فهرست سخنرانی‌ها و گفتارهای بهرام بیضایی
| از سلسله مقالات دربارهٔ |
 |
|---|
| فهرست‌های کارها |
| دیـگر |
|
این مقاله فهرستی است از سخنرانی‌ها و گفتارهای بهرام بیضایی.
بیضایی سخنرانی‌های فراوانی کرده که بیشترش جلسه‌های درسش در دانشگاه‌های گوناگون بوده، و کمتر سخنرانی‌های دیگر از کنفرانس‌های خبری تا مجلس‌های یادبود و بزرگداشت و غیر از این‌ها. از بسیاری از این سخنرانی‌ها صدا و تصویر و نوشته‌ای نیست. ولی بعضی از این‌ها هم به صورتی منتشر شده‌است. از راهِ نمونه، صدا و متن سخنان او در شبِ سوّم از شب‌های شعر گوتهٔ سالِ ۱۳۵۶ با نام «در موقعیت تئاتر و سینما» منتشر شده‌است. یک گفتارش با دوستانش در پاریس به قلمِ خودش مقاله‌ای شده به نامِ «پس از صد سال». از شماری از سخنرانی‌هایش در دانشگاه استنفورد فیلم برداشته‌اند و منتشر کرده‌اند، به‌طورِ نمونه از جلسه‌های درسِ شاهنامه و سخنرانی‌هایش دربارهٔ طرب‌نامه. گاهی سخنانی به نظم رانده، مثلاً قصیده‌ای که به یادِ سیمین بهبهانی خوانده و از آن فیلم هست. گاهی پیامی کوتاه خوانده که صدایش ضبط شده، مثلاً باری که در ستایشِ ناصر تقوایی چنین پیامی منتشر کرد. بیضایی گاه در بزرگداشتِ کسی سخن رانده، مثلاً در بزرگداشتِ احسان یارشاطر و اکبر رادی. گاهی در نکوهش سخن گفته، از کنفرانس‌های خبری تا گفتگو با رسانه‌های جمعی. گاهی سخنی به مناسبت از راهِ سپاسگزاری و غیر از این گفته، به‌طور مثال در جشنی به افتخارِ خودش در تورنتو (۲۰۱۷).[۱]
فیلم‌هایی از شرکت در تشییعِ جنازهٔ فروغ فرّخزاد در بهمنِ ۱۳۴۶ و دریافتِ جایزهٔ جشنوارهٔ جهانی فیلم تهران در سالِ ۱۳۵۱[۲] و حضور در جشن ۱۳۸۰ دنیای تصویر و چند دورهٔ جشنوارهٔ تیرگان و دریافتِ دکتری افتخاری در دانشگاه سنت اندروز به سالِ ۱۳۹۶[۳] و پاره‌های کوتاهِ تصویری از پشتِ صحنهٔ کارهای سینمایی و تئاتری (مثلاً جانا و بلادور[۴] و طرب‌نامه[۵] و چهارراه) و نیز گفتگوهایی کوتاه از صوتی و تصویری با بعضی رسانه‌های جمعی (مثلاً دربارهٔ سهراب‌کُشی[۶] و گزارش ارداویراف و طرب‌نامه یا دربارهٔ خودش)[۷] نیز از بیضایی موجود است.
سخنرانیِ عمومی[ویرایش]
از بعضی سخنرانی‌ها و درس‌ها و جلسه‌های پرسش و پاسخ بیضایی فیلم یا صدا یا نوشته یا خبر هست.
- تاریخ‌ها از ۱۳۸۹ به بعد از روی تقویم گریگوری
| سخنرانی‌ها | ||||
|---|---|---|---|---|
| سال | روز | موضوع | جای | توضیحات |
| ۱۳۴۹ | نامعلوم | پرسش و پاسخ در میزگردِ تئاتر | دانشگاه پهلوی؟ | فیلم در یوتیوب |
| اوایلِ دههٔ ۱۳۵۰ | نامعلوم | تئاتر سعدی؟ | ||
| ۱۳۵۶ | ۲۰ مهر | «در موقعیت تئاتر و سینما» | باغ انجمن روابط فرهنگی ایران و آلمان | در شبِ سوّمِ شب‌های شعر گوته (SoundCloud: صدا) |
| اوایلِ دههٔ ۱۳۶۰ | نامعلوم | به یادِ پرویز فنّی‌زاده | فرهنگسرای نیاوران | مجلّهٔ فیلم |
| ۱۳۶۸ | پاییز | پرسش و پاسخ دانشجویان دربارهٔ آثار نمایشی بیضایی | دانشکدهٔ صدا و سيما | مهمان جلسهٔ درسِ سهیلا نجم |
| ۱۳۶۹ | ۱ تیر | پرسش و پاسخ دانشجویان دربارهٔ فیلم‌های بیضایی | دانشکدهٔ سینما و تئاتر دانشگاه هنر | «هر کس یک فیلم خوب در ایران ساخته باشد، معلم من است». فیلم (۹۳): ۲۰-۲۱. ۱۳۶۹. |
| نامعلوم | سینمای هیچکاک | دانشکدهٔ صدا و سیما | در جلسهٔ دفاع همچون استاد راهنمای پایان‌نامهٔ پرویز شهبازی دربارهٔ فیلمِ طناب – «کارگردانی مهمترین بازی است». گزارش فیلم (۸). ۱۳۶۹. | |
| ۱۳۷۰ | ۲۳ اردیبهشت | نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران | «گفتگوی گروهی با بهرام بیضایی». فیلم (۱۰۷): ۹. تیر ۱۳۷۰. | |
| ۱۲ مهر | بررسی سینمای هیچکاک | سینماتئاتر کوچک تهران | سالِ ۱۳۷۴ به صورتی کامل‌تر در کتابِ هیچکاک در قاب منتشر شد. | |
| زمستان | سینمای ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ | سینمای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان | همراهِ نمایشِ چریکه‌ی تارا – مجلّهٔ فیلم (۱۳۷۱) | |
| ۱۳۷۱ | ۲۱ اردیبهشت | داوری و دفاع از پایان‌نامه | دانشکدهٔ صدا و سیما | در جلسهٔ دفاع همچون استاد راهنمای پایان‌نامهٔ حمید امجد |
| ۱۳۷۲ | ۳۰ فروردین | پذیرشِ جایزهٔ فیلمِ برگزیدهٔ منتقدان و نویسندگان سینمایی و جایزهٔ جهانبخش نورایی و اهدای جایزهٔ جمیله شیخی و رضا رخشان | سینما آزادیِ تهران | «شب منتقدان». فیلم (۱۴۱): ۷ و ۱۳. اردیبهشت ۱۳۷۲. |
| ۲۴ اکتبر (۲ آبان) | گفتگو با تماشاکنانِ چهارمین جشنوارهٔ فیلم‌های ایرانی در شیکاگو | مدرسهٔ مؤسسهٔ هنر شیکاگو | «پاسترناک، سولژنیتسین و بیضایی». فیلم (۱۵۳): ۶۰. بهمن ۱۳۷۲. (مترجمِ همزمان: برادرِ بهرام بیضایی) | |
| ۱۳۷۳ | امریکا | |||
| ۱۳۷۴ | مهر | دانشگاه پیام نورِ آران و بیدگل | ||
| ۲۹ مهر | در جلسهٔ مطبوعاتی جشنوارهٔ وینال | هتل هیلتون وین | ||
| ۱۳۷۶ | مهر | داوری و دفاع از پایان‌نامه | دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران | در جلسهٔ دفاع همچون استاد راهنمای پایان‌نامهٔ حمید امجد |
| ۱۳۷۹ | ۱۱ خرداد | پرسش و پاسخ دربارهٔ فیلمِ مرگ یزدگرد | سینماتکِ موزهٔ هنرهای معاصر تهران | «روایت تراژدی قدرت به زبان نمایش و سینما». دنیای تصویر (۸۳): ۶۰-۶۲. ۱۳۷۹. |
| اوایلِ دههٔ ۱۳۸۰ | نامعلوم | پرسش و پاسخ دربارهٔ آثار بیضایی | پاتوغ فرهنگی تهران (در مجموعهٔ فرهنگی هنری تهران) | |
| ۱۳۸۰ | ۱۱ دی | پرسش و پاسخ دربارهٔ فیلمِ سگ‌کُشی | سینما فردوسیِ تهران | «امید به خلاقیت». گزارش فیلم (۱۸۷): ۱۴-۱۵. ۱۳۸۰. |
| ۱۳ دی | سخنرانی در پذیرش جایزهٔ فیلم برگزیدهٔ دههٔ ۱۳۷۰ و تقدیرنامهٔ کانون کارگردانان خانهٔ سینمای ایران | مرکز همایش‌های رازی دانشگاه علوم پزشکی ایران | در جشن پنجم دنیای تصویر | |
| ۲۷ دی | پرسش و پاسخ در رونمایی فیلمنامهٔ سگ‌کُشی | پاتوغ فرهنگی تهران (در مجموعهٔ فرهنگی هنری تهران) | ||
| ۱۳۸۱ | ۲۶ مرداد | روخوانیِ افرا و پرسش و پاسخ | خانهٔ هنرمندان ایران | «معنویت گمشده: گزارشی از جلسه نمایشنامه‌خوانی خانه تئاتر با حضور بهرام بیضائی». نمایش (۵۴): ۲۹-۳۰. |
| ۱۷ دی | پرسش و پاسخ دربارهٔ چریکه‌ی تارا | در همایشِ زن در سینما[۸][۹] | ||
| ۱۱ بهمن | در افتتاحِ جشنوارهٔ فیلم فجر ۱۳۸۱، در اهدای جایزه به مهرداد فخیمی | تالار میلاد | ||
| ۱۳۸۲ | ۱۹ آبان | پرسش و پاسخ دربارهٔ شبِ هزارویکُم | تالارِ چهارسوی تئاتر شهرِ تهران | |
| ۱۳۸۳ | ۲۹ مرداد | پذیرشِ جایزهٔ بهترین نمایشِ سالِ ۱۳۸۲ | فرهنگسرای نیاوران | در جشنِ انجمنِ منتقدان و نویسندگانِ خانهٔ تئاترِ ایران |
| ۱۳۸۴ | ۲۵ آبان | «هزارافسان کجاست؟» | انتشارات فرزان روز | نقد و بررسیِ کتاب ریشه‌یابی درخت کهن – این سخنرانی سپس‌تر شد مبنای اوّلیهٔ کتاب هزارافسان کجاست؟ |
| ۱۸ آذر | به یادِ هوشنگ گلشیری، در اهدای جایزهٔ ادبی هوشنگ گلشیری به محمّدحسین محمّدی | فرهنگسرای نیاوران | [۱۰] | |
| ۱۳۸۵ | ۱۱ اردیبهشت | دربارهٔ نو و در اهدای جایزه به خانوادهٔ غلامحسین ساعدی | خانهٔ تئاتر | در جشنِ انجمنِ نمایشنامه‌نویسان |
| ۵ دی | با دوستداران در شبِ بخارای بهرام بیضایی | سالن بتهوونِ خانهٔ هنرمندان ایران | فیلم در یوتیوب | |
| ۱۳۸۶ | ۲۱ تیر | پذیرشِ جایزهٔ ویژهٔ جشن دهم دنیای تصویر | تالار وزارت کشور | «تقدیر از موثرترین چهره‌ی ادبیات نمایشی ایران». دنیای تصویر (۱۷۴): ۸۹. |
| ۲ بهمن | نشستِ خبری دربارهٔ افرا، یا روز می‌گذرد | «زندگی مبتنی بر تک‌گویی». اعتماد (۱۵۹۷): ۲۰. | ||
| ۱۳۸۷ | ۲۸ اردیبهشت | در جشنِ تقدیرِ خودش در مراسمِ جایزهٔ روزی روزگاری | شهر کتاب گلچین، تهران[۱۱] | −. «جایزه روزی روزگاری به "حافظ خیاوی" و "جان بارت" رسید». آفتاب یزد (۲۳۵۸): ۱۰. |
| ۸ آبان | «درباره‌ی آیدینِ آغداشلو و هُنَرِ او» | خانهٔ هنرمندان ایران | بخارا (۶۷): ۳۲۲-۳۳۱. | |
| ۱۲ بهمن | نشست نقد و بررسی فیلمِ وقتی همه خوابیم | سینما فلسطین (تهران) | ||
| ۲۰ اسفند | پرسش و پاسخ دربارهٔ فیلمِ وقتی همه خوابیم | دانشگاه تهران | ||
| ۱۳۸۸ | ۱۲ اردیبهشت | دربارهٔ اکبر رادی و جایزه‌اش | تئاتر شهر تهران | در اختتامیهٔ جشنوارهٔ بین‌المللی تئاتر دانشگاهی ایران |
| ۹ خرداد | نشست رونمایی کتابِ فیلمنامهٔ وقتی همه خوابیم | انتشارات روشنگران و مطالعات زنان | ||
| ۳۰ آبان | اکبر رادی و نمایشنامهٔ از پشت شیشه‌ها | فرهنگسرای ارسباران | − (۲ آذر ۱۳۸۸). «بهرام بیضایی به تحلیل نمایشنامه‌های رادی نشست». اعتماد (۲۱۱۰): ۱۲. | |
| ۷ آذر | پذیرشِ جایزهٔ جشنوارهٔ فیلم پروین اعتصامی | تالارِ اندیشهٔ حوزهٔ هنری سازمان تبلیغات اسلامی تهران | «تقدیر از بهرام بیضایی توسط خسرو سینایی». اعتماد (۲۱۱۵): ۱۲. ۱۳۸۸. | |
| اواخرِ دههٔ ۱۳۸۰ | نامعلوم | حماسه گیلگمش – مُهرِ هفتم | نامعلوم | |
| ۲۰۱۱ | زمستان | «چرخهٔ فرهنگ» | دانشگاه استنفورد | دربارهٔ درختِ سخنگو با نمایشِ فیلمِ قالی سخنگو[۱۲] |
| زمستان | «چرخهٔ فرهنگ» | دانشگاه استنفورد | دربارهٔ تاریخ سینمای ایران تا دههٔ ۱۳۵۰ و فیلمفارسی[۱۳] (امرایی، امیلی (۷ بهمن ۱۳۸۹). «از دریچه نگاه پیر سینما و تئاتر». شرق (۱۱۷۱).) | |
| زمستان | «چرخهٔ فرهنگ» | دانشگاه استنفورد | ||
| زمستان | «چرخهٔ فرهنگ» | دانشگاه استنفورد | ||
| زمستان | «چرخهٔ فرهنگ» | دانشگاه استنفورد | ||
| زمستان | «چرخهٔ فرهنگ» | دانشگاه استنفورد | ||
| زمستان | «چرخهٔ فرهنگ» | دانشگاه استنفورد | ||
| زمستان | «چرخهٔ فرهنگ» | دانشگاه استنفورد | ||
| زمستان | «چرخهٔ فرهنگ» | دانشگاه استنفورد | ||
| زمستان | «چرخهٔ فرهنگ» | دانشگاه استنفورد | ||
| بهار | «سینما و اسطوره‌شناسی» | دانشگاه استنفورد | [۱۲] | |
| بهار | «سینما و اسطوره‌شناسی» | دانشگاه استنفورد | ||
| بهار | «سینما و اسطوره‌شناسی» | دانشگاه استنفورد | ||
| بهار | «سینما و اسطوره‌شناسی» | دانشگاه استنفورد | ||
| بهار | «سینما و اسطوره‌شناسی» | دانشگاه استنفورد | ||
| بهار | «سینما و اسطوره‌شناسی» | دانشگاه استنفورد | ||
| بهار | «سینما و اسطوره‌شناسی» | دانشگاه استنفورد | ||
| بهار | «سینما و اسطوره‌شناسی» | دانشگاه استنفورد | ||
| بهار | «سینما و اسطوره‌شناسی» | دانشگاه استنفورد | ||
| بهار | «سینما و اسطوره‌شناسی» | دانشگاه استنفورد | ||
| ۲۱ مه | نامعلوم | دانشگاه استنفورد | [۱۴] | |
| ۴ ژوئن | شاهنامه | انجمن فردوسی شمال کالیفرنیا | فیلم در یوتیوب | |
| ۱۰ نوامبر | در مراسمِ دریافتِ جایزهٔ بیتا – پرسش و پاسخ | تالارِ کابرلیِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب / SoundCloud: صدا | |
| ۲۰ نوامبر | «درخت سخنگو» | عمارتِ دادِ دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس | [۱۵] | |
| ۲۱ نوامبر | «شبی با بهرام بیضایی» | عمارتِ برودِ دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس | [۱۶] | |
| ۲۰۱۲ | ۱۸ مه | «دربارهٔ جانا و بلادور» | دانشگاه استنفورد | با ترجمهٔ همزمان به انگلیسی، مترجم: عبّاس میلانی (بخشِ ۱ در یوتیوب – بخشِ ۲ در یوتیوب) |
| ۱ دسامبر | در مراسمِ دریافتِ جایزهٔ میراث فرهنگ | نامعلوم | ||
| ۲ دسامبر | «اسطوره‌ها در آثار بهرام بیضایی» | عمارتِ دادِ دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس | [۱۷] (فیلم در یوتیوب – ادامه در یوتیوب – ادامه در یوتیوب – ادامه در یوتیوب) | |
| ۲۰۱۳ | ۲۴ ژانویه | در جلسهٔ نمایش هملت؛ شاهزاده‌ی اندوه | دانشگاه استنفورد | [۱۸] |
| ۲۱ فوریه | «نشانه‌شناسی افسانه‌های ایرانی: معناشناسی شاهنامه به عنوان یک کار اجتماعی یا سیاسی» | تالارِ آننبرگِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب / SoundCloud: صدا | |
| ۲۸ فوریه | «نشانه‌شناسی افسانه‌های ایرانی: فردوسی – معناشناسی شاهنامه به عنوان یک کار اجتماعی یا سیاسی» | تالارِ آننبرگِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب / SoundCloud: صدا | |
| ۷ مارس | «نشانه‌شناسی افسانه‌های ایرانی: افسانه‌های نانوشتهٔ روزگار پیش از شاهنامه – آفرینش آدمی و پس از آن» | تالارِ آننبرگِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب / SoundCloud: صدا | |
| ۱۴ مارس | «نشانه‌شناسی افسانه‌های ایرانی: نگاهی تحلیلی به داستان رستم و سهراب» | تالارِ آننبرگِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب / SoundCloud: صدا | |
| ۲۲ مارس | «نشانه‌شناسی افسانه‌های ایرانی: افسانه‌های ایرانی (در نمایش‌های سنّتی) – شبِ هزارویکُم» | تالارِ آننبرگِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب / SoundCloud: صدا | |
| ۲۶ ژوئیه | پیش و پس از نمایشنامه‌خوانی آرش | تالارِ آننبرگِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب / فیلم در ویمیو | |
| ۷ اوت | در جلسهٔ نمایشِ نسخهٔ مرمّت‌شدهٔ رگبار | دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب | |
| ۱۲ اکتبر | در مراسم دریافت جایزهٔ سینا | دانشگاه هاروارد | ابراهیم‌زاده، فرزانه (۲۲ مهر ۱۳۹۲). «بیضایی: از خانه بسیار دورم». شرق (۱۸۵۷): ۱ و ۱۱. | |
| ۱۰ نوامبر | «افسانهٔ گیلگمش از زبان بهرام بیضایی» | دانشگاه کالیفرنیا، برکلی | بخشِ ۱ در ویمیو / بخشِ ۱ در یوتیوب − بخشِ ۲ در ویمیو / بخشِ ۲ در یوتیوب − بخشِ ۳ در ویمیو / بخشِ ۳ در یوتیوب | |
| ۲۰۱۴ | ۲۵ فوریه | چند پاره شعر از نمایشنامه‌ای منتشرنشده به یادِ امین بنانی | تالارِ سمکسِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب |
| ۱۲ آوریل | در جلسهٔ نمایشِ ترانه‌های قدیمی | دانشگاه استنفورد | [۱۹] | |
| ۲ مه | پرسش و پاسخ در جلسهٔ نمایشِ فیلمِ ضبط‌شدهٔ نمایشِ کارنامه‌ی بندار بیدخش | دانشگاه استنفورد | [۲۰] | |
| ۹ مه | «در جستجوی آرش کمانگیر» | تالارِ آننبرگِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب | |
| ۹ ژوئیه | در جلسهٔ نمایشِ فیلمِ باشو، غریبه‌ی کوچک | دانشگاه استنفورد | [۲۱] | |
| ۱۳ دسامبر | قصیده‌ای به یاد سیمین بهبهانی | تالارِ سمکسِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب | |
| ۲۰۱۵ | ۲۶ آوریل | پرسش و پاسخ در «شبی در خدمت دانش‌پژوهان ایرانی» | تالارِ انویدیای دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب |
| ۲۲ اوت | پیش از نمایشنامه‌خوانی شبِ هزارویکُم در جشنوارهٔ تیرگان | تورنتو | فیلم در یوتیوب / SoundCloud: صدا | |
| ۲۳ اوت | پرسش و پاسخ همراهِ مژده شمسایی دربارهٔ فیلمِ وقتی همه خوابیم | بنیاد پریا، تورنتو | فیلم در یوتیوب | |
| ۲۶ سپتامبر | پیش از نمایشنامه‌خوانی شبِ هزارویکُم | موزهٔ د یانگ، سان فرانسیسکو | فیلم در یوتیوب / فیلم در ویمیو | |
| ۶ نوامبر | در مراسمِ اهدای جایزهٔ بیتا به احسان یارشاطر | تالارِ سمکسِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب | |
| ۲۰۱۶ | ۱۴ ژانویه | به یاد هوشنگ گلشیری – پرسش و پاسخ | کتابخانهٔ گرینِ دانشگاه استنفورد | Stanford Iranian Studies Program: فیلم (به مناسبتِ اهدای بایگانی هوشنگ گلشیری به کتابخانه دانشگاه استنفورد. «روشنفکر تمام‌وقت». اندیشه پویا (۳۳): ۱۱۵-۱۱۴. ۱۳۹۴.) |
| ۲۶ ژانویه | فردوسی | انجمن فردوسی شمال کالیفرنیا | فیلم در یوتیوب | |
| ۱۷ فوریه | طرب‌نامه | تالارِ کابرلیِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب | |
| ۱۲ آوریل | پرسش و پاسخ دربارهٔ طرب‌نامه | تالارِ کابرلیِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب | |
| ۱۲ اکتبر | طرب‌نامه | تالارِ کابرلیِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب | |
| ۲۰۱۷ | ۲۳ ژوئن | رگبار | دانشگاه سنت اندروز | [۲۲] |
| ۲۴ ژوئن | «ضحاک و جمشید» | دانشگاه سنت اندروز | ||
| ۲۹ ژوئیه | در مراسم بزرگداشت و اهدای تندیس آرش جشنوارهٔ تیرگان | تماشاخانهٔ مرکز هاربرفرانت، تورنتو | فیلم در یوتیوب (− (۱۱ مرداد ۱۳۹۶). «بیضایی: ما با آنچه می‌سازیم ایرانی هستیم». اعتماد (۳۸۶۹): ۱۲.) | |
| ۲۰۱۸ | ۲۳ آوریل | پرسش و پاسخ دربارهٔ چهارراه | کتابخانهٔ لاتروپِ دانشگاه استنفورد | فیلم در یوتیوب |
| ۱۹ مه | گفتگو پس از نمایشِ فیلمِ باشو، غریبه‌ی کوچک در فستیوال فیلم‌های ایرانی دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس | تماشاخانهٔ بیلی وایلدرِ موزهٔ هَمِر، وست‌وود، لس‌آنجلس | فیلم در یوتیوب | |
| ۱۵ سپتامبر | دربارهٔ شبِ هزارویکُم | دانشگاه جرج‌تاون | پیش و پس از نمایشِ تک‌نفره‌ٔ بخش یکُمِ شبِ هزارویکُم با بازی مژده شمسایی | |
| ۲۰۱۹ | ۲۰ نوامبر | «هنر کلهر بودن» | تالارِ سمکسِ دانشگاه استنفورد | در مراسمِ اهدای جایزهٔ بیتا به کیهان کلهر (فیلم در یوتیوب) |
| ۲۰۲۰ | نامعلوم | در تاریخِ نسبتِ اندیشهٔ سیاسی با شاهنامهٔ فردوسی و پرسش و پاسخ | ضبطِ خانگی | در ستایشِ شاهرخ مسکوب، برای مراسمِ ۲۹ اکتبرِ دانشگاه استنفورد (فیلم در یوتیوب / پرسش و پاسخ در یوتیوب) |
حدودِ سالِ ۱۳۷۰ نیز بیضایی به دعوتِ آذر نفیسی دربارهٔ افسانه‌های ایرانی در دانشگاه علّامه طباطبایی سخن راند.
احتمالاً بیضایی در ۱ آذرِ ۱۳۵۶ در تالارِ کنفرانسِ هتل اینترکنتینانتالِ تهران در نشستِ خبریِ فیلمِ کلاغ سخن گفته؛ و احتمالاً در ۶ نوامبرِ ۲۰۱۱ در دانشگاه کالیفرنیا، سن دیگو[۲۳] سخن گفته؛ و احتمالاً در ۲۸ آوریلِ ۲۰۱۳ در جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم سان فرانسیسکو سخن گفته؛ و احتمالاً در ۵ نوامبرِ ۲۰۱۶ نیز در دانشگاه استنفورد دربارهٔ تعزیه سخن رانده است.[۲۴] علیرضا بهرامی در تابستان ۱۳۹۸ از سخنرانیِ «چند ماه پیش» بیضایی با موضوع «لشکرهای یک‌نفره و نقش آن در پیشبرد فرهنگی دهه‌های گذشته» یاد کرد.
سخنان بیضایی با تماشاکنان کارنامه‌ی بندار بیدخش و نیز سخنرانیش همراهِ بازیگران مرگ یزدگرد هم به سال ۱۳۷۹ به ترتیب در شمارهٔ ۲ هنر هفتم و شمارهٔ ۸۳ دنیای تصویر منتشر شده است.
از گفتارِ بیضایی در نشستِ «هنر روایتگر» (به کوششِ حسین جمالی) نیز فیلم هست.
همچنین تصویر یا صدا هست از سخنانش گاهی که کسی را معرّفی کرده، ستوده یا در تکمیل سخنش چیزی گفته، از جمله در اهدای جایزه به مسعود کیمیایی[۲۵] و داریوش مهرجویی[۲۶] و در دو سخنرانی محمّدرضا درویشی[۲۷][۲۸] و نیز سخنرانی‌های محسن یلفانی[۲۹] و حمید امجد[۳۰] و رسول صدر عاملی[۳۱] و شبنم طلوعی[۳۲] و ایرج پارسی‌نژاد[۳۳] و زکریا هاشمی[۳۴] در دانشگاه استنفورد.
بیضایی در سخنرانی‌های دیگرانی هم حاضر شده بی آن که چندان سخنی گفته باشد. تشییع جنازهٔ کاوه گلستان و ختمِ جمیله شیخی و در دانشگاه استنفورد سخنرانیِ رضا براهنی و علی دهباشی و رضا قاسمی و کیهان کلهر و علی‌اکبر مرادی[۳۵] و پرسش و پاسخ با کامران شیردل و رضا علّامه‌زاده و محمّد رسول‌اُف و سخنرانی فرزانه میلانی دربارهٔ فروغ فرّخزاد و سخنرانی نیلوفر بیضایی دربارهٔ تئاتر در تبعید[۳۶] و بیشترِ جشن‌های سالانهٔ اهدای جایزهٔ بیتا از جمله این جلسه‌هاست که با حضور بیضایی برگزار و اغلب فیلمبرداری و منتشر شده‌است. از حضورِ بیضایی در جاهای دیگری هم فیلم و عکس هست، از جمله فیلمِ حضورش در کنسرتِ همایون شجریان و سهراب پورناظری در سن خوزه، کالیفرنیا در ۲۹ مارس ۲۰۱۹ و عکس‌هایی در فیلمِ خنده در تاریکیِ مژگان خالقی.
منیرو روانی‌پور وعده داده که در ۱۲ دسامبر ۲۰۲۰ جلسهٔ پرسش و پاسخ اینترنتی دربارهٔ ماهی با بیضایی برگزار می‌کند.
درس‌ها[ویرایش]
- در گروه هنر ملّی (دههٔ ۱۳۴۰)
- «تاریخ نمایش»
- در دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران (دههٔ ۱۳۵۰)
- نمایش شرقی (هند و چین و ژاپن و جنوب شرقی آسیا)
- نمایش ایرانی
- «تئاتر در سینما»
- در مرکز فرهنگ مردم (دههٔ ۱۳۵۰)
- فرهنگ عامّه
- در خانهٔ پیمان قاسم‌خانی (دههٔ ۱۳۶۰؟)
- ؟
- در مرکز اسلامی آموزش فیلمسازی (۱۳۷۱)
- بازیگری
- فیلمنامه‌نویسی
- در آموزشگاه سمندریان (۱۳۷۳ و ۱۳۷۴)
- نمایشنامه‌نویسی
- در دانشکدهٔ هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی (۱۳۷۶)
- نمایشنامه‌نویسی
- در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (اواخر دههٔ ۱۳۸۰)
- کار با بازیگر
- در مؤسّسهٔ کارنامه (۱۳۸۹)
- «اسطوره و سینما»
- در دانشکدهٔ انسانیات و علوم دانشگاه استنفورد (دههٔ ۱۳۹۰)
- «سینمای ایران»
- «سینمای ایرانی اجتماعات دور از وطن»
- «نمایش معاصر ایران»
پیام‌ها[ویرایش]
چندین پیام صوتی و تصویری نیز از وی منتشر شده‌است، از جمله:
- به مناسبتِ انتشارِ آلبوم گزیدهٔ آثار موسیقی محمّدرضا درویشی در سینما و تئاتر (۱۳۹۰)
- به مناسبتِ چاپِ کتابِ هزارافسان کجاست؟ (۱۳۹۱؛ فیلم در یوتیوب)
- برای واروژ کریم‌مسیحی (۱۳۹۳)
- برای بزرگداشتِ ناصر تقوایی (۱۳۹۵) / فیلم در آپارات
- به شادباشِ جایزهٔ اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبانِ فیلمِ فروشندهٔ اصغر فرهادی (۱۳۹۵؛ فرستاده به واسطهٔ هایده صفی‌یاری)
- به جشن انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران برای بزرگداشت اصغر رفیعی جم (۱۳۹۷)
- به یاد مادر، برای جشن هشتادسالگی خودش در رشت (۱۳۹۷؛ فیلم در یوتیوب)
- به جشن انجمن منتقدان و نویسندگان تئاتر ایران (۱۳۹۸)
گفتگو[ویرایش]
در برنامه‌های دیگران[ویرایش]
بیضایی در چند فیلم مستند و برنامهٔ صوتی حاضر شده و سخن گفته است. از این جمله‌اند:
- گفتاری تصویری دربارهٔ فیلمفارسی از دههٔ ۱۳۵۰ (فیلم در یوتیوب)
- فیلمی دربارهٔ کارِ سینماییِ پرویز فنّی‌زاده[۳۷]
- فانوس خیال، کارِ شاهرخ گلستان (نیز در کتابِ فانوس خیال: سرگذشت سینمای ایران از آغاز تا انقلاب اسلامی به روایت بی‌بی‌سی، ۱۳۷۴)
- تعزیه به روایت دیگر (۱۳۷۹)، کارِ پرویز جاهد
- احمد شاملو، بزرگ شاعر آزادی، کارِ مسلم منصوری (گفته‌های بیضایی در این فیلم در جلدِ ۶ از پژوهشگران مُعاصر ایرانِ هوشنگ اتّحاد آمده است.)
- ایران: یک انقلاب سینمایی، کارِ نادر تکمیل همایون
- محاکات غزاله علیزاده، کارِ پگاه آهنگرانی / فیلم در آپارات
- سرد سبز، کارِ ناصر صفّاریان
- اوج موج، کارِ ناصر صفّاریان
- خانه سیاه است: نسخه اصل، کارِ ناصر صفّاریان
- سیر تحوّل سینمای ایران
- مستندی دربارهٔ ناصر تقوایی
- تعزیه، کارِ فرزاد فره‌وشی (۱۳۸۶–؟)
- بن‌بست، کارِ مصطفی شیری (۱۳۸۷؛ فیلم در یوتیوب)
- لبه تیغ: میراث بازیگران زن سینمای ایران، کارِ بهمن مقصودلو
- یادگاری از جنس صحنه: ۶۵ سال خاطرات کامران نوزاد، کارِ وحید زمانی و منصور تأیید
گاه خودش یا کارش موضوع فیلمی قرار گرفته و او نیز در آن سخن گفته است؛ از جمله:
- ضبطِ ۱۳۷۷ – دو قسمت از مجموعهٔ مستند ریشه‌ها، کارِ احمد نیک‌آذر: بخشِ ۱ در یوتیوب / بخشِ ۲ در آپارات
- گفتاری تصویری دربارهٔ باشو، غریبه‌ی کوچک با علاء محسنی از دههٔ ۱۳۹۰ برای «۴۰ سال ۴۰ فیلم» تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی (فیلم در یوتیوب)
- بهرام بیضایی: رنگین‌کمان استعاره‌ها (با نامِ پیشینِ بهرام بیضایی: فسانهٔ فرهنگ)، کارِ بهمن مقصودلو
- مسافران در راه
- پرونده‌ی کوتاه سگ‌کُشی
- گفتگویی با پرویز جاهد دربارهٔ نمایشِ مجلس شبیه در ذکر مصایب استاد نوید ماکان و همسرش مهندس رخشید فرزین در تابستانِ ۱۳۸۴ / فیلم در ویمیو / فیلم در آپارات
- فیلم مستندی از کیومرث مردی
- نگاهی تندگذر به کارنامه فیلمسازی بهرام بیضایی، تدوینِ واروژ کریم‌مسیحی (نمایش در شبِ بخارا)
- عیّار تنها (۱۳۹۹)، کارِ علاء محسنی (فیلم در وبسایتِ رادیو فردا، بدون چند نمای تبلیغاتی که در اینترنت منتشر شد.)
- گفتگویی با الهه خوشنام در بخش فارسی دویچه وله[۳۸]
- یک تدوینِ کوتاهِ تصویری، نمایش در مراسمِ جایزهٔ میراث فرهنگ
- یک گفتگوی کوتاهِ تصویری دربارهٔ گزارش ارداویراف، منتشرشده به وسیلهٔ تلویزیون فارسی صدای آمریکا (فیلم در یوتیوب)
- یک گفتگوی کوتاهِ تصویری دربارهٔ گزارش ارداویراف، منتشرشده به وسیلهٔ تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی (فیلم در یوتیوب)
- یک گفتگوی کوتاهِ تصویری دربارهٔ طرب‌نامه، منتشرشده به وسیلهٔ تلویزیون فارسی صدای آمریکا (فیلم در یوتیوب)
- یک گفتگوی کوتاهِ تصویری دربارهٔ طرب‌نامه، منتشرشده به وسیلهٔ تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی (فیلم در یوتیوب)
- یک گفتگوی کوتاهِ تصویری دربارهٔ باشو، غریبه‌ی کوچک و چیزهای دیگر برای جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم برلین (۱۳۹۹؛ فیلم در یوتیوب. «زندگی در اتاقی به وسعت ایران». شهروند (۱۹۹۷): ۶. ۱۳۹۹.)
- یک گفتگوی کوتاهِ تصویری در سوّمین شمارهٔ Martin Scorsese's World Cinema Project، منتشرشده در ۲۰۲۰ میلادی[۳۹] (فیلم در یوتیوب)
تورج مهرزادیان نیز در دههٔ ۱۳۵۰ پرسش و پاسخ‌هایی با بیضایی ضبط کرده، که منتشر نشده است. چند فیلم مستند منتشرنشده دربارهٔ فیلم‌ها و نمایش‌های بیضایی، از جمله دربارهٔ شاید وقتی دیگر، نیز هست.
چاپ‌شده[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ Tirgan Festival (4 August 2017). "Bahram Beyzaie: Speech At The Arash Award 2017/ سخنرانی بهرام بیضایی در مراسم اهدای تندیس آرش ۲۰۱۷". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
- ↑ HAMDAM خبرهای داغ (27 August 2017). "جشنواره فیلم تهران دردوران شاه و لحظه جایزه گرفتن بهرام بیضایی وپرویز فنی زاده". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
- ↑ Stanford Iranian Studies Program (21 August 2017). "Honorary degree ceremony for Bahram Beyzaie at University of St. Andrews". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
- ↑ Behnood Mokri (16 July 2012). "جانا و بلادور ، نمایش تازه بهرام بیضایی". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
- ↑ Yassin Karimi (1 November 2016). "بهرام بیضایی". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
- ↑ https://www.bbc.com/persian/arts/2009/10/091021_pm_fb_beizaei_sohrabkoshi
- ↑ https://p.dw.com/p/CgRo
- ↑ https://www.isna.ir/news/8110-04816/
- ↑ https://www.isna.ir/news/8110-04821/
- ↑ https://www.isna.ir/news/8409-09940/
- ↑ https://www.isna.ir/news/8702-17038/
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ "Workshop: Cinema and Mythology - Hamid and Christina Moghadam Program in Iranian Studies". iranian-studies.stanford.edu. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ https://soundcloud.com/istaucsd/bahram_beyzaie
- ↑ "An Afternoon with Iranian Film Director Bahram Beyzaie - Hamid and Christina Moghadam Program in Iranian Studies". iranian-studies.stanford.edu. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ "Derakht-e Sokhangoo". international.ucla.edu. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ "A Night with Bahram Beyzai". international.ucla.edu. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ "Myths in Bahram Beyzaie's Works [اسطوره‌ها در آثار بهرام بیضایی]". www.international.ucla.edu. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ "Hamlet, Prince of Grief - Hamid and Christina Moghadam Program in Iranian Studies". iranian-studies.stanford.edu. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ ""Old Songs", A Play Performance by Afshin Hashemi - Hamid and Christina Moghadam Program in Iranian Studies". iranian-studies.stanford.edu. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ "Testament of Bondar Bidakhsh - Hamid and Christina Moghadam Program in Iranian Studies". iranian-studies.stanford.edu. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ "SGS Film Festival: "Bashu, The Little Stranger" - Hamid and Christina Moghadam Program in Iranian Studies". iranian-studies.stanford.edu. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ "Workshop Programme - Forum for the Cultural Studies of Iran". forumfortheculturalstudiesofiran.wp.st-andrews.ac.uk. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ https://soundcloud.com/istaucsd/bahram_beyzaie
- ↑ https://artandsocialspace.org/bahram-beyzaie-talk/
- ↑ sina m.khozeimeh (19 April 2018). "تمجید و ستایشِ بهرام بیضایی از مسعود کیمیایی 1". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
- ↑ "مهرجویی و بهرام بیضایی در مراسم بهترین های منتقدان". آپارات - سرویس اشتراک ویدیو. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ Stanford Iranian Studies Program (14 October 2015). "The Archaeology of a Sound: Searching for the music of Abdolqader Maraqi - Part 1". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
- ↑ "YouTube". www.youtube.com. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ Stanford Iranian Studies Program (23 October 2012). "Iranian Theater in Diaspora: A Playwright's Retrospective". Retrieved 27 July 2018 – via Stanford Iranian Studies website.
- ↑ Stanford Iranian Studies Program (28 October 2016). "Modernity and Iranian Drama". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
- ↑ Stanford Iranian Studies Program (7 December 2016). "I Am Taraneh, 15: Discussion with Rasoul Sadrameli". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
- ↑ Stanford Iranian Studies Program (14 October 2016). "Dust-Flower-Flame". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
- ↑ Stanford Iranian Studies Program (16 November 2016). "Literary Modernity in Iran". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=rfV4hNzQjNY
- ↑ Stanford Iranian Studies Program (7 March 2018). "Maqams: The Roots of Iranian Classical Music". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
- ↑ "Iranian Theater in Exile, A Personal Odyssey - Hamid and Christina Moghadam Program in Iranian Studies". iranian-studies.stanford.edu. Retrieved 23 July 2018.
- ↑ −، «نمایشگاه بزرگداشت فنی‌زاده»، ۱۰.
- ↑ https://p.dw.com/p/CgRo
- ↑ https://www.film-foundation.org/wcp-3-set
منابع[ویرایش]
- −. «نمایشگاه بزرگداشت فنی‌زاده». فیلم (۱۸): ۱۰.
پیوند به بیرون[ویرایش]
«در موقعیت تئاتر و سینما»[ویرایش]
| بهرام بیضایی | |
|---|---|
 پوستر شب‌های نویسندگان و شاعران ایران، سالِ ۱۳۵۶، کارِ بزرگ خضرایی | |
| تاریخ | ۱۲ اکتبر ۱۹۷۷ |
| مکان | باغ انجمن روابط فرهنگی ایران و آلمان، تهران |
| نام‌های دیگر | سخنرانیِ شب‌های شعر گوته، سخنرانیِ ده شب |
| از سلسله مقالات دربارهٔ |
|
|---|
| فهرست‌های کارها |
| دیـگر |
|
«در موقعیت تئاتر و سینما» نامی است که سخنرانیِ سی‌دقیقه‌ایِ بهرام بیضایی در شبِ سوّمِ شب‌های شعر گوته به تاریخ ۲۰ مهر ۱۳۵۶ بِدان نامور است.[۱] به تخمینِ یک گزارشِ ساواک کمابیش هشت‌هزار شنونده در این شبِ بارانی حاضر بودند.[۲] متن و صدای این سخنرانی سپس‌تر بارها منتشر شد و از مهمترین گفتارها دربارهٔ آزادی بیان و سانسورِ حکومتی و اجتماعی، مخصوصاً در ایران، گشت.
بیضایی در شبِ سوّمِ شب‌های شعر[ویرایش]
موضوع[ویرایش]
نوشتهٔ آماده‌ای نبود. به شادروان به‌آذین گفتم می‌خواهم دربارهٔ فشار بر نمایش چیزی بگویم و به ویژه چشم‌انداز بستهٔ نمایش شهرستان‌ها. امّا با پرخاش‌های تندی که بر کارگاه نمایش و تئاترهای جشن هنر در سخنرانی‌ها شد، دیدم در واقع می‌گویند چرا فشار بر نمایش کم است و چرا حکومت سانسورهای خواستهٔ ما را اعمال نمی‌کند! همان‌جا از خودم پرسیدم آیا ما از آزادی دفاع می‌کنیم یا آزادی می‌خواهیم برای سانسور دیگران؟
بیضایی یگانه سخنران از اصحابِ «موج نوی سینمای ایران» در شب‌های دهگانهٔ شعر گوته به سالِ ۱۳۵۶ به شمار می‌رود.[۴] با این که بیشترِ سخنرانی‌ها و شعرهای اعضای کانون نویسندگان ایران در این ده شب علیهِ سانسور حکومتی بود، بیضایی و چند سخنران دیگر، از جمله سیمین دانشور و غلامحسین ساعدی و هوشنگ گلشیری و علی موسوی گرمارودی، از مسائل دیگری نیز سخن گفتند. ضمنِ شرحِ «اثرات سوء ممیزی و تفتیش»،[۵] بیضایی به نکوهشِ «نویسندگان و روشنفکرانی که دگراندیشی را محکوم می‌کردند» پرداخت.[۶] ماندانا زندیان بر این باور بوده که سخنرانی بیضایی یگانه سخنرانی این ده شب بوده است که بر سانسور حکومتی متمرکز نشده است.[۷] شبنم آذر نیز بر همین معنی تأکید دارد: «بهرام بیضایی در آن شب‌ها شاید تنها کسی بود که وقتی از سانسور حاکمیت حرف زد از محدودیت‌هایی که عرف هم ایجاد می‌کند سخن گفت.»[۸]
بیضایی به ریشه‌های اجتماعی و مردمیِ سانسور پرداخت[۹] و از کارِ هنرمند گفت؛ که در نتیجهٔ فشارها هنر «گره‌دار» و «کمپلکسه» می‌شود؛[۱۰] که سزا نیست هنرمند پیروی گروه باشد، بلکه او «احتمالاً قراره نیازهایی رو بگه که جمع نمی‌دونه بهش احتیاج داره.» و چنین به پایان برد که اگر بناست دستگاه دولتی هم از آزادی سخن بگوید و «ما» هم، «من یک کمی راجع به این آزادی، مشکوکم.»[۱۱]
اجرای ارتجالی[ویرایش]
هوشنگ گلشیری، که مُجریِ جلسه است، پس از سخنرانیِ شمس آل احمد بیضایی را فرامی‌خواند، جمعیت کف می‌زند، و او پشت میکروفون سخن را با یادِ «پروژه‌های ناتمام» خود و همکارانش آغاز می‌کند.[۱۲] بیضایی این گفتار را به این صورت ننوشته بود، بلکه به‌طور ارتجالی سخن راند. متن و صدای سخنرانی سپس‌تر منتشر شد.
بیضایی این سخنرانی نیم‌ساعته را چنین به پایان برد:[۱۳]
| « | . . . احتمالاً ما هم از نویسنده نمی‌خواهیم که واقعیت را بگه. ما هم علاقمندیم که نویسنده آنچه را که مصلحته بگه، منتها مصلحت ما البته فرق می‌کنه. به این ترتیب ما هم به نوعی نویسنده را تعیین می‌کنیم. این هر دو نادرسته. این چه دستگاه و دولت و دستگاه نظارت تعیین می‌کنه و آنچه که ما به عنوان عکس‌العمل تعیین می‌کنیم. درست این نیست که ما بخواهیم که نویسنده آنچه را که ما می‌خوایم بگه، درست اونه که بگذاریم نویسنده آن طور که فکر می‌کنه بگه. و ما هم خودمون شخصاً فضایی به وجود میآریم که توش بتونیم آن چه رو که فکر می‌کنیم بگیم. احتمالاً فکرهایی که در زمینه با هم مساوی‌اند، یکی‌اند ولی طرز بیان، استقلال فکر یا احتمالاً جلوتر بودن یا بینش شخصی درش فرق کنه. شما نخواهید که یک هنرمند در پشت سر گروه و قافله بیاد. اون احتمالاً قراره که جلو بره. اون احتمالاً قراره نیازهایی رو بگه که جمع نمی‌دونه بهش احتیاج داره. احتمالاً این درست نیست که ما بخواهیم که یک نویسنده اون چیزی رو بگه که ما می‌خواستیم. اون کافی نیست. نویسنده باید یک چیزی بیشتر از اون رو بگه که ما می‌خواستیم. اون باید یه چیزهایی رو بگه که ما نمی‌دونیم می‌خوایم. خب، در این صورت من فکر می‌کنم که به این نوع طرز فکر متعلّقم. فکر می‌کنم اگر این شستشو می‌بایست در فضا اتّفاق بیفته یک مقدار هم باید در ما اتّفاق بیفته. ما باید این احساس رو بکنیم که کلمات، معیارها، اصطلاحاتی که به کار می‌بریم به خصوص کمی فرسوده شدند از وقتی همه به کار بردن. کلمه‌ای که از دستگاه دولتی تا روشنفکر معاصر همه به کار می‌برند به من حق بدید که نسبت به اون کلمه‌ها یک کمی مشکوک باشم. اگر قرار است که دستگاه‌های دولتی هم مسئولیت بگه و ما هم بگیم، من یک کمی به اون مسئولیت مشکوکم. اگر قراره که او هم راجع به آزادی صحبت بکنه و ما هم، من یک کمی راجع به این آزادی، مشکوکم. متشکّرم. | » |
پس از سخنرانی[ویرایش]
فردای سخنرانی، یعنی در نیمروزِ ۲۱ مهرِ ۱۳۵۶، بیضایی همراهِ شمس آل احمد در جلسه‌ای کوتاه در انستیتو گوته شرکت کرد و، چنان که یک گزارش ساواک آورده، از کاستی شعور سیاسی و اجتماعی طبقات کارگر و کشاورز ایران و وابستگی حکومتی نهادهای هنری سخن گفت.[۱۴]
سالِ بعد، یعنی در ۱۳۵۷، بیضایی – که نخستین کسی بود که «بیانیهٔ دربارهٔ کنگرهٔ نویسندگان» (۱۳۴۶) را امضا کرد و یکی از نُه نویسنده‌ای شد که هیئت مؤسّس چهل‌ونه‌نفرهٔ کانون نویسندگان ایران را گردآوردند تا کانون نویسندگان تشکیل شود – از کانون کناره‌گرفت. کمتر از سه ماه از شب‌های شعر گوتهٔ ۱۳۵۶ گذشته بود که جیمی کارتر در نطقی در تهران ایران را «جزیرهٔ ثبات» نامید، و اندکی بیش از یک سال سپس‌تر انقلابِ ۱۳۵۷ حکومتِ محمّدرضا شاه پهلوی را برانداخت.
انتشار[ویرایش]
این سخنرانی بارها به صورت‌های گوناگون به‌طور رسمی و غیررسمی منتشر شده‌است. مهمترین موارد:
صدا[ویرایش]
این سخنرانی – که سی دقیقه بوده‌است – ضبط صوتی شده و صدایش روی نوار کاست و در اینترنت منتشر شده‌است.
متن[ویرایش]
متن ویراستهٔ سخنرانی در سالِ ۱۳۵۷ در کتابِ ده شب (ناصر مؤذّن) منتشر شد. این متن با سخنان بیضایی «تفاوت‌های جدی دارد.»[۱۵] در این متن اشارت‌هایی هست به متن‌هایی پیشین؛ از جمله آنجا که گوید «. . . هر صنفی می‌تواند جلوی کار شما را با شکایتی یا گله‌ای بگیرد، البته غیر از جاهلها و فواحش که صنفی ندارند»،[۱۶] چنین می‌نماید که اشارتی باشد به گفته‌های امان منطقی که در تابستان ۱۳۵۴ در مجلّهٔ فرهنگ و زندگی منتشر شد: «در کار سینما ما به هیچ عنوان، به هیچ فردی که وابسته به دستگاهی باشد نمی‌توانیم بپردازیم، یعنی زندگی واقعی او را نشان بدهیم. زندگی واقعی یک معلم، یک افسر، یک کارگر، حتی کسانی که در یکی از سندیکاهای مقتدر عضو هستند. بنا بر این تنها صنفی که صنف نیست و سندیکا ندارد، فواحش و جاهلها هستند، کسانی که مدّعی برای آنها نیست و برای همین بیشتر فیلم‌ها دربارهٔ این مردم است.»[۱۷] شاید هم برگرفته باشد از این سخنِ همانندِ عبّاس شباویز در «یک سمینار سینمایی»:[۱۸] «نتیجه‌ی این ممیزی‌ها فقط این است که اجباراً فیلمسازان ایرانی فقط از قصه‌های روسپیان و کلاه‌مخملی‌ها فیلم می‌سازند.» سال‌ها بعد بهمن فرمان‌آرا نیز گفتهٔ همانندی دارد:[۱۹] «. . . در گذشته راجع به جاهلها و فواحش فیلم‌های مزخرف ساخته می‌شد و حالا راجع به مسائل اخلاقی، فیلم‌های مزخرف ساخته می‌شود.»
همین متن در سالِ ۱۳۹۲ در کتابِ بازخوانی ده شب (به کوششِ ماندانا زندیان) آمد.
متنِ دقیقِ سخنرانی، که از روی نسخهٔ صوتی پیاده شده، در سالِ ۱۳۹۶ با عنوانِ «سخنرانی بهرام بیضایی» در کتابِ شب‌های نویسندگان و شاعران ایران: انستیتو گوته – تهران ۲۷–۱۸ مهر ۱۳۵۶ (محمّدحسین خسروپناه) چاپ شد.
چاپ‌های دیگر:
- «در موقعیت تئاتر و سینما». نمایش (۲۳۸): ۹۷-۹۹. ۱۳۹۸.
در نظرِ دیگران[ویرایش]
نعمت آزرم مصداقِ اشارهٔ بیضایی را سعید سلطان‌پور می‌داند که چند سال پیش‌تر نمایشِ سلطان مار بیضایی را سخت نکوهیده بود.[۲۰] سال ۱۳۴۸ سلطان‌پور با گروهی حمله کرده و نمایشِ سلطان مار را در مشهد[۲۱] برآشفته[۲۲] و برچیده بود.[پانویس ۱] اسماعیل خویی نیز، همچون آزرم، رأی بیضایی را دربارهٔ همدستی روشنفکران با سانسور تأیید کرده؛ ولی بر این باور است که تأکید اصلی بیضایی جای دیگر است: «آنچه بهرام جان بیضایی بر آن تکیه دارد، و به گمان من هم حق با اوست، همنوا شدن روشنفکران با برخی جنبه‌های عوامانهٔ زندگانی مردمان است».[۲۳]
محمّدعلی سپانلو اهمیت سخنِ بیضایی در میان گفته‌های سخنرانان دیگر ده شب را از آن می‌داند که[۲۴] «بر خلاف بعضی از سخنگویان که عقیده‌ای سوای اکثریت جمعیت داشتند لکن به احترام یا ملاحظهٔ آنان می‌کوشیدند از کنار قضایا بگذرند، این یکی مستقیماً به قلب موضوع می‌زند، یعنی آشکارا از خود شنوندگان انتقاد می‌کند. اگر این سخنرانی نبود، امروزه پس از گذشت سال‌ها، به نظر می‌آمد که هیچ‌کس از تعبّداتی که جمعیت بر سخنران‌ها تحمیل کرد، ناراضی نبوده‌است.»[پانویس ۲]
جستارهای وابسته[ویرایش]
- لویاتان (کتاب)
- در خدمت و خیانت روشنفکران
- «هشیاری تاریخی»
- «حرف‌هایی برای دانشجویان دانشگاه شیراز»
- «خس و خاشاک»
- ارتجاع (علوم سیاسی)
- دکترین ژدانف
- مک‌کارتیسم
- رادیکالیسم سیاسی
- ایبسنیسم
- بانگ نی
پانویس[ویرایش]
توضیحات[ویرایش]
- ↑ محمّدعلی سپانلو در سالِ ۱۳۵۸، که مذهبیان بساطِ نمایشِ عبّاس آقا کارگر ایران ناسیونالِ سلطان‌پور را برچیدند، در گفتگویی منتشرشده در شمارهٔ ۲۳ به تاریخ ۸ تیر مجلّهٔ تهران مصوّر (صفحهٔ ۴۶) به همین کارِ سلطان‌پور اشاره کرد: «. . . اختناق مانع اصلی رشد ادبیات و فرهنگ است. دیدید که نمایش عباس آقای سلطان‌پور را چطور به هم زدند. هرچند سلطان‌پور نباید اعتراضی داشته باشد زیرا خود او چند سال پیش دسته‌ای گرد خود جمع کرده بود و درست مثل حزب‌الله‌ها به تئاترها حمله می‌کرد و نمایش‌ها را به هم می‌زد. ظاهراً از نظر روش، سلطان‌پور نباید اعتراض کند، اما به هر حال حمله به سالن نمایش چه از سوی سلطان‌پور و چه از سوی دیگران کاری نادرست است.»
- ↑ نمونهٔ همانندی در گفتارِ شهرنوش پارسی‌پور آمده: «یادم هست كه هنرمند بزرگ بهرام بیضائی می‌گفت، هیچ‌وقت سیگاری نبوده، اما در مقطعی از عمرش از ترس روشنفكرها سیگار می‌كشیده تا متهم به عقب‌ماندگى نشود.» (گزارش یک زندگی، «بخش پنجاه‌وهفتم: سیگار کشیدن در خواستگاری»؛ رادیو زمانه)
ارجاعات[ویرایش]
- ↑ مؤذن، «ده شب»، ۱۲۰.
- ↑ کانون نویسندگان ایران به روایت اسناد ساواک
- ↑ بیضایی، «آزادی می‌خواستند برای سانسور دیگران»، ۱۳۳.
- ↑ Naficy, A Social History of Iranian Cinema, 2: 420.
- ↑ ستاری، «در بی‌دولتی فرهنگ»، ۱۵۲.
- ↑ مسعودی‌نیا، «۱۰ شب در یک نگاه»، ۷.
- ↑ زندیان، «بازخوانی ده شب»، ۱۴۷.
- ↑ زندیان، «بازخوانی ده شب»، ۱۸۱.
- ↑ Naficy, A Social History of Iranian Cinema, 2: 420.
- ↑ Naficy, A Social History of Iranian Cinema, 2: 420.
- ↑ خسروپناه، «شب‌های نویسندگان و شاعران ایران»، ۱۰۷.
- ↑ خسروپناه، «شب‌های نویسندگان و شاعران ایران»، ۹۷.
- ↑ خسروپناه، «شب‌های نویسندگان و شاعران ایران»، ۱۰۶-۱۰۷.
- ↑ کانون نویسندگان ایران به روایت اسناد ساواک. ص. ۲۶۱.
- ↑ خسروپناه، «شب‌های نویسندگان و شاعران ایران»، ۱۰.
- ↑ مؤذن، «ده شب»، ۱۲۲.
- ↑ ستاری، «در بی‌دولتی فرهنگ»، ۱۵۷–۱۵۸.
- ↑ مهرابی، «تاریخ سینمای ایران: از آغاز تا ۱۳۵۷»، ۵۳۱.
- ↑ درستکار، «بهمن فرمان‌آرا: زندگی و آثار»، ۲۰۷.
- ↑ زندیان، «بازخوانی ده شب»، ۴۵–۴۶.
- ↑ دولت‌آبادی، «عباس آقا تو خیلی شبیه هدایت هستی!»، ۲۳۵.
- ↑ زندیان، «بازخوانی ده شب»، ۳۴.
- ↑ زندیان، «بازخوانی ده شب»، ۶۸.
- ↑ سپانلو، «سرگذشت کانون نویسندگان ایران»، ۹۲.
منابع[ویرایش]
- بیضایی، بهرام (۱۳۹۵). «آزادی می‌خواستند برای سانسور دیگران: گفتگو با بهرام بیضایی که در شب‌های شعر گوته به جای حکومت، روشنفکران را به نقد گرفت». اندیشه پویا (۳۹): ۱۳۳.
- درستکار، رضا (۱۳۸۱). بهمن فرمان‌آرا: زندگی و آثار؛ به انضمام فیلمنامه کامل خانه‌ای روی آب. تهران: انتشارات قطره. شابک ۹۶۴-۳۴۱-۱۷۳-۷.
- دولت‌آبادی، محمود (۱۳۹۴). «عباس آقا تو خیلی شبیه هدایت هستی!». در عاطفه، جواد. دیگرانِ عباس نعلبندیان. تهران: میلکان. صص. ۲۳۱-۲۳۶. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۲۱۲۳-۸-۵.
- زندیان، ماندانا (۱۳۹۲). بازخوانی ده شب. هامبورگ: بنیاد داریوش همایون. شابک ۹۷۸-۳-۰۰-۰۴۴۸۹۶-۶.
- خسروپناه، محمّدحسین (۱۳۹۶). شب‌های نویسندگان و شاعران ایران: انستیتو گوته - تهران ۲۷–۱۸ مهر ۱۳۵۶. تهران: پیام امروز. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۷۰۶-۹۵-۹.
- سپانلو، محمّدعلی (۲۰۰۲). سرگذشت کانون نویسندگان ایران. استکهلم: نشر باران. شابک ۹۱-۸۸۲۹۷-۶۷-۵.
- ستّاری، جلال (۱۳۸۵). در بی‌دولتی فرهنگ. تهران: نشر مرکز. شابک ۹۶۴-۳۰۵-۱۶۱-۷.
- مسعودی‌نیا، علی (۳۱ شهریور ۱۳۹۲). «۱۰ شب در یک نگاه». اعتماد (۲۷۸۳): ۷.
- مؤذّن، ناصر (۱۳۵۷). ده شب. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- مهرابی، مسعود (۱۳۷۱). تاریخ سینمای ایران: از آغاز تا ۱۳۵۷. تهران: نویسنده.
- Naficy, Hamid (2011). A Social History of Iranian Cinema, II: The Industrializing Years, 1941-1978. Duke University Press.