امور بهداشتی و درمانی: - تعداد مراکز بهداشتی: ۶ واحد - تعداد خانه‌های بهداشت فعال: ۲۶ واحد - تعداد تختهای بیمارستانی: ۳۲ تخت غیرفعال، ۹ تخت فعال (۳ تخت زایشگاه، ۶ نخت اتفاقات)

پیوند به بیرون

• گالری عکس‌های قیروکارزین