داریوش مهرجویی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه است که توسط ملیحه حسینی (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۴ مهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۲۳:۰۸ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی داشته باشد.

داریوش مهرجویی
مهرجویی در سال ۱۳۸۸
زادهٔ۱۷ آذر ۱۳۱۸
۸ دسامبر ۱۹۳۹ ‏(۸۴ سال)
تهران
محل زندگیمحمّدشهر
ملیتایرانی
سال‌های فعالیت۱۳۴۶–اکنون
همسر(ها)فریار جواهریان (سابق)
وحیده محمدی‌فر
فرزندانمریم، صفا، مونا
جایزه(ها)۲ بار برنده سیمرغ بهترین کارگردانی
۲ بار برنده سیمرغ بهترین فیلمنامه

داریوش مهرجویی (زادهٔ ۱۷ آذر ۱۳۱۸ در تهران) فیلم‌ساز، رمان‌نویس و مترجم اهل ایران است. مهرجویی از چهره‌های برجسته سینمای ایران به‌شمار می‌رود و از چهره‌های اصلی موج نو سینمای ایران است.

مهرجویی با ساخت فیلم گاو در سال ۱۳۴۸ نگاه‌ها را متوجه سینمای ایران کرد و به موج نوی سینمای ایران شکل داد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ مدتی از ایران مهاجرت کرد، اما چند سال بعد بازگشت و به فیلم‌سازی پرداخت و عضو پیوستهٔ فرهنگستان هنر شد.[۱]

براساس نتایج یک نظرسنجی در سال ۱۳۸۳، مهرجویی با آفریدن هفت شخصیت بیشترین شخصیت سینماییِ ماندگار را در سینمای ایران خلق کرده‌است. همچنین، شخصیت «هامون» در فیلمی به همین نام از مهرجویی، ماندگارترین شخصیت در تاریخ سینمای ایران دانسته شده‌است.[۲] مهرجویی بارها جزء برترین فیلمسازان تاریخ سینمای ایران انتخاب شده، از جمله در نخستین رأی‌گیری مجلّهٔ فیلم به سال ۱۳۶۷[۳] و در رأی‌گیری سال ۱۳۷۸ مجلّهٔ دنیای تصویر[۴] و در نظرسنجی سال ۱۳۸۱ مجلهٔ نقد سینما.[۵] او در رأی‌گیری ۱۳۹۸ مجلّهٔ فیلم به عنوان بهترین کارگردان تاریخ سینمای ایران انتخاب شد.[۶]

هرچند از آغاز فعالیت فیلم‌سازی تاکنون شماری از فیلم‌هایش توقیف شده، مهرجویی همچنان فیلم می‌سازد. او جوایز متعدد بین‌المللی دریافت کرده‌است که می‌توان به جایزهٔ صدف طلایی بهترین فیلم جشنواره فیلم سن‌سباستین، سه جایزهٔ ذکر ویژه و جایزهٔ بخش نگاه نو و جایزهٔ فیپرشی از جشنواره فیلم برلین، جایزهٔ فیپرشی جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز، و جایزهٔ هوگو نقره‌ای جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو اشاره کرد. در آبان ۱۳۹۳ نیز در سفارت فرانسه در تهران از سوی سفیر فرانسه جایزه شوالیه ادب و هنر فرانسه به داریوش مهرجویی اهدا شد. او همچنین داور جشنواره‌های سینمایی زیادی بوده‌است. علاوه بر فعالیت در سینما، به نوشتن رمان و نیز ترجمه هم می‌پردازد. غیر از گاو، از دیگر فیلم‌های مهمّ وی می‌توان به اجاره‌نشین‌ها (پرفروش‌ترین فیلم ۱۳۶۶ ایرانهامون، سارا، پری، لیلا، درخت گلابی، مهمان مامان و سنتوری اشاره کرد.

سرگذشت

داریوش مهرجویی در پشت صحنهٔ فیلم‌برداری نخستین فیلمش، الماس ۳۳، (۱۳۴۶)

داریوش مهرجویی در ۱۷ آذر ۱۳۱۸ در تهران[۷] در خانواده‌ای از طبقه فرودست جامعه به‌دنیا آمد. در کودکی تحت تأثیر مادربزرگش که مسلمانی معتقد بود قرار گرفت. خود در مصاحبه‌ای در سال ۱۳۵۱ در این باره می‌گوید: «مادر بزرگم از آن نمازخوان‌های دوآتشه بود؛ و تحت تأثیر فضای روحانی او، من هم از سن هفت تا پانزده‌سالگی، شده بودم یک مسلمان واقعی. نماز و روزه‌ام یک آن ترک نمی‌شد. [...] اما از پانزده سالگی به بعد، درست آن موقعی که نماز و روزه‌ام به حساب می‌آمد، شک در دلم نشست.»[۸] در نوجوانی به موسیقی علاقه‌مند شد و مدت کوتاهی در کلاس آموزش موسیقی آقای زندی شرکت کرد. نزد پدرش که موسیقی ایرانی را خوب می‌شناخت به نواختن سنتور پرداخت و بعد با موسیقی کلاسیک غربی آشنا شد و به نواختن پیانو و نوشتن قطعاتی برای پیانو پرداخت.

در هفده‌سالگی به سینما علاقه‌مند شد و برای درک بهتر فیلم‌های روز به آموختن زبان انگلیسی پرداخت. تحصیلات مقدماتی را در تهران به پایان برد و یک سال در هتل آتلانتیک مدیر شد و سپس بیست ساله بود که برای ادامهٔ تحصیل به کالیفرنیا رفت. نخست به خواندن سینما روی آورد اما خیلی زود سینما را رها کرد و به فلسفه پرداخت و در سال ۱۳۴۴ از دانشگاه یوسی‌ال‌ای لیسانس فلسفه گرفت. در همین سال سردبیری نشریهٔ پارس ریویو در لس‌آنجلس را به‌عهده گرفت و سال بعد به تهران آمد و در سال ۱۳۴۶ نخستین فیلم خود به نام الماس ۳۳ را که فیلمی بسیار پرهزینه بود ساخت. این فیلم در ۵ بهمن ۱۳۴۶ در تهران روی پرده رفت و فروش متوسطی داشت و با توجه به هزینهٔ بالای ساخت شکستی تجاری محسوب شد و توجه منتقدین را هم چندان به خود جلب نکرد.[۹] سالِ ۱۳۴۸ با هم‌کاری غلامحسین ساعدی فیلمنامهٔ گاو را از روی یکی از داستان‌های کوتاه مجموعهٔ عزاداران بیلِ ساعدی نوشت و فیلم کرد. این فیلم جوایز متعددی را در جشنواره‌های بین‌المللی به ارمغان آورد. گاو هم از نظر تجاری هم از نظر هنری فیلم موفقی از کار درآمد و فصل جدیدی در سینمای ایران گشود. از آن زمان همواره، به جز وقفهٔ چند سالهٔ پس از انقلاب ۱۳۵۷ و رویدادهای پس از آن که منجر به مهاجرتش به فرانسه شد، مهرجویی یکی از فیلم‌سازان مطرح و پرکار ایرانی بوده‌است. وی همچنین از اعضای هیئت‌مدیره موزه هنرهای معاصر تهران بوده‌است.[۱۰]

مهرجویی ابتدا با فریار جواهریان ازدواج کرد که یکی از مهندسین معمار نامی ایران بود. حاصل این ازدواج دو فرزند با نام‌های مریم و صفا بود. سپس با وحیده محمدی فر ازدواج کرد و حاصل این ازدواج دختری به نام مونا است.

آثار

فیلم‌ها

نوشته‌ها

بازیگران مهرجویی

بسیاری از مطرح‌ترین بازیگران ایران در فیلم‌های مهرجویی حضور داشته‌اند. بازیگرانی مانند: عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان، جمشید مشایخی، گلاب آدینه، خسرو شکیبایی، پرویز فنی‌زاده، صدیقه کیانفر، فخری خوروش، محمدعلی کشاورز، فروزان، سعید کنگرانی، اسماعیل محمدی، ژاله سام. مرضیه برومند، ایرج راد، حمیده خیرآبادی، اکبر عبدی، فردوس کاویانی، فریماه فرجامی، بیتا فرهی، توران مهرزاد، نیکی کریمی، علی مصفا، لیلا حاتمی، حسن پورشیرازی، محمدرضا شریفی‌نیا، بهرام رادان، گلشیفته فراهانی، حامد بهداد، رضا عطاران، مهناز افشار، طناز طباطبایی، رضا رویگری، پارسا پیروزفر محمدعلی فردین در جدولی که در ادامه می‌آید بازیگرانی که در بیش از دو فیلم مهرجویی بازی کرده‌اند به ترتیب تعداد بارهایی که جلوی دوربین مهرجویی رفته‌اند و به تفکیک فیلم‌ها آمده‌است. عزت‌الله انتظامی با بازی در ده فیلم بیشترین بازی را در فیلم‌های مهرجویی دارد. مهرجویی در دهه هشتاد و در سه فیلم آخر خود به بازیگران تازه روی آورده‌است و هیچ‌کدام از بازیگرانی که در فیلم‌های قبلی او بازی داشته‌اند در این سه فیلم (بمانی، مهمان مامان، سنتوری) حضور ندارند.

فیلم‌ها سال تولید عزت‌الله انتظامی خسرو شکیبایی علی نصیریان محمدرضا شریفی‌نیا علی مصفا نیکی کریمی فردوس کاویانی توران مهرزاد بیتا فرهی ایرج راد لیلا حاتمی فریده سپاه‌منصور گلشیفته فراهانی همایون ارشادی
گاو ۱۳۴۸ آری - آری - - - - - - - - - - -
آقای هالو ۱۳۴۹ آری - آری - - - - - - - - - - -
پستچی ۱۳۵۱ آری - آری - - - - - - آری - - - -
دایره مینا ۱۳۵۳ آری - آری - - - - - - آری - - - -
مدرسه‌ای که می‌رفتیم ۱۳۵۹ آری - آری - - - - - - - - - - -
اجاره‌نشین‌ها ۱۳۶۶ آری - - - - - آری - - آری - - - -
شیرک ۱۳۶۷ آری - - - - - - - - - - - - -
هامون ۱۳۶۸ آری آری - - - - - آری آری - - - - -
بانو ۱۳۶۹ آری آری - - - - آری - آری - - - - -
سارا ۱۳۷۱ - آری - - - آری - - - - - - - -
پری ۱۳۷۳ - آری - آری آری آری - آری - - - - - -
لیلا ۱۳۷۵ - - - آری آری - - آری - - آری - - -
دختر دایی گمشده ۱۳۷۵ - آری - آری آری - - - - - - - - -
درخت گلابی ۱۳۷۶ - - - - - - - - - - - - آری آری
میکس ۱۳۷۸ آری آری - آری آری آری آری - آری - آری - - -
بمانی ۱۳۸۰ - - - - - - - - - - - - - -
مهمان مامان ۱۳۸۲ - - - - - - - - - - - آری - -
سنتوری ۱۳۸۶ - - - - - - - - - - - - آری -
طهران تهران ۱۳۸۷ - - - - - - - - - - - آری - -
آسمان محبوب ۱۳۸۸ - - - - آری - - - - - آری آری - -
نارنجی‌پوش ۱۳۸۸ - - - - - - آری - - - آری - - آری
اشباح ۱۳۹۲ - - - - - - - - - - - - - آری
لامینور ۱۳۹۸ - - آری - - - - - آری - - - - -

حضور جهانی

ساخته شدن فیلم گاو بر اساس کتابی با همین نام در آخرین سال‌های دههٔ ۴۰ خورشیدی، سینمای ایران را که تا پیش از آن حضور کم‌رنگی در جشنواره‌های جهانی داشت به عنوان سینمایی متفکر و قابل اعتنا به منتقدان جهانی معرفی کرد. سینمای ایران تولد خود را مدیون سپنتا و دیگر فعالان پیشگام در سینما است و در آن سال‌ها شناسایی جهانی یک فیلم معتبر از ایران برای اولین بار توسط داریوش مهرجویی شکل گرفته‌است.[۱۱]

جایزه‌ها و افتخارات

در این بخش جوایزی که داریوش مهرجویی به عنوان کارگردان یا فیلم‌نامه‌نویس یا تهیه‌کننده برنده شده‌است به تفکیک فیلم‌ها آمده‌است. بعضی از فیلم‌ها جوایز متعدد دیگری نیز برنده شده‌اند که در مقالهٔ مربوط به خود فیلم‌ها آمده‌است.

گاو
آقای هالو
پستچی
دایره مینا
مدرسه‌ای که می‌رفتیم
هامون
بانو
سارا
پری
لیلا
درخت گلابی
بمانی
مهمان مامان
سنتوری
نارنجی‌پوش
شخصی

سانسور و توقیف

داریوش مهرجویی در پشت صحنهٔ فیلم‌برداری دایرهٔ مینا (۱۳۵۳) این فیلم به مدت سه سال توقیف بود.

«بیشتر فیلم‌های مهرجویی، ناخواسته تیغ دردناک سانسور را پذیرفته‌اند»[۱۷] «او احتمالاً تنها فیلمسازی است که هم پیش از انقلاب فیلم‌هایش توقیف شده، و هم پس از انقلاب.»[۱۸] در جدول زیر فاصلهٔ بین ساخته شدن و اجازهٔ پخش گرفتن فیلم‌های مهرجویی آمده‌است. فیلم بلندِ مستندِ سینمایی «الموت» که آن را در سال ۱۳۵۵ ساخت و در مورد اسلام، تشیع و اسماعیلیان است و برای تلویزیون ملی ایران ساخته شده‌بود، هرگز به نمایش در نیامد و گفته شد فیلم گم شده‌است. فیلم سنتوری هم که در ۱۳۸۵ ساخته شده‌است به دستور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت نهم اجازهٔ اکران عمومی نگرفت تا این که در دولت دهم بدون اکران عمومی وارد شبکهٔ خانگی (ویدئویی) شد.[۱۹]

فیلم‌ها تاریخ ساخت تاریخ پخش سال‌های محاق
گاو ۱۳۴۸ ۱۳۴۹ ۱
دایره مینا ۱۳۵۳ ۱۳۵۶[۲۰] ۳
الموت ۱۳۵۵ مفقود شده -
مدرسه‌ای که می‌رفتیم ۱۳۵۹ ۱۳۶۹ ۱۰
بانو ۱۳۶۹ ۱۳۷۶ ۷
سنتوری ۱۳۸۵ ۱۳۸۹ ۴

سبک و دیدگاه

مهرجویی از ستوده‌ترین فیلم‌سازان سینمای ایران است. در رأی‌گیری از ۵۵ فیلم‌شناس ایرانی به سال ۱۳۸۱، مهرجویی دوّمین کارگردان برتر سینمای ایران انتخاب شد.[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴]

پانویس

  1. اعضای پیوستهٔ فرهنگستان هنر / داریوش مهرجویی
  2. ماهنامه فیلم-ماهنامه فرهنگی-هنری (تخصصی سینما)- شماره 321-شهریور 1383- ISSN 1019-6382
  3. جعفری‌نژاد، «از «گاو» تا «گوزن‌ها»، از «ریوبراوو» تا «سرگیجه»»، ۱۱–۱۰.
  4. پوریا، «جذابیت پنهان انتخاب»، ۱۸.
  5. فراستی، «بهترین‌های عمر ما»، ۷۳.
  6. جعفری‌نژاد، «از «گاو» تا «گوزن‌ها»، از «ریوبراوو» تا «سرگیجه»»، ۶۸.
  7. نجفی ۳۴۲
  8. اکرمی ۵۴
  9. امید ۴۰۶ و ۴۰۷
  10. چهار هزار روز از زندگی کامران دیبا، بی‌بی‌سی فارسی
  11. اکرمی ۵۰
  12. قره‌شیخلو ۳۸۴
  13. «28th Berlin International Film Festival».
  14. «روزهای زندگی و ضد گلوله بهترین فیلم‌های جشنواره فیلم فجر شدند». مهر نیوز. ۲۳ بهمن ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۵ فوریه ۲۰۱۲.
  15. «فرارو». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اکتبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۰۸.
  16. http://www.asriran.com/fa/news/365055/داریوش-مهرجویی-شوالیه-فرانسوی‌ها-را-در-تهران-گرفت
  17. شیخلو ۳۸۲
  18. آرتور ۱۱۳
  19. سنتوری هرگز اکران نمی‌شود[پیوند مرده]
  20. در ایران در بهار ۱۳۵۷ اکران عمومی گرفت.
  21. فراستی، «بهترینهای عمر ما»، ۷۳.
  22. آغداشلو، آیدین. گفتگو با مجلّه اندیشه پویا. شمارهٔ ۳۳. زمستان ۱۳۹۴.
  23. دیدگاه فراستی در مورد فیلمسازان برجسته ایرانی / مهرجویی کارگردان بدی است.
  24. دهقان، «ده نکته‌ای که هرگز نمی‌خواستید دربارهٔ مهرجویی بدانید»، ۱۳.

منابع

  • آرتور، پل (۱۳۸۵)، «ولی گول نخورید»، دارویش مهرجویی، نقد آثار از بانو تا مهمان مامان به نقل از سینه ایست، تابستان ۲۰۰۱، شماره ۲۷۵، به کوشش علیرضا قره شیخلو و مهدی وفایی.، تهران: هرمس، ص. ۱۱۳، شابک ۹۶۴-۳۶۳-۲۷۹-۲
  • امکانیان، بیژن (۱۳۷۵)، «نشریهٔ فیلم»، مجموعه مقالات در معرفی و نقد آثار داریوش مهرجویی، به کوشش گردآورنده: ناصر زراعتی.، تهران: انتشارات ناهید
  • امید، جمال (بهار ۱۳۷۴تاریخ سینمای ایران ۱۳۵۷–۱۲۷۹، تهران: انتشارات روزنه
  • امینی، احمد (۱۳۷۲صد فیلم تاریخ سینمای ایران، تهران: موسسهٔ فرهنگی هنری شیدا
  • باباخانی، نگار (اردیبهشت ۸۷)، «داریوش مهرجویی، نویسنده و مترجم»، نگاه نو، ش. ۷۷، ص. ۸۴ تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  • پوریا، امیر (۱۳۷۸). «جذابیت پنهان انتخاب: ۱۵۰ هنرمند، سینماگر، نویسنده، نقاش، شاعر، موسیقیدان و منتقد ایرانی، فیلم‌های محبوب خود را از تاریخ سینمای ایران و جهان برگزیده‌اند». دنیای تصویر (۷۴): ۱۲–۲۰.
  • جعفری‌نژاد، شهرام (۱۳۹۸). «از «گاو» تا «گوزن‌ها»، از «ریوبراوو» تا «سرگیجه»: نتایج سه دورهٔ پیشین در یک نگاه». فیلم (۵۵۸): ۶۸–۱۰.
  • دهقان، خسرو (۱۳۸۱). «ده نکته‌ای که هرگز نمی‌خواستید دربارهٔ مهرجویی بدانید». نقد سینما (۳۶): ۱۳.
  • فراستی، مسعود (۱۳۸۱). «بهترینهای عمر ما: بهترین فیلم‌ها و فیلمسازان تاریخ سینما از نگاه ۵۵ منتقد سینمایی». نقد سینما (۳۳): ۷۲–۸۷.
  • «داریوش مهرجویی». وبگاه سوره. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۳۸۵. پیوند خارجی در |اثر= وجود دارد (کمک)
  • قادری، امیر (اردیبهشت ۸۷)، «برهنه شدن»، نگاه نو، ش. ۷۷، ص. ۸۴ تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  • قره‌شیخلو، علیرضا و وفایی، مهدی (۱۳۸۵داریوش مهرجویی، نقد آثار از بانو تا مهمان مامان، تهران: هرمس، شابک ۹۶۴-۳۶۳-۲۷۹-۲
  • «دیدگاه فراستی در مورد فیلمسازان برجسته ایرانی / مهرجویی کارگردان بدی است». خبرآنلاین. ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۱۹ آگوست ۲۰۱۶.
  • مجموعه مقالات در معرفی و نقد آثار داریوش مهرجویی، به کوشش گردآورنده: ناصر زراعتی.، تهران: انتشارات ناهید، ۱۳۷۵
  • مهرجویی، داریوش. جهانبگلو، رامین. هامون در گفتگوی داریوش مهرجویی و رامین جهانبگلو، دوم. تهران:انتشارات زمانه ۱۳۷۳
  • «مهرجویی، داور جشنواره زردآلوی طلایی». فرارو. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اکتبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۰۸. پیوند خارجی در |اثر= وجود دارد (کمک)
  • مهرجویی، داریوش (۱۳۷۶پری، تهران: انتشارات امه، شابک ۹۶۴-۹۰۶۸۸-۸-۰
  • نجفی، احمد؛ مهرجویی، داریوش (۱۳۸۵)، «ساعتی گپ و گفت با مهرجویی»، داریوش مهرجویی، نقد آثار از بانو تا مهمان مامان به نقل از سینه ایست، تابستان ۲۰۰۱، شماره ۲۷۵، به کوشش علیرضا قره شیخلو و مهدی وفایی.، تهران: هرمس، ص. ۱۱۳، شابک ۹۶۴-۳۶۳-۲۷۹-۲

پیوند به بیرون